NEDERLAND bakermat van loterije
Mamwe hebben de honderdduizend.
MARKTBERICHTEN
VERSCHUIVING VAN DE MACHT IN SPANM
Brabantse
geluksvogels
jècsöe Gaffe/ üct Gcilralifcfts Eofcryc
Kr.
Baskenproces geeft leger voorsprong op technocraten
PAGINA 10
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 19 DECEMBQ
DEN HAAG (GPD) Geven sommige encyclopedieën
Italië als geboorteland van de loterij aan, het lijdt geen twij
fel dat de bakermat van de loterij Nederland was. De oudste
Italiaanse loterij waarvan melding wordt gemaakt, is die van
1530, terwijl reeds in Duitsland Osnabrück in 1521 een
goederenverloting werd gehouden. Maar zij moesten het wat
ouderdom betreft afleggen tegen de Nederlandse loterijen, die
reeds in 1444 en 1446 in Utrecht van stadswege werden ge
organiseerd, terwijl Oudenaarde in 1445 een loterij ten bate
van de stadskas hield, waarvoor men het plan en de wijze
van uitvoering aan de Bruggenaren ontleende, die in hetzelfde
jaar ook een loterij ten behoeve van de stad hadden gehouden.
En omdat er in het archief van
Sluis octrooien van Philips de Goe
de als graaf van Vlaanderen, zijn
gevonden, die bewijzen dat hij deze
stad in 1444, 1445, 1446 en 1449 ver
gunning verleende tot het houden
van verlotingen ten behoeve van de
vestingwerken, staat het nu wel vast
dat de loterij in de Nederlanden is
"uitgevonden" en van hier naar Ita
lië. Frankrijk en Engeland zijn "ge
ëxporteerd".
De prijzen waren meestal geld of
zilveren en gouden voorwerpen,
maar ook kon men zoals in Sluis
een lijfrente als eerste prijs win
nen, terwijl men in Utrecht in 1454
het verkoop-ambt van huizen en
huisraden, of het erfhuismeester
schap kon bemachtigen, wanneer
men het winnende lot had.
De inleg was hier 15 kromsteerten.
een zilveren munt, of twee ponden
aan renten, die de stad sedert 1440
aan haar renteheffers schuldig was,
waaruit blijkt dat de stad haar
schuldeisers niet erg geregeld betaal
de.
Voor stadskas
Om de meest uiteenlopende rede
nen werden loterijen gehouden.
Meestal was het voor de stadskas,
maar ook hield men loterijen voor
bijvoorbeeld de bouw van een kerk
toren, zoals in Den Bosch.
De trekking geschiedde in het
openbaar op een soort toneel. Voor
de trekking werd meestal een zin
gende mis gelezen, een bewijs dat
men de handeling aan een godsdien
stige gedachte verbond, een gewich
tige zaak van openbaar belang, die
met ernst behandeld moest worden.
Nadat de mis was gelezen, gingen
de heren van de wet naar het huis
van de commissarissen van de lote
rij en gebruikten daar een ontbijt,
waarna zij naar het toneel gingen.
Het trekkingspersoneel was vrij tal
rijk. meest zo'n veertig man. Vier
trekkers, acht prijslezers en niet-roe-
pers. acht aflezers, die de afgelezen
prijzen liassen regen, voorts vier
vermanerswekkers? en dienaren van
het toneel om dit te bedienen en te
lopen waar men ze nodig had o.a. om
telkens degenen die aan de beurt wa
ren om op het toneel te zitten
te wekken of te waarschuwen. Allen
werden om de drie uur afgelost.
Twee trompetters, die alle prijzen
begeleidden met een klaroengeschal,
vier dienaren van de baljuw, die toe
zicht hielden op dronkaards, kinde
ren en lieden die te luidruchtig wa
ren, acht commissarissen die de uit
getrokken prijzen in een register
schreven en tenslotte twee stokers
die 's nachts de vuurpannen stook
ten. Want de trekking duurde zo
als in 1554 in Middelburg van 10
oktober tot 10 november, dus 31 da
gen. Zij ging dag en nacht onafge
broken door. Er moesten 190.260 op
gerolde aan ringetjes gestoken proos-
briefjes en evenveel prijs en niet-
briefjes, die op een groot zwart
kleed op het toneel lagen, los wor
den gemaakt, daarna voorgelezen
en ingeschreven.
Goed
De commissarissen, die 31 dagen
op het toneel bleven, daar om beur
ten een paar uur sliepen, werden
goed verzorgd. Zij kregen brood, bo
ter. kaas. haringen, confituren, su-
cade en stopen meuzelaars, een fijn
soort bier. Hun loon was een gulden
per dag en zes pond vlas.
orgd
De inleg van deze loterij was zes
groten of drie stuivers. De loterij
opende reeds een jaar voor de trek
king en de inleg geschiedde bij wij
ze van intekening loterijbriefjes
waren destijds geheel onbekend, zij
zouden pas in het begin van de 19e
eeuw worden ingevoerd. Ieder die
wilde deelnemen schreef zijn naam,
of wanneer men onbekend wilde blij
ven zijn voorletters, meestal samen
met een spreuk, in het register ach
ter één van de getallen van 1 tot
200.000.
Voorspel
De negotiatien "by forme van lo-
tery", door de Staten-Generaal der
Verenigde Nederlanden in de Jaren
1709 zijn het voorspel geweest tot de
Generaliteits nu Nederlandse
Staatsloterij. Deze was van het be
gin af aan klassen-loterij. De eerste
Generaliteits-loterij. waarvan de op
17 november gehouden 600ste trek
king het onafgebroken vervolg was.
werd door de Staten-Generaal op 4
april 1726, naar een plan van een ze
kere Adolf Huyskes vastgesteld.
Alle provinciale en andere loterij
en werden verboden. De eerste
Staatsloterij bestond uit 120.000 lo
ten van f 30. f 20, en f 10. voor de
drie klassen van 40.000 loten ieder.
De inleg was f 2.400.000.
Het vreemde was dat zowel de in
leg als de prijzen in de eerste klas
se hoger waren dan in de volgende.
De collecte werd opgedragen aan
ontvanger-generaal mr. Gijsbert van
Hogendorp, die voor zijn werk 2 pro
cent van de collecte kreeg, terwijl
de directeur Martin Copius f3000,—
ontving.
Adolf Huyskes werd voor zijn ont
werp van de loterij beloond met f 500
het plan van Huyskes bleek in de
praktijk echter onvolledig en gebrek
kig. De belangstelling bleef daar
door ook ver onder de verwachtin
gen. Er werd namelijk geen vierde
deel van de geschatte som bijeenge
bracht en daarom besloot men dat
de loten van f30 en f20 omgewis
seld zouden worden in loten van f 10
en dat slechts 20.000 loten getrokken
zouden worden
Viermaal per jaar
Nadat de vergadering van de Sta
ten op 19 maart 1727 had besloten
viermaal per Jaar een loterij te hou
den van f500.000 met 10 procent
voor de staat, kwamen van alle kan
ten adviezen hoe men deze loterij
moest organiseren, binnen. Deze
werden aan de heer Kersseboom in
studie gegeven.
Op zijn advies koos men het door
Willem Vaucher en Isaac Damain in
gezonden ontwerp. Zij kregen een
beloning van f 1200 dat in grote lij
nen ook nu nog bij onze Staatsloterij
wordt gevolgd.
De loterij werd in drie klassen ver
deeld. Deze klassen werden niet zo
als daarvoor, op één dag. maar zes
weken na elkaar getrokken.
In Egmond aan Zee (vroeger
,,op Zee") kondigden in de zes
tiende eeuw dorpsomroepers
(sters) de loterijen aan. Zij droe
gen een soort vaandel waarop de
te ivinnen prijzen waren afge
beeld.
De prijs van de loten steeg even
als die van de prijzen iedere klasse.
In de eerste drie klassen waren zo
genaamde vrijloten te trekken ge
lijkstaande met de prijs van de loten
van de tweede, derde en vierde klas
se. De winst voor de Staten was na
twee loterijen f 174.943 en vijf stui
vers. Het werd bestemd voor de for-
tificatiewerken van ons land.
Op 23 juli 1885 werd de Nederland
se Staatsloterij bij wet geregeld.
Dat hiermee niet alle soorten lote
rijen aan banden waren gelegd, be
wijst de Loterijwet van 1905. waar
mee men een "loterij-overstroming"
een wantoestand op loterijgebied, in
ademde.
Eenmaal in 1925 is het voort
bestaan van de Staatsloterij in ge
vaar geweest. Een kabinetscrisis
verhinderde toen echter het kabinet -
Colijn zijn plannen tot opheffing van
de Staatsloterij in de Tweede Ka
mer te brengen.
Nog steeds brengt de Staatsloterij
een "aardig bedragje" in het laatje.
In 1969 was dat 38 miljoen gulden en
voor 1974 is 44 miljoen begroot, waar
van aan salarissen en andere kos
ten twee miljoen afgaat. In deze 44
miljoen gulden zit zo'n tweehonderd
duizend gulden aan veelal kleine
prijzen, die nooit door de win
naars worden opgehaald, een ex
traatje voor onze minister van Fi
nanciën.
Dinsdag 17 november be
gon de trekking van de
600ste Staatsloterijhet pui
tenbeentje van het ministe
rie van Financiëndie haar
hele bestaan vooral de kleine
man heeft aangesproken.
Reeds 244 jaar lang waagden
landgenoten een gokje in de
Generaliteits- later Staats
loterij.
De 600ste loterij voor de
kleine man" gooide rond
1.200.000 loten op de gok
lustige markt". Daarvan gin
gen er zo'n 70.000 via de giro
de deur uit. De kans op de
Zilvervlootis door de Con
sumentenbond nauwkeurig
berekend: 1 op de 100.000.
Gokken heeft ons volk al
tijd in het bloed gezeten
want de eerste Europese lo
terij werd niet in het als
goklustig bekend staande
Engeland of Frankrijk ge
houden. maar precies 5 25
jaar geleden in het Neder
landse Utrecht.
Velen verdringen zich steeds
voor de kantoren van de collec-
trices der Staatsloterij.
en<
oa
DE STAATSLOTERIJ stampt
per editie zo'n 1.200.000 loten de
deur uit. Op de trekkingsdag
kunnen veel loten-kopers hun
nieuwsgierigheid niet de baas
en hopen ze zich op voor de eta
lages van de dagbladen, de ra
men van de loten-verkoop-
adressen of bij het pand van de
Staatsloterij zelf. Op minuscule
stukjes papier worden de win
nende cijfers overgenomen.
Wie zo'n tafereel wel eens ga
de heeft geslagen heeft vermoe
delijk nog nooit iemand horen
roepen: „Ja, hoera. Ik heb de
hoofdprijs." En toch zitten er.
uiteraard, tussen die 1.200.000
loten ettelijke prijsbepalende
nummers. Ook nieten. maar
daar was u zelf al achter geko
men.
Hoe is dat nu, een formidabe
le prijs uit de Staatsloterij ha
len? En hoe gaat het dan verder
met zo'n geluksvogel?
Beneden de Moerdijk, zoals de
Brabanders de grens graag noe
men tussen het Gemoedelijke
Land ®n de Razende Rest van
Nederland, in Oosterhout om
precies te zijn woont zo'n „rijk
aard". In een splinternieuwe
eengezinswoning in de Specht
straat, gezeten achter de met
degelijk smyrna bedekte eetta
fel wil mevrouw Jansen-Snoeren
graag uit de doeken doen hoe
het allemaal is gekomen.
Als u tot diegenen behoort die
al sinds jaar en dag hun hele of
halve lootje kopen en nog nooit
het geluk van een forse smak
geld hebt gesmaakt, heeft me
vrouw Jansen-Snoeren een kou
de douche voor u klaar want:
„Toen we voor de eerste keer
mee deden, hadden we meteen
al een eigen geldje. Daarvoor
werd, zoals meestal gebeurd,
een nieuw lot gekocht. Dat
tweede lot was meteen goed
prijs. Honderdduizend gulden.
..We." dat zijn. behalve me
vrouw Jansen-Snoeren, haar
dochter Ria met haar man en
de buren van Ria. Dat betekent
dat de ton in vijf moten moest
worden verdeeld.
Maar voor het zover was,
haalden eerst de immer vrien
delijke heren van de belastin
gen. alhoewel ze niet aan het lot
hadden mee betaald, hun deel
eraf. Dat deel was f 15.000
groot, de prijs van drie niet al
te grote auto's. Een simpel deel-
sommetje maakte uit dat iedere
deelnemer 17.000 gulden kreeg.
Net iets meer dan de mannen
van 's Rijks belastingen
Mevrouw Jansen-Snoeren:
..Ria had die morgen, eens kij
ken, het was vlak voor de ker
mis, ja, dat moet 11 augustus
geweest zijn, juist bij mij ge
werkt. Ze ging op de fiets naar
huis en toen zag ze een papier
voor het raam hangen, waarop
stond „100.000!!!"
Dat had die buurvrouw opge
hangen. Ze sprong meteen weer
Dp de fiets en vloog bij mij naar
binnen.
„Mam, we hebben de hon
derdduizend."
Maar ik geloofde het niet hè.
„Ja. wat wil je. ik heb nog
nooit iets gewonnen. Of toch,
een keer dertien hele guldens in
de voetbalpool.
Ik moet zeggen dat het geld
best terecht is gekomen. Bij
jonge gezinnen, daar konden ze
best wat gebruiken. Eerlijk ge
zegd, ik had dat geld liever een
paar jaartjes eerder gehad.
Toen ik nog in de kleine jon
gens zat. Ik heb dertien kinde
ren, dan kan je best een extraa
tje gebruiken.
Wat ik met het geld heb ge
daan? Nou eigenlijk niet zoveel.
Mijn kinderen hebben alle der
tien wat gekregen, nou niet alle
dertien natuurlijk want Ria
had zelf al genoeg. De rest heb
ik naar de spaarbank gebracht.
Ik ben er echt wel blij mee
hoor, als je eens in moeilijkhe
den komt is het altijd makkelijk
wat achter de hand te hei-hen.
We hebben geen van allen
last gehad van bedelbrieven.
Dat is het voordeel van de
Staatsloterij, je blijft een ano
nieme winnaar.
Een ander voordeel van de
Staatsloterij vind ik dat je, als
je een prijs hebt gewonnen. Je
ook meteen weet wat je gewon
nen hebt.
„Het is nog geluk dat we eer\
prijs hadden. Mijn schoonzoon
had drie loten gekocht. Maar
een collega van hem was er om
de een of andere reden niet toe
gekomen een lot te gaan halen
aan het verkoopadres. Toen zei
mijn schoonzoon: „Ach, ik heb
er toch drie, neem er maar een
van mij over."
„Ik moet er niet aan denken
als hij het „verkeerde" lot had
gekocht. Wat had ik me dan
voor m'n hoofd geslagen
IUOIKM-
eh?
-
ven iSi|;cc. guidau, gecrrtjleert dtrr ï-. QÜCmr
IK JOH A X FRANCOIS VAN HOGENDORP,
Ontfipg^r Generaal üerVereenigde Nederlandenhebbe Ontfingsn :n
/SS-"/ r /sr"/
ADVERTENTIE
V-''
5 frJdcr.ivoor het Let
en guldeniten beboet e
Lardgecolleöecrd by
tea, in Amfhrie*.
d^:' ~r- 'O-'
KUMERO 11 La r.h "V f
a'sss.fhyL~
Dit is het recept:
Kaasfondue van
Nederlandse kaas.
Caqaelon Inwrijven met wat
knoflook. Dan 4 dl halfdroge
witte wijn in de pan verwa
tot de wijn gaat bruisen.
Nu 500 gr fijngesneden jong
belegen Goudse toevoegen, gi
roeren en weer aan de kook
brengen. Binden met maïzeni
en op smaak
afmaken met
zout. peper,
nootmuskaat
en een
scheutje kirsch.
Een lot van de Generaliteits Lotterije
(Van onze correspondent)
i MADRID (GPDl Generaal
Franco en ztfn ministers kwamen
gisteravond half elf bijeen voor de
I kabinetszitting (die, zo staatsor-
j ganen nadrukkelijk onderstreepten,
de gebruikelijke zitting van om
j de veertien dagen is) die tot laat in
de nacht duurde en waarvan men
vanochtend een verklaring over het
proces in Burgos verwachtte.
Het lange uitblijven van een von
nis in een proces dat „sumarisimo"
(„allerkortst") wordt genoemd ver
baast allerwegen en leent zich tot
verschillende uitleggingen De oor
spronkelijke versie luidde dat Fran
co geen uitzonderlijke ministerraad
voor de Basken wilde houden om te
laten blijken dat hij zigh niet van
zijn stuk laat brengen
Het leger zou aanvankelijk be
paald niet gelukkig zijn geweest met
het proces in Burgos die haar pres
tige bij het volk n iet ten goede
komt. In dit opzicht schijnt de toe
stand in de laatste paar dagen een
snelle ontwikkeling te hebben door
gemaakt. Op woensdag verleende
generaal Franco militaire au
diëntie aan een uitzonderlijk lange
lijst van generaals. Op donderdag
kreeg het leger een stevig hart on
der zijn prestlgeriem geschoven met
de massale aanhankelijkheidsbetoging
aan Fanco en aan de strijdmachten
in Madrid. Het lijkt nu zo te zijn,
dat het leger bereid is het onaange
name „karweitje" van Burgos met al
zijn gevolgen op zich te nemen in
ruil voor een nieuwe verschuiving
van het regime, waaraan onder an
dere het „Europa-offensief" van de j
technocraten opgeofferd zou wor
den. Trouwens, men verwacht alge
meen dat het kabinet dat generaal
Fanco in zulke kritische omstandig
heden had gebracht, geen lang be
staan meer toebeschoren is.
Geen goeds
Ook met eventuele reacties van de
oppositie kan de politie, en in het
uiterste geval het leger, korte met
ten maken. Men verzekert dat er
tanks naar het Baskenland ver
voerd zijn en dat ook de tankdivisie
in Catalonië, die in Lerida gelegerd is
eenheden in de richting van Barce
lona heeft verplaatst.
Niettemin laat de oppositie zich
niet onbetuigd. In he' centrum van
Barcelona vond een poging plaats
om tegen de krijgsraad van Bur
gos te protesteren, hetgeen door
het machtsvertoon van de politie in
de kiem werd gesmoord. Een overkoe
pelende organisatie van Catalaanse
oppositiepartijen in Barcelona hield
een klandestlene bijeenkomst waar
men verzekerde dat de politie in de
afgelopen dagen minstens 150 per
sonen, voornamelijk arbeidersleiders,
had gearresteerd. Ook vernam
dat de oppositie in de nacht
woensdag op donderdag
had laten ontploffen in de wt
een groot warenhuis in het 0
van Barcelona. Evenals een s
lijke bomaanslag op het
bouw waarin ook het
landse consulaat huist, verlefl
tober, was dit duidelijk zo P
dat er geen slachtoffers zoudefi
len.
Een dergelijke verschuiving kan
natuurlijk niet veel goeds betekenen
voor de beklaagden van Bur
gos. Hiermee kan ook het lange uit
blijven van de vonnissen samenhan
gen. Men zou graag de uitspraak uit
stellen in de hoop dat men ondertus
sen toch nog de ontvoerde Duitse
consul Eugen Beihl zal vinden. In
welingelichte kringen gelooft men
dat de politie in de laatste dagen,
met massale gebruikmaking van
haar nieuwe machten, dankzij de
noodtoestand, sporen heeft gevonden
die haar nieuwe hoop gaven. Mocht
men de plaats waar de Duitse con
sul gevangengehouden wordt inder-
daad vinden (waarbij het nog staat
1 te bezien of de consul zoiets zou over-
j leven), dan kan men zonder zich ver
der om iets te bekommeren, „voor
beeldige" straffen in Burgos uitme
ten.
KATWIJK AAN DEN RIJN. 18/12. i
Groenteveiling waspeen A extra 760. 1
A I 640-830. A II 260-740. B I 590-810.
C I 100-210, C II 90-150. prei A I 35-37.
j B I 22. uien 22. uien 460, spruiten A I
I 47-63. B I 26-101, C I 25, D I 92, ge-
I schoond 25-39. andijvie I 65. II 19-39.
i selderij 13. spitskool 40. groene kool
11-21, boeren kool 24-30. breekpeen
180-440. knolselderij 18-28. peterselie
23. Aanvoer waspeen 175.000 kg
BOSKOOP. 18/12 Ilex verticilata
150-140-130. I 120-110, II 100, III 85-
70. IV 65-40. V 35-22 per bos 100-160-
95. sklnnia Japonica 200-130 p. bos
pollantha 280-110. ilex verticilata ex-
tra p. st. 500-430-320. skimmla 110 p.
I bos, glaucu groen 55-44 p. bos. pesifera
j aurea 45 p. bos. pernellla plant wit 85-
95-50, eleagnus 100 p bos. Eleganswil i
155-150. minnestreel 105-110. reel min- j
nestreel 90-135. fibrant 90-140, long
island 50 minnestreel wit 145-150. I
I blauwspar 300-250 p. kg, beshulst 290-
300-320 p kg. beshulst prik 210-:
kg, goud bonte hulst 500-480 p. kg.
goud bonte hulst ander soort 550 p. kg.
zilverbonte hulst 560-500 p. kg. J Co
Tolhulst 500-450 p. kg. J Co Tolhulst
II 260-320p. kg. Groot enthousiasme
aan de veilingen de begroting werd
heden bereikt.
RIJNSBURG. 18. 12. Bloemenveiling
Anjers: witte sim 2034. rode 35-50,
roze 30-41. crowly 28-42. dusty 30-39,
Lena 35-45, La Réve 32-42. Esperance
31-43. Freesla: golden yellow 100-150.
white swan 150-225. Irene 200-300. Ro
zen: carol 35-45. garnette 30-42. Diver
sen. anthurium 100-305. nerlne 65-90.
euphorbia 25-105, mimosa 110-160. iris
sen 300-870. Chrysanten white spider
200-325. vellow 210-330. minstreel 180-
200. fybrand 190-215. island 160-185.
Tulpen: lustige witwe 200-300, levant
rose 30-38, wit 35-42, blauw 40-55.
AALSMEER. 18/12. Bloemefl
Anjers per stuk: willlam sim'
rose 40-57, white 40-57. O. J.
38, dusty 35-48. arthur 38-46, sb«
28-35, keefer 39-48, tangerine
Rozen: peer gynt 125-155. baccan
150. carina 62-76. carla 100-131
duisberg 120-140. sonla 90-120.))
80-100. dr Verhage 105-120, pin»
satlon 62-82. super star 100-135
landla 75-90, motrea 45-65. zorli
63, nordia 65-85, coral prices'
carol 40-54, red granette 40-51
nish sun 48-68. marimba 45-55,
pink 70-90, Jack frost 62-100. E
bloemen: anthurium 300-415.ana
50-64, chrys. Jaarrond 300-490,J
kl. bl 60-82. chrys. kas 140-1»
clamenbloemen 125-165, eupbort
-185. freesia 300-520. gerbera
iris 175-255. Iris prof. Blaauw 4?
lelies kelk 80-110. lelies tak
glorlosa 120-175. nenne 100-120.
settia 175-245. helleborus
1700, blauw 200-350. asp plumoS
-165, tulpen 200-300, narcissen
150, hyaciten 40-56, stepman,
140-180, 2 kop 80-110, koster lj»
forsythia 120-155, prunus trllO"
180.
