evende steden
m, dorpen zijn
^en noodzaak...
evenementenkalender veer de Pandstad
faillissement
lonumentenzorg aan rand van het
vw
PAGINA 19
Jk het afgelopen jaar in de Randstad is er weer eentje geweest van smerige bood-
ipen uit ons industriepark en slaperige stilte uit onze nieuwbouwdorpen, de op de
Itafel geboren eenheden die het landschap driest gaan bezetten.
'ERDAG 6 JANUARI 1972
geen horizon meer of het
is er al over heen gekropen,
flerlandse lusthof wordt er
m meer een van wat gras-
jen een eendevijver aan de
fin flat en fabriek,
jieuwe tijd met zijn knieval
jhet economische winstmotief
er een kantoorflat dan een
inning op vrijkomende grond)
in nadruk op de totale uni-
peit van ons bestaan reist
laten allen die hun hart
Verpand hebben aan het be-
van het karakteristieke stads
jrps-eigene en het natuurlijke
l wat heel wat anders is
de schriele geprefabriceerde
pjes die nu huilerig uit onze
men aarde oprijzen laten
|len zich niet overgeven aan
lens van wanhoop,
fland zou Nederland niet zijn
eer ook nu niet een aantal
i was opgestaan om zich
fs gewapend met een hart vol
pme, een boekje met wetsar-
p en een handvol stuivers
het strijdtoneel te reppen.
Frontlinie
land kent bijv. liefst '46 in-
igen die onveranderlijk aan
zijn in de frontlinie van het
len met zijn monumenten uit
dorp en polder en zijn tal-
andere zaken die eerder uit
el van de mens dan uit de
kshallen van zijn nageslacht
en.
hen allen uit rijst de wets-
is de Zuidhollandse lijst van
ermde stads- en dorpsgezich
ÏHERMD (AANGEWEZEN):
iHaag (Binnenhof, St. Jacobs-
j Willemspark)
ROCEDURE:
ppoort
burg
lereede
LAND:
voetsluis
ionhoven
la
Bsluis.
dienaar die de overheid zelf naar
het bedreigde klimaat zond: de
Rijksdienst voor de Monumenten
zorg, de onder de wankele zeker
heden van het ministerie van Cul
tuur, Recreatie en Maatschappe
lijk werk ressorterende instelling
die door een oprechte overtui
ging gedreven namens ons al
len o.m. op de bres staat voor de
oorspronkelijke staat van stads
en dorpsgezichten.
Door
Ary Jassies
Beschermde gezichten, heet dat.
Sedert de monumentenwet in 1961
in werking trad en na de eerste
vijf jaren vol studie en bezinning
heeft Nederland nu honderd plek
jes die officieel beschermd zijn,
kleine oorden meestal met antieke
huisjes, oude pleintjes en geres
taureerde kerken waar het leven
mag blijven leven en de dood is
verklaard aan aannemers, grond-
speculanten en industriebaronnen.
Procedure
Bij Monumentenzorg zijn op dit
ogenblik 92 andere projekten in
proceduren, een enkele jaren ver
gende bezigheid: geen enkele straat
of gevel wordt aan de tijd terugge
geven voordat de rijksdienst zelf,
de belanghebbenden, de gemeente
raad, gedeputeerde staten, de mo-
numentenraad, de rijksplanologi
sche dienst en de ministers van
Volkshuisvesting en CRM zich met
elkaar verstaan hebben.
Als alle verwachtingen uitkomen
zal Nederland eens een kleine 400
beschermde stads- en dorpsgezich
ten bezitten, de oudere, intieme
woonkernen die hoogstens geres
taureerd mogen worden en die een
heel wat menselijker bescherming
geven dan het nieuwe stedelijke
milieu dat in zijn monotone ritme
van horizon naar horizon snelt,
evenveel fantasie en eigen leven
verspreidend als de onderkant van
een heipaal.
Natuurlijk moet er ook aan de
belendende omgeving gedacht
worden. Een beschermd dorp zal
zelfs zijn meest verstokte minnaar
verliezen wanneer fabrieken en
flatgebouwen pal op het erf ver
rijzen. Daarom is bepaald dat een
Jaar na de heiligverklaring van
een stadsgedeelte de gemeenteraad
een stedebouwkundig plan op tafel
moet leggen dat de bescherming
verder regelt en garandeert.
De historische woonkern met zijn
gerestaureerde leven kan de
nieuwlichters voortaan met eigen
tijdse wapens bestrijden. In Mon-
nickendam bijv. weet de eigenaar
van de werf. waaromheen de
oud-Hollandse huisjes zich als
nieuwsgierige kinderen verdringen,
dat hij nimmer in zijn leven de
kans zal krijgen om zijn bedrijf
uit te breiden. Broek in Water
land ziet al bijna de hemel niet
meer door het aangemarcheerde
Amsterdam maar mag geen enkele
commercieeldenkende toeristen Ja
ger de gelegenheid bieden een ne
ring op te zetten die wars is van
het karakteristieke en onvervalste
van het dorp.
Zo gaat dat overal in Nederland.
Utrecht met zijn 22 beschermde
stadjes of dorpjes nog ver voorop.
Nu de strijd voortgaat en de
CRM-pIannen om 1975 tot monu
menten-jaar uit te roepen al lang
niet meer denkbeeldig zijn. moet
men natuurlijk wel bedenken dat
de stadjes en dorpjes of hun
meest aantrekkelijke kernen los
staan van de „losse" monumenten.
Volgens de volzin uit de monu
mentenwet zijn dat „alle vóór
tenminste 50 jaar vervaardigde
zaken, welke van algemeen belang
zijn wegens hun schoonheid, hun
betekenis voor de wetenschap of
hun volkskundige waarde".
Vierhonderd
Ook als het aantal beschermde
stads- en dorpsgezichten nog eens
400 zal bedragen, zullen de monu
menten in aanzienlijk langere ko-
lonnes oprukken op het papier
van hun bewakers. In 1961 is men
maar eens begonnen ze te tellen.
Toen men tien jaar later even
ademhaalde vermeldde de som
40.000 monumenten, 7000 alleen al
in Amsterdam. De registratie is
echter nog een voorlopige: op de
telling komt alles wat na 1850 ge
bouwd is nog niet voor.
Zo maakt Nederland niet alleen
nieuwbouwwijken maar ook de ba
lans van zijn stedebouwkundig
verleden. 1975 wordt het Jaar
waarin de monumenten geëerd zul
len worden als de natuur in het
natuurbeschermingsjaar 1970.
Maar men behoeft natuurlijk niet
te wachten tot de officiële toe
spraken en de puzzelritten van
1975 om onder de indruk te raken
van de rechtvaardiging van het
werk aan de schoonheid en men
selijkheid van het verleden. Maar
dat doen er velen. De stadjes en
dorpjes, beschermd tegen de zake-
Afblijven speculanten: het centrum van Voorschoten.
lijke eisen van een andere tijd of
daarvoor al op de nominatie, trek
ken een sterk stijgend getal aan
bezoekers, de geestdriftige schare
uit troosteloze buitenwijken en
onleefbare binnensteden die op de
eigen omgeving immers al na één
blik is uitgekeken.
Markant voorbeeld
,,'s Zomers komt half Rotterdam
hier even langs", sprak een be
jaarde landbouwer onder de kas
tanjes van het marktpleintje in
Heenvliet, het plaatsje in het Wa
terweggebied dat in Nederland
misschien wel het meest markante
voorbeeld is van het werk van
Monumentenzorg. Men rijdt langs
reusachtige industrieën, olieraffi
naderijen en vuurspuwendende to
rens. De hele vuilbrakende wereld
van Europoort ligt zwart en bran
dend langs de weg. maar opeens
is men op een dijkje dat weg
vlucht in het groen. Er zijn
koeien in een weiland, aan het
einde van het weggetje nadert een
dorpje, men slaat een hoek om en
men is in de Middeleeuwen of
even later.
Heenvliet heeft ergens achter de
kerk en de moestuin ook al zijn
nieuwbouwwijkjes, koele nederzet
tingen van de Jaren zeventig,
maar het marktpleintje met zijn
verrukkelijk gesloten bebouwing
en prachtige gevels, ligt er van
die wereld afgekeerd: een stukje
verstild leven uit de verzameling
van Monumentenzorg, een goud
stuk dat de tijd heeft laten lig
gen.
„Maar", benadrukt Monumenten
zorg zijn instelling „wij willen
geen heilige huisjes". Juist die ou
dere bebouwing moet opgenomen
worden in ons huidige woon- werk
en leefpatroon. Voor onze tiendui
zenden eenvoudige monumenten is
isoleren eenvoudig ondenkbaar".
Nieuwbouw
En voorlichter A. Smaal voegt
daar aan toe: „Men heeft jaren
lang alleen maar gedacht in- de
trant van de nieuwbouw-. De ken
tering begint nu gelukkig eindelijk
te komen. Wij willen dat Den
Haag zichzelf blijft en dat Am
sterdam zichzelf blijft, we willen
geen museum maken, maar zéker
niet de toestand dat--alles gelijk
wordt en dat iemand in een stad
rijdt en vraagt: Hé ben ik nou in
Amsterdam of in Den Haag".
Het behoud, het verrijken van het
leefmilieu, vraagt om maatregelen
tegen de verstarring, het nieuw
bouwwijk-voorbeeld voor de totale
gelijkschakeling van de mens en
zijn woonklimaat, het patroon dat
op zijn minst tot verveling leidt.
Mr. Jan Korff, de hoofddirecteur
van de rijksdienst voor de monu
mentenzorg, zegt: ,,'t Mooie of ka
rakteristieke van een stad of een
dorp draagt als aantrekkelijk ge
heel bij tot onze geestelijke volks
gezondheid."
Zijn dienst en de talrijke particu
liere instellingen zijn er om daar
aan bij te dragen. De heer Smaal:
„Over die kentering: er is een
nieuwe ontwikkeling. Mensen uit
de nieuwbouwdorpen willen terug
naar de stad. In een gezellig stra-
tenmilieu, in een oude, intieme
woonkern van zo'n stad, daar voe
len ze zich veel en veel meer
thuis. En dat is toch ook logisch.
Menselijk
De mens wil nu eenmaal in een
menselijke omgeving leven".
Op dit punt aangekomen moet
Smaal zijn somberste gezicht trek
ken. We zijn aangeland bij de
realiteit die in hoofdkantoor in
Voorbug nog we het even de blijde
boodschap over de hernieuwde be
wustwording van de mens zal
overschaduwen. Ook Monumenten
zorg heeft de subsidiestop horen
-Afkondigen. Ondanks de jaarlijkse
kostenstijging van 15 tot 20 pro
cent blijft het budget op 42.7 mil
joen gulden staan. „Het is afschu
welijk". klaagt Smaal, „alleen al
voor restauraties hebben we van
mensen aanvragen tot 130 miljoen
gulden. Dat moet allemaal worden
opgeschoven tot na 1975. Monu
mentenzorg staat werkelijk op de
rand van het faillissement. En
dan heb ik het nog niet eens over
de ambtenaren die de straat op
moeten, maar wel over het woon
klimaat dat op die manier kapot
gemaakt wordt".
De Jonge praktijk heeft iets van
de sombere voorspelling al waar
gemaakt. Omdat Monumentenzorg
geen subsidie meer kan geven
voor ettelijke projekten. houden
ook provinciale en gemeentelijke
overheid de hand achter de rug.
„En", zegt staatssecretaris Von-
hoff: „Op dit moment is onze
achterstand al vijf Jaar. Verder
uitstel van restauratie zal ernstige
schade toebrengen aan het onver
vangbare monumentenbestand in
Nederland".
Lange baan
Zeer veel restauratiewerkzaamhe
den in stad e:i land zijn echter al
op de lange baan geschoven. De
heer Korff „De zaken staan er
ronduit rampzalig voor. Ik bedoel
daarmee dat een groot aantal ver
krottende woonhuizen en ook gro
te monumenten niet meer te red
den zijn". Hij zegt ook: „Monu
mentenzorg moet voldoende geld
en mankracht krijgen om deze
moderne renaissance daadwerkelij
ke te begeleiden, zodat er weer le
vende steden en dorpen komen".
Voorlopig ligt de werkelijkheid wel
even anders. De belangstelling
voor oude stadjes, de trek van
Jonge mensen naar de oude, intie
me woonkernen, leeft als nooit te
voren. maar in de Tweede Kamer
w<as er in november niemand die
het stenen erfgoed in bescherming
nam.
Heenvliet raakt zijn pittoreske
pleintje niet meer kwijt, maar het
ziet er wel naar uit dat 1975 een
jaartje wordt vol monumentale
verontwaardiging. Het strijdveld
zal dan wel bijna eindeloos zijn.
„Een mooi pleintje, daar niet
van", had de bejaarde landbouwer
in Heenvliet ook nog te kennen
gegeven", maar als de wind ver
keerd staat dan hoef je hier ook
niet buiten te komen, hoor".
reai -
L4sterdam
Jaclsschouwburg: 7.8.9. Jan.
LeJ uur Amsterdams Toneel met
ite»rieur": 12 Jan. 20.15 uur Het
i.-pnale Ballet, 13 jan. 20.15 uur
^Helgroep Theater met „De vro-
J vrouwtjes van Windsor", 15,
in. 20.15 uur Toneelgroep Thea-
I ,Es oh es, stop je het nou in de
tem 29 Januari 20.15 uur
ma) Musical „En nu naar
Kleine Komedie: tem 16 Ja-
__ii 20.15 uur Thriller „wachten
►4#et donker is".
(euwe de la Mar-theater: tem
m. beh ma 20.15 uur Nieuwe
et-programma Kwartetten
nons Jansen,
ordfceater Desmet: gehl. maand
ma 20 uur Potasch en Perle-
in textiel met Hans Boskamp
ian Boskamp,
leater Tingel Tangel: geh.
d beh ma. 20.30 uur Cabaret
rheen. waartoe.
Koopermolen geh. maand beh
uur Henk Elsink.
öccrtgebouw' 7 jan 20.15 uur
rdams Philharmonisch Or-
olv Anton Kersjes mmv Bella
üovitch, piano, 7 Jan. 20.15
uur Brahms-cylcus. Het Neder
lands Kamerkoor olv Felix de No
bel mmv George van Renesse en
Felix de Nobel, piano, 8 Jan. 15 uur
Matinee op de vrije zaterdag: Rot
terdams Philharmonisch Orkest olv
Jean Fournet mmv John Lill, pia
no, 8 jan. 20.15 uur Kon. Christ.
Oratorium Ver. en Het Utrechts
Symfonie Orkest olv Martin Kern-
minga mmv Erna Spoorenberg,
Cora Canne Meijer en Arjan Blan
ken, 10 Jan. 20.15 uur Daniele
Wayenberg, piano. 11 jan. 20.15
uur Liederencyclus Agnes Giebel 12,
13 Jan. 20.15 uur Het Concertge
bouworkest olv Willem van Otter -
loo mmv Herman Krebbers en
Theo Olof, 14 Jan. 20.15 uur Het
Concertgebouworkest o.l.v. Willem
van Otterloo mmv Claude Helffer,
piano, 14 Jan. 24 uur Optreden van
de Flying Burrito Brothers, 14
Jan. 20.15 uur Vereniging muziek-
lyceum: uitwisselingsconcert door
de muziekacademie uit Praag.
Den Haag
Kon. Schouwburg: 7, 14 Jan.
20.15 uur Haagse Comedie met
„Mooi weer vandaag" van David
Storey. Met o.a. Ko van Dijk, My-
ra Ward en Anny de Lange; 8 Jan.
20.15 uur Haagse Comedie „*n Blok
aan het been" van Georges Fey-
deau. Met o.a. Anne-Wil Blankers,
Eli Blom. Guido de Moor en Carl
van der Plas 9, 13 jan. 14 uur en
20.15 uur Haagse Comedie „Drie
koningenavond" van William Sha
kespeare Met o.a. Guido de Moor,
Trins Snijders, Anne-Wil Blankers
en Henk van Ulsen, 9 Jan. 20.15
uur, 15 Jan. 20.15 uur Haagse Co
medie met „Maak mevrouw niet
wakker" van Jean Anouilh. Met
o.a. Elisabeth Andersen, Paul
Steenbergen, Trins Snijders, Guido
de Moor en Maria Stiegelis; 10.
11. 12 Jan. 20.15 uur Toneelgroep
Centrum met „Lear" van Edward
Bond. Met Han Bentz van den
Berg. Ingeborg Elzevier. Els van
Rooden, Margreet Heemskerk en
Wim van der Grijn. 16 Jan. 14 uur
Haagse Comedie met „Schakels"
van Herman Heijermans. Met o.a.
Anne-Wil Blankers, Ko van £>ijk,
Carl Van der Plas, Kees Coolen en
Manfred de Graaf.
HOT-theater: 7. 14. 15 20.30 uur
Haagse Comedie met „Wachten op
Godot" van Samuel Beckett. Met
Kees Coolen, Jaap Wieringa. Hans
Culeman, Guus Verstraete en Mi-
chiel Kerbosch; 8. 16 Jan. 20.30 uur
Haagse Comedie met „2 x Woy-
zeck" van Karl Georg Buchner.
Met o.a. Roelof den Ambtman,
Kees Coolen en Jaap Wieringa 9
Jan. 14 uur Kindertheager Psssst
met Piccolo en de Dompjoeter (ook
16 jan 14 uur).
Diligentia: 6, 7. 8, 11. 12, 13 jan
Cabaretier Paul van Vliet met z'n
mengeling van nieuwe liedjes ty
peringen en karikaturen. Begelei
ding Rob v. Kreeveld, Joop Schol
ten, Dick van Capellen en Hans
Beths; 9 Jan. 14.30 uur Pianoreci
tal door Jorg Demus met werken
van Mozart, Beethoven en Schu
bert, 14 jan. 20.15 uur Optreden
van het Schubert-ensemble. 16
jan. 11 uur Koffieconcert door het
Nederlands Harpensemble 14.30
uur piano-recital door Deszo Ran-
ki, 20 uur Concert door het Hof
stad Jeugd Orkest.
Congresgebouw: 7 jan. 20.30 uur
Concertgebouworkest o.l.v. Willem
van Otterloo. Solisten Herman Kreb
bers en Theo Olof, 8 jan. 20.30 uur
Concert door het Residentie Or
kest olv Hiroyuki Iwaki. Solisten
Koos Verheul en William Pearson,
12 Jan. 20.30 uur Concert door het
Residentie Orkest olv Hiroyuki
Iwaki Solist: Eduardo del Paeyo,
piano: 13 jan. 20.15 uur Theater
Oberhausen met „Paganini" van
Franz Lehar. Met o.a. Lilo Ehret
-Backmann, Viktoria Gassner,
Brigitta Fee, Paul Bouts, Paul Po-
korny en Ernst Koschnitzke (ook
14 Jan) 15 Jan. 20.15 uur Het Bul
gaars Nationaal ensemble uit So
fia, bestaande uit 36 dansers, zan
gers en musici, 16 jan. 20.15 uur
Optreden van de Amerikaanse zan
ger/compnist Rod McKuen.
Theater Pepijn: dagelijks beh.
zo en ma 20.30 uur Cabaret musi
cal „De lotgevallen van Hond in de
pot" van Lars Boom en Rose The-
sing. Met: Ellis van der Meulen,
Lars Boomden Rose Thesing.
Circustheater: 7 Jan. 20 uur Ne
derlandse Operastichting met de
uitvoering van Cosi fan Tutte" van
W. A. Mozart- Orkest: het Radio
Kamerorkest olv André Rieu. So
listen: Son ja Poot, Emmy Greger
Ans Philippo, richard Best. Stan
ley Kolk enPeter van der Bilt (ook
9 januari).
Theater In de Steeg: 7, 8. 14. 15
Jan. 20 uur Cabaret Salvo olv Inge
Tielman met „Dat kun Je niet ma
ken" mmv Liana Astra, Richard
Loskartip en André v. d. Berg.
Kon. Conservatorium: 13 Jan. te
12.15 uur uitwisselingsconcert door
leerlingen van de "Prodekan Aka-
demie Muzicklych Umeni" in
Praag.
Pulchri Studio: 14 Jan. 20.15 uur
Voor de Ver. Vrienden van het Re
sidentie Orkest: optreden van de
violist Jaring Walta.
Rotterdam
De Doelen: 7, 8. 9 jan. 12.15 uur
Téte a Ted, cabaret-programma
met Ted de Braak en Mieke Bos. 7
Jan. 20.15 uur Rotterdams Philhar
monisch orkest o.l.v. Jean Fournet
7, 8, 9 jan. 10.15 uur Rob van Reijn
pantomime, 8 Jan. 15 uur Matinee
op de vrije zaterdag: Omroepor
kest olv Edo de Waart mmv
Leon Ara viool. 8 Jan. 20.15 uur:
Orgelconcert door Arie J. Keijzer.
9 Jan. 14.30 uur Concertgebouwor
kest olv Willem van Otterloo mmv
Herman Krebbers en Theo Olof, 11
12 Jan. 20.15 uur Rotterdams Phil
harmonisch Orkest olv Jean Four
net mmv Paul Badura Skoda, ia-
no, 11 tem 20 Jan. 2015 uur Thea
tergroep Funhoüse Horror, 12 jan
12.45 uur Koffieconcert mmv Da
niel Otten viool en Johan Otten.
13 Jan. 20.15 uur Het Brabants Or
kest olv Hein Jordans mmv Du-
bravka Tonisci. piano 14, 16 jan.
20.15 uur Herman van Veen mmv
Laurens van Rooyen. piano en
het ensemble "contra B".
De Rotterdamse Schouwburg: 14
Jan. 20.15 uur "Liefde half om
half" door het Nieuw Rotterdams
Toneel mmv Lies Franken, Hans
Boswinkel e.a., 2. 3. 6, 9, 11, 15 Jan.
20.15 uur "De hippe vogel uit Bi
kini" door het Nieuw Rotterdams
Toneel mmv Gees Linnebak. An-
net Nieuwenhuyzen e.a.: 7, 8 Jan.
20.15 uur "De Bedelaarsopera"
door het Nieuw Rotterdams Toneel
mmv Eric Schneider en Annet
Nieuwenhuyzen. 12 Jan. 20.15 uur
"Es o es", stop Je het nou in de
ijskast" door de toneelgroep Thea
ter; 13 Jan. 20.15 uur Nederlands
Danstheater met "situation", en
"brandenburg", "after eden" en
"tilt".
Hofpleintheater: tem 23 Jan beh 1
en 17 Jan. 20.15 uur 'Twee op de
wip" blijspel met Jeroen-Krabbé en
Willeke Alberti.
Groote Schouwburg: 14 Jan. 20 u.
De Mounties Show met René van
Vooren en Piet Bambergen.
Ahov-sportpaleis7 Jan. 19.30 uur
Wielrennen. Ahov-tentoonstellinga-
complex 7. 8. 9 jan. vr. 19-23, zo 10-
22. zo 10-17 uur Motortentoonstel-
llng.
liivierahal: 7, 8. 9 jan. vr. 20-22
za 10-22. zo 10-17 uur Vogeltentoon
stelling van de Nederlandse Bond
van Vogelliefhebbers.
