TOCH WATER?
Drie etmalen op de maat
Bomen en aardgas
Raket door bodem
Vitamine tegen
schizofrenie?
t
MARS
ONDER
DE LOEP
Voedsel genoeg
Stormen
in boeien
vliegfiets
Europa,
YS en dé
ruimte l
zeeleeuw
als berge!
Benzine
plastics
Mini-camerfr
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1^
Komt er tóch water voor In de
maanbodem? Er zijn aanwij
zingen voor en wanneer het
inderdaad zo ls, betekent dit
waarschijnlijk dat de explora
tie van de maan in de toe
komst veel eenvoudiger zal
worden dan men had verwacht.
De mogelijkheid is onlangs
geopperd door de natuurkundi
gen John Freeman en H. Kent
Hills van de Rice University in
Texas, die signalen analyseer
den van de instrumenten, op
de maan achtergelaten door
vorige Apollo-bemanningen, in
het bijzonder ionen-detectoren
en seismometers. Enkele malen
toonden de detectoren het
voorbijtrekken van zeer ijle
gaswolken aan, die karakteris
tieke eigenschappen van geïo
niseerde waterdamp toonden.
de gegevens leidde de natuur
kundigen tot de meest aan
vaardbare verklaring: bij
maanbevingen komt door
scheuren van de bodem water
door de ionen-detectoren
werking zet.
Waarschijnlijk zal de beman
ning van de Apollo-17 van eind
volgend Jaar de opzienbarende
Deze ionen-activiteit viel sa
men met sterke bevingen in de
maanbodem, geregistreerd door
de seismometers.
Nauwkeurige vergelijking van
vrij, dat voordien in het ge
steende was opgesloten, welk
water dan als een soort geyser
door de oppervlakte stoot, ver
dampt en ioniseert en daar-
theorie kunnen testen. Dan
wordt een elektronische appa
ratuur meegevoerd, die Juist dit
soort zaken kan vertellen over
het inwendige van de maan.
Zou er in de maan water voor
komen in grote hoeveelheden, t
dan wordt ook het groeien van
planten onder koepels met een
atmosfeer mogelijk, derhalve
niet alleen de drinkwater-voor
ziening maar ook de voedsel
voorziening in de Jaren tachtig
voor langdurig op de maan
vertoevende mensen heel v/at 11
eenvoudiger. Bovendien zijn er
dan perspectieven voor een ei
gen zuurstofvoorziening op de
maan.
Alles reden genoeg om met
spaning af te wachten, in hoe- 1
verre de revolutionaire theorie
bewaarheid wordt. m
Dit zijn de belangrijkste landingsplaatsen op de maan,
vamoaar maanmateriaal naar de aarde is (wordt) gébracht.
Het zijn: 1. Apollo-12 in Zee der Stormen2. Apollo-14 in Fra
Mauro-gebergte; 3. Apollo-15 bij Hadley Rille; 4. Apollo-16
bij Descartes in maart a.s.; 5. Apollo-11 in de Zee dér Stilte;
6. Loena-16 in de Zee der Vruchtbaarheid.
Op 17 maart volgend jaar zul
len weer drie Amerikaanse ruim
tevaarders van Kaap Kennedy
starten naar de maan, waar twee
hunner 73 uur (voor het eerst
meer dan drie etmalen) zullen
vertoeven. John W. Young, Char
les M. Duke en Thomas K. Mat-
tingly bemannen de Apollo-16
waarvoor de NASA onlangs het
vluchtschema heeft gepubliceerd.
Dit omvat ondermeer drie ritten
over de maan met een mee te ne-
In vele steden zijn de laatste Jaren
toch al schaarse bomen doodgegaan
na het over schakelen op aardgas.
Vrijwel onvermijdelijke kleine lek
ken brengen aardgas in de bodem,
waarvan de bomen het slachtoffer
worden. Tot dusver heeft men dit
euvel voornamelijk bestreden door
lekkages op te sporen en uit te
schakelen.
Een Engels onderzoek heeft volgens
het tijdschrift New Scientist than
uitgewezen, dat de dood van de bo-
De Amerikaanse Mars-sonde Mari-
ner-9 zal volgende week zaterdag 13
november om 22.05 uur een kriltdek
moment beleven: dan moet de
boordraket gedurende 15 minuten
gaan werken om de sonde in een
baan om Mars te brengen.
Voordien zal de fotografische appa
ratuur al in werking treden. Op 10
mei nemen de camera's dertig opna
men van de Rode Planeet, die de
volgende dag naar de aarde worden
gezonden. In de eerste plaats wil
men nauwkeuriger overzichtsfoto's
van de planeet hebben en in de
tweede plaats heeft men dan al
thans enig resultaat van de vlucht,
wanneer de operatie van het ingaan
van de juiste baan om Mars ndet
volgens plan verloopt en de rest
van de missie de mist in gaat. Op
12 november wordt nog eens een
serie gemaakt.
Het ligt in de bedoeling, dat in le
der geval drie maanden lang uit de
Marsbaan foto's van de planeet
worden genomen, zodat deze gro
tendeels gedetailleerd in kaait kan
worden gebracht en ook veranderin
gen op het oppervlak gedurende de
drie maanden observatie geregi
streerd kunnen worden. Dat was bij
vorige Mariners, die de planeet
slechts korte tijd passeerden, niet
mogelijk.
Iedere dag zal de Mariner tweemaal
om Mars wentelen en in iedere om
wenteling dertig opnamen maken.
Wanneer deze fotografische verken
ning op 13 november begint, staan
de aarde en Mars ongeveer 120 mil
joen km van elkaar; negentig da
gen later, bij het eind van de ope
ratie, is die afstand gegroeid tot
ongeveer het dubbele.
Twee weken later arriveren de Rus
sische sondes Mars-2 en 3 (die op
19 en 28 mei Jl. werden gelanceerd)
bij Mars. Het radiocontact is even
wel zo goed als verloren gegaan.
Het tienvoudige van de huidige we
reldbevolking, meer dan 31 miljard
mensen, kan gevoed worden door
middel van landbouw en veeteelt,
wanneer overal ter wereld de goede
bemesting wordt toegepast en de
landbouwmethoden worden gebruikt,
die in Nederland en Japan al ge
meengoed zijn geworden.
Tot deze gedurfde uitspraak kom de
UNESCO in een recent rapport op
grond van langdurig Intensief on
derzoek.
men niet een direct maar een indi
rect gevolg is van het aardgas.
Waarschijnlijk tieren bepaalde soor
ten bodembacteriën welig in een
milieu met verhoogde concentratie
van methaan en methanol (compo
nenten van het gas) waardoor zij
zich zo snel ontwikkelen, dat teveel
zuurstof aan de bodem wordt ont
trokken. Pas daardoor gaan de bo
men hun ondergang tegemoet, niet
door de aanwezigheid van het aard
gas zelf.
Men gaat thans laboratoriumproe
ven na, of het euvel is te voorko
men door zuurstofinjecties in de
grond in de nabijheid van bomen.
De moeilijkheid daarmee is echter,
dat de bodembacteriën dan even
eens kans krijgen, zich nog weer
sterker te ontwikkelen. Bovendien
gaat de gas-lekkage, zolang althans
niet de lekken radicaal zijn gestopt,
voortdurend door, terwijl men al
leen met dure technische voorzie
ningen de zuurstofverrijking van de
grond permanent kan opvoeren.
Voorlopig lijkt het er op, dat de
moeilijkheden alleen kunnen wor
den bestreden door de lekken te
voorkomen, al trekken de bomen
zelf zich blijkbaar weinig aan van
de toch altijd betrekkelijk kleine
concentraties aardgas.
men auto'tje, een iets verbeterde
versie van de wagen waarmee
Scott en Irwin afgelopen zomer
over de maan rondtoerden. De
vlucht is de voorlaatste van het
Apollo-maanprogramma. Dit pro
gramma wordt afgesloten met de
vlucht van de Apollo-17 in decem
ber komend jaar.
Start 1 7 maart
De lancering is vastgesteld op 17
maart om 10.03 uur (Nederlandse
tijd: zoals ook de volgende tijdstip
pen)
Ruim vier dagen later, op 21 maart
om 20.25 uur, moeten Young en
Duke landen op het hoogland bij
de krater Descartes, op ongeveer
1200 kilometer ten zuidoosten van
de landingsplaats van de Apollo-15.
Dit is de zuidelijkse plaats op de
maan, waar tot dusver mensen zijn
geland (ruim 10 graden zuider
breedte) maar niet de verst van de
evenaar verwijderde plek: cEat was
de landingsplaats tijdens de vorige
vlucht, namelijk de Hadley-rille op
ciroa 25 graden noorderbreedte. Het
bergland van Descartes is wel de
hoogste landingsplaats: ongeveer
3000 meter.
Ongeveer vier uur na hun landing
zullen Young en Duke om 02.18 uur
op 22 maart aan hun eerste uit
stapje beginnen. Hun tweede en
derde maan-excursie zullen begin
nen resp. op 23 maart om 00.48 uur
en op 24 maart op 00.13 uur. Elke
excursie duurt ongeveer zeven uur,
dat is in totaal een paar uur langer
In het Instituut voor Bouwkunde in
Leningrad is een raketachtig instru
ment ontworpen voor het onderzoek
van de „anti-kosmos", zoals de Rus
sen dat noemen. Het is een straal-
thermo-boor die veelbelovende per
spectieven biedt voor geologen,
bouwkundigen, mijnbouw, exploratie
van de bodem en dergelijke.
Het gaat om een instrument, dat
als een raket een zeer krachtige
straal gas van hoge temperatuur
uitstoot en daardoor in de aarde
kan doordringen. Het wordt radio
grafisch bestuurd en kan dus onaf
hankelijk van boorpijpen de
vreemdste wegen door de aarde vol
gen. Men hoopt er diepten tot meer
dan vijftien kilometer mee te kun
nen bereiken. Er zijn reeds proeven
mee genomen bij het delven van
goud uit diepliggende aders.
Waarschijnlijk hebben de Russen
dit instrument op het oog gehad,
toen zij onlangs aankondigden dat
zij middelen hadden gevonden voor
proefboringen tot ongekende diepte.
Overigens hebben de Russen ver
klaard, dat het nieuwe instrument
ook bijzonder nuttig kan zijn voor
diverse bouw-projecten. Losse zand
gronden kunnen op enige diepte
verstevigd worden door met behulp
van de raket hete gassen in de bo
dem te brengen, waardoor het losse
zand sterk samenklontert en een
Een dagelijkse dosis vitamine kan
een goed geneesmiddel zijn in de
strijd tegen schizofrenie, een van de
meest voorkomende geestesziekten.
Dr. Abram Haffer uit de Canadeze
stad Saskatoon, heeft na onderzoe
kingen sinds 1950 verklaard, dat
grote doses vitamine B3 een pre
ventief geneesmiddel tegen deze
ziekte kunnen vormen.
„Indien wij tenminste een gram per
dag aan ons eten zouden toevoegen,
zouden wij in de komende tien tot
twintig Jaar het aantal gevallen
van de ziekte aanzienlijk zien afne
men", zo verklaarde hij op een ge
meenschappelijke vergadering van
de Britse, Canadese en Amerikaanse
verenigingen ter bestrijding van de
schizofrenie.
Haffer beschreef de resultaten bij
patiënten, die doses van 3 tot 24
gram per dag kregen. Negentig pro
cent van de patiënten, die minder
dan een jaar ziek waren, bleken na
de behandeling genezen te zijn te
gen doorgaans 35 procent bij ge
bruik vaji de conventionale genees
middelen. De resterende 10 procent
was na de vitaminebehandeling veel
beter, hoewel niet volledig hersteld.
Van de patiënten, die van 1 tot 20
Jaar ziek waren, maar nimmer in
een psychiatrische inrichting waren
verpleegd, herstelde 75 procent.
„Een psychiatrische inrichting is
niet bevorderlijk voor het herstel
van schizofrenen", zo constateerde
hij overigens.
De Britse reactie op de verklarin
gen waren echter sceptisch. Daar
hadden vitamine-behandelingen
nauwelijks aanwijsbaar resultaat
opgeleverd.
Amerikaanse geleerden zijn van
plan volgend Jaar in de Stille
Oceaan de kracht van wervelstor
men te beperken door stormwolken
te bewerken met zilverjodide. Het
experiment zal twee maanden duren
en worden uitgevoerd vanaf het ei
land Goeam. De geleerden hopen
minstens zes tyfoons „onder han
den" te nemen. Al eerder werden
op zeer beperkte schaal dergelijke
experimenten uitgevoerd in het Ca-
raïbische gebied.
Een en ander is bekend gemaakt
tijdens een internationale bijeen
komst van meteorologen in Tokio
onder de auspiciën van de economi
sche commissie van de VN voor het
Verre Oosten.
Japanse geleesden hebben ver
klaard, dat als de grootste kracht
van een wervelstorm met vijftien
procent zou kunnen worden vermin
derd, het aantal slachtoffers moge
lijk tot de helft zal dalen en de
materiële schade minstens zoveel.
hechte laag gaat vormen, waarop
de zwaarste gebouwen kunnen wor
den opgericht. Voorts verwacht men
er veel van op het gebied van we
genbouw in moeilijk terrein.
dam het record, dat tijdens de vori
ge maanvlucht werd gevestigd.
Na het verblijf van 73 uur op de
maan starten Young en Duke weer
naar de moederoapsule op 24 maart
om 23.23 uur. In die moedercapsule,
die in totaal f47 uur in een baan
om de maan draait, heeft Mattingly
inmiddels vele wetenschappelijke
experimenten uitgevoerd, waarne
mingen verricht en foto's genomen.
Tenslotte moet de landing van het
drietal in de Stille Oceaan ten
noorden van Samoa plaatsvinden op
29 maart om 21.14 uur.
Op de maan worden weer stenen
verzameld, instrumenten geplaatst
en foto- en filmopnamen gemaakt.
De volledige expedities zullen via
een televisie aan boord van de ver
beterde maan-auto op aarde te vol
gen zijn. Een van de nieuwe experi
menten zal zijn de opbouw van een
astronomisch waarnemings-appa-
raat, dat van de aarde af bediend
kan worden.
Descartes
Het bergland bij de krater Descar
tes is als landingsplaats gekozen
omdat men daar vermoedelijk voor
het eerst materiaal van vulkanische
oorsprong kan vinden. Als vergelij
kingsmateriaal met de oogst van
vorige vluchten (nummer 11 naar
de Zee der Stilte, 12 in de Oceaan
der Stormen, 14 in het Fra Mauro
hoogland en 15 bij de Hadley-Riüle)
kan dit het beeld, dat wij ons kun
nen vormen over ontstaan van maan,
aarde en zonnestelsel verder com
pleteren. Bovendien hebben de
Amerikanen nog enkele grammen
materiaal van de Russen ontvangen,
dat door de Loena-16 eind septem
ber vorig jaar op de maan werd
opgeraapt in de Zee der Vrucht
baarheid en naar de aarde werd
gebracht. In juni jl. hebben Russen
en Amerikanen maanmateriaal uit-
Mattingly
Voor Mattingly is de komende
maanvlucht een extra uitdaging
hij moest indertijd kart voor de
start van de Apollo-13 zijn plaats
afstaan aan Swigert omdat men
vreesde, dat hij rode hond had op
gelopen. Achteraf bleek dat niet
waar te zijn. Mattingly weet nog
altijd niet of hij blij moet zijn met
zijn vervanging of niet. Enerzijds
loopt hij rond met de gedachte, dat
hij bij Lovell en Haise had horen
te zijn, toen op 14 april de Apollo-
13 schipbreuk leed en een zeer
moeilijke thuisreis moest aanvaar
den. Mattingly zou commandant ge
weest zijn van het moederschip en
van het drietal de zwaarste taak'
hebben moeten uitvoeren. Ander
zijds vindt hij het toch ook wel
plezierig, een normale maanvlucht
mee te maken en ook nu weer is
hij commandant van de Apollo.
Charles M. Duke is een ruimte-de
butant. Hij treedt op als comman
dant van de maanlander.
Vierde vlucht van Young
John W. Young, commandant van
de gehele missie, heeft al drie
vluchten op zijn naam staan: met
Grissom in de Gemini-3 (de eerste
bemande Gemini) op 23 maart 1965,
met Collins van 18 tot 21 juli 1966
in de Gemini-10 en van 18 tot 26
mei 1969 in de Apollo-10 met Staf
ford en Cernan. Tijdens die laatste
vlucht maakte hij 31 omwentelingen
om de maan, die toen op 126 km
afstand benaderd werd. Stafford en
Cernan vlogen de maanlander tot
op 15 km van het oppervlak. Dat
was de generale repetitie voor de
eerste maanlanding twee maanden
later. Young heeft in die drie
vluchten 267 uur en 47 minuten
ruimte-ervaring opgedaan. Hij
wordt na Lovell de tweede mens die
voor de vierde keer de ruimte in-
\Vijzigingen
Hoewel er nog ruim vier maanden
verlopen, voordat de Apollo-16 start,
moet men toch hard doorwerken
om tijdig de voorbereidingen te
hebben voltooid. Gedurende de
Vlucht van de Apollo-15 hébben
zich niet minder dan 40 storingen
voorgedaan, die op zichzelf wel van
weinig betekenis waren maar die
alle een gevaar voor de missie had
den kunnen opleveren wanneer de
omstandigheden minder gunstig wa
ren geweest. Men tracht de kans op
het optreden van al deze manke
menten, vóór de volgende vlucht te
hebben verkleind. Ongeveer de helft
van de mankementen deed zich
voor bij de maan-auto, die dan ook
naarstig wordt verbeterd.
Eén van de onregelmatigheden vond
plaats tijdens de terugkeer op aar
de: een van de parachutes, die aan
vankelijk wel was ontplooid, klapte
weer dicht en de landing moest op
twee parachutes geschieden. Hoewel
het weigerachtige valscherm niet
kon worden geborgen, heeft men
toch de waarschijnlijke oorzaak ge
vonden. Na ontplooiing van de pa
rachutes wordt uit veiligheidsover
wegingen alle overtollige brandstof
door de capsule geloosd, opdat er
geen ongelukken voorkomen bij de
klap op het water. Waarschijnlijk
heeft de 2.3 kg brandstof, die de
Binnenkort wordt een nieuwe po
ging ondernomen, om een tientallen
jaren geleden uitgeloofde prijs van
tienduizend pond sterling in de
wacht te slepen. Deze prijs is uitge
loofd door de Engelse Royal Aero
nautical Society voor degene, die
met mankracht een vliegtuig laat
vliegen over één mijl in een acht
baan. Gemotoriseerd is de droom
van Icarus al bijna zeventig Jaar
een dagelijkse praktijk geworden,
maar spierkracht is tot dusver nog
onvoldoende gebleken. Naarmate
materialen lichter worden, steviger
constructies met minder materiaal
tot stand kunnen worden gebracht
en allerlei bewegende delen met
minder wrijving kunnen worden ge
construeerd, komt de mogelijkheid
echter dichterbij.
Nu heeft een groep Jongere mede
werkers van de British Aircraft
Corporation in Weybridge een vlieg
tuigje geconstrueerd, waarvan de
propeller wordt aangedreven door
een soort fietsachtlge constructie,
die op deze foto te zien is. Het toe
stel heeft al een proefvlucht ge
maakt op 90 cm hoogte over een
afstand van vijftig meter. Lang nog
niet die mijl, maar het project ziet
er veelbelovend uit.
Overigens zal de prijs zijn langste
tijd toch wel hebben uitgediend. Er
staat niet bij, dat de vlucht op aar
de gemaakt moet wofden. Wanneer
er mettertijd overkoepelde nederzet
tingen op de maan zijn, kunnen
mensen dank zij de geringere
zwaartekracht daar heel makkelijk
met een soort vleugels aan de ar
men of met andere eenvoudige con
structies vliegen. Tegen die tijd
zullen er ongetwijfeld ook al
lerlei nieuwe sporten bedacht wor
den om in drie dimensies te bedrij
ven. Driedimensionaal voetbal lijkt
ons een bijzonder interessant spel
letje, wanneer er tenminste vol
doende mensen op de maan wonen
om een stadion rendabel te maken.
Apollo-15 uitstootte, vlamgJ
waardoor de koorden van de pjrl
chute het ten dele begaven. u
paald is nu, dat de brandstoflo
niet meer zal plaats vinden. E*é
borgen parachute bleek een vafi=
bevestigingshaken het te hebben1
geven. Deze bevestiging wordt tl
verbeterd.
Zo zijn er vele kleinere wijzigda?e
noodzakelijk, die in enkele maaa|_
tot stand moet worden gebrf"
terwijl de drie astronauten
De Verenigde Staten ztfn beF
onder bepaalde voorwaarden ip
rikaanse draagraketten beschik!81
te stellen van de lidstaten lh'
de Europese ruimtevaartorganisf1,
voor andere dan zuiver wetenscjp1
pelijke doeleinden, b.v. voor mr
rologisch onderzoek, navigatie18-
communicatie. De Amerika^
staatssecretaris Alexis Johnson J°
deze toezegging in een brief aaP*
voorzitter van de Europese ruifl®
vaart-conferentie, de Belgische V1
nister Theo Lefèvre. a
Johnson stelde voorts voor, c
hankelijk van deze kwestie befal
kingen te beginnen over Eur^
deelneming aan het Post-Apire
project.
De moeilijkheid met betrek!
tot deze nu al lange tijd hang
kwesties is, dat Amerika tot diF-
geen raketten beschikbaar wilde!00
len b.v. voor Europese communici
satellieten, omdat de kosten vap
ontwikkeling van deze raketten^1
dragen zijn door de Amerikabe
belasting-betaler en de batenst
geïnd zouden worden door com
ciële organisaties elders, die
aan de kosten hebben bijgedri n
Europa kon echter niet aan het PS
Apollo-project deelnemen, als
ook nog de kosten van een F1
lanceercapaciteit moet opbreng!11
Zeeleeuwenworden door de Aip
kaanse marine getraind in hetzij
sporen en bergen van voorweet
op diepten, die voor de mens (jfc
reikbaar zijn of andere zeer Jt
lijk toegankelijke plaatsen. Ijes,
van het project is Martin Col' 1
De zeeleeuwen worden getrainrr<
te reageren op signalen van ee^ai
nar-apparaat, dat zij meevc^c
Bovendien hebben zij een rt
schijf bij zich, die zij tegen hl
zoeken voorwerp moeten drulya
Deze schijf, waaraan een i w
naar de oppervlakte is bevddiu
hecht zich dan aan het te bino
voorwerp. jeu
Men hoopt met deze techniekar
gingsoperaties veel vlotter te pj
nen uitvoeren. jljk
De Japanse scheikundige Tompe
Takesue heeft een procédé onj®
pen om bepaalde plasticst)
waarmee men nu als afval I1»
raad wet, op te ruimen en eifn
benzine van te maken ook. Dele
tics worden samen met watr'
een drukketel onder 10 tot 20
sfeer verhit tot circa 500 gr
celsius. Dan wordt tachtig tof
gentig procent van het matt
omgezet in benzine. Het is noC
bekend, of het procédé conC
cieel is toe te passen. Lj
In het Moskouse instituut vooËfp
tomatisering en afstandsbedienC1
een miniatuur-camera vervat
die slechts enkele milimetersLij
vang heeft. Er kunnen ragscl 0D
beelden mee worden gemaakt.
De lilliputter kan zowel voor j
sche doeleinden als voor de
trie van groot belang zijn,
situaties en processen zichl,
kunnen worden gemaakt, dief
op ontoegankelijke plaatsen U
doen, aldus meldt Bild der wfr
schaft.
