anering
erken in
ntrum
p
In Leiden
4 ^ÏES
rkdiensten Leiden en omgeving
j
WOORD
VAN
BEZINNING
AG 13 MAART 1971
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 13
koopt er een kerk voor een gulden? Moet een toch al
anciële zorgen zittende geloofsgemeenschap maar grote
blijven neertellen voor peperdure restauraties aan
rkgebouwen in ontvolkte binnensteden, gebouwen die
jgieuze functie meer hebben? Al dat geld kunnen de
beter besteden aan zaken waarin de mens centraal
pis zending en missiewerk. Kerkgebouwen, waar eens
orgelklanken opklonken, worden nu soms gebruikt
gruimte
ende tien Jaar moet een I het Katholiek sociaal-kerkelijk Insti-
Ktnering op gang komen,
erkelijke (en ook niet-ker-
imeenschap is daar nog
oor. Sanering van scholen
problemen op, doch het
een kerk zit de mensen
ws-psychologische redenen
Aldus schetst mr. B. J.
sen, adjunct-directeur van
tuut (Kaski), enkele facetten van
de „huisvestingsproblemen" waarmee
met name de R.K. en de Ned. Herv.
Kerk in ons land wordtelen. Door
ontvolking van de binnensteden, ver
minderd kerkbezoek vooral in de
steden en om bouwtechnische rede
nen worden de laatste jaren
i steeds meer kerkgebouwen gesloten.
Ze worden soms verkocht en/of ge
sloopt. Al dan niet na een periode
van verval. Bij de hervormde ker
ken gingen sinds 1950 10 van de
circa 40 monumentale kerkgebou
wen dicht. Bij de R.K.-Kerk werden
sinds 1968 toen kwam de doorstro
ming van centrum naar buitenwijk
pas goed op gang ongeveer 20
kerken aan hun liturgische bestem
ming onttrokken. De eerstkomende
Jaren zal zeker eenzelfde aantal ker
ken op „non-actief" worden gesteld, j
Geref. Kerken
Bij de Geref. Kerken speelt het
restauratieprobleem veel minder een
rol. De heer J. A. Harms, directeur
van het Bureau kerkopbouw van de
Geref. Kerken: „Onze oudste ker
ken stammen uit de 19e eeuw. Ons
kerkbezit is dus vrij nieuw. Boven
dien hebben we nauwelijks kerkbezit
in oude binnensteden, uitzonderingen
als Amsterdam en Rotterdam daar
gelaten. Het ontvolkingsprobleem dat
spitst zich bij ons meer toe op het
platteland. Bij onze kerken in de 19e
eeuwse stadswijken is het niet een
kwestie van restauratie wegens ver
val maar van reconstructie omdat de
gebouwen functioneel niet meer
voldoen aan de wensen. Daar echter
ook de reconstructiekosten veelal on
evenredig hoog zijn zal ook bij ons
de komende jaren een aantal kerken
moeten worden vervangen", zo voor
ziet hij. Wel is in de dorpen een
aantal gereformeerde kerken er
bouwtechnisch zeer slecht aan toe.
één gulden
tnstad ontvolkt Oos-
Mloten.
(Foto Holvast)
De kerkrestauratie kost inclusief
de overheidssubsidies vele miljoenen.
Bekend voorbeeld is de al Jaren du
rende restauratie van de Nieuwe
Kerk in Amsterdam. In 1960 waren
de kosten geraamd op 10 miljoen. In
1966 was dat bedrag opgelopen tot
22 miljoen en momenteel wordt de
restauratie begroot op 30 miljoen.
De grond waar de kerken opstaan
is meestal bijzonder duur, terwijl
de kerkgebouwen zelf veelal nau
welijks iets opbrengen. Zo bracht
LEIDEN De kerksane
ring, die volgens mr. B. J.
Engbersen in de komende
tien jaar op gang moet ko
men. is in Leiden reeds lang
een werkelijkheid. Reeds voor
de tweede wereldoorlog ver
dwenen de rJc. Mon Pèrekerk
aan de Haarlemmerstraat en
de geref. kerk aan de Hooi
gracht uit het beeld van de
binnenstad. De gelovigen, die
gewend waren in de Mon
Pèrekerk ter kerke te gaan.
konden op een steenworp af
stand terecht in de Harte
brugkerk eveneens aan de
Haarlemmerstraat of in de
St. Jozefskerk aan de Heren
singel. Voor de geref. kerk
aan de Hooigracht, die in
middels is afgebroken, kwam
de Zuiderkerk even buiten
de singels in de plaats.
Een kerk, die eveneens uit
het stadsbeeld, doch dan
door brand, verdween, was de
Petruskerk aan de Lange-
brug. Toen het om nieuw-
bouwplannen van deze kerk
ging, nam het kerkbestuur
van deze parochie met voor
uitziende blik het besluit om
de kerk aan de rand van de
stad in dit geval de Lam-
menschansweg te doen
bouwen.
Van meer recente datum is
de sluiting van de hervormde
Oosterkerk aan de Heren
gracht en de remonstrantse
kerk aan de Hooglandse
Kerkgracht. De ontvolkivrj
van de binnenstad de re
monstranten houden nu met
de doopsgezinden gemeen
schappelijke diensten in de
doopsgezinde kerk aan de
Pieterskerkstraat leidde
tot het sluiten van beide
kerkgebouwen. Er zullen
vroeg of laat nog meerdere
kerken volgen. Zo is onlangs
reeds besloten om in het ver
volg geen wijkkerkdiensten
van de hervormde wijkge-
meente Staalwijk) meer in de
Pieterskerk te houden. Deze
kerk blijft alleen nog be
schikbaar voor het houden
van bijzondere diensten, ter
wijl nog steeds met de ge
dachte wordt gespeeld om
het kerkgebouw aan de uni
versiteit te verhuren. Met mr.
Engbersen vragen ook Leidse
kerkbestuurders kerkvoog
denzich af of toch al in de
financiële zorg zittende ge
loofsgemeenschappen maar
arote bedraaen moeten blij
ven neertellen voor peperdu
re restauraties aan grote
kerkgebouwen in ontvolkte
binnensteden.
de grond van de Amsterdamse "St.
Willbrordus-buiten-de-Veste" vier
miljoen op terwijl de Bethlehem-
kerk in Zwolle voor één gulden
aan de gemeente werd overgedaan.
De R.K.-kerk, die dit en vorig jaar
voor maar liefst 24 miljoen aan res
tauraties op stapel had (heeft) staan
is nog een probleem apart. Zij zit,
in tegenstelling tot de andere ker
ken opgescheept met 300 en 400 enor
me neo-gotische en- barokke kerken
tot midden vorige, begin deze eeuw.
Deze kerken, gelegen in potentiele
ontvolkingsgebieden in de stedelijke
centra of in te saneren randwijken,
zijn bijna allemaal aan een ingrij
pende restauratie toe. Ze vallen me
rendeel echter niet onder monumen
tenzorg en dus geeft de overheid
geen restauratiesubsidie.
De restauratiekosten van deze
kerken, die het, aldus mr. Engber
sen, in het stadsbeeld missiën aar
dig doen", maar waaraan cultuur
historisch nauwelijks waarde wordt
toegekend, zijn onevenredig hoog.
Momenteel verstrekt de overheid
(rijk, gemeente, provincie) kerken
cultuur-historische waarde een res
tauratie-subsidie van 85 tot rond 99
procent.
Niet op te brengen
De vaak hoge onderhoudskosten wor
den niet door de overheid gesubsi
dieerd.
De kerkgenootschappen zijn het er
over eens, dat de onderhouds- en
restauratiekosten van de grote
kerkgebouwen door de gemeenten
en parochies hoe langer hoe moeilij
ker zijn op te brengen.
Mr. G. G. A. J. ter Linden, tot
voor kort secretaris van de bouw- ep
restauratiecommissie van de NHK
zegt dat bijna alle grote kerkgemeen
ten door de bouw van nieuwe kerken
in de naoorlogse wijken met geldzor
gen te kampen hebben. Mede daarom
overweegt de NHK een enquete te
houden naar de aan het bezit van
kathedralen verbonden lasten.
Het liefst zagen de kerken, dat het
rijk de restauraties volledig ging
subsidiëren maar, zegt mr. Engber
sen: "Het rijk zou wel willen maar
het budget ontbreekt. De restauratie-
pot van CRM (circa 40 miljoen jaar
lijks) is ongesoupeerd tot en met
1975". In dringende gevallen wordt,
Op zondag geen wijkkerk
diensten meer in Pieterskerk.
(Foto Holvast)
in afwachting van subsidie, de zaak
door kerkgemeenten of parochies
voorgefinancierd, maar dat is een
dure kwestie, de rentevoet is vaak
acht procent, aldus mr. ter Linden.
De overheid voelt er als regel maar
weinig voor om kerkgebouwen over
te nemen. „Wat moet een burgelijke
gemeente ook met zo'n gebouw aan?
Eovendien zijn de onderhoudskosten
van een leegstaande kerk nog hoger.
Als er nooit iemand komt gaat de
zaak snel vervallen," meent mr. En-
bersen. Een oplossing is de kerk over
te dragen aan een parate stichting
zitten. Dat is onder meer gebeurd bij
de Oude Kerk in Amsterdam en bij
de Nieuwe Kerk in Den Haag. De
meeste buiten gebruik gestelde ge
bouwen wacht echter langzame af
takeling en tenslotte de sloop...
Zou het probleem van de „overtol
lige kerken" in de bollenstad niet
kunnen worden opgelost doordat de
kerkgemeenschappen zoals in de bui
tenwijken al vaak gebeurt, samen
één kerkgebouw in het centrum be
nutten en de andere gebouwen in de
binnenstad afstoten? Dan is tenmin
ste één oud gebouw „gespaard".
De heer Harms: „Dat is een goéd
idee, maar de uitvoering ervan is ge
compliceerd. Er zijn bijvoorbeeld tal
van planologische en sociologische
puzzels op te lossen. Zo'n plan kan al
leen maar worden verwezenlijkt wan-
i
Mensen zijn vraag en ant
woord voor elkaar, zo hebben
we vorige week in "een woord
van bezinning" gezegd. Om tot
deze ontdekking te komen, moet
je eerst iets doen met en voor
anderen. Om werkelijk te gaan
ervaren, dat die andere mens
naar Jou vraagt maar ook om
gekeerd dat die ander voor Jou
antwoord is, moet Je daadwer
kelijk met hem en voor hem
aan het werk. Een andere weg
bestaat er eigenlijk niet.
Met deze achtergrond willen
we nog wat verder zoeken naar
de zin van bv. een Laos-infor-
matie en demonstratie-avond,
zoals deze week gehouden is.
Maar u kunt ook aan andere so
cial e akties en aktiviteiten den
ken. Er zijn er vandaag de dag
wat hoewel nog veel te wei
nig en door veel te weinig men
sen gedragen.
Al deze akties hebben natuur
lijk een doel, dat niet bij de le
den van de groep zelf ligt maar
juist gericht is op verbetering
van levens-situaties en levens
situatie en levenskansen van
andere mensen.
Daat gaat het om, dat is het eni
ge uitgangspunt en eindpunt te
gelijk van een groep van men
sen, die zich hiervoor inzet. Al
dit soort akties ontstaan en blij
ven net zolang zinvol en nood
zakelijk, totdat het doel dat
is een stuk bevrijding en reëel
menselijk bestaan is bereikt.
Toch zijn deze akties nog om
een andere reden zinvol. Ieder
een, die werkelijk actief en be
trokken met anderen bezig is
aan het welzijn van anderen,
ervaart soms, dat de ande
re mens, voor wiens verbetering
van levenssituatie Je actief bent.
niet alleen maar de man is die
Je helpt, maar ook de mens Is,
die Jou zelf weer een stuk ver
der op weg zet. M. a. w. als Je
met een sociale aktie bezig
bent bv. ten bate van de bevrij
dingsbewegingen in Zuidelijk
Afrika, of dichter bij ten bate
van gastarbeiders hier, dan ont
dek Je soms, dat Jij niet alleen
de "helper" of "het antwoord"
bent op hun vragen, maar dat
er een wisselwerking tussen
mensen gaat ontstaan. Een
voorbeeld maakt het wat duide
lijker: In Zuidelijk Afrika wer
ken een aantal bevrijdingsbe
wegingen. Ze strijden vaak
met de wapens voor de be
vrijding van hun mensen en
werken aan de educatie van hun
eigen volk. Hier in Nederland
hebben sommige mensen ont
dekt, dat deze bevrijdingsbewe
gingen verder zouden komen,
als wij hier onze daadwerkelij
ke steun zouden verlenen. Maar
er is nog een andere ontdek
king: deze mensen, die in be
vrijdingsbewegingen zichzelf he
lemaal Inzetten voor anderen,
inspireren je om op welke wij-
se dan ook verder te gaan. Je
leert en wordt zelf "meer mens"
ervan, als Je daadwerkelijk en
aldoende attent bent op wat "de
andere kant" doet. Zo is er dan
ook niet helemaal sprake van
éénzijdige hulp onzerzijds, er is
meer sprake van dat bekende
"vraag en antwoord"-spel
soms zie Je niet zo goed meer
of zij daar alleen maar een
vraag voor ons zijn, of dat zii
Juist ons weer de weg wijzen om
zelf als mensen verder te kun
nen leven!
Je krijgt de indruk, dat aller
lei akties niet alleen zinvol zijn,
omdat ze zich inzetten voor an
dere mensen, voor minderheids
groeperingen en verdrukten
maar dat ze ook nog een ande
re dimensie zichtbaar maken
Je wordt er zelf meer mens van!
Om daar achter te komen, moet
Je overigens niet aan de buiten
kant blijven staan, maar zelf op
een of andere wijze in zo'n ak
tie gaan staan. En omdat wij al
len zo vaak zelf tekort komen
aan „menselijk leven", daar
om zou het weieens kunnen zijn
dat onze daadwerkelijke inze
voor de ander in welke vorm
dan ook een bijdrage is aan J<
eigen menselijke ontplooiing
Niet alleen het motief voor so
clale aktie bestaat in het zg
"goede doel", maar er is oo)
nog wat anders aan de hand
als mensen zelf op zoek zijn
naar hun eigen geluk, naar echt
persoonlijk menselijk leven
en dat is overigens iets anders
dan eigen rijkdom en welvaart,
dat staat er diametraal tegen
over! dan is er in ieder ge
val een weg om dit te bereiken,
als ze zich daadwerkelijk met
andere mensen bezighouden
dan ontdek Je dat vraag en ant
woord spel, dat levensnoodzake
lijk is voor iedere mens.
Chr. L. M. Hoogewèegen
studentenpastor
Leiden.
neer er een veel intensievere inter
kerkelijke planning komt dan thans.
En volgens mij werken de kerkgenoot
schappen, ook bij nieuwbouwplanning
tegenwoordig nog maar al te vaak
langs elkaar heen. Overigens zouden
voor een dergelijke planning gegevens
uit onder meer de volkstelling onmis
baar zijn," constateert hij. „In ver
band met een mogelijke golfbeweging
in de doorstroming centrum-buiten
wijk vice-versa moet sluiting van een
kerk in de oude stad zorgvuldig wor
den overwogen. Men moet niet meteen
alle schepen achter zich verbranden.
Wanneer mogelijkerwijs over 'n aan
tal jaren de binnenstad weer meer
'n woonfunctie krijgt moeten de ker
ken er een pied-a-terre hebben."
Stuit kerksanering vaak bij gemeen
teleden of parochianen op weerstan
den ook by kerknieuwbouw is het veel
al moeilijk nieuwe zaken door te voe
ren. De heer A. A. Croes, bouwkundig
adviseur van 't bisdom Utrecht: „Om
de bouwkosten zo laag mogelijk
te houden adviseren we wel eens om
in nieuwbouwwijken kerkeü te bou
wen zonder toren en zonder klok. Dat
laatste ook omdat veel omwonenden
bij ons steen en been klagen dat ze
zondagochtend door zo'n kerkklok uit
hun bed worden gebeierd. Die kerk
klok heeft uitsluitend nog een symbo
lische betekenis. Iedereen heeft toch
een horloge? Maar kost-wat-het-kost,
men moet een toren hebben en een
klokadlus de heer Croes.
Herv. Gemeente:
kerk 10 uur: Dr. P.
tthelm. afscheid 11.45 uur:
lsche studentendlenst; 5 u:
De Jong.
10.30 uur: Ds. A. J. De
erk (Lage Mors weg)
)r. K. E. H. Oppenheimer.
(Koningstraat) 10 uur
„Post.
ierk (Driftstraat) 10 uur:
van Achterberg,
kerk (Montgomerystraat)
uur: MeJ. J. E. Arentz; 7
i Poort.
(Burggravenlaan) 10
.Eekhof.
herv. (aula Asserstraat)
Ds. J. HeldLnga, Haarlem,
onne (Breestraat) 10.30
feur A. Malaise.
Ziekenhuis 10 uur: ds.
Un Malssen.
Jhuis (Houtlaan 55) 10.30
H. W. Hemmes.
Jlaats Levendaal (Leven-
130 uur: samenkomst.
Vredeskerk 10 uur:
D. v. d. Starre-Oldeman uit
(ten.
■De Goede Herder" (Oude
10.30 uur: Dhr. A. Faas.
fcrk.
IIS-
- 10 u. ds. Hortenslus;
0U is. Bovenberg. (Dienst met
Wenden met medew. van
lei' knds Chr. Mannenkoor),
erk ïo u. ds. Ykel, Vrou-
r. 5 u. ds. Hortenslus.
—9 u. ds. P. Huls-
burg, 5 u. ds. Brederveld.
- 10.15 u. ds. P. Huis-
fcn „Jeugdhaven" 10 u
1 Ds. De Heer: 10 u. "Het
K' de heer Verheul,
erijn", Valeriusstraat 73
eugddiensten voor de lage-
■ugd.
(vrijgem.) 10 en 5 u.
Haar («.A.).
-10 en 4.30 u. ds. Boogaard
|gm' 0ude R1Jn 3 10 u-
Kerk Cronestelnkade
lis.
Hells 10 u helllgendlenst en
wlosslngssamenkomst.
Kerk 10 en 5 u. ds. Car-
Rem. Gem. 10 u. ds.
*e dienst.
Jf* -iteenschuur 6, 10.30
lUderbeek
Gem Middelstegrt. 10
tri d. Sande 5 u. geen diens
'Herk (Vreewljkstr.) 10.3
P HM.
Kerk 10.15 u. ds. J.
H Antonlus (zat.av. 7 uur)
p1» '12.l5en 7 uur. Haagse
Schouw zat. av. 7, 8.30, 9.30, 11.30 en
6.30.
Hartebrug (zat. av. 7 u.) 8, 9, 10.45,
9.30 en 11 u. en 6.30 u. Bijkerk Tim
straat 9.30 en 11 u. Leonardus (zat.
7 u.) 8, 9, 10.45, 12,'6 en 8 u. Petrus-
parochie (zat. 7 u.), 9, 10.30, 12 en
Studentenparochie zat. av. 7 u. in Lo-
dewijkskerk zondag 11.45 u. in Hoog
landse kerk.
Herensingel (zat. av. 7 u.) 8, 9.30, 11,
12.15 en 6.30 uur.
Lodewijkskerk (zat. av. 7. u.) 8.30,
9.45, 11. 12.15 en 6 uur.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 u
en 7 u. ds G. van Hoegee. Geref.
kerk 9.30 u. ds. J. Bos te Houten; 7
u. ds. J. E. Booy te Llnschoten. Rem.
Geref. Gem. Geen opgaaf ontvangen.
RK. Kerk (zat. 7 u.) 7.30 en 10.30 u.
Dorp huis Ter Aar Aardam 9 en 12 u.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem.
Adventskerk Julianasoraat 10 u. ds. M.
Hanemaaijer; <L80 u. ds. P. A. J^efe-
sk<
dienst; 6.30 u. Open Deurdlenst ds.
ber. Kruiskerk Gouwsluis 6.20 u. Zang
A. Bodaan te Amsterdam. Opstandings-
kerk Prinses Marljkestraat 10 u. ds.
P. A. Lefeber; 6.30 u. ds. G. C. Post
te Leiden voor de G.B. Gebouw Nabij
van Lennepstraat 10 u. Jeugdkapel de
heer Hogeweg; Zaal Opetandingskerk
Prinses Marljkestraat 10 u. Jeugdka
pel de heer Scholten. Martha-Stlchtlng
"Rijnoord" 10.30 u. de heer S. v. d.
Landt te Wassenaar. Oudshoornseweg
10 u. ds. G. Cadée. Hervormde Sions-
kerk Hooftstraat 9.30 u. ds. H. Koud-
staal; 6.30 u. In Oudshoornsekerk ds.
J. H. Cirkel te Bodegraven. Goede
Herderkerk Ten Harsemstraat 9.15 u.
ds. N. J. M. Hoogendljk. Gebouw On
derweg Lijsterlaan 10.30 u. Interkerke
lijke Jongerendienst (1216 Jaar) Ka
pelaan de Graaf te Waddinxveen met
combo Jan Vonk. "Het Kasteel" Veld-
bloemweg 10.30 u. ds. S. W. Verploeg.
Aula Morgensterschool Parelstraat 6
u. ds. O. Cadée. J. F. Kennedeyschool
Luplnenslngel 11.15 u. Zondagschool.
Geref. Kerk Maranathakerk Raad-
hulsstraat 10 en 6.30 u. ds. Fr. de Jong
Salvatorikerk W. de Zwijgerlaan 10 u.
en 6.30 u. ds. A. Borman. De Goede
Herderkerk 10.30 u. ds. G. O. N. Veen-
hulzen; 6.30 u ds. SJ. Tlemersma te
Zwammerdam. Kasteel Rldderveld te
9.15 u en 5 u. ds. J. Vos v.dm. Bedie
ning Heilig avondmaal n.m. Heilig
Avondmaal en Dankztgglng.
Geref. Kerk (Vrijgemaakt) 9 u.
Leesdienst, 7 u. ds. H. W. Ophoff.
Chr. Geref. Kerk Jeruzalemkerk
Grljpenstelnstraat 9.30 en 5 u. ds. P.
Sneep.
Oud Geref. Gem. Kerkgebouw
Hooftstraat 240 9.30 u. en 4 u. Lees-
dlensten.
Rem. Geref. Gem. 10 u. ds. Post-
ma, 6.30 u. ds. Koekkoek.
R.K. St. Bon'facluskerk (zat. 7 u.).
8.30. 10 en 11.30 u. R.K Plus X Kerk
(zat 7 u.) 7.30. 9. 10.30, 11.45 en 5.30
u. Parochie Alphen Rldderveld Bis-
schopbekkerschool Polluxstraat (zat.
6.30 u.) 8.45 en 11.15 u.
Abbenes Herv. Gem. 9.30 u. ds. J.
J. Ruitenberg.
Benthuizen Geref. Gem. 9.30 u.
leesdienst, 3 u. student Rietdijk
(woensdag 9.80, 2.30 en 7 u. ds. Hen
koop te Moerkapelle.
Bodegraven Herv. Gem. 't Anker
9 u. ds. J. H. Cirkel; 10.30 u. ds. Cir
kel (H. Doop); 6.30 u. ds. W. Verploeg
Oudshoorn, oalvatorkerk 10 u. ds. W.
Balke (H. Doop); 6.30 u. ds. W. Glas
houwer. Driebergen. Betnlehemkerk
9.30 u. ds. J. Bogaard. Woerden (H.
(H. Doop); 6.30 u. ds. W. Balke.
Geref. Kerk 10 u. ds. L. Buitenhuis;
6.30 u. ds. B. J. F. Schoep. Nleuwer-
brug 10 u. ds. Schoep; 6.30 u. ds. Bui
tenhuis.
Geref. Kerk (vrijgem.) 9.30 u. lees
dienst; 15 u. ds. Scnolte.
Geref. Gem.: 10 en 6.30 u. leesdienst.
Evang. Luth. Gem: 9 u. dr. Gerh. Huls
Evangelisatiekring: 10 u. eredienst en
6.45 u. dhr. A. Rozendal
Boskoop Herv. Gem. 9.30 u. ds. A
de Leeuw; 6.30 u. ds. A. P. van der
Made, uit Rotterdam. Maranatha-ma-
vo, 11 u. d6. A. de Leeuw; Geref.
kerk, 9.30 en 5 u. ds. C. van der Tas:
Chr. Geref. kerk, 9.30 en 4.30 u. ds.
L. Kleisen uit Utrecht. Geref. Gem.
9.30 u. leesdienst en 7 u. ds. H. Rljk-
sen uit Gouda. Vrljz. Prot. 7 u. in Rem.
Kerk, de heer P. v. d. Laarse; Evan
gelie „Nieuw Leven". 9.30 u. in „Con
cordia", pred. Th. Verwoerd; Verg. v.
gelovigen, 9.30 en 5 u. In „Concordia"
pred. Th. Verwoerd; Verg. van gelovi
gen. 9.30 en 5 u. samenkomst in lokaal
Nleuwstraat 27; Volle evangelie kapel
„Bethel", 9.30 u. de heer Modderkolk;
R.K. Kerk (dorp) (zaterdagav. 7 u.),
8.45, 10, 11.30 u. Ontmoetingscentrum
Snijdelwijk (zaterdagmiddag 5.30 u.).
9.30 u.
Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 u.
ds. L. Boer. 6.30 u. ds. A. M. Linden-
burg te Ter Aar. Geref. Kerk 10 en 5
u. ds. Brink. R.K. Kerk St. Bernardus
Jndijk izat. 7 u.) 9.30 en 11 u. R.K
K.erk St. Michael Rijndijk (zat. 7 u.).
9 en 11.30 u.; R.K. Kerk Dorp (zat
7 u) 8, 10 en 11.30 uur.
Htllegom: Herv. Gem. 10 u. ds. D.
Rljpma, van Eindhoven; 7 u. Jeugd
dienst Geref. Kerk: Dorpshuls Venne-
perweg 10 u. dhr. W. J. Sijthof, van
IJmuldcn. Geref. Kerk: 10 u. ds. W.
H. Pouwels; -7 u. gecomb. Jeugd
dienst met Herv. Jeugd; Chr. Geref.
Kerk 10 u. ds. Seggelink. te Nleuw-
Vennep; 5 u. Dlensc des Woord. R.K
Kerk St. Martlnus (zat. av. 7 u.) 8.30,
10. 11.30. 12.45. 5.30 en 7 u. St. Jozef
(zat. av. 7 u.) 8.30, 10. 11.30 en 5 u.
Hoogmade: Herv. Gem. 10 u. ds. P.
Schoonenboom. R.K. Kerk (zat. 7 u.).
9 en 11 u.
Kaag: Herv. Gem. 10 en 7 u. ds. H.
B. van 't Hoff R.K. Kerk (zat. 7 u.).
8. 10 en 7 u.
Katwijk aan den Rijn Herv Gem.
Dorpskerk 10 u. ds. Vink Katwijk aan
Zee; 6 u. ds. Van Roon Katwijk aan
Zee, Ontmoetlngskerk 10 u. ds. Van
Ieperen Katwijk aan Zee; 6.30 u. ds.
Irik Oegstgeest. School Narcisstraat te
10.30 u. heer Groenendijk, Schevenln-
gen. Geref. Kerk 9.30 u. ds. De Vries
Katwijk aan Zee; 5 u. ds. Halsema te
Katwijk aan Zee. R.K. Kerk (zat.av
7 u.) 9.30 en 11.15 u. (N.C.J.) 6 u.
Katwijk aan Zee: Herv. Gem. Nieu
we Kerk 10 u. ds. D. Bouman. em.
u. ds. H. van Nle] van Scheveningen,
pred. 6. U. DS. A. Vink; Oude Kerk 10
6 u. ds. C. van den Bergh. Ichthuskerk
10 u. ds. Jac. de Vos, 5 u. ds. W.
Vroeglndewey. Pnlëlkerk 9.30 u. ds. C.
van den Bergh, 6 u. ds. W. Kool; Gr.
van Prlnstererschool 10 u. hr. J. Vink
te Katwijk. Zeehospitium 8.45 u. Geref.
dienst; Wijkgebouw "De Hoeksteen"
10 u. Dovendienst. Ziekenhuis "Over-
duln" 2 u. ds. J. G. van Ieperen.
Geref. Kerk Vredeskerk 10 u. ds. D.
H. Elderman; 5 u. ds. R. de Vries;
Triumfatorkerk 10 u. ds. G. van Hal
sema 5 u. ds. D. H. Elderman. Chr.
Geref. Kerk: 10 en 5 u. ds. H. C. van
der Ent. Geref. Kerk (Vrijgemaakt)
9 en 7 u. kandidaat B. Meyer, van
Kampen. Geref. Gem. Remisestraat 10
en 5 u. ds. van der Bijl.
Koudekerk: Ned. Herv. Gem. 10 u.
en 7 u. ds. J. Th. W. Quak. Gereform.
Kerk 10 u. ds. H. J. Swlerts; 7 u. ds.
AE. v. d. Woude, Llsse. RK Kerk (Ver
enigingsgebouw) 10.15 u.
Leiderdorp: Herv. Gem. Dorpskerk
9 u. ds. G. van Loenen (geref. Dienst)
10.30 u. ds. J. P. Honnef (herv. dienst)
6.30 u. ds. J. P. Honnef (gem. D.).
Scheppingskerk 9.30 en 11 u. ds. J. A.
van Netten. Geref. Kerk Scheppings
kerk Morgendiensten: zie herv. gem.
5 u. ds. G. van Loenen. RJC. Kerk (zat.
av. 7.30 u.) 9. 10.30 en 12 u.
Leimulden Herv. Gem. 9.30 u. ds.
J. H. de Vos, 4.30 u. ds. D. Braam Ge
ref. pred. te Haarlemmermeer Jeugd
dienst. Geref. Kerk 9.30 u. ds. Jos. G.
Los; 4.30 u. Jeugddienst ds. Braam te
RIJsenhout. R.K. Kerk (zat. 7 u.), 7.30
9.30 en 11.15 u
Llsse: Herv. Gem. Grote Kerk ds.
J. van der Velden. Bed. H. Doop 7 u.
ds. H. G. Oostlnga; Helvetlakapel 10
u. ds. H. G. Oostlga. Geref. Kerk 10
en 5 u. drs. AE. van der Woude; Chr.
Geref. Kerk 10 en 4.30 u. ds. D. H.
Blesma, van Veenendaal; Gereform
Gem. 10 en 4 u. ds. W. Suyker; Geref.
Kerk Vrijgemaakt 10 en 4.30 u. ds. J.
J. Verleur; Oud Geref. Gem. 9.30 en
3 u, Leesdlensten. Ned. Prot. Bond g.
dienst; Aktie Kruistochten Nederland
Maandagavond 8 u. ds. J. Grevandeel,
4.15 u. Jeugdbijbelclub in Welkom.
In Gastenhuis Welkom. Bondstraat;
PK. Kerk St. Agatha Parochie (zat. 7
u.) 10.15, 11.45 en 7 u. Dep?ndance
Poelpolder Flamlngoschool aan de Zwa
luwstr. (zat. 7 u 9 en 11.30 u. Maria-
Parochle (zat. 7 u.) 8.30, 10.30, 12 en
15.30 u. Eng: lbewaarders-parochie te
(zat. 7 u.) 8.45. 7.30, 10 45 en 7.45 u.
Nieuwkoop Herv. Gem. 10 u. ds.
Abelsma te Wateringen; 6.30 u. ds.
G. van Doorn. Gerei. Kerk 10 u.
H. Post te Oegstgeest; 6.30 u. ds. J.
Hartkamp te Hdltgom. Chr. Gereform.
Kerk 9.30 en 6.30 u. ds. J. v. d. Vlies
te Nieuwpoort (H.A.). Rem. Geref. Gem
Geen opgaaf ontvangen. R.K. Kerk
(zat. 7 u.) 7.30, 9, 10.45 en 7 u.
Nieuw veen: Herv. Gem. 9.30 u. ds.
Joh. Stehouwer te Alphen aan den
Rijn. 6.30 u. ds. J. G. van Ieperen te
Katwijk aan Zee. Geref. K.rk 9.30 u.
ds. A. C. Kersten te Den Haag. 2.30
u. ds. K. Feenstra te Amstelveen. R.K.
Kerk (zat. 7 u) 10.45'en 5 uur.
Noordwljk-Blnnen: Herv. Gemeente
(in Ger. Kerk, Vlnkenlaan 10.30 u. ds.
D. Keunlng; 7 u. dr. J. G. B. Jansen.
Keu-
War-
De Vonk (Boerenburg) 7 u ds. D. I
ning. Geref. Kej-k 9.15 u. ds. C. 1
ner (bidstond gewas en arbeid 5 u.
ds. B. Bouma. Van den Berghstichting
11 u. ds. C. Warner. Ned. Prot. Bond,
Lindenplein 10.30 u. ds. MR. D. G.
Hoevers (Den Haag) RK Kerk (zat.
av. 7 u.) 8, 9.30, 11 en 12 u.
Noordwijk aan Zee: Herv. Gemeen
te, Hoofdstraat 10 u. dr. J. G. B. Jan
sen. De Rank, Golfbaan 5 u ds. D. Keu
nlng. Geref. Kerk 10 u. ds. B Bouma,
5 u. ds. C. Warner. Sole Mlo 9.30 u.
ds. J. Snoey (Katwijk aan Zee) Herv.
Ger. Evangelisatie 10 u. ds. A. van
Eijk (Gouda) 7 u. ds. W. Vroeginde-
welj (Katwijk aan Zee). RJC. Kerk (a
av. 7 u.) 9, 10.30, 12 en 7 u.
NoordwIJkerhout Herv. Gem. 10
u. ds. H. Leysen uit NoordwIJkerhout,
10 u. in De Zllk, aula r. k. meisjes
school ds. J. Streefland. RJC. St. Jozef
(Zat. av. 7 u.) 7.30, 8.45, 10.15, 11.30
en 7 u. R.K. St. Viktor (zat. av. 7 u.),
8. 9.30, 11 en 6 u. R.K. H. Hart van
Jezus in de Zllk, (Zat. av. 7 u.) 8.30
10 en 11.30 u.
Oegstgeest: Herv. Gem. (Groene
Kerk) 10.30 u. ds. J. Irik (Pauluskerk)
10 u mevr. G. I. de HeerBerkhof in
het (Gemeentecentrum). 7 u. zie Geref
Kerk. Vrljz. Herv. (Gemeentecentrum
10.30 u. ds. M. J. Wagenvoorde. Ge
ref. Kerk 10 u. ds. W. E. Verdonk
(gem. dienst) 7 u. ds. Heemskerk. Ge
ref. Kerk (vrijgemaakt) 8.30 en 3 u.
ds. J. v. d. Haar (H.A.) R.K. Kerk
(zat. av. 7 u.) 9. 10.30. 12 en 6 u. Bo-
naventurakapel (zat. av. 6.30 u.) 8. 10
en 11 u. Haagse Schouw (zat. av. 7 u.)
9.30. 11.30 en 6.30 u.
Oude Wetering: Herv. Gem. 9.30 u.
ds. Lalleman. Geref. Kerk 9.30 en 6.30
u. ds. F. Pijlman te Katwijk aan Zee.
Rem. Geref. Gem. 10 u. ds. E. J. Kul-
oer te Haarlem. R.K. Kerk (zat. 7
u.) 8.15. 9.45 en 11.30 u.
Rljnsnterwoude: Herv. Gem. 9.30 en
7 u. ds. T. Oostenbrug. Chr. Geref.
Kerk 9.30 u. Dienst des Woords. 2.15 u.
ds O. Bouw te Scheveningen. RJC.
Kerk (zat. 7 u.) 7.30. 9.30 en 11.15 u.
Rijnsburg: Herv. Gem. (Grote Kerk)
9.30 u. ds. Van Gosllga, 5 u. ds. L
Kievit te Gouda (Bethelkerk) 9.30 u. ds
M. J. J Bontlng. 5 u. ds Van Gosll
ga. Geref. Kerk: Petrakerk 9.30 en 5 u.
ds. v. d. Linde. Immanuëlkerk 9.30 en
6 u. ds. Baayen. Maranathakerk 9.30
en 5 u. ds. Bijleveld. In alle diensten
viering van het Heilig Avondmaal In
de middagdiensten nabetrachting.
Geref. Kerk (vrijgemaakt) 10 en
5.15 u. ds. K. Deaaens. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 5 u. ds. De Vries. RJC.
Kerk tuinbouwschool (zat. 7 u) 10.30
u.
Sassen helm: Herv. gem. 9 en 10.30
u. ds. A. Westra; 6.30 u. ds. J. Barn-
hoorn. Geref. Kerk 10 u. ds. H van
der Berg (H. Avondmaal) 5 u. ds. J.
D. te Winkei (H. Avondmaal). Chr. ge
ref. kerk 10 en 5 u. ds. L. S. den Boer;
Ned. Prot. Bond 10.30 u. ds. H. N.
Bierman te Breda.
R.K. Kerk (zat. av. 7 u.) 9.30. 11 en
5.30 u.
Valkenburg: Herv. Gem. 10 en 6.30
u. ds. G. Zonneveld. Geref. Kerk 9
en 6.30 u. ds. Lljesen (HA.). Gereform
Kerk (Vrijgemaakt) 8.30 en 3 u. ds. C
J. Breen.
Voorhout: Herv. Gem. 10 u. ds. Hoo-
genkamp 7 u. Communy-slnglng (r.k
en Herv. Kerkkoren Voorhout en zang-
rsp SJar Hasjsaloom (zangers van
vrede) Voorhout. R.K. Kerk (zat. 8
en 7 u.) 8. 10.80, 11.45 en 5.30 u.
Voorschoten: Herv. Gem. (Dorpsk.)
10 u. ds. De Jong te Lelden. 7 u. d.-,
Meijering (Rijndijk) 10 u. ds. Mete
ring (Aula Noord Hofland) 9.45 u. ds
C. van Buuren te Wassenaar (Hulp en
Heil) 10 u. ds. Verheule. Geref. Kerk
9, 10.30 en 5 u. da. Reedijk Gereform.
Kerk (vrijgemaakt) 9.30 en 3 u. ds.
J Blokland. Rem. Doopsgezinde Kring
(Cultureel Centrum) 10.30 u. dr. A. W
Cramer. R.K. Kerk St. Laurentlus Pa
rochie (zat av. 7 u.) 8.30, 10,30 en 12 u
Moeder Godsparochie (zat. 7 u.) 8.30
10.30 en 11.30 u. Aula Nrd Hofland om
11.30 u.
Waddinxveen: Herv. Gem. Brug-
kerk 9.30 u. ds. D. van Vliet, 6.30 u.
ds. A. Goober te Delft. Wijkgebouw:
9.30 u. ds. J. v. d. Heuvel, é.30 u. ds.
W. C. Hovlus te Ede. Bethelkerk 9.30
u. ds. L. A Klootwijk te Ede, 5 u ds.
D. van Vliet. Immanuelkerk 9.30 uur.
D6. N. J. Flink, 7 u. ds. J. A. Peters
te Den Haag. Geref. Kerk, Kruiskerk:
9.30 en 5 u. ds. B. Koekkoek (HA) Ont
moetlngskerk 9.45 u en 5 u. ds. D. J.
Modderaar (HA) Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 u. ds. A. P. Verloop. Oud
Geref. Gem. in Ned 10 en 6.30 u.
Leesdienst. Rem. Ger. Gem. 10 u. ds.
G. A. Hooykaas.
Warmond: Herv. Oem. 10 u. ds. J.
G. v. Panhuizen uit Den Haag; 7 u.
ds. F. A. L. Franken uit Woubrugge.
R.K. Kerk (zat. av. 7 u.) 8, 10 en 11.30
u.
Wassenaar: Herv. Gem. Dorpskerk:
10 u dr. Th. C. Frederlkse. 4 u. ds.
C v. d. Bergh (Katwijk aan Zee) 7
vlk. Th. Hulst Klevietkerk 10 u. dr.
P. D. Tlalsma, Epe .Messlaskerk 10 uur
ds. J. A. G. van Zanten. Dorpscen
trum 9.30 u. ds. W Vroeglndewey. Kat
wijk. Geref. Kerk Bloemcamplaan 10,
u. ds B. J. A. Streefkerk (Den Haag)
5 u. ds. B. ter Haar, Rotterdam. Ned.
Prot. Bond Lange Kerkdam 10.30 u. dr
J van Glndoever, Hilversum. R.K.
Doop vond van Leidse Hartebrug-
kerk cFoto Holvast).
Kerk H. Joseph (zat. av. 7 u.) 7.80.
8.45, 10.80, 12.16 en 7 u. Wllllbrordua
(zat. av. 7 u.) 8, 9.30, 11, 12.15 en 5
u. Goede Herder (zat. av. 5 u. 8.30,
10 en 11.30 uur.
Woubrugge: Herv. Gem. 9.30 u. ds»
Frauken; 6.30 u. ds. De Vries Scheve
ningen (J.d.). Geref. Kerk 9.30 en 6.30
u. ds. Schouten, Heemstede. Ned.
Prot. B^nd: 7 u. O. Raedthuys: Ds.
Suit, Den Haag.
Zevenhoven: Herv. Gem. 9.30 u. ds.
J. Reljenga. Geref. Kerk 9.30 en 7 u.
ds. K. Vegter te Oegstgeest. R.K. Kerk
(zat 7 u.) 7.45, 9 en 10.45 u.
Zoeterwoude: Herv. Gem. 10 u. ds.
Schock, 7 u. (Jeugddienst) ds. Westra
m.m. v. Loor. RK. Kerk St. Jan Zuld-
buurtseweg (zat. 120 u.) 7.30, 9 en 11
u. R.K. Kerk St Alislus (zat 7 u.),
7.30. 9. 10.30 en 11.30 u. RK Kerk
Meerburg (zat 7 u.) 8.45, 10.30, 12 «a
6 uur.
Zwammerdam: Herv. Oem 10 en
6.30 u ds, D. Goudzwaard. Gereform.
Kerk 10 u. en 6.30 u. ds. SJ. Tlemers
ma (H.A.). Rem. Geref Gem Geen op
gaaf ontvangen R.K Kerk (zat 7 u.)
i.10, 11.30 en 6.30 u.
