Regering laat de uitgaven
met drie miljard stijgen
ONDER WIJS-
BEZUINIGING
TREFT BUNA
IEDER GEZIN
Werk aan de rijkswegen
wordt sterk besnoeid
'Economie
zit in gevarenzone
Norm van zes procent tijdelijk overschreden
Lonen tien procent
prijzen zeven procent omhoog
PAGINA 0
raroSCTH DAOBI/A»
DINSDAG 21 SEPTEMBER 1971
<?»!•- i-
DEN HAAG Haast leder
Nederlandst gezin gaat de bezui
nigende maatregelen van dp
regering vooral voelen via het
onderwijs:
de leerlingen van LTS-en en
huishoudscholen, met hun hon
derdduizenden een zeer grote
groep, krijgen grotere klassen,
in 1972 /73 gemiddeld 20 leer
lingen per leraar, het jaar daar
op zelfs 21 per leraar
Leerlingen van mavo's, havo's,
«(heneums en gymnasiums krij
gen vanaf volgend Jaar augus
tus per week twee uur minder
les: 30 uur in plaats van 32.
Leraren in de eerste groep
scholen krijgen dus een wal
zwaardere taak, voor leraren in
de tweede groep zijn er ook ge
volgen maar die moeten nog na
der worden besproken.
Leerlingen van basisscholen
blijven zitten in precies dezelf
de grote klassen, behalve als
hun scholen héél bijzondere
moeilijkheden hebben.
Alle ouders met kinderen in
alle klassen van alle soorten
voortgezet onderwijs, dus van le
klas lts tot en met 6e klas gym
nasium, kunnen naar gelang hun
inkomen te maken gaan krijgen
met een nieuwe Schoolgeldwet
die per 1 Januari 1973 moet gaan
gelden. Daarvan zullen de ta
rieven hoger zijn dan de tot dus
ver gebruikelijke, die alleen gol
den voor de niet-leerplichtige
jaren.
Aan de universiteiten komen
er dan nog eens de al aangekon
digde maatregelen voor verho
ging van collegegelden 'minis
ter De Brauw gisteren: ^Inder
daad duizend gulden"), beper
king van aantallen studenten
en veel striktere planning, wel
ke maatregelen echter nog niet
ïader worden gepreciseerd.
De totale som, die de regering
n 1972 denkt tc moeten uitge
ven aan onderwijs en weten-
chappen. bedraagt ruim 10'
niljard. Het is voor het eerst
lat de 10 miljard wordt over-
ichrcden. Van de gehele rijks-
>egroting ten bedrage van
17.831 miljard wordt 28,2 pro
cent aan onderwijs en weten
schappen besteed (niet alleen
loor het departement, maar
Dok via andere ministeries).
Een lichte stijging ten opzichte
van de begroting voor 1971.
Toen was het ruim 27 procent.
Het opmerkelijke is, dat deze
hoge bedragen en percentages
worden bereikt tegen een ach
tergrond van vele indringende
oezuinigende maatregelen. In
feite stelt de minister van On
derwijs naast zijn bezuinigingen
maar twee maatregelen voor, die
enigszins grote aantallen mensen
direct zullen raken:
in het kleuteronderwijs gaat
de leerlingenschaal op op 1 au
gustus 1972 één puntje omlaag,
naar 37 kinderen per klas;
vanaf augustus 1972 geldt
voor alle 16-jarigen een partië
le onderwijsplicht". zoals nu al
voor alle 15-jarige Nederlan
ders <ze mogen alleen maar
werken in bedrijf of huishou
den als ze één dag vorming of
onderwijs per week volgen).
Dat betekent volgens de minis
ter dat er in 1972 ongeveer
'56.000 van die „eendaggers" bij
komen.
Naast de bezuinigende maatre
gelen worden nog wel wat
meer positieve maatregelen
voorgesteld, maar zij onttrekken
iich aan de directe waarne
ming van het publiek: uitbrei
ding van de nieuwe lerarenop
leidingen. voor het eerst ook
?en experimentele dagopleiding
voor lts-leraren. voortgang met
„streekcentra" voor de werken
de jeugd (daar is 2 miljoen
voor, ..voldoende om geen stag
natie te doen ontstaan") en
experimenten in de veranderde
houding tussen de landelijke
pedagogische centra en de re
gionale en plaatselijke diensten
voor schoolbegeleiding.
De bewindslieden van onder
wijs zeggen enerzijds uit te
gaan van democratisering van
het onderwijs, anderzijds door
de sterke uitgavenstijging te
zijn genoopt tot „sterke ratio
nalisatie en bewaking der kos-
DEN HAAG De „overgangsbegroting" voor 1972 van het kabinet-Biesheuvel laat een
totaal aan uitgaven zien van bijna 38 miljard gulden. Dat is drie miljard meer dan het
kabinet verwacht dat de wérkelijke uitgaven van 1971 zullen zijn.
De begroting 1972 draagt enerzijds de sporen van het bijna anderhalf miljard gulden
grote „gat" dat het kabinet-De Jong heeft achtergelaten en anderzijds van de filosofie
van het nieuwe kabinet dat de tijd is aangebroken voor een algehele herwaardering van
overheidsuitgaven en het op ruimere schaal toepassen van de profijtgedachte.
Als enkele ombuigingen van het
beleid zijn geëffectueerd denkt
het kabinet een uitgangspositie
te hebben voor een eigen beleid,
dat ruwwweg kan worden om
schreven als: enerzijds taken af
stoten en anderzijds nieuwe ta
ken aanpakken.
Een sterke loon- en prijs
stijging zal echter de ruimte voor
nieuwe taken doen weg smelten"
waarschuivt minister mr. R. J.
Nelissen (Financiën) in de mil
joenennota.
In de nota staat dat het kabinet de
groei van de uitgaven in 1972 „on
der drang van de omstandigheden"
niet binnen de gestelde grenzen kan
houden.
BOVEN 6%
j In het regeerakkoord-Steenkamp
was vastgelegd, dat de uitgavengroei
tot 6 procent zou blijven. Dat het
1 kabinet zich aan deze afspraak niet
heeft kunnen houden komt volgens
minister Nelissen ook. doordat een
aantal „beleidsombuigingen" (be
doeld is bezuinigingen - red.) hun
volledig effect pas in de begroting
voor 1973 hebben.
Het overgangskarakter van de eer
ste begroting van het kabinet-Bies
heuvel komt tevens tot uitdrukking
in enkele tijdelijke maatregelen. De
WAAP KOMT HET GïLD VANDAAN?
DIV.BELASTINGOPBRENGSTEN IN19720N MILJ. GLD.)
EN ANDERE INKOMSTEN
■gi
gantische vergroting van het begro
tingstekort in het nu lopende jaar.
Het tekort over 1971, begin dit jaar
door de toenmalige minister van fi
nanciën dr. H. J. Witteveen op 2.2
miljard gulden geraamd, wordt nu
door diens opvolger Nelissen op 3,9
miljard becijferd.
ontwikkeling dit jaar heeft uiter
aard gevolgen voor de begroting
van 1972. Niettemin meldt Nelissen
een „vrij omvangrijke groei van de
uitgaven voor nieuwe taken en uit
breidingen".
De ombuiging van het beleid van
het vorige kabinet door het kabi
net-Biesheuvel komen tot uitdruk
king in:
matiging van de investeringen
afremming van de groei van de
uitgaven:
soberheid bij de uitvoering van
projecten
doorberekening van de kosten
ruimere toepassing van de pro
fijtgedachte.
In 1972 voorziet minister Nelissen
een tekort van 3,2 miljard gulden.
Hij wil door versnelde inning van
inkomsten- en vermogensbelasting
het tekort terugbrengen tot 2,9 mil
jard gulden. Van dit tekort wil hij
2.1 miljard gulden financieren uit
de zgn. voorinschrijfrekening.
RESTANT
Het resterende tekort van 800 mil
joen wil hij niet in zijn geheel op
de open kapitaalmarkt lenen, omdat
daar dan onvoldoende ruimte over-
overschrijding van de zes procents- j Nelissen somt de volgende factoren blijft voor de gemeenten, de provin-
op die hiertoe hebben bijgedragen: I c*es en de particuliere woningbouw.
stijging bij onderwijs en weten- j Nelissen wil niet meer dan een halt
schappen «o.a als gevolg van on- I miljard lenen De resterende drie
voorziene kostenstijgingen en grote- I honderdmiljoen wil hij financieren
re deelname aan verschillende vor- met een deel van de opbrengst van
men van onderwijs): 216 miljoen de verh°°gde wiebeltax.
gulden; Ongeveer 650 miljoen gulden van de
stijging bij Verkeer en Waterstaat I opbrengst van de wiebeltax wil de
(o.a. doordat bij de verzelfstandi- minister volgens het „Witteveen-
ging van de PTT vertraging is op- principe" apart houden. Uitdrukke-
getreden)102 miljoen gulden: j lijk wijst hij erop. dat de w-iebel-
stijging uitkering aan gemeente- I taxmaatregel. die voor geheel 1972
groeinorm wordt als tijdelijk gepre-
teerd. De dekking van deze over
schrijding (begroot op 315 miljoen
gulden» zal daarom ook tijdelijk
zijn. Het kabinet stelt er enkele tij
delijke belastingmaatregelen tegen
over.
De overschrijding is voor een deel
het gevolg van de overneming van
het tekort van de Nederlandse
Spoorwegen en voor een ander deel
van een stijging van onderwijskos
ten. die nog door verhoging van
schoolgelden moeten worden gecom
penseerd.
OMSTANDIGHEDEN
Tot „de omstandigheden" die tot
een ongewild sterke groei van de
uitgaven hebben geleid moet In het
bijzonder worden gerekend de ge
deeltelijke doorwerking van de gi-
Dwangbevelen
duurder
Dwangbevelen worden duurder.
Tenminste, wanneer zij worden ge
geven voor belastingschulden van
50 of meer. Het bedrag van 5,
dat bij het betekenen van zo'n
dwangbevel nu wordt geheven, vindt
de regering te laag. Dat moet naar
haar oordeel 7.50 worden. Welke
tariefverhoging de staat naar ver
wachting ongeveer ƒ3,5 miljoen
meer in de schatkist zal brengen.
Dat betekent dus, dat er per jaar
zo'n 1,4 miljoen dwangbevelen voor
bedragen boven 50 de belasting
deur uit gaan. In totaal hebben de
deurwaarders vair 's Rijks belastin
gen er in 1970 zelfs 2.121.000 moeten
uitschrijven.
fonds: 55 miljoen gulden
hogere uitgaven voor in vorige
begrotingsjaren aangegane verplich
tingen: 497 miljoen gulden;
stijging als gevolg van salaris-
en pensioenmaatregelen in het ka
der van het „trend-beleid" 962 mil
joen gulden;
instelling bezitvormingsfonds: 150
miljoen gulden. Tegenover de stij
ging van uitgaven in 1971 staat een
stijging van de belastingontvangsten
met 497 miljoen gulden
Deze „uiterst ongunstige ontwikke
ling" van het begrotingsbeeld over
1971 brengt het kabinet er toe in de
resterende maanden van dit jaar de
„uiterste terughoudendheid" te be
trachten.
Minister Nelissen constateerde even
wel, dat het reeds ver voortgeschre
den jaar de mogelijkheden tot com
pensatie van de begrotingsover
schrijding beperkt.
geldt, kan worden gewijzigd als de
conjucturele ontwikkeling daartoe
aanleiding geeft.
Minister R. J. Nelissen
(Financiën)
Minister Drees komt belofte na:
DEN HAAG Het werk aan de van dit Jaar te regeien in een apar-
rijkswegen wordt sterk ingekrom
pen. Dat geldt zowel voor aanleg
van nieuwe wegen, als verbete
ring en onderhoud van bestaande
COMPENSATIE ^gen. Minister Drees van'Ver
keer en Waterstaat komt daar
mee zijn belofte na. om het parti
culier vervoer de auto» af te
remmen, en meer aandacht te be
steden aan het openbaar vervoer.
Enkele feiten uit zijn begroting
voor 1972:
9 de wegenbelasting gaat flink
omhoog Hoe groot de verhoging
uitvalt staat nog niet vast. Minister
Een van de compenserende maatre
gelen is het aanwenden van de op
brengst van wiebeltax dit jaar als
dekking te gebruiken. Het „Witte-
veen-principe" dat de wiebeltax als
conjuncturele maatregel uitsluitend
zou mogen dienen om geld aan de
circulatie te onttrekken, wordt hier
mee losgelaten.
te wet. die het onderhoud van de
rijkswegen voortaan ten laste laat
komen van het Rijkswegenfonds. De
totale verhoging van de motorrijtui
genbelasting moet ongeveer hon-
derdtachtigmiljoen gulden opb'ren-
De uit de hand gelopen begrotings- Drees is van plan dit voor het eind
DEN HAAG De nationale
economie blijft het komende jaar
in de gevarenzone. Alleen een
werkelijke matiging van lonen en
prijzen op vrijwillige basis door
werkgevers en vakbonden kan
voor een keer ten goede zorgen.
Het Centraal Planbureau verwacht
voor het komende Jaar opnieuw een
hardnekkige loon- en prjsinflatie.
De contractlonen zullen met tien
procent ohhoog gaan, maar het le
ven zal ook weer zo'n zeven procent
duurder worden. De groei van de
produktie zal vragen cn de werk
loosheid loopt komend Jaar op tot
ongeveer 80 000 (een werkloosheids
percentage van twee wu is dat 1,4)
Er blijft in 1972 ook een tekort
op de lopende rekening van de be
talingsbalans. al zal dat verminde
ren van twee tot één en een kwart
miljard gulden. Met andere woor
den de overbesteding duurt voort.
Minister Langman (economische za
ken) waarschuwt in zijn begrotings-
stoelichting ernstig voor de gevolgen
van het uitblijven van een mati
gingsplan. In dat geval zullen lonen
en prijzen elkaar blijven opjagen,
ook in 1972. Daarvan zullen vooral
de economische zwakkeren de dupe
worden. Bovendien dreigt dan de
normale dynamiek van het econo
misch leven ernstig verstoord te ra
ken.
Tegen deze achtergrond is het topo-
verleg tussen werkgevers, vakbewe
ging en regering, dat deze week be
gint, vam uitzonderlijk gewicht.
De economen van het Planbureau
hebben reeds berekend dat een ma
tiging in de sfeer van lonen en
prijzen van circa één procent zeer
gunstige resultaten voor de beta
lingsbalans zou hebben, terwijl de
werkgelegenheid er nauwelijks door
zou worden beïnvloed.
LONEN
Hoewel de opwaartse loonbewegin-
gen even zün afgeremd door Rool-
vink's loonmaatregel stijgt de loonsom
per werknemer in de bedrijven (met
inbegrip van sociale lasten en loons
verhogingen buiten de c.a.o. om) dit
jaar met veertien procent. In het
komende jaar zal dat maar weinig
minder zijn: 13,5 procent. Dat komt
neer op een contractloonstijging
met tien procent. Het vrij besteed
baar loon stijgt volgend jaar met
bijna vier procent.
Wanneer men de geraamde loon
som-stijging voor 1972 (13,5 pro
cent) vermindert met de verwachte
verbetering van de arbeidsprodukti-
viteit (drie procent, tegen dit Jaar
vijf) resulteert een toeneming van
de loonkosten per eenheid produkt
met rond tien procent. Dat is een
(bedenkelijk) naoorlogs record. Mi
nister Langman: „De sterke stijging
van de arbeidskosten is buitenge
woon verontrustend".
PRIJZEN
De sterke arbeidskostenstijging is
uiteraard ook van invloed op het
prijspeil. De prijzen gaan het ko
mende Jaar met zo'n zeven procent
omhoog. Andere factoren, 'tiie de
prijzen omhoog Jagen: de nog sterk
oplopende invoerprijs (5 procent
stijging), en huurverhoging.
De werkloosheid zal nog dit Jaar
stijgen tot 65.000. Het Planbureau
denkt dat de stijging volgend Jaar
kan worden beperkt tot 15.000: een
Jaargemiddelde dus van 80.000. Een
werkelijk omvangrijke toeneming
van de werkloosheid komt er niet.
Op 1 augustus is namelijk de leer-
plichtvelenging ingegaan. Daardoor
zal het binnenlands arbeidsaanbod
in 1972 vrijwel niet groter worden.
INVESTERINGEN
Minister Langman signaleert een
aanzienlijke toeneming van de in
vesteringen van bedrijven in vaste
activa «exclusief woningen) in de
afgelopen tien jaar. Daardoor is de
produktie belangrijk gegroeid, maar
gelijktijdig is de overbesteding be
vorderd en de sterk inflatoire ont
wikkeling gestimuleerd.
De bewindsman meent dat een on
aanvaardbaar laag investeringsni
veau en daardoor stagnatie van de
economische groei moet worden
voorkomen. De investeringsinspan
ningen zullen zich echter meer
moeten richten op kapitaal- en ar
beidsbesparende toepassingen.
Hij hoopt dat de Sociaal-Economi
sche Raad, bezig met de studie van
een nieuw samenstel van maatrege
len om de conjunctuur te beïnvloe
den, ook in deze richting zal gaan.
Een vergunningenstelsel komt pas
aan bod wanneer een bepaald ge-
bned contant spanningsverschijn-
selen vertoont.
GEEN RUIMTE
Zoals de zaken er nu voorstaan zal
I van de eerder beoogde matiging
(het achterblijven van de reële
loonstijging bij de produktiviteits-
stijging) niets terecht komen. De
stijging van het reële loon (bijna
vier procent in 1972) overtreft
ruimschoots de geraamde produkti-
viteitsstijging (drie procent). Na
tuurlijk is er dan ook geen ruimte
voor aanvullende collectieve voorzie
ningen.
Het Planbureau heeft deze keer
bij zijn prognoses nadrukkelijk
voorop gesteld dat het onzekerheids
element rogter is dan anders, voor
al doordat weinig kan worden ge
zegd over het vermoedelijke verloop
van de internationale valutaverhou
dingen.
Dr. W. Drees jr.
Het Rijkswegenfonds kwam vo
rig jaar veertig miljoen gulden te
kort. Dat bedrag drukt op de nieu
we begroting. Ook zal in het kader
van de bezuinigingen volgend jaar
vijfenzeventig miljoen gulden min
der beschikbaar komen voor het
Rijkswegenfonds. Gevoegd bij de
loon- en prijsstijgingen betekent dit
dat de in uitvoering zijnde werken
aan rijkswegen volgend Jaar onge
veer tien procent minder zullen zijn
dan dit Jaar.
De begroting van verkeer en
waterstaat groeit in 1972 met 368
miljoen gulden. Daarvan is 170 mil
joen bestemd voor extra dekking
van de financiële tekorten van de
Spoorwegen, en 44 miljoen voor ex
tra dekking van de tekorten van
het openbaar vervoer.
Minister Drees schrijft in de toe
lichting op zijn begroting dat „met
spoed zal thans worden gewerkt
aan de uiteindelijke keuze van een
tweede nationale luchthaven".
De waterverontreiniging kan onder
Drees op speciale maatregelen reke
nen. Wie afvalwater loost op rijks
wateren krijgt te maken met hef
fingen. Die worden gestort in een
fonds, waaruit zuiveringstechniscla
maatregelen worden gefinancierd
De minister meent dat in drie jaar
tijd een kleine honderd miljoen
voor dat fonds nodig is.
De PTT kan als gevolg van haa:
eigen rentabiliteit een kleine mil
jard gulden aan nieuwe investerin
gen doen. Daarmee wordt de tele
foonwachtlijst niet kleiner, maar
kan worden voorkomen dat die lijs'
verder groeit.
Utrechtse Baan
1 jaar later
DEN HAAG De aanleg van ij
de Utrechtse Baan is met een;
jaar vertraagd. Deze snelle ver-'
binding van Den Haag met het 1
verkeersplein Leidschendam 1
komt nu op zijn vroegst in 1976 i
klaar.
schendam en Zoetermeer zal
nu niet eerder dan in 1976 ge
reed kunnen komen.
Het is één van de maatregelen j1 1
van minister Drees (Verkeer en I
Waterstaat) om te bezuinigen. F
De minister schrijft deze ver
traging niet alleen toe aan de
bezuinigingen, maar ook aan Ij
de moeilijkheden die de aanleg
van deze verbinding ondervindt
in Voorburg.
In het kader van de bezuinl-1
gingen heeft minister Drees
een hele »-eeks wegen aangewe
zen waar de werkzaamheden f
vertraagd zullen worden uitge-1
voerd. L
Rotterdam komt betrekkelijk
goed weg, want de aanleg van
de Noordelijke en Zuidelijke j
Randweg ondervindt niet meer 'I
dan enkele maanden vertra- 'j
ging. Verbeteringen aan het
wegvak Rotterdam-Dordrecht
zullen wel een Jaar later hunl
beslag krijgen. De tunnel onder I
de Oude Maas bij Dordrecht 1
komt nu ook een jaar achterop
en kan op zijn vroegst in 1976 g
klaar komen.
