Onderneming en de macht
Laat u niet
overtroeven
aan de deur
Zeg maar dag tegen de democratie
Chocoladeletter: vele
prijzen en gewichten
Een Shell-directeur die uit Marx voorleest
ZATERDAG 13 NOVEMBER 1971
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 7
De opmerkingen van Prins
Bernhard in zijn omstreden in
terview met NRC/Handelsblad
galmen nog na. Vooral zijn
"naieve" bedoelingen, voor hel
parlement, hebben volksverte
genwoordigers pijn gedaan
Maar wie het parlementaire
spel van deze week bekijkt,
moet zich toch wel afvragen
wat de zin van dit' alles heet.
Wat heeft begrotingsbehande
ling in de praktijk van het Ne
derlandse parlementaire stel
sel te betekenen?
De behandeling van de be
groting van de minister van
Cultuur, Recreatie en Maat
schappelijk, Engels, lijkt naar
niets. De oppositie wil discus
siëren, probeert met geringe
middelen er het beste van te
maken, en de minister zegt:
geen gezeur, we hoeven er niet
over te praten, er is toch geen
geld.
Sommige kranten beweren
dan dat de minister zijn tanden
laat zien, maar dat is natuur
lijk onzin. De minister houdt
zich doodgewoon aan de regels
van de democratie. Hij valt
premier Biesheuvel af, die vo
rige week prins Bernhard ern
stig de mantel heeft uitge
veegd, omdat die opvattingen
had verkondigd, die tegen het
zere been van de parlementaire
leiders én van de premier wa-
Maar goed het parlement
moet tegen de regering optor
nen en dat is een buitengewoon
ongelijke strijd. De regering
heeft stoeten ambtenaren ach
ter zich, die voorstellen kun
nen uitwerken en tegenargu
menten pareren. Van een twee
richtingsverkeer tussen over
heid en volksvertegenwoordi
ging is nauwelijks sprake, ten
minste zolang het gaat om de
oppositie. Want het parlement
is ook nog eens flink in zich
zelf verdeeld. De regering
wordt vanouds gesteund door
regeringspartijen, die aan de
kant staan te Juichen en zo nu
en dan heel voorzichtig flüiten
als een regeerder te opzichtig
uitglijdt.
Soms komt er dan een piep
klein correctietje uit de rege
ringsgezinde banken, maar als
de minister of de staatssecre
taris achter de groene tafel
zegt. dat hij danbaar is voor
de suggestie, maar geen kans
ziet om die te verwezenlijken,
laten de meeste vertegenwoor
digers van de regeringspartij
en het ook maar afweten.
Op die manier komt de toch
al slecht bewerktuigde volks
vertegenwoordiging duidelijk
in de verdrukking, optornend
tegen de grootste Nederlandse
werkgever, de overheid in een
maatschappij waar bedrijf sle
pen en overheid steeds meer in
elkaar vervlochten raken, naar
het grote Amerikaanse voor
beeld van de corporatieve
staat.
De ontevredenheid over het
parlement uit zich op twwe
manieren. Ten eerste: buiten
parlementaire actiegroepen, al
of niet soepel opgevangen in
het ingewikkelde netwerk van
de overheid. Als overheid doe je
een enkele concessie voor het
goede doel, maar het moet niet
te gek worden. Je begint met
lippendienst te bewijzen aan
krakers, maar na een tijdje sla
Je ze met een nieuw wetje in de
de hand uit een al Jaren leeg
staand huis. Want woningnood
of geen woningnood', de wet is
de wet, ook al is die gisteren
uitgevonden.
Tweede uiting van ontevre
denheid: de roep om de sterke
man. Prins Bernhard vindt dat
namens zeer velen. Wat dat be
treft is het opvallend als Je de
publiciteit rond een man als
dr. Drees jr.volgt. Vorige week
trad hij de man van de be
leidsombuigingen op in het
parlement. Nou, daar hebben
ze hem op het verkeerde been
gezet.En laat het nou zo
zijn, dat die Drees nog niet
eens alle vraagstukken van nu
had opgelost.
Hij wil dan wel openbaar ver
voer. maar weet nog niet pre
cies hoe dat moet ten opzichte
van het particulier vervoer.
Studiecommissies van hoge
ambtenaren zijn op dit soort
vraagstukken al Jaren aan het
studeren, en hebben geen pas
klare oplossing gevonden. De
discussie gaat door. Velen heb
ben kennelijk in stilte gehoopt
dat Drees het wel even zou we
ten. Maar Drees mag dan ei
genwijs zijn, en een vervelende
?esprekstoon hebben, hij is nog
;een verlicht despoot, die be
slist: alles voor u. niets door u.
En als sommige kranten nu
schrijven dat Drees parlemen
tair optreden teleurstelde, dan
zitten ze fout. Net zo fout als
prins Bernhard en minister En
gels. Want we hebben, al ruim
honderd Jaar geleden gekozen
voor de parlementaire demo
cratie, een regeringsvorm, die
geen ongecontroleerd bestuur
duldt. Aan die controle schort
het nodige. Maar we mogen on
ze onmacht niet afwentelen door
van de overheid wonderen te
verwachten.
Wat dat betreft doet
griezelig aan om een waar
schijnlijk bekwaam bestuurder
als Drees afgeschilderd te zien
als een engel die op het punt
staat te vallen.
JRS.
(Van onze politicologische medewerker)
„Zakenlieden, eerlijk als goud" vormen voor veel mensen
een soort innerlijke tegenstrijdigheid, maar zakenlieden die uit
de werken van Marx citeren lijken totaal ondenkbaar. Toch
heeft mr. G. A. Wagner, die volgend jaar de hele Shell-groep
('s werelds op drie na grootste concern) gaat leiden, afgelopen
zondag in een interview voor de KRO-televisie met Ad Lange-
bent minstens twee uitspraken gedaan, waarmee Karl, Marx
zich zeker gedeeltelijk zou kunnen verenigen.
1. Mr. Wagner (en met hem. de tativstaat") bij elkaar horen omdat
Shell) zou liever met grote interna
tionale overheden tè maken hebbèn,
dan met de rond 120 overheden waar-
Shell nu in vrede moet blij
ven leven. "De problemen worden
allemaal met 120 vermenigvul-
id", zo zei hij.
Door
Joop van den Berg
2. Ondernemingen ontplooien zich in
een vrije, democratische maatschap
pij in het algemeen heel wat beter
dan in een monolithische (alle macht
ze beide zijn gebaseerd op het zelf
de produktieprincipe van de vrije
concurrentie. Letterlijk zegt Marx
daarover: "De ideeën over gewetens-
en godsdienstvrijheid weerspiegelden
slechts de heerschappij der vrije
concurrentie ook op het terrein van
het wetenschappelijk denken".
Tot zover zijn de heren het dus
eens. Wat dreef Marx er dan toe,
naar revolutie te streven, iets wat
Je van de heer Wagner nauwelijks
mag verwachten, ook al heeft hij
revoluties van dichtbij meegemaakt.
Onenigheid
De onenigheid met Marx zit daar
in, dat de laatste aan het begrip
penpaar "vrije onderneming" en
"vrije democratie" nog twee ande
re toevoegde en gezien de realiteit
van die dagen, niet helemaal ten on
rechte: klassenmaatschappij en ont-
rechting (letterlijk: uitbuiting) van
de bezitsloze klasse (het pro
letariaat). Al die vier verschijnselen
hoorden naar de opvatting
De heer Wagner wilde niet ont
kennen dat er drukmogelijkheden op
overheden bestaan, maar zei dat Je
zulke druk alleen maar kan uitoefe
nen in geval van nieuwe vestigingen.
In een later stadium zijn de ver
plichtingen al zo groot, dat
een bedrijf zich niet meer
kan permitteren politieke ruzie te
maken. Volgens Wagner zou men
hooguit enige voorzichtige kritiek
kunnen uiten achter gesloten deu
ren.
Naar mijn smaak onderschat de
heer Wagner daarmee zijn politieke
mogelijkheden, zoals veel anderen
haar doorgaans mateloos overschat
ten. Investeren is geen incidenteel
gebeuren maar een continu proces.
Het probleem is nu Juist, dat
daarbij doorgaans alleen de econo
mie de argumenten levert en niet of
nauwelijks de politiek, ook als dat
in het eigen bedrijfsbelang zou zijn.
Het merkwaardige aan grote zaken
lieden is dat hun inzicht in politieke
verhoudingen en eisen vaak omge
keerd evenredig is aan hun inzicht
in management. Dat betekent dus
ook, dat ze hun eigen politieke ver
mogens onderschatten.
Het is reëel te veronderstellen, dat
hoe groot de macht van het Kapi
taal ook moge wezen, een verstandi
ge en kordate overheid een sterke en
intelligente vakbeweging en een bur
gerij zonder spokenvrees in staat
moet worden geacht om de econo
mische machten te beheersen.
Zeker is wel, dat op den duur
(eigenlijk nu al) vrij drastische in
ternationalisatie van de economische
politiek nodig zal zijn, zodat afzon
derlijke landen zich niet meer tegen
elkaar hoeven te laten uitspelen. Zo
als het nu ligt. zijn het niet de grote
concerns die de politieke alternatie
ven van regeringen beperken (dat is:
macht uitoefenen)maar de regerin
gen zelf die hun mogelijkheden ern
stig beperken.
Weet u hoe groot de chocoladeletter
is. die u in een mooie, royale doos
koopt? Schrik niet, dit kan het ge
wicht zijn: 40 gram, 50. 67, 70, 75,
85, 95, 97, 100, 125, 132, 135, 137, 140,
145. 150, 190, 200, 240, 250, of 450
van j gram.
Mr. G. A. Wagner
samentrekkende) dictatuur. A
Wagner.
Wens
Wat het eerste "Marx-citaat" be
treft: tegenover grote internationa
le ondernemingen zouden internatio
nale overheden moeten staan. Wat
bij Wagner wens is, is dat ook bij
Marx, maar de laatste ziet het te
gelijkertijd als eenonontkoombaar
gevolg. Immers, in het beroemde
Communistisch Manifest (dat 123
Jaar oud is) constateerde hij de we
reldwijde verspreiding van de grote
ondernemingen en vroeg zich af wat
dat zou betekenen; zijn antwoord:
"In plaats van de oude, locale en
nationale zelfgenoegzaamheid en ge
slotenheid komt een zich naar alle
kanten verspreidend verkeer, een
totale afhankelijkheid van alle na
ties ten opzichte van elkaar. En dat,
niet alleen in materiële zin, maar
ook in geestelijke De natio
nale eenzijdigheid en beperktheid
worden geleidelijk aan onmogelijk".
Het punt waar Marx nogal dras
tisch afwijkt van zijn hedendaagse
tegenvoeter is dit: terwijl de heer
Wagner liever (onder) handelt met
Internationale overheden, wilde
Marx en velen met hem tegen
over internationaal kapitalisme de
revolutie van een internationaal pro
letariaat. Luidden de slotwoorden
van het Manifest niet: "Proletariërs
aller landen verenigt U"?
We zijn toe aan de tweede "mar
xistische uitspraak" van de Shell-
directeur, die over de positieve wis
selwerking tussen parlementaire de
mocratie en vrije onderneming.
Marx heeft daar meer dan honderd
Jaar geleden al op gewezen, zowel
iQ het meergenoemde Communisti
sche manifest als in Das Kapital,
waarin hij zei dat ondernemingsge
wijze produktie en parlementaire de
mocratie (letterlijk: "der Reprasen-
Marx onverbrekelijk bij elkaar.
Daartegenover stelt hij de socialise
ring van de produktiemiddelen,
dictatuur van het proletariaat zowel
in bedrijf als in staat en na ver
loop van tijd een klassenloz*
maatschappij. Dat de samenstelling
onjuist was, heeft de historie bewe
zen. Immers, socialisme in economi
sche zin betekent nog helemaal
niet noodzakelijk een even socialis
tische klassenloze maatschappij. Min
lovan DJilas heeft in zijn beroemde
boek over de communistische sa.
menleving. „De Nieuwe Klasse'
precies het tegendeel geconstateerd
in plaats van de oude klasse der rij
ke kapitalisten is een nieuwe klasse
van sterk bevoorrechte partijmanda
rijnen getreden.
Maar ook de identificatie van vrije
onderneming en economische uit
buiting bleek geen noodzakelijk sa
mengaan. Hoezeer sommigen zo'n
klassentegenstelling la Marx als
nog proberen te construeren, het is
een onmiskenbaar feit, dat dankzij
geleidelijke toename van de wel
vaart, een betere inkomensspreiding
en toenemende controle door over
heid en vakbeweging de liberale
economische orde de klassentegen
stellingen heeft overleefd, al zal
iedereen willen toegeven dat er nog
veel ongelijkheid bestaat, niet al
leen in inkomens maar ook in zeg
genschap.
Van de oude droom der revolutie te
gen het groot-kapitaal is alleen nog
een niet gering wantrouwen tegen
de grote ondernemer overgebleven.
Hoe groot is in werkelijkheid de
macht van de onderneming, vooral
ten opzichte van de politieke
overheid?
In tweeëerlei opzicht was de Shell-
directeur bereid toe te geven dat er
van de politieke macht sprake was:
bij planning van nieuwe investerin
gen kan men de overheid nog wel
eens onder druk zetten; daarnaast,
indien een onderneming vraagt om
overheidssteun voor een in moeilijk
heden verkerend bedrijfsonderdeel.
Als de overheid in dit soort zaken
echter kwetsbaar is, dan komt dat
(mede dankzij de..socialisten van
vandaag) doordat zij zoveel beteke
nis hecht aan uitbreiding, respectie
velijk behoud van de werkgelegen
heid. De heer Wagner gaf zelf het
voorbeeld van Verolme.
Goed, u kunt onderscheid zien tus
sen grote en kleinere dozen. Maar
binnen bepaalde formaten ontgaan
de verschillen u. Aan de doos is
dan niet meer te beoordelen of u
een letter van 75 of van 97 gram
koopt. Want die dozen zijn in be
paalde grootten allemaal wel onge
veer gelijk.
Hoewel er al Jarenlang van de kant
van de consumentenorganisaties
op wordt gehamerd dat de ge
wichten op de verpakkingen moe
ten staan, ook bij chocoladelet
ters. zijn er nog steeds fabrikan
ten die dit niet doen.
Dat constateert met enige bitter
heid het Consumenten Contact
Orgaan (CCO dat ook dit Jaar
weer een prijsoverzicht heeft ge
maakt van de meest gangbare
merken chocoladeletters. Daarbij
blijft natuurlijk wel de kwaliteit
buiten beschouwing.
Omdat ze door de uiteenlopende ge
wichten niet zomaar in prijs ver
gelijkbaar zijn, heeft het CCO uit
gerekend wat de letters per hon
derd gram zouden kosten.
Hierbij dan dit prijsoverzicht.
Waarbij mij dan eerst nog wel
even van het hart moet, dat het
voor de fabrikanten, als zij zou
den willen, niet zo moeilijk zou
zijn het publiek te laten zien wat
er in de verpakking zit.
Uiteraard moet het gewicht op de
dozen worden gezet. Maar waar
om zou daarbij ook niet de af
beelding van de letter op de doos
de ware grootte (en dikte) kun
nen worden aangegeven?
Over één ding zouden we dan af
gezien van de kwaliteit nog
wel in het ongewisse blijven. Dat
is het punt of de letters die we
kopen heel zijn of gebroken. Je
krijgt wel de indruk dat er heel
wat kapot zijn. Het CCO maakt
een aantal dozen open en vond er
veel stukken en brokken in. Wij
vonden er op het tiental dat wij
voor de illustratie gebruiken, ook
twee gebroken.
Je zou wel de neiging krijgen om
in de winkel te vragen of de doos
eventjes opengemaakt kan wor
den, voordat Je hem mee neemt.
Want het aardige van een choco
ladeletter is toch uiteindelijk dat
het een letter is.„
Prijsoverzicht chocoladeletters
Naam
nettogewicht
prijs
prijs per 100
in grammen
gram omgerekend
Albert Heijn
50
50
100
100
100
100
200
185
93
Baronie
67
90
134
135
180
133
CO-OP
67
59
88
Droste
70
115
164
145
230
159
250
385
154
450
725
161
Edah
75
69
92
125
135
108
De Gruyter
100
85
85
150
125
83
Hema
40
38
95
100
85
85
150
125
83
Van Houten
85
105
124
132
210
"159
Jamin
50
49
98
95
89
94
190
175
92
Simon de Wit
40
33
83
100
89
89
Spar
40
35
88
100
79
79
Union
67
100
119
97
150
155
137
200
156
Verkade
70
105
150
140
210
150
Vroom en Dreesmann 50
50
100
150
125
83
Chocoladeletters met hazelnoten
Albert Heijn
100
140
140
Hema
150
150
100
Union
97
185
191
(extra)
240
450
188
Verkade (praliné)
140
265
189
Vroom en Dreesmann
(praliné)
150
165
110
Chocoladeletters voor diabetici
(suikervrij)
Ringers
70
150
214
Union
97
240
247
DEN HAAG De tijd is weer rijp
voor de ontroerende handel. De
dagen worden donkerder. Voordat
je het weet, zit je in de winter-
feestmaan. Met binnen behaag
lijkheid en dampende terrienen
op tafel en buiten kleine arme
meisjes met de neusjes vastgevro
ren aan het vensterglas. Ik bedoel
maar; je laat je wat makkelijker
dan anders ontroeren door men
sen, die zeggen dat zij zorgen en
noden bestrijden. Pas echter op,
want dat weten ze.
Dezer dagen kwamen er weer eens
Jongelui aan de deur met hun al
leen al door zijn diepe eenvoud zo
overrompelende handel. Een dun
bosje goedkoop briefpapier, vyf
goedkopere prentbriefkaarten en
tien nog goedkopere groenige enve
loppen. Voor bij elkaar f2.45 (twee
gulden vijfenveertig, ja). Voor het
goede doel.
Dat goede doel staat op de envelop
pe waarin de rommel verpakt zit:
„Maatschappelijk sociaal Jeugd
werk. Stichting kinderboerderij
van de Jordaan, Nieuwe Leliestr.
54 Amsterdam. De Stichting Kin
derboerderij van de Jordaan staat
ingeschreven in het openbare
stichting register. Dank voor de
aankoop van deze artikelen waar
door u ons sociaal en maatschap
pelijk jeugdwerk voor alle gezind
ten steunt".
Door
Bert Bakker
Ik zei het al: ontroerend. Maar la
ten we alsjeblieft even nuchter blij
ven Er staat in feite alleen maar,
dat de Stichting Kinderboerderij
een ingeschreven stichting is.
Maar dat zijn nu toevallig alle
stichtingen, voor een paar gulden.
Verder kom Je totaal niets te weten.
Niet waar die kinderboerderij
staat (als hij ergens staat en dat
zou toch zo langzamerhand wel
eens moeten, want deze actie kom
je al enige jaren lang tegen). Niet
wie er achter die stichting zitten.
Ook niet een telefoonnummer,
waar Je kunt vragen hoe dat zit
met die noden in Amsterdam.
Niets.
Hoeveel?
Ook niet, hoeveel geld er van die
f 2.45 voor een armoedig bundeltje
slechts te-van-de-slechtste-kwaliteit
er nu eigenlijk netto aan het doel
ten goede komt. In de meeste van
deze soort gevallen wringt d&ar de
schoen. Dan gaat er een gulden
naar de verkopers, nog eens twee
kwartjes naar een „plaatselijke
agent", enzovoort. Bij het goede
doel kom dan als regel niet meer
dan een paar kwartjes terecht.
Kijk er mee uit. Zoals u eveneens
moet uitkijken met aanbiedingen
van schoonmaakmiddelen, autover
banddozen en -blussers „voor hel
gehandicapte kind".En met kalen
ders en prentbriefkaarten, waar
voor de ontwerpen zijn geschilderd
door gehandicapte kunstenaars
Staat er niet bi) hoeveel er voor
die gehandicapten is dus geen
i
flauwekul zoals de oncontroleer
bare „netto opbrengst", haar ge
woon een bedrag in geld dan is
dat reden om aan de hele handel
te twijfelen.
Ongevraagde reclame
Ongevraagde en ook ongewenste re
clame, die Je op Je naam en adres
wordt toegestuurd op een manier
alsof de afzender Je persoonlijk
kent en Je iets mee te delen heeft
dat van belang voor Je is, hebben
wij in deze rubriek bij herhaling
als verwerpelijk bestempeld.
In een artikel in het reclamevak
blad Ariadne wordt het tegendeel
betoogd. Het gaat over een onder
zoek naar de mening van vrouwen
over ongevraagde persoonlijke be
nadering met reclame. De uitslag
(met enige dubbel-antwoorden)
slechts 2.3 procent vond het ver
velend of opdringerig, 15.8 pet
SLECHTS 2.3 procent vond het ver
velend of opdringerig, 15.8 pet
vond het prettig, 40.3 pet. leuk
24.1 pet. niet-storend en 26.5 pet.
informatief.
Op grond van deze en verder uit
gesponnen cijfers uit het onderzoek,
wordt er voor gepleit gegevens uit
de bevolkingsregisters beschikbaar
te stellen voor gerichte reclame.
In volle ernst.
Maar waar komen die cijfere over
inschikkelijke consumenten van
daan? Uit een vraagstelling onder
1.000 vrouwen, die eerst een ca
deaupakket hadden ontvangen van
de felicitatiedienst. Waren die dui
zend daardoor al enigszins mild
(of beleefd) gestemd geraakt, er
gaven er slechts 673 antwoord op
de vragen. Waarom die andere 327
daar geen lust toe toonden, ver
meldt de historie niet.
Het is niet zo erg dat de reclame-
lastigvallers elkaar graag ver
draaide verhalen vertellen. Maar
we moeten er voor oppassen, dat
overheid of volksvertegenwoordi
ging dit soort dingen ook gaat gelo
ven.
ADVERTENTIE
f auto-inzittenden
brand
glas
inbraak
ongevallen
rechtsbijstand
st^ZEKE
wettelijke aansprakelijkheid voor
particulieren
ziekte KIPHÏ
ziektekosten
om zéker te zijn!
vraag uw «twrvntitman Inlichtingen ovar
Rijnmond-vercekeringen of
wend o rechtstreeks tot f
verzekeri rujsmaalsc happy
\*-grmnd|fcwal 88 fdw-3 tal 010-366844^
