Roeiende beelden uit
Zuid-Amerika
Rijke kunstcollectie
in oud Dordts huis
Moeilijk, maar de moeite waard
liennale voor de beeldhouwkunst
n Park Middelheim - Antwerpen
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
Bepalin*
ouderdom
houten
kunst
werken
iRDAG 26 JUNI 1971 LLAL~H DAGBLAD
JTWERPEN Latijns Amerika steelt de show. Totl
conclusie moet men wel komen bij een bezoek aan de
lale voor de beeldhouwkunst, die voor de elfde maal
gehouden in het kostelijke park Middelheim in Ant-
J»n. De nog geen twintig man sterke ploeg die Argen-
Brazilië en Mexico vertegenwoordigt biedt meer ver-
igen dan de Verenigde Staten en Canada (40 kunste-
en Nederland met zijn uit bijna zestig personen be
de equipe'' bij elkaar te bieden hebben. Dat ons land
o n sterke representatie aanwezig is en bovendien een
jgy» plaats heeft gekregen nabij en in het nieuwe pavil-
ndt zijn oorzaak in het zilveren jubileum van het
ich-Nederlands Cultureel Akkoord.
inM
één ding dat op deze biën-
[erk op de voorgrond treedt,
het feit, dat de beeldhouw
er buiten de grenzen is ge-
van het terrein waarop zij
voor enkele decennia heeft
1, en geworden is tot wat
»t best als ruimtekunst zou
aanduiden. Een ander facet
Br voren springt is het ge-
van technische middelen
:iteit, kunstlicht, film. band-
r enz.» om bepaalde en
leel verrassende effecten te
Deze ontwikkeling, zo men wil om
schakeling. in de beeldhouwkunstis
mondiaal. Ze manifesteert zich in
Nederland zeker niet het minst
sterk; integendeel. Maar terwijl de
Verenigde Staten en Canada volko
men met deze evolutie zijn meege
gaan en daardoor hun stemmen
doen klinken in het internationale
koor. heeft zich in de Latijns Ame
rikaanse landen een beeldhouw
kunst ontwikkeld, die een eigen ge
zicht heeft. De mogelijkheden, die
de nieuwe materialen en de tech
niek bieden, worden er met overleg
en veelal ook met raffinement toe
gepast. De Terreintransformatie van
de in Brazilië wonende Japanse
kunstenaar Tomoshige Kusuno is
een voorbeeld van ruimtekunst, dat
fascineert door de idee die eraan1
ten grondslag ligt. En sprankelend
van originaliteit is de Melkweg van
de in Polen geboren Mexicaanse
beeldhouwer Mathias Goeritz. Zijn
schepping bestaat uit vijftig sterren
van wit geverfd ijzer, elk met een
Jan H. Oosterloo
doorsnede van meer dan een meter,
die langs de boorden van een vijver
zijn uitgestrooid.
Ook in het experimenteren met
kunststoffen en licht zijn er mees
ters in de Latijns Amerikaanse lan
den. Neem nu Gyula Kosice. Tussen j
twee bomen hangt van hem een
waterdruppel, die hij maakte uit
plexiglas en water. Eigenlijk heel
simpel en toch.een vondstDie
vondsten zijn het. die de inzending
van Latijns Amerika zo boeiend
maken. Een zeldzaam leuk optisch
effect geven Putten I en II van de
Braziliaanse Amélia Toledo. En de
in Sao Paulo wonende Japanner
Yutaho Toyota confronteert in
Oneindig milieu de beschouwer met
zijn eigen beeld in een bewegende
en onbegrensde ruimte.
De Nederlandse deelneming is opge
steld in een speciaal door Eugène
Ter windt uit Dieren ontworpen cir
kelstructuur. die in relatie staat
met het paviljoen. Het totale beeld,
dat de inzending van ons land
biedt, is door drs. R. W. D Oxe-
naar in de catalogus omschreven
als zijnde ..met een duidelijk accent
op „koele" industriële verwerking en
een behoefte aan eenvoudige struc
turen, seriële ritmen, een vrij of
juist mathematisch gebonden geo
metrie". In de „buiten-plastieken" is
vooral opmerkelijk het streven naar
het scheppen van contact met de
ruimte. Hierin is Piet A. M. Siegers
op voortreffelijke wijze geslaagd
met zijn Zonneproject, een compo- 1
sitie van omhoogstrevende stalen
balken, waarvan de slagschaduwen
als paden deel van de constructie
uitmaken.
Niet overweldigend
Met behulp van kunststoffen en
elektriciteit is in vele gevallen ge-
streefd naar het bereiken van opti
sche en kinetische effecen. Vooral
in het paviljoen vindt men hiervan
de resultaten, maar in het algemeen
zijn ze niet overweldigend. Een uit
zondering moet echter worden ge
maakt voor Kinetisch object met
roterende bol van Johan van Zut-
phen, een gaaf en boeiend werk.
Origineel is Slapend stuk van Mat-
thieu Picheroux, maar hiermee is
het toch wel gezegd. Het lijkt erop,
dat het bij sommige kunstenaars
uitsluitend de bedoeling is geweest
met iets bizars voor de dag te ko
men of te shockeren. Voorbeelden,
een ronde plastic doos met aarde
en tuinkers, Rottingsobject ge
naamd, van SJoerd Buisman, een
spiraalmatras met daarop een plas
tic geval 'Het bed) van Ger van
Dijk en een ruw houten stellage
met straatnaambordj een wijk 25
iSlaghekstraat) van Wim Gijzen.
Aanvaardbaar
Maar daarnaast is er gelukkig nog
veel heel aanvaardbaar werk. zoals
een abstracte bronzen plastiek van
Lucien A. M. den Arend, een streng
vertikaal oprijzend Teken van Wil
lem Hussem en twee composities in
alluminium van Eugène van Las-
weerde.
Wat de Verenigde Staten en Cana
da hier tonen - waarom heeft men
eigenlijk Canada tussen de Latijns
Amerikaanse landen geplaatst?
heeft weinig indruk op mij kunnen
maken. Datgene waarmee zij zich
hebben laten vertegenwoordigen is
in doorsnee de ruimtekunst, zoals
die zich internationaal manifesteert
Er zijn uit de Verenigde Staten
enorme constructiesX Delta van
Mark di Suvero, 7 1970 van David
von Schlegeïl en Zonder titel van
Robert Morris. Het laatste, uitge
voerd in alluminium en van impo
sante afmetingen, lijkt veel op het
geraamte van een dak van een gro
te hal. Bij de Canadese inzending
sluit hierbij aan Henry Saxe's in
rood en grijs geschilderde ijzeren
constructie Sno-Grid. die wat doet
denken aan een fietsenrek. Maar
Canada brengt daarnaast enige
frappante vondsten, onder andere
met Topolog. een soort camera obs-
cura met lichteffecten, van Peter
Gnass. Getrouw aan de traditie heeft
ook deze biënnale haar kleine retro- 1
spective. Zij is gewijd aan het oeuvre
van de Belgische beeldhouwer Oscar
Jespers <1887-1970».
Park Middelheim. Antwerpen
Biënnale voor de beeldhouwkunst
Tot 3 oktober. Openingsuren in Juni
en Juli van 10-21 uur. in augustus
van 10-20 uur. in september van
10-19 uur en in oktober van 10-18
Een deel van de inzending van de Verenigde Staten. Op de voorgrond een bronzen plastiek van
Julius Schmidt.
Als een plezierjacht in de Nieuwe Haven te Dordrecht de
Lange IJzeren brug door moet, dan komen er twee man aan
te pas om die voetgangersbrug open te draaien. En soms is er,
als men van de brug af kijkt naar het fraaie huis van mr. Si
mon van Gijn, wel twintig tellen lang niet één auto in het
beeld-
Maar in het huis is helemaal een
ruimere, stillere tijd vastgehouden.
Sinds 1925 is het museum. Toch
voelt men zich er in een woning.
Zelfs de oude keuken is intact. In
een van de zaken is een schouw uit
de 16de eeuw. Uit dezelfde tijd of
van nog veel vroeger zijn de Euro
pese schilderijen, beelden en andere
kunstvoorwerpen die het museum
nu in langdurig bruikleen heeft
ontvangen uit de verzameling-Klei
weg de Zwaan-Vellema.
Oud Europees
Prof. dr. J. P Kleiweg de Zwaan
verrichtte in Indonesië prehistorisch
onderzoek en vergaarde er ook een
collectie van kunstvoorwerpen. Te
rug in Nederland, kocht hij van
tijd tot tijd oude Europese kunst,
wanneer de gelegenheid zich voor
deed. Ook de vroegste stukken die
hij zich verwierf Franse beeld
houwkunst uit de twaalfde eeütv
zijn zeer recent vergeleken mét de
oertijd die hij bestudeerde.
Tot die stukken behoort een arm-
loos kruisbeeld-corpus van notehout.
Het is 116 cm. hoog. maar doet wat
de détaillering betreft onmiddellijk
denken aan kleine émaillewerken
uit Limoges, van welke kunstindu
strie ook enkele voorbeelden in de
collectie zijn.
Een ander topstuk uit de verzame
ling is een „Genezing van de blinde
te Jericho", door de schilder die
naar een paneel in het museum
van Douai de „Meester van de in
zameling van het Manna" wordt
genoemd. In het Museum Boy
mans-van Beuningen is van dezelf
de kunstenaar een „Offerande der
Joden", waarvan het prachtige rood
altijd weer verbaast. E. Haverkamp
Begemann acht het waarschijnlijk,
dat de schilder in Haarlem heeft
gewerkt.
Er is verwantschap met de school
van Bouts. Kenmerkend voor de
Manna-meester zijn onder meer de
bezorgde, gepreoccupeerde gezichten
op zijn schilderijen.
De genezing van de blinde wordt
ons op het éne paneel in enkele op
eenvolgende fasen verteld. Het
landschap met een fantasie-archi
tectuur heeft al atmosfeer, in te
genstelling tot dat bij de Florentijn
Mariotto di Nardo. Deze werd gebo
ren toen Giotto al was overleden.
Florence putte, naar Berenson vast
stelt, nog een eeuw uit Giotto's er-'
fenis. Ook Mariotto di Nardo, die
de architectuur er onbeholpen maar
trouwhartig in zette en in zijn fi-
j guren warmhartig-naief is. zodat
men de twee paneeltjes in deze col
lectie 'delen van een altaarstuk
waarvan ook de zes andere paneel
tjes nog bekend zijn) allicht voor
provinciaal werk zou aanzien.
In bijzonder frisse staat zijn twee
luiken van Isenbrandt, van wie het
bruikleen ook een lyrische Madonna
omvat. Aantrekkelijk zijn kleine
portretten van Karei V (een
Noord-Nederlands werkje) en Elisa
beth van Valois (school-Clouet).
Een Kruisafneming en een Bewe
ning zijn voorbeelden van Rogier
van der Weydens invloed.
Onder de houten beelden is een lin
dehouten vrouwefiguur die oor
spronkelijk een kroon droeg. De ca
talogus, bewerkt door drs. J. M. de
Groot, oppert Catharina. De stellig
voortreffelijke beeldhouwer heeft in
dit werk een weergave van dwaze
ijdelheid bereikt, die de eisen van
de kunststijl toch wel te buiten
gaat, zodat men er graag een van
de dwaze maagden in zou zien.
Maar dat verklaart de kroon weer
niet.
Albast
Behalve Limoges is ook Nottingham
vertegenwoordigd, waar albasten re
liëfs werden vervaardigd. Fraai zijn
fragmenten van benen decoraties
voor kistjes, waaronder een sleutel-
plaat met in reliëf een knielende fi
guur.
De collectionneur heeft met smaak
gekozen uit het aanbod van de
kunsthandel. Het verrast ons nu,
dat hij sommige zo belangrijke
voorwerpen nog betrekkelijk kort
geleden kon kopen: een gevolg van
de budgetproblemen van de musea,
die zich deze dingen anders zeker
niet zouden hebben laten ontgaan.
Wel, Dordrecht is er nu rijk mee.
Tot eind oktober blijft heel het
bruikleen geëxposeerd.
78
■tert..
>P|
XI i,
ROBERT S. DE ROPP
Het meesterspel (vertaling).
Uitg. Bert Bakker' Daamen;
)en Haag.
Sedert de middelen tot psy-
hedelische ervaringen, in de
olksmond drugs geheten, hoe
anger hoe meer bekendheid
rijgen, is er tevens een hele
iter a tuur over verschenen
aarvan een gedeelte van oude
zelfs van veel oudere datum
Wie wil zien hoe uitgebreid
iet terrein wel is. moet de bi-
liografie van dit boek maar
oor nemen. De moderne onder
•ze werken zijn bestemd om
Je hedendaagse mens de weg
*2» wijzen uit de benauwde da-
elijksheid naar een beter en
ner bewustzijn. Dat is zeker
en loffelijk streven. De moei-
ijkheid met deze moderne psy-
ho-filosofie is m.i. dat zij niet
IJ de bodem begint. Het me-
endeel van de mensheid toch,
lthans in Europa, heeft er
een notie van wat woorden zo-
'ruimer bewustzijn" eigen-
io ijk betekenen. De meeste men
den kennen alleen een realiteit,
un realiteit, die voornamelijk
«staat uit al het tastbare, dat
rat je kan hebben, aanpakken,
'ervolgens uit dingen die je
ien kan en hier wordt het pro
bleem al weer groter, want de
'olwassen mens is het zien
ïerleerd. Dat Je iets. een land-
Khap, een dier, een raffinade
rij. anders zou kunnen zien dan
de wijze van de aloude
prentbriefkaart, wil er bij het
merendeel niet in. De schilder-
lunst weet er van mee te spre
ien. Bij het volgende zintuig,
het gehoor, wordt het nog moei
lijker Hoe weinig mensen toch
verstaan wat zij horen; bij
ziek bijvoorbeeld. Inderdaad is
het daarbij moeilijker, omdat
zoiets als muziek, iets hoor
baars dus. "weg" is als het ge
hoord is. De verwarring op dit
terrein is mogelijk wel het
grootste. Door de uitputting van
het oor. weten we niet meer
wat we horen. Laat de gemid
delde mens kiezen tussen "Met
de muziek mee", dat toppunt
van banaliteit, en de simpelste
uitvoering van moderne muziek
b.v.; hij kiest het eerste en
denkt dat hij muziek hoort. Het
ergste van alles is dat de mens
er niet meer aan wil, dat er
gedaan het dat ook te laten zijn.
Hij is helder. Zijn standpunt is.
kort gezegd, dat de mens zijn
spel (niet een spelletje) moet
kiezen om het leven de moeite
waard te maken. De te kiezen
spelen verdeelt hij in inferieure
en superieure spelen of wel in
objectspelen en metaspelen. Bo
venaan staat het meesterspel
dat de bewustwording tot doel
heeft. Vervolgens zijn er het re-
ligiespel dat de verlossing tot
doel heeft, het wetenschaps-
spel dat de weg naar de kennis
is. het kunstspel naar de schoon
heid, het huisvaderspel met het
gezin als doel, het zwijn-aan-de
nog iets anders bestaat. Zij wij
zen af zonder ook maar een po
ging tot begrijpen.
Gezien deze toestand, zit ik
mij bij het lezen van deze po
pulaire werken over bewust
zijnsverruiming dikwijls af te
vragen hoe de gemiddelde mens
die niet eens weet, wat het
woord betekent en het in het
ergste geval ook niet weten wil.
daar nu mee aan moet
De auteur Robert S. de Ropp
gaat van de idee uit dat zijn le
zer nog een vaag vermoeden
heeft dat er nog iets anders
mogelijk moet zijn dan het le
ven via onze afgestompte zin
tuigen en voor dezen kan een
boek als „Het Meesterspel" zijn
nut hebben. De schrijver noemt
het „een handboek voor bewust
zijnsverruiming" en het moet
gezegd, dat hij zijn best heeft
trogspel dat de Jacht naar rijk
dom is, het haantje-de-voorste-
spel dat de roem tot doel heeft
en het Molochspel of oorlogs
spel. Daartussenin zit het merk
waardige "geen spel" en dus
ook geen doel. "Doelloos zit ik,
Gods doel is doelloosheid. Maar
voor geen mens is het wegge
legd dit bij voortduring te be
seffen", heeft onze grote schrij
ver Nescio gezegd, maar dat
kan Robert S. de Ropp die een
Amerikaan is hij spreekt er
gens van 'de collectieve zin van
het hpidige Amerika" na
tuurlijk niet weten.
Deze indeling is aardig, maar
brengt op zichzelf niet iets
nieuws. Dat er in het Moloch
en het haantje-de-voorstespel
een misdadig element zit om
dat deze "onder alle omstan
digheden schade aanrichten, zo
wel aan de speler als aan de
gemeenschap" is even duide
lijk als bekend. Het kunstspel.
het wetenschapsspel en het re-
ligiespel behoren tot de supe
rieure spelen en het laatste is
al een eind op weg naar het
meesterspel. Merkwaardig is
dat deze schrijver zegt, dat de
benadering van het meesterspel
via drugervaring hoewel popu
lair. toch niet anders dan een
doodlopende weg is. Doch niet
blind zijnde voor het „onder
zoekt alle dingen en behoudt
het goede", is het zijn mening
dat de zoekende mens de vrij
heid gelaten moet worden de
ze weg te bewandelen als hem
dat zint. Aan deze methode
wordt dan ook aandacht be
steed, zowel aan de werking
van de ware communicatie met
van als aan de ervaring
met drugs. De weg naar
de ware communicatie met
het ware zelf loopt via de stil
te. zegt De Ropp. Begeef Je zo
veel mogelijk in de stilte en
blijf er zo lang mogelijk: hij
had voor vandaag geen betere
raad kunnen geven en iedere
eenzame visser aan de water
kant zal het beamen.
Dit is de aanvang van de
wegwijzer door het menselijk
bestaan zoals De Ropp die zich
gevormd heeft. Langs de vele
voorschriften hoe zich zo niet
een gelukkig dan toch een inte
ressant en bevredigend bestaan
te veroveren, komt de auteur
o.a. tot de conclusie: degene
die voor het Meestespel geko
zen heeft, begint geestdriftig en
met plezier aan zijn laatste le
vensfase. Dit is toch maar iets
dat we allemaal bij voorkeur
bereiken willen.
t bi
Leonard Cohen „Songs of Love
and Hate" CBS S 64090 f 21.
Met meneer Cohen zit ik een beetje
in m'n maag: als je zegt dat hij niet
kan zingen en eigenlijk gewoon een
oude zeur is, krijg je te horen dat
hij toch een dichter is. Ja. en dan
kan Je niet meer aankomen met het
argument dat Je gedichten moet le
zen. want een dichter mag zijn werk
toch voordragen?
Ik geloof het allemaal wel, maar
van deze baas moet ik niet veel heb
ben. Zijn dreunerige voordracht be
lemmert me de teksten te volgen, het
is een rijstebrij van eentonigheid.
Gelukkig hoor je hem dan hier al
leen nog maar, want als voordrachts
kunstenaar is-ie ook niet veel waard
wanneer hij met een verveeld strak
kijkend gezicht zijn werkjes ritmisch
declameert. Maar er zijn natuurlijk
wel weer mensen die dat allemaal
prachtig vinden, en dat is hun goed
recht, nietwaar?
Lauro Nyro staat bekend als de
zangeres waarvan alle nummers door
anderen tot hit gemaakt worden. Dat
is best te begrijpen: ze schrijft bril
jante muziek, maar haar eigen uit
voeringen zijn moeilijk toegankelijk.
Ze hakkelt op de piano en krijst het
daarbij uit als een hysterische keu
kenmeid. zoals sommigen zeggen
Voor mij is het spekkie naar m'n
bekkie. want ik hoor haar graag haar
keel rauw schreeuwen. Een kwestie
van smaak, de één houdt van Leo
nard, de ander van Laura en daar
valt niet meer over te discussiëren,
het lot heeft zo bepaald.
Luister er in elk geval eens naar.
wie weet vind Je het ook wel mooi.
De teksten staan allemaal op de hoes.
en op één nummer na heeft ze alles
zelf geschreven. Het grappige is. dat
Juist dat éne nummer wat niet van
haar is, Up On the Roof van the
Drifters, Juist heel lief en ontroe
rend door haar gezongen wordt. De
rest is alleen voor de uitverkorenen.
„The Best of Buffy Sainte-Marie"
Vanguard VSD 3/4 f 30,
„Marvin Gaye Greatest Hits"
Tamla-Motown STML 11065 f 21.
Het enige wat deze platen gemeen
hebben, is het feit dat ze verzamel
platen van de betreffende artiesten
zijn en een mooi voorbeeld geven van
hun carrières. Buffy Sainte-Marie
is een Indiaanse die met een stem
die aan Melanie doet denken folk
songs brengt. Hits heeft ze nooit ge
had. maar haar albums voor heet éli-
te-muziek label Vanguard hebben het
altijd uitstekend bij het folk-min-
nend publiek gedaan. Terecht, want
het is fijne luistermuziek.
Haar twee grote nummers. Univer
sal Soldier en Until It's Time For
You To Go. ontbreken niet en bewij
zen dat ze niet alleen mooi zingt,
maar ook nog mooi componeert. Het
talent kan gewoon niet op, lijkt het.
Marvin Gaye is altijd een van mijn
favorieten geweest, één van de wei
nigen. die bij de Motown hit-fabriek
een eigen persoonlijkheid wist te blij
ven. Deze plaat beslaat zijn meest
produktieve Jaren van '62 tot '66, zo
dat we kunnen luisteren naar Can
I Get A Witness?, Wonderful One,
Pride and Joy, I'll Be Doggone,
Ain 't That Peculiar en How Sweet
It Is.
Totaal staan er maar liefst zestien
nummers op deze schijf, waar verder
niet zo veel over te vertellen is. De
muziek is niet revolutionair, brengt
geen boodschap, maar is gewoon het
betere discotheek-werk Lekker om te
dansen of herinneringen bij op te
halen. ROBERT BRIEL.
HAMBURG DaD» Grote Ne
derlandse schilders uit de 17de
eeuw vervaardigden hun meesterwer
ken niet op linnen, maar dikwijls op
eikenhout. Deze schildertechniek
biedt de wetenschap thans door de
z.g. Jaarring-analyse (dendrochrono
logie) ongekende mogelijkheden de
leeftijd en de echtheid van houten
kunstvoorwerpen te bepalen. De me
thode van de dendrochronologie is
gebaseerd op de telling en correlatie
van de Jaarringen van bomen en wel
tot nu toe voornamelijk van eiken
Eikenhout is buitengewoon duurzaam
Bovendien krijgt een eik er elk jaar
een groeiring bij en deze bestendig
heid levert betrouwbare meetwaarden
op. In het Instituut voor Houtbiolo-
gie in Hamburg Reinbek wordt mo
menteel een moderne en rationele
Jaarring-methode ontwikkeld en be
proefd, die het ook mogelijk zal ma
ken de leeftijd van bomen, die onre
gelmatig Jaarringen vormen, te be
palen. De telling en diktemeting van
de ringen geschiedt met een bijzon
der meetapparaat. De resultaten wor
den op ponskaarten overgezet. Een
computer tekent aan de hand van de
ze waarden Jaarringkurven op, die
met standaardkurven vergeleken wor
den. Op deze manier kan men pre
cies vaststellen hoe oud het voor ob
jecten uit de kunst- en cultuurge
schiedenis gebruikte hout is.
