„Zelfs huwelijksaanzoeken kreeg ik
Dagboek: uniek document
Totowinnaar Jan van Leeuwen (47, vrijgezel)
Schermerhorn in het licht van de geschiedenis
Dertien
kruisjes
wijzigden
zijn
leven
DONDERDAG 31 DECEMBER 1070
LEIDSCH DAGBLAD
12 3
AZ '67-FC Utrecht
Holl. Sport-NEC
NAC-MVV
PSV-ADO
Excelsior-Telstar
Blauw Wit-GVAV
HVC-Cambuur
Vitesse-Willem II
FSC-Helm. Sport
XI
X
Heerenv.-Heracles
Roda JC-Eindhoven
PEC-Limburgia X
AGOVV -Volewijck.
Totowinnaar Jan van Leeu
wen: Jk kan door dat geld toch
niet ineens anders geworden zijn?
Ik voel me nog altijd veel beter in
mijn oude pakkie dan in mijn
zondagse kleren".
ZEVENHUIZEN Mijn kennis heeft in
gedachten al wel twintig keer de voetbalpool
gewonnen. Er was een lange periode dat hij
steevast op een vaste dag, op een vast uur
zelfs (namelijk kort voor de ophaler van de
formulieren zijn ronde deed) zijn voetbalon
deskundigheid ook in kruisjes wist uit te
drukken. Daarvan maakte hij trouwens altijd
een kleine plechtigheid, want niemand mocht
hem storen als het formulier eenmaal op ta
fel lag en hij zich breeduit op een stoel had
neergeplant. Niet dat hij naar de wedstrijden
keek „je moet uit de losse vuist maar wat
neerpoten", was zijn stelregel maar hij
concentreerde zich diep voor in het omrande
vierkantje de twee diagonale streepjes ver
schenen. Pas als aan het dertiende hokje van
het zesde rijtje zijn pennevrucht was toever
trouwt, kon je voorspellen wat er ging ge
beuren.
Dan ging in afwachting van de trouwe verenigingsman de
ballpoint terzijde en sprak hij met onbegrensd vertrouwen in de ei
gen ondeskundigheid: „Dit zijn zes goede kolommen". Zijn blik
dwaalde dan permanent naar onbestemde verten achter het raam
en hij kreeg iets 'hebberigs' als hij mompelde „Als ik dat geld een
maal heb, ga ikWat dan volgde bleek in al die jaren dat hij
meespeelde, nooit aan verandering onderhevig. De bungalow werd
genoemd, de wereldreis, de auto en het leven zonder arbeid.
De bungalow staat er nog niet, de
wereldreis moet nog gemaakt wor
den en mijn kennis werkt nog steeds,
j Het spelen in de voetbaltoto heeft hij
allang opgegeven, „want ik win toch
nooit iets," maar op verjaardagen en
Door
Paul de Tombe
andere bijeenkomsten kan de kennis
senkring altijd een korte dagdroom
van hem incalculeren. Ingeleid met
de woorden: „Ik zou het aan nie
mand vertellen, want ik moet geen
gezeur aan mijn deur, maar als
Echte" prijswinnaar
Aanvankelijk lijkt die zwijgzaam
heid op een waterkoude maandag
ochtend ook beschoren aan een „ech
te" prijswinnaar. Zevenenveertigja
rige vrijgezel Jan van Leeuwen
kwam medio oktober „boven Jan"
toen hij als enige in aanmerking
kwam voor de hoofdprijs en hem het
(inmiddels) op een na hoogste, ooit
door de sporttoto uitgekeerde be
drag ten deel viel (tweeënhalve ton).
„Boven Jan" werd echter al spoedig
„Jan voor" en „Jan na" en dat is
blijkt later de reden dat hij aan
vankelijk ook niets wil weten van pu
bliciteit.
In de deuropening van zijn eigen
huisje in Zevenhuizen waar hij
samenwoont met zijn 73-jarige moe
der deelt hij mee: „Nee hoor daar
moet ik niets van hebben, ik ben net
van al het gezeur af, ik doe het
niet." Maar later als de weergoden j
de bezoekers te hulp zijn gesneld, de i
hagel met bakken naar beneden
raast („kom maar even binnen") en j
het doel is uitgelegd is hij best be- I
reid iets te vertellen.
Huwelijksaanzoeken
Dan specificeert hij ook wat hij
ook aanvankelijk als gezeur af
deed: „Nadat ik die prijs gewon
nen had, heb ik tientallen brieven
gehad uit het gehele land. Van men
sen die wilden samenwerken, van
mensen die gewoon geld vroegen en
van beleggingsmaatschappijen. Er
waren zelfs een stuk of wat huwe
lijksaanzoeken bij. Ik heb ze alle
maal weggegooid, want dat moet ik
niet. Daaraan kun Je toch niet begin
nen? Dan is het eind ervan zoek. En
nu waren we daar net een beetje
van af„Maar Je mag wel rus
tig opschrijven dat ik in de winter
niet werk. In het voorjaar misschien
weer eens. Dat kan nu. Ik heb altijd
in de landbouw gewerkt de laat
ste tien jaar was ik teeltbouwer van
spruiten nu kan ik er goed van
gaan leven. Ik kan natuurlijk niet
zeggen: ik rotzooi maar wat aan.
want het is wel een mooi bedrag,
maar je hoeft natuurlijk niet direct
een dot geld in huis te halen. Al het
geld is bij de bank en ik wil eerst
een jaar de kat uit de boom kijken.
Dan pas kunnen we zeggen dat heb
ben we en dat kunnen we gaan doen.
Want vergeet ook niet dat Je alles
zelf moet gaan betalenNatuur
lijk zullen we er wel goed van leven
en mijn moeder zal ook niks tekort
komen, maar ik wil het gewoon een
jaartje afkijken.
Bungalow
Ik heb eerst nog wel met de ge
dachte gespeeld om bij Voorne en
Putten daar woont een familielid
van me een bungalowtje te laten
bouwen, maar dat hebben we later
ook afgeketst. Een auto moet ik niet,
ik heb trouwens ook geen rijbewijs
en ik zie ook niet in waarvoor ik die
zou moeten gaan halen. Wat moet ik
met een auto? Ik neem wel een taxi.
En dan een wereldreis. Ja ik zou
best wat van de wereld willen zien,
maar dan zou Jk toch niet alleen wil
len gaan. Maar mijn kameraden
moeten hard werken en dan kan het
natuurlijk niet. We zullen wel wat
rondleven, natuurlijk makkelijker
dan vroeger, want een paar tientjes
sloeg ik altijd al makkelijk kapot.
Maar wat moet Je met zoveel geld
aan?
Van streek
De eerste weken ben ik helemaal
van streek geweest dat ik zoveel had
gewonnen. Ik zag het op een maan
dag toen ik thuis kwam van werk.
Ik kon het niet geloven en ik ben ge
lijk naar de man die hier de toto
formulieren ophaalt gegaan. Die kon
het ook niet geloven. Ik ben echt we
ken van streek geweest, vooral toen
ik merkte dat ik de enige met der
tien goed was. Toen heb ik ook wel
wat weggegeven. De vereniging
de voetbalclub Groeneweg heb ik
een lichtmast geschonken en op sin
terklaasavond heb ik het personeel
van een firma allemaal een kop en
schotel gegeven. Dat is natuurlijk
geen verplichting, maar je moet toch
wat laten zien, nietwaar. Ze zien Je
elke dag en ik wil niet dat ze hier
gaan zeggen: „Kijk daar gaat die
„Harderwijker." Ik werd in het be
gin door sommige mensen ook wel
wat anders behandeld dan daarvoor,
maar daar trok ik me niks van aan.
Gewoon geen asem geven, dan gaat
het vanzelf wel over. Je kan toch
niet ineens anders geworden zijn? Ik
voel me nog steeds veel beter in
mijn oude pakkie, dan in mijn zon
dagse kleren. En mijn kameraad
een arme Jongen blijft mijn kame
raad. Natuurlijk, ik heb het makke
lijk en ik kan er goed van leven,
wat wil Je nog meer? Ik kan toch
maar een sigaret (hij draait shag)
tegelijk roken. Maar tegenwoordig
kan ik echter wel alles zeer makke
lijk krijgen. Ze zeggen dan: het komt
wel een keer.
Lukraak ingevuld
Een rijtje van dertien kruisjes
heeft veel veranderd in het leven
van Jan van Leeuwen. En net als de
meeste toto-winnaars („Ik speel al
zolang de toto er is, daarvoor heb ik
ooit eens tweemaal de eerste acht
goei gehad") heeft hij dat rijtje
eve snel lukraak ingevuld voordat
op vrijdagavond de speler van het
eerste elftal van Groeneweg die zich
belast heeft met het ophalen van de
formulieren, langs kwam. „Niet naar
de wedstrijden gekeken nee, zomaar
lukraak ingevuld, van links naar
rechts. Tegenwoordig let ik wel op
de wedstrijden en dat pakt dan ook
meestal verkeerd uit
LEIDEN 25 jaar geleden: de bevrijding.
Maar in het kielzog van die bevrijding de
nachtmerrie. Indië was ons Indië niet meer.
De ontmanteling van 't kolonialisme was be
gonnen en dat zouden we merken. Vol moed
gingen we onder leiding van een nieuwe rege
ring Schemerhorn-Drees aan de opbouw.
Maar het Indonesische vraagstuk was de
zwarte Piet. Voor die eerste naoorlogse rege
ring, voor de volgende onder leiding van prof.
Beel. Er ontstond een Republiek Indonesië.
En wij wisten er geen raad mee. Het begrip
bevrijdingsoorlog moest nog worden uitge
vonden. De Fransen vochten in Vietnam, wij
op Java en Sumatra en Zuid-Celebes.
En dat komt vooral doordat
Schermerhorn zich zelf te kijk heeft
durven zetten. Schermerhorn: een
mens van vlees en bloed. Zijn voor
naamste eigenschap is menselijkheid.
Een mens die soms sterk is, soms ook
zwak. In dit boek staat het allemaal.
Schermerhorn, soms zeer met zich
van 1946 tot aan de herfst van 1947 zelf tevreden. In de sfeer van: „de
gepubliceerd. Een jaar, waarin de i heren zeiden dit of dat. Vervolgens
tragedie zich aftekende. Aan het kwam mijn betoog en iedereen bleek
begin stond de hoop dat we het zou- het met mij eens Maar vaak be
den klaren en een nieuwe relatie tus- reid om te erkennen dat hij het ook I
sen twee landen en volken tot stand niet allemaal heeft gezien. Met een wJUIi
zouden brengen. Aan het eind de des
illusie, na één politionele actie.
Het werd een tragedie. Een van de
hoofdrollen uit die tragedie van toen,
prof. ir. W. Schermerhorn, voorma
lig minister-president, (1945-1946)
voormalig voorzitter van de Commis
sie-Generaal (1946-1947) heeft aan
het eind van dit jaar zijn geheime
dagboek dat hij bijhield van de zomer
Eerste Kamer. Van Mook, de land
voogd. die blijkens dit boek als een
voetveeg werd behandeld door de Ne
derlandse regering, is dood. Generaal
Spoor, onze militaire bevelhebber,
een „sophisticated" man. is vroeg
overleden. Bij zijn familie koestert
men wel het voornemen om een en
ander uit te geven Aan Indonesi
sche kant zijn ook de meeste hoofd
rolspelers dood, met name een man
als Sjahrir.
Ook de secretaris van de Commis-
Sanders
Schermerhorns boek is al vele ma
len besproken. Maar zo'n eerste be
spreking, om der wille van de ac
tualiteit snel gemaakt, doet geen recht
aan de negenhonderd pagina's tekst.
De uitgeverij Wolters-Noordhoff
hanteert voor dit boek da term ego
document, en zelden is de karakteris
tiek juister getroffen. Wat dat be
treft lijkt Schermerhorns Dagboek op
de televisie-film die Philo Breg-
stein dit jaar maakte over prof. Ja
kob Presser. Presser en Schermer
horn, hun zelf portretten zijn vol
ledig.
Het geheime dagboek van de voor
malige premier bestaat uit gedic
teerde tekst. Daarin heeft Schermer
horn zich volkomen gegeven. Het re
sultaat boeit van begin tot eind.
Schermerhorn zelf vindt vooral het
hoofdstuk dat voorafgaat aan Ne
derlands militair ingrijpen in Indo
nesië op 20 juli 1947 „spannend als
een roman". Daarmee doet hij zijn
werk onrecht. De spanning is van
af het begin aanwezig, en laat prak
tisch geen moment verstek gaan.
menselijke kijk op anderen. Anderen. I heeft een dagboek bijgehouden in die
die hl) praktisch in één adem kan spannende en mieterende dagen in
veroordelen en bewonderen. Zie zijn Batavia. Prof. Schermerhorn ver-
oordeel over Sjahrir. over zijn ..baas" acht daar nog veel van. Maar San-
minister Jonkman. Hele klaagzangen ders komt uit Schermerhorns herin-
over Jonkman, als de Commissie-1 neringen te voorschijn als een zeer
Generaal in Batavia in het duister
tast over de bedoelingen van de mi
nister. Maar begrip overgaande in
bewondering, als hij Jonkman mee
maakt in zijn politiek manoeuvre
ren in Den Haag. in Batavia later.
Als de afstand groeit, groeit ook weer
de kritiek.
LEVENSECHT
Dat zijn maar enkele voorbeelden,
maar die voorbeelden geven aan
waarom, deze publicatie zo belang
rijk is. Geen van de nog levende po
litici van toen zal, als hij zijn her
inneringen over die periode aan pa
pier toevertrouwt, zo levensecht, zo
bloedwarm schrijven.
Drees? Van hem kun je reserve
verwachten Interessant, maar de
aarzelingen, de twijfels van toen, ver
geet het maar. Beel? Nee natuurlijk.
Jonkman is ook aan zijn memoi
res bezig, maar niemand dacht aan
vuurwerk bij de oud-voorzitter van de
groot tacticus. Misschien bevat zijn
boek meer „nieuws", maar de emo
tionaliteit van Schermerhorn zal het
onmogelijk kunnen evenaren. Daar
om is dit dagboek, van illusies, dro
men, teleurstelling en hard werken
voor ons land volstrekt uniek. Het
Nederlands Historisch Genootschap
mogen we dankbaar zijn voor de
pressie op Schermerhorn om het nu
uit te geven.
Zelf is Schermerhorn achteraf wel
tevreden dat er niet is gewacht tot
na zijn dood. Hij heeft ook het ge
voel dat er over zijn boek ook in
kringen van jongeren wordt gepraat.
Maar zijn vrouw heeft er geen let
ter meer uit willen lezen
Schermerhorn zal „in het licht der
historie" wellicht geen eminent
staatman worden genoemd. Maar er
is in dit boek een reeks momenten,
waarin hij een helder inzicht toont
in de situatie. Dat plus zijn wil om
tot een voor twee partijen bevredi
gende oplossing te komen, dient hem
Schermerhorn heeft spijt over een
opmerking in zijn dagboek, die ech
ter op uitdrukkelijk verzoek van uit
gever mr. dr. C. Smit is blijven staan.
In het boek staat op pagina 188:
„Het is duidelijk dat Jonkman be
paalde bezwaren heeft tegen Samkal-
den, die hjj kent uit een kamp. Hij
beschouwt hem als een man, die niet
volkomen Nederlandsch denkt, omdat
hij jood is. Ik heb daartegen een
aantal bezwaren ingebracht en
schuchter herinnerd aan de theorie-
en van Hitier
Een aanzienlijk aardiger opmer
king over Amsterdams huidige burge
meester, die aan de Commissie-Ge
neraal was toegevoegd als adviseur
op pagina 639 „Het meest typerend
gaf hij (Samkalden) zelf zijn per
soonlijkheid weer. toen hij tegen
mij zei, dat hij eigenlijk zijn beste
werk geleverd had op de momen
ten, dat hij er met zijn hart bepaald
niet bij was".
te behoeden voor onverdiende hoon.
Als voorzitter van de Commissie-
Generaal bereikte hij in elk geval het
akkoord van Linggadjati: de creatie
van een Nederlands-Indonesische U-
nie en een de Verenigde Staten van
Indonesië. Dat akkoord heeft nooit
in praktijk gewerkt. Daarvoor wa
ren de revolutionaire omstandigheden
te sterk.
Maar genoeg bespiegeld. Neem
Schermerhorns Inzicht op pagina 1
van zijn dagboeknotities: „Ik heb
sterk den indruk, dat wij, voor het
geweld van de feiten geplaatst, van
zelf tot zeer radicale beslissingen moe
ten komen. Beslissingen, die mij per
soonlijk echter weinig moeite kosten,
omdat ik een onverwoestbaar ver
trouwen heb in de juistheid van hun
strekking. Ik weet dat de grootste
verguizing door een deel van ons volk
ons. en in het bijzonder mij, te beurt
zal vallen
Dat schreef Schermerhorn terstond
na aankomst in Batavia.
RESULTATEN
Die eerste maanden daar gaven
trouwens de beste resultaten te zien.
In een intensief contact met name
met de Republ keinse premier Sjah
rir- Schermerhorn voelde hem als
verwant, omdat het ook een sodalis'
was kwam Linggadjati tot stand.
Maar de Nederlandse regering heeft,
volgens Schermerhorn, te lang ge
wacht met het laten ondertekenen
van dit verdrag.
Daardoor trad wantrouwen in de
plaats van vertrouwen en in de
maanden na de parafering ging het
hard bergafwaarts met de Neder
land-Indonesische betrekkingen. En
daarmee verloor ook de Commissie-
Generaal grond. Schermerhorn werd
toen voor zijn gevoel ook nog aller-
hinderlijkst voor de voeten gelopen
door twee kandidaten leden van
de Commissie-Generaal, prof. drs. S.
Posthuma directeur van de Neder
landse Bank én opposant en volken-
rechtgeleerde prof. Verzijl. eveneens
politiek tegenvoeter van Schermer
horn. Deze is in zijn Dagboek rond
uit boosaardig over beide heren.
Ook nu nog heeft Schermerhorn het
gevoel dat als hem toen niet de voet
was dwarsgezet een wezenlijke band
met Indonesië mogelijk was geweest,
of dat er althans veel minder
bloed had behoeven te vloeien.
De verbindingen met het Neder
land kabinet werden er niet beter
op. De positie van luitenant-gouver
neur -generaal Van Mook was uiterst
onzeker. Schermerhorn valt van de
ene verontwaardigde verbazing in de
andere. Voor Schermerhorn staat
het als een paal boven water, dat
Van Mook met kop en schouders uit
stak boven de Nederlandse politici
als het om kennis van Indonesië
ging.
Desondanks werd er op een al
lerdwaaste wijze gemanipuleerd met
het zoeken naar een opvolger van de
man die als enige nog een schim
van vertrouwen bij de Indonesiërs be
zat. Romme werd genoemd, oud-mi
nister van oorlog Meynen, de zen
dingsconsul De Niet, die op pittige
Prof. ir. W. Schermerhorn
wijze wijze te verstaan gaf aan de re-
gering-Beel, dat ze zich misdroegen.
De kranten schreven en Van Mook
hoorde het natuurlijk ook allemaal.
BEWONDERING
Van Mook en Schermerhorn, men
sen die met elkaar moesten samen
werken in de Commissie-Generaal.
Schermerhorn heeft een wat dwarse
bewondering voor de landvoogd. Hi,
schat zijn bekwaamheden zeer hoog,!
meet mogelijke tekortkomingen wel
eens te veel uit. Enfin, op de een of
andere manier kreeg van Mook toch
weer het vertrouwen van Den Haag en
de laatste maanden van de Commis
sie-Generaal moeten voor hem min
der onaangenaam zijn geweest dan
voor Schermerhorn. Deze was nu
politiek op drijfzand gekomen.
Zijn eigen Partij van de Arbeid liet
hem vallen en dat zou na terugkeer
niet beter worden.
Schermerhorn zegt er nu filosofisch
over: „Ik zat in het partijbestuur.
Daar konden ze me niet uitgooien".
Maar zijn toekomst als politicus was
kapot.
Desondanks zal Schermerhorn wel
het gevoel hebben gehad dat hij de
woestijn werd ingestuurd. En de tijd j
heelt de wonden niet. Zijn voormali
ge collega Drees heeft bijvoorbeeld
na het verschijnen van het Dagboek
bijvoorbeeld niets laten horen. Met
Drees boterde het gezien Schermer- J
horns ervaringen van toen trouwens j
al niet zo goed. Voor de rechtlijnige
socialist Drees. bezig met het opbou-
wen van zijn sociale wetgeving, moet
Schermerhorn een grillig mens zijn j
geweest, op wiens indrukken men I
moeilijk kor. afgaan, omdat ze j
vaak tegenstrijdig waren Maar Juist I
die tegenstrijdigheid, waarin men het I
verloop van een menselijke worste-
ling van dag tot dag kan volgen, I
maakt deze memoires tot een voor
Nederland ongekend hoogtepunt in
de politieke literatuur.
Schermerhorn kan worden verwe-
ten dat hij geen man uit één stuk
was. Dat hij tegen geweld was. maif
op het beslissende moment zich er
niet krachtig tegen verzette. Het is j
de vraag of de druk tegen hem niet
al te zwaar was, maar in elk geval,
zijn opstelling, zijn weifelingen en
zijn gedachten achteraf, eerlijk op
papier, maken dit boek, tot de ge-
beurtenis die het is.
JRS
Wi
