De gehuwde werkende
vrouw mag alles...
I Een (toekomst) badkamer
om in te wonen
Als maar niemand er
last van heeft!
Markant relaas van
een oud-keukenmeid
VOOR. VAN EN OVER VROUWEN
NIEUWE UITGAVEN
Ij ZATERDAG 2 JANUARI 1971
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 11
Vraag: Wat mag de gehuwde werkende vrouw eigen
lijk?
Antwoord: Alles, als maar niemand er last van heeft.
Niemand, dat wil zeggen: de echtgenoot niet, de kin
deren niet, het onderwijs niet, de werkgevers niet, de col
lega's niet, kortom: van de gehuwde werkende vrouw, die
immers niet „hoeft", wordt verwacht dat zij het iedereen
naar de zin zal maken. In Zweden heeft men hiervoor een
aardige term bedacht: „voorwaardelijke emancipatie".
Vrouwelijke Studenten in Lelden. Dat
is bijna 2 keer zoveel als het ge
middelde. dat alle gehuwde vrouwen
van Nederland halen. Uit het desbe
treffende boekje „De vrouw kruipt
waar ze niet gaan kan'blijkt dat de
overige 41 procent niet werkt omdat
(li de man principiële bezwaren
heeft ide vrouw heeft die maar zel
den». of <2> de vrouw er geen tijd
voor heeft, of (3) de vrouw niet kan
door ziekte, hoge .eeftijd of het ont
breken van wat zij een passende
baan vindt.
ry Percentage gehuwde werkende vrouw stijgt. Ze werkt nu ook al in de herenkapsalon. Toch is
er veel discriminatie!
Staat uw kleuren-tv te „rood" af
besteld, dan bent u: oversexed, erg
snergiek. teveel geneigd tot het doen
/an confidenties. Overheersen de gele
finten in het beeld dan klopt er ook
Iets niet: de tv-kijker is te goed van
/er trouw en en te optimistisch. Men
sen die graag naar een te blauw kleu
renbeeld kijken, zijn tevreden, fleg
matiek en geneigd om te veel te
?ten. Als de kleur naar donker-
Dlauw zweemt, is degene die de knop
heeft bediend een zwakke en verle
gen persoonlijkheid. En wordt het
beeld overheerst door rood-paarse
tinten, dan zijn er bij de kijker ho
mofiele neigingen in het spel. Dat
beweert tenminste (volgens Nova»
de heer Max Luscher. een Zwitsers
psycholoog die al vaker opvallende
uitspraken heeft gedaan over de re- j
latie tussen karaktertrekjes en de j
keuze van bepaalde kleuren.
Cijfers over de pil. gepubliceerd in
Parijs Match: Zeventien tot negen- j
tien miljoen vrouwen over de hele
wereld gebruiken op het ogenblik dit j
voorbehoedmiddel. In Frankrijk zijn i
ongeveer zeshonderdduizend vrou-
wen ..aan de pil".
Triest bericht voor de bezitters van
glanzende opvallende open sportwa
gens: dit soort vehikels zijn niet lan
ger ..verleidingswapen nummer één".
Volgens Elle <dat de proef op de som
nam) wordt het gros der vrouwen
niet meer geïmponeerd door een (al
dan niet knappe) man die vanuit een
spectaculaire open wagen contacten
tracht te leggen. Acht van de twaalf
vrouwen reageren helemaal niet
wanneer de chauffeur vanuit zijn ca
briolet avances tracht te maken. De
overige vier halen alleen maar hun
schouders op, of laten in duirle-.jke
taal hun misnoegen over dergelijke
toenaderingspogingen blijken.
—pRN HAAG (GPD» Deftige da
mes die omtrent het jaar 1900 haar
—wekelijks bad namen knielden daar
toe in een zinken tobbe en lieten
zich vervolgens in deze ongemakke
lijke houding door hun dienstmaag
den met emmers water begieten,
kleine eeuw later zullen hun
achteloos wat
noppen in de douchecel bespelen
lom de huid te laten besproeien door
4 verstelbare, in de tegelwanden ge
monteerde douches. Handdoeken zijn
niet meer nodig, want ergens zit een
knopje dat de toevoer regelt van
warme lucht die het natte lichaam
in recordtempo droogt.
rl De opgefriste baadster werpt zich
^daarna op een uit de muur kantelend
(massage-bed om een paar minuten
„hoogtezon tot zich te nemen. Vóór
v,het bad heeft ze tien minuten als een
^bezetene gepeddeld op de hometrai-
ii-ner die haar gewicht binnen de per
ken houdt. Want al deze apparatuur
hoort zonder meer bij de badkamer
van-morgen. zeggen de futurologen
van de sanitaier industrie.
Die badkamer-van-morgen is ei
genlijk meer een woonkamer dan
een badkamer. Twee oekende Ne-
derlandse sanitair-industrieën hebben
het ding ontworpen en pronken op
het ogenblik ermee op exposities in
binnen- en buitenland. Op een diep
paars langlussig badkamertapijt van
waterafstotende synthetische vezels
staat Nederlands badkamerdroom
i voor de eerstkomende decennia uit
gestald, in de vorm van een enorme
j „sanitaire zuil" waar alle sanitaire
voorzieningen in, op en aan zijn ge-
1 monteerd.
Achter een schuifwandje gaat in
het binnenste van de zuil de douche
cabine schuil. Voorzien van een be
dieningspaneel met drukknoppen
waarmee, net als bij de wasmachine.
een „volledig wasprogramma" in be-
j weging kan worden gebracht. Heet
Woonkamer i water, koud water, lauw water wis
seldouches van heet en koud, en dat
alles naar verkiezing uit twee. vier of
zes douchekoppen.
Bovenstaande regels zijn gelicht
uit een lezing van mevrouw Joke
Kool-Smit, algemeen voorzitster van
Man-vrouw-maatschappij. een le
zing, die is gepubliceerd in het boek
je „De rechten van de vrouw" (uni
versitaire Pers Rotterdam-Stan
daard Wetenschappelijke Uitgeve
rij). Nooit is beter aangeduid welke
de huidige situatie is van de buitens
huis werkende getrouwde vrouw in
Nederland.
De meerderheid
Het is met feiten en cijfers aan te J.
tonen, dat de maatschappij hoege
naamd geen rekening houdt met de
getrouwde vrouw, die een baantje
heeft of wil hebben, dat tevens een
vooroordeel wordt levend gehouden,
waar de honden geen brood van lus
ten (daarover straks meer) In de
hitte van de strijd om daar iets te
gen te doen, raken echter basisgege
vens op de achtergrond, gegevens
i over 'die andere vrouw, die helemaal
i geen baan wil en die soms niet voor
de man onderdoet in het veroorde-
j len.
Voorlopig zullen we nog wel moe
ten spreken over een meerderheid
van getrouwde vrouwen, die zich te
recht de levenshouding van een
weliswaar gediscrimineerde min
derheid niet laat opdringen, nog af
gezien van de vraag of het zinvol is
massa's huismoeders te doen vragen
naar baantjes, waarvan het aanbod
gering is.
Het Instituut voor psychologisch
marktonderzoek heeft in de afgelopen
jaren een onderzoek verricht in
opdracht van het ministerie van
CRM onder Jonggehuwden, die
niet langer dan vijf jaar getrouwd
waren, niet ouder dan 35 jaar en die
„normale" gezinnen vormden
(geen grote leeftijdsverschillen tus
sen man en vrouw, geen langdurige
afwezigheid van de man. geen ge
handicapte partner). Tweederde van
de vrouwen bleek niet buitenshuis te
maar het Jonge gezin. Het hoge per- Opvallend is. dat veel van die wer-
centage „werkwilligen" wijst op het kende academische vrouwen rondlo-
bekende feit, dat een nog steeds toe- pen met gewetensbezwaren en
nemend aantal jonge getrouwde schuldgevoelens met betrekking tot
vrouwen een (bij)baantje wil. Aan de j het gezin. Twaalf procent zegt er on-
andere kant is uit het onderzoek op j derdoor te gaan door de spanningen,
te maken (SER-rapport van 1968) dat die voortkomen uit het keuzeconflict
het verlangen naar ander dan huis- gezin-werk. Dit thema komt ook bij
houdelijk werk vaak toeneemt als j andere groepen gehuwde vrouwen,
men langer is getrouwd (zeg 10 a 15
jaar en geen 30).
Veel meer meisjes leren veel meer
dan vroeger en een logisch gevolg
daarvan is. dat een toenemende be-
die gevraagd worden naar hun
standpunt over een baan. steeds te
rug. Zij denken bij voorbaat al aan
de moeilijkheden, vooral ten aanzien
van de kinderen. De vrouwen b.v. uit
bovengenoemd onderzoek van het In-
hoefte ontstaat om na het huwelijk j stituut voor psychologisch markton
derzoek die de huishouding met ple
zier doen. zijn vaak van mening dat
de moeite om de opgroeiende jeugd
te besturen voor een aanzienlijk deel
voortkomt uit de afwezigheid van de
werkende moeder.
de „extra" kennis en kunde produk-
tief te blijven maken (het leven is
toch al duur genoeg), liefst in een
leuk baantje. Maar je zult die vele I
andere meisjes de kost moeten ge-
ven., die minder hebben geleerd, die
aan de lopende band staan of heb- 1
ben gestaan, die het huwelijk eerder
als een verlossing uit de slavernij
zullen zien dan dat zij het huwelijk j
zelf ooit zullen ervaren als een vorm j
van slavernij, want dan zijn ze baas i onderzoek gedaan naar de mogelij-
in eigen huis geworden en kunnen j ke arbeidsreserve onder ge-
ze tot op zekere hoogte doen j trouwde vrouwen tot 55 jaar Van de
en laten wat ze willen. En dat is nog I ondervraagde vrouwen zag 87 pro-
altijd toegestaan. Cent als grootste moeilijkheden van
Onderscheid
Genoemd instituut heeft ook een
Het percentage getrouwde vrouwen
dat werkt is stijgende: in 1962 circa
18 procent, in 1964 ruim 21 procent
en nu rond 25 procent. In vergelij
king tot andere Europese landen is
dat weinigDuitsland 53 procent.
Frankrijk 50 procent. Je kunt dat
wel degelijk een achterstand noe
men: er is een duidelijke samenhang
Bolle bassins
Ook een prozaïsche handeling als
handenwassen wordt in de badkamer
-van-de-toekomst een boeiende aan
gelegenheid. Dat gebeurt namelijk in
een wasbak van zeer opvallende bol
ronde vormgeving die zo is uitge
kiend dat spatten van het water er
niet meer bij is. Sterker nog: de ont
werpers hebben rekening gehouden
met „de comfortabelste buiging van
de rug" bij de mens die zijn handen
I in deze bolle bak wil wassen en ze
hebben die bolle wasbak bovendien
zó gemaakt dat ook het hele hoofd
gemakkelijk in de wastafel kan wor
den gsetoken.
Het woord hygiëne wordt in de
badkamer-van-morgen met gulder
lettertjes geschreven.
Geen badhanddoeken maar 'n war
me luchtstroom voor het. drogen van
't lichaam, geen losse stukken zeep
Experimentele badkamer,
door twee Nederlandse sanitair-
industrieën ontworpen onder de
naam „Cosmotron"De zuil bevat
een douchecabine met ingenieuze
water- en temperatuurregeling
Toilet en bidet links en rechts
aan de kolom gemonteerd zijn
evenals de wasbak bolvormig.
(Foto Bouwcentrum)
met het genoten onderwijs. Cijfers
werken eenderde zou dat wel wil- j van *967: in Nederland is 17 procent
Ier - tweederde deed het huishou- I "ouwen op het totaal aantal stu-
den met plezier - van de mannen universiteiten. In Belgie
was de helft er voor en de andere d" 23 'n Engeland 24 In Duits-
helft er tegen dat de vrouw een baan ,and 25- in Frankrijk en Zweden 40 geving gekomen over goede ervarin
had een derde van de mannen procent. gen met crèches, in die zin zelfs, dat
vond dat de huisvrouw weinig kans het beter zou zijn voor de kinderen
had zich te ontplooien, hetgeen j Schuldgevoel om ze daar onder te brengen. Uit
het buitenshuis werken: het opvan
gen van de kinderen, de verzorging
van een ziek gezinslid (die kun je
niet alleen laten), de dubbele belas
ting van gezin en werk en de ongun
stige openingstijden van winkels.
En daar zijn we dan bij de prak
tische bezwaren en eventueel bij de
tekortschietend® maatschappij, die
zo weinig rekening houdt met ge
trouwde vrouwen, die buitenshuis
willen werken. Zeg om te beginnen
maar. crèches. Uit het buitenland,
vooral Zweden, is de nodige bericht-
j slechts door achttien procent van de
jvrouwen werd onderschreven. Maar liefst 59 procent (alle bij-
baantjes meegerekend) van de ge-
Slavemii trouwde academisch gevormde vrou
wen werkt, zo bleek uit een onder-
Let wel: Dit onderzoek betrof niet zoek dat is uitgevoerd door een
het doorsnee Nederlandse gezin, werkgroep van de Vereeniging van
maar 'n zeepautomaat. onder 't mot
to dat legioenen bacteriën door stuk
ken zeep en ir-tidoeken worden over
ge. icht Bij 't (eveneens bol-vorie
ge) toilet geen toiletpapier, maar 'n
sel van mini-douches en warme-
luchtdrogers die de functie van het
ouderwetse toiletpapier overnemen.
Dit alles via „niet-aanraak schake
laars" die gaan werken als de hand
zich nog op enkele centimeters van
de knoppen bevindt. Ook alweer om
de bacteriën zo klein mogelijke ver
spreidingskansen te geven.
Vol verrassingen
Een ding vol verrassingen, deze
badkamer van de toekomst. Lichtjes
die geheimzinnig aangloeien als men
het sanitair nadert, een massage-bed
dat helemaal in de achtkantige sa-
wat meer gedetailleerde informatie
van crèche-leidsters blijkt echter
soms ook, dat er kinderen zijn, die
er niet zo goed Legen kunnen, die
duidelijk de moeder nodig hebben.
Een andere redenatie is deze: als 'n
moeder het wel klaarspeelt een paar
uur een goede moeder te zijn, maar
niet een hele dag. is het dan niet
beter het kind naar een crèche te
brengen?
nitaire zuil kan verdwijnen, mooie
bolvormige asbakjes, kapstokjes en
andere accessoires van roestvrij staal
In de sanitaire kolom zijn alle tech
nische benodigdheden opgeborgen:
aan- en afvoer van water, ventilatie. j getrouwde vrouwelijke werkerj. Voor
verwarming en een „complete elek
tronische waterbesturing" zoals de
De overheid gaat voorop in het on
derscheid maken tussen manlijke en
vaklui dat losjes noemen.
En als u nu zin krijgt om die bad-
woonkamer meteen in uw nieuw te
bouwen huis te laten installeren
Dan kan dat niet op stel en sprong,
want die hele badkamer is voorlopig
een experiment, al zullen de bruik
bare ideeën eruit ongetwijfeld bin
nen niet al te lange tijd op grotere
schaal worden toegepast. Inbouwen
in een bestaand huis zou trouwens,
niet eenvoudig zijn Het is meer een
badkamer om een huis omheen te
bouwen.
de belastingen worden de inkomsten
van de vrouw opgeteld bij het belast
bare inkomen van de man. Het net
to-resultaat van de arbeid van de
vrouw wordt daardoor zwaar naar
beneden gedrukt, zo zwaar vaak, dat
de vrouw maar niet gaat werken of
probeert zich „zwart" te verkopen.
Dat laatste (de werkgever geeft de
verdiensten van de vrouw niet door
aan de belastingen) heeft een grote
omvang aangenomen.
Uit het graf
Hoe vreemd de hele zaak ln we
zen is geregeld, blijkt uit de pen
sioenregeling. Z .wel man als vrouw,
getrouwd of niet, betaalt als werkne
mer pensioenpremie en Krijgt op 65-
Jarige leeftijd pensioen Komt
de man voor rijn 65ste te overlijden,
dan krijgen de weduwe en de wezen
pensioen. Maar als de vrouw over
lijdt, krijgt de man niets, hijzelf niet
en de kinderen niet. Uit het graf
komt de discriminatie boven en wel
zo dat de man wordt getroffen, die
maar moet zien hoe hij het allemaal
regelt: het huishouden, de ver
zorging van de kinderen.
En dan het recht op arbeid en de
beloning ervan. In het in de aan
hef van dit stuk genoemde artikel
zegt mevrouw Kool-Smit, dat de ge
huwde vrouw geen juridische waar
borgen heeft omtrent haar (funda
mentele) rechi op arbeid („nog
steed»kan een vrouw ontslagen wor
den wegens huwelijk of zwanger
schap"). En ook. „De invoering van
de gelijke betaling heeft niet tot re
sultaat gehad, dat vrouwen nu ge
middeld ook evenveel verdienen als
mannen, waarbij de factor, dat de
vrouwelijke arbeidskrachten gemid
deld jonger zijn dan de mannelijke,
slechts een geringe rol speelt".
Mevrouw Kool-Smit wijst op het
volgende: in oktober 1966 „na maat
regelen ter bevordering van de ge
lijkheid van lonen" bedroegen de
uurverdiensten van de vrouwelijke
industrie-arbeiders in Nederland 57
procent van die van hun mannelijke
collega's. Percentages in andere lan
den: Duitsland 69 pet.. Frankrijk 74
pet.. Italië 74 pet België 67 pet.
Luxemburg 58 pet.
Weer moet er over een achter
stand in Nederland gesproken wor
den.
Geen „mannenstraf"
Gelijke beloning voor gelijke ar
beid. De overheid schijnt er ook nog
niet geheel en al uit te zijn. Begin
november bracht de krant het be
richt over de advertentie van de in
spectie der Domeinen in Arnhem,
waarin magazijnbedienden werden
gevraagd. Ook vrouwelijke krachten
konden ln aanmerking komen, maar
dan was het salaris wel wat lager.
Mannen: f804.71, vrouwen, f760.96
het PvdA-Kamerlid Van den Doel
sprong er bovenop).
Een duidelijke vorm van discrimi
natie. Maar vaak ligt het ingewikkel
der Begin november stond er ook in
de krant, dat de Groningse politie
rechter geen „mannenstraf" wilde
opleggen aan een laborante, die met
haar auto onder Invloed tegen een
andere auto botste ..Dames willen
zo geemancipeerd zijn", zei de poli
tierechter, „je ziet dat op de televi
sie. eigenlijk zouden ze dus ook de
zelfde straf moeten krijgen als man
nen. Eigenlijk zouden ze dus ook
naar de gevangenis moeten, maar
zover zijn we nog niet". De vereni
ging Man-vrouw-maatschappij was
kennelijk wel zo ver om ook hier de
consequentie van gelijkheid te accep
teren, blijkens een ingezonden stuk
in een krant. En als de laborante nu
eens een huisvrouw was geweest met
kleine kindertjes, als die onverzorgd
zouden achterblijven
ADVERTENTIE
"T';
DAMESMODE
in ealosief jonge itijl...
n
BREESTRAAT 000*2 LEIDEN
Badkamer om uren in door te brengen: de gemoderniseerde
versie van de toilettafel hoort ook bij het interieur.
(Foto Bouwcentrum'
„Vanuit de keuken gezien", herin
neringen aan een dienend leven, door
Margaret Powell. Vertaald uit het
Engels (Below stairs) door E. Vee-
gensLa tor f. Uitgegeven door A. W.
Bruna, Utrecht.
Margaret Powell is een bijzondere
vrouw Zij haalde in 1968. op 58-
jarige leeftijd haar HBS-aiploma-, In
haar jeugd zij kwam uit een gezin
van zeven kinderen was er geen
geld om haar te laten leren. Marga
ret had dolgraag onderwijzeres wil
len worden
Ze groeide op ln een tijd van diepe
armoede en de allerafschuwelijkste
klasse-verschillen. In plaats van on
derwijzeres werd zij „keukenmeid" bij
goede families. Van de vele erva
ringen ln die dienstjes in die jaren
doet zij nu verslag ln "Vanuit de
keuken gezien"
Margaret Powell schrijft krachtig,
rechttoe rechtaan, het is een
proza zonder franje en daardoor al
tijd glashelder en vaak zeer scherp.
Zij heeft zich niet kunnen en waar
schijnlijk ook niet willen ontdoen van
een bepaalde portie bitterheid. En
dat is ook maar al te begrijpelijk. De
bejegening die haar van de dames
en heren uit de goede stand ten deel
vel, was vaak meer dan bar Ze liep
geestelijk gezien lidtekens op die
nooit helemaal verdwenen.
Als 15-jarige reikte zij haar me
vrouw de krant aan. De dame in
kwestie bekeek het meisje afkeurend
en zei tenslotte: „Margaret, geef mij
nooit, onder geen enkele omstandig
heid, iets zo maar met je handen
aan. gebruik altijd een zilveren blad".
De vernedering is haar altijd bij ge
bleven. „Personeel, zo zegt Margaret
Powell kort en bondig, was voor
hen een noodzakelijk kwaad".
Hoe vreugdeloos en zwartgallig die
jaren waren, blijkt ook uit deze re
gels: „We zaten daar in het souter
rain, met ons zessen of zevenen;
vrouwen die haast nooit een man te
zien kregen en die altijd hun vrou
welijkheid zo moesten onderdrukken
dat we ons een soort geslachtsloze
wezens voelden".
Het is een zeer boeiend boekje dat
Margaret Powell heeft geschreven.
Een belangwekkend verslag van ge
woontes uit voorbije Jaren en van de
sociale verhoudingen. Een flard uit
het leven van vroeger, van die zoge
naamde goeie, ouwe tijd. Vroeger
komt nooit meer terug.
