I oordenboek mag gerust eigen
ignatuur hebben
opwindend
mode-
Promenades en particulier initiatief
laarde niet verloren
J
loto viert feest met
zeven jubilarissen
Dubbelzinnigheid
in de democratie
|)IENSTELLER VAN DALE VERBAASD OVER ZOVEEL REACTIES
ATTENTIE
leids
city fóeaa
centrum
BES
LG 20 NOVEMBER 1970
tEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 3 3
al,a
ld
(Door Hans-Ludo van Mierlo)
de Jt|DEN Nog nooit heeft de verschijning van een hernieuwde uitgave van 'n woor-
zoveel reacties opgeleverd als nu bij de verschijning van de nieuwe uit twee
bestaande Dikke Van Dale. Opmerkelijk is dat alle reacties een negatieve klank
:n. De nieuwe uitgave zal zelfs onderwerp in een kort geding worden. Een Hage
beeft aangekondigd een procedure aan te zullen spannen tegen de uitgeverij Marti
iNijhoff N.V., omdat hij zich in eer en goede naam voelde aangetast door de om
living van het woord jood in Van Dale's woordenboek. Jood staat daar omschreve'
woekeraar, afzetter, bedrieger, zoals trouwens in elke voorgaande uitgave.
van smaak mag een woordenboe
j een standpunt innemen. Ik heb er
j geen bezwaar tegen een woorden-
boek een eigen signatuur mee te ge-
ven. Die komt ook tot uiting in de
keuze van woorden. Voor een deel
j berust die keuze op het taalgevoel
i Daar hecht ik erg veel waarde aan
al is dan niet te definiëren wat het
samensteller van de nieuwe Van Dale, de Leidse lexico-
(woordenboekschrijver) dr.,C. Kruyskamp („Ik werk er
aan, maar ik krijg wel eens wat hulp van mensen, die
wat opsturen") is erg verbaasd door deze reactie. ..Er
laaijeen volkomen misverstand over de functie van een woor-
wek", meent hij. „Ik gebruik helemaal het scheldwoord
lbbJÏ,T.aar ik geef alleen maar aan, dat het soms als zodanig
Kfcikt wordt. Dat is een taalkundig feit".
is"
jfck heeft dr. Kruyskamp ook
1 tn. omdat een aantal eigen-
worden niet in het woorden-
|jjn opgenomen. zyn verweer:
Dale verwerpt het standpunt,
woord geaccepteerd moet
omdat het nu eenmaal in
is. Van Dale heeft het recht
(porden als "kindzwak" «wat is
hemelsnaam91 en „gehoorge-
en wanformaties als "cate-
te verwerpen".
Hat
nen ook weer verdwijnen en dan
neem ik ze niet op of er moet een
aanwyzing zyn dat ze biyven. Een
voorbeeld van dat laatste is het
woord "ergens", dat een nieuwe be
tekenis kreeg zoals in de zin: ergens
snap ik het niet". Een woord als
"wiebeltax" zou wel In aanmerking
gekomen zijn. maar dat woord is
pas een maand oud en voor die tijd
had dr. Kruyskamp zyn voorberei
ding voor de nieuwe uitgave al afge-
sloten.
Tekst Een woord als "panty" acht hy
i twijfelachtig. Mogelijk zou het in
beleid, dat hy daarbij voert aanmerking kunnen komen voor het
rla^irde dr. Kruyskamp als volgt: supplement, waar in het dagelyks le-
woorden komen niet in aan- ven gangbare termen, uitdrukkingen.
zegswijzen en gevleugelde woorden
uit de klassieke en moderne talen
staan opgenomen. Het supplement is
in deze uitgave echter niet gewij
zigd.
rt
omdat ze te gespecificeerd
woordvorm gebrekkig of on-
uneen geschreven. Van Dale
worden, die voorkomen in een
Dan is het een feit, dat het
bestaat. Een woord wordt niet
{omen als er aanwyzingen zyn
niet te doen. Dat is als het
gevormd is of onnodig aaneen
(even. Er bestaat een neiging
lange woorden te vormen
igeschiktheidsverzekering
woord, maar dat moest ik
en, omdat het een officieel
ls al blijft de formatie af te
tkelyk neemt dr. Kruys-
J ook geen modewoorden op.
■den die in de mode zijn kun-
Pop-muziek
Kritiek krijgt dr Kruyskamp ook
wegens zijn omschrijving van "pop
muziek" als vulgair. Zyn verdedi
ging: "Van Dale heeft het recht in
zaken van smaak een subjectieve
waardering tot uiting te brengen. De
negatieve waardering van pop wordt
niet als een mening van Van Dale
alleen gegeven, maar gestaafd met
een citaat van een tot oordelen be
voegd publicist. In zuivere kwesties
Traditiegetrouw zijn
Ta op een feestavond in „In
wergulden Turk" door de Roto-
de Jubilarissen van het afge-
_jaar gefêteerd. Het waren er
'|ul zeven: de heren W. A. van
en W. A. Wendt, die de
jaar hadden volgemaakt en
leen M. Vermond, D. Roozen-
jj Klinkhamer, W. F. van As en
Sliggers, die een kwart eeuw
tbedrijf waren verbonden. De-
npilaren van de Roto", zoals
Ie malen werden genoemd,
door verscheidene sprekers
»ig gehuldigd. Achtereenvolgens
a op het spreekgestoelte plaats
Jbecteuren, dr. L. van Vollenho-
.Het lot heeft beschikt, dat ik
tmeer met de uitgeverij moet
den") en drs. C. N. Jansen
Rosendaal (die namens de Ne-
tadse Maatschappij voor Handel
Overheid diploma's en aan de
tlgjarigen" medailles uit-
k). de oud-directeur en thans
PKlirecteur van de drukkerijen
IN.U. mr. S. C. H. Coeberg en
lercieel adjunct-directeur, de
A. A. Verhoef. Daar tussendoor
fe de heer W. F. Streef land nog
ADVERTENTIE
frkeergelegenheid heeft by
w voor de deur. Of op een
fiinuut afstand v. d. Werf-
•ïwt, Oud Rijn, Kaasmarkt,
ïtee minuten Hooigr. (Ir.
foessenstraat). Het loont de
^ite om onze grote collectie
®de beste merken in te zien.
traditie ls „altijd voor-
illger" geen valse leuze van
weel voor zoveel" maar het
*bele Jaar „voor zoveel". En
«h vak-standing als echte
toeliers en Horlogers. Onze
«en ateliers onderstrepen dit,
echte vakservice te ble-
Doet er Uw voordeel mee.
Gouden sieraden, verlovings-
"ogen, horloges, klokken, cas-
**«8. verzilverde geschenk
artikelen, brillant.
De beste merken,
de ruimste keuze.
Juwelier - Horloger
v. d. WATER
Haarlemmerstraat 181
Verspreiding
Volkomen nieuw voor dr. Kruys
kamp is de aandacht, die de pers
aan de nieuwe uitgave heeft be
steed. "Toen de eerste door my be
werkte druk in 1950 verscheen is daar
niet op gereageerd in de pers. Bij de
tweede door mij verzorgde editie van
1961 maar weinig. Nu is er voor het
eerst volop aandacht voor de nieuwe
uitgave. Voor een groot deel is dat
te wijten aan de grote verspreiding
van het woordenboek. Op de tweede
plaats: de kritiek, op bepaalde om
schrijvingen is typerend voor het
on-ethische vrijheidsbegrip van de
protesterende jeugd, die zichzelf al
le vrijheid toekent om normen aan
te tasten en te verwerpen die zy
zelf eerst tot afgodsbeelden heeft ge
maakt, maar aan een andere gene
ratie niet de vrijheid gunt te verwer-
pen wat zij verwerpelijk achten en te j
kiezen voor hetgeen zij als waarden
erkent".
Uitdrukkelijk stelt dr. Kruyskamp
wat ook steeds in het voorwoord
van iedere editie staat dat, "Van
Dale nooit aanspraak heeft gemaakt
op alwetendheid en onfeilbaarheid".
Hy vindt het overdreven, dat bepaal
de mensen zeggen: ik mag dat woord
niet gebruiken want het staat niet in
Van Dale. "Het is onmogelijk een
jonge Leidse kunstenaar Ferry Hak- woordenboek te maken, dat alle be-
kaart aan te bieden, maar ook om in staande woorden geeft. Het aantal
een gedicht, dat vele tientallen mi- j woorden, die je kunt maken ls onge-
nuten di^urde, de deugden (en on- limiteerd".
deugden) van de feestelingen door I
een humoristische bril te bekijken. Inmiddels is dr. Kruyskamp weer
Een ..literaire" krachttoer, die door I vol°P "^8 met de voorbereiding
de aanwezigen enorm werd gewaar- van een njeuwe d'e n°«
deerd een tiental jaren zal uitblijven. De
De heer Klinkhamer dankle na- kans d" v°°r tdd *en
mena de Jubilarissen voor deze by- "leu"e spelling tot stand komt. Hoe
I zonder geanimeerde feestavond, waar h» dan 2«n hele woordenboek moet
'op door velen de hoop werd uit- JTh±t
- f niet, maar hy hoopt met behulp van
gesproken dat de verhuizing van een werkstudente" het karwei binnen re-
groot deel van de Rotogravure naar de,uke termyn Waard hebben
Haarlem en de daarby behorende in- 1
enkele malen het woord. Niet alleen
om een kostelijke fotomontage van
de jubilarissen en een ets van de
De aantijgingen dat Van Dal
daarmee een minder betrouwbaa
werk zou zijn geworden verwerpt hi)
j "Dat zou zo zijn als het over de hele
lijn zo was. Ik beschouw dit als een
uitzondering. Ik zou dat zeker niet
doen by algemeen gangbare normen
en begripoen. Het is zeker onjuist te
beweren, dat de nieuwe Van Dale
zijn waarde verliest. De editie van
voor de oorlog gebruikte omschrij-
J vingen die meer kwaad konden doen
dan bepaalde subjectieve omschrij
vingen. die op het taalgevoel en per
soonlijke waarden betrekking heb
ben. Het is een maatschappelijk be
lang een maatgevend woordenboek
te hebben. Voor zover Van Dale daar
in in t verleden heeft kunnen voor
zien is er niets veranderd".
De Leidse lexicograaf dr. C.
Kruyskamp, samensteller van
Van Dale's woordenboek.
LEIDEN Over de dubbelzinnig
heid in de democratie sprak gister
avond in de Rijnlandflat prof. dr. B.
W. Schaper tijdens een bijeenkomst
van het Humanistisch Verbond. Bij
de algemene drift naar democrati
sering. aldus spreker, constateert
men nogal eens enige begripsver
warring. Er zijn weinig staatkundige
termen en systemen, die zoveel aan
leiding tot misverstand, tegen
strijdigheid en dubelzinnigheid geven
als wat met democratie wordt aange
duid. Daartoe draagt bij. dat ?an de
democratie twee aspecten kunnen
worden waargenomen, die zelf met
ADVERTENTIE
tegratie met de Haarlemse Diepdruk
Industrie geen einde zal maken aan
deze zo waardevolle traditie.
Dat het niettemin een werk voor Ja
ren zal zyn is duidelijk, want Van
Dale telt altijd nog zo'n drie miljoen
woorden.
^SPEELT VOOR SINTERKLAAS
Van 18 november tot en
met 1 december grote aktie T
in de Leidse binnenstad.
Duizenden guldens aan
geldprijzen. Haal deelna- *1
meformulier bij een van de
zaken van het Leids City
Centrum.
(Koopavonden: van 30 no
vember t/m 4 december
tot 21.00 uur. Sluiting op
5 december om 17.00 uur.)
WÊÊÊÊÊÊÊP
elkaar ln strijd kunnen geraken, nl.
het aspect van de vrijheid, via demo
cratische instellingen gegarandeerd
en dat van de participatie, het deel
nemen aan de regeling van gemeen
schapszaken.
Een globaal overzicht leert, aldus
prof Schaper, dat vanaf de Griekse
oudheid het vrijheidsbeginsel in de
Europese sfeer een centrale rol speel
de. Tot diep in de 19e eeuw droeg
het een sterk individualistisch ka
rakter. tegen de collectiviteit gericht.
Voor de grote massa was deze vrij
heid echter een fictie. Nu die massa
voor zich een eigen vryheidssfeer via
de macht der collectiviteit poogt te
veroveren, doet zich het probleem
voor, of in de massa-democratie de
Individuele vrijheid niet dreigt ten
onder te gaan.
Ook de ontwikkeling van het par
ticipatie-aspect leidde in de historie
tot verrassende resultaten. Rousseau's
algemene volkswil ontaardde in de
Franse revolutie tot de Jacobijnse
terreur, zoals de volkdemocratie in
feite een partydictatuur betekende.
De volkssouvereiniteit betekende in
de 19de eeuwse burgerlijke staat in
feite de heerschappij van de bezit
tende klasse. In de 20ste eeuwse mas
sa-samenleving wordt via staatsbu
reaucratie en allerlei oligargische
tendensies een werkelijke participatie
evenzeer verijdeld als de individuele
vrijheid bedreigd.
De reactie op deze situatie kan er
volgens spreker één zijn van apathie
of blinde overgave aan een of andere
leidersfiguur of heilsleer. In de jon-
ste tijd neemt zy echter de vorm aan
van een algemeen participatiestreven
op alle mogelijke levensterreinen. De
vraag is nu: Is deze participatie een
modegril of een nieuwe etappe in een
steeds verder voortgezet democrati
seringsproces?
Een afdoend antwoord op deze
vraag is daarom al niet mogelijk, al
dus eindigde prof. Schaper, omdat
democratie als. zodanig een discussie
zonder eind betekent.
ADVERTENTIE
Verrassend veel en mooi
in maxi, in midi maar ook
in mini. Een aktuele kollektie,
nieuwe kleuren, fijne dessins,
prettige stoffen: alles wat
nieuw is vindt U bij Vinke...
Leiden
Hoogstraat 1-3
LEIDEN Gisteren zei iemand
tegen me: "Jij bent een echt prome
nademannetje". HU komt veel in aan
raking met Leidse middenstanders,
van wie de meerderheid zJ. geen
voorstander is van het maken van
wandelstraten. Zijn uitspraak klopt:
als bezoeker van de binnenstad
>n misschien als niet-automobilist!
zou ik de Leidse binnenstad willen
ipiegelen aan byv. het centrum van
Den Haag, waar de promenade steeds
neller "loopt".
Het is niet alleen om deze reden,
iat ik een foto publiceer van een
splinternieuwe promenade, de eerste
chte in Haarlem. Ik knipte dit frag-
nent uit het Jongste NZH-maand-
>lad, dat dit commentaar erby
chryft, wat interessant is. omdat in j
■eiden dezelfde onderneming het
penbaar vervoer regelt.
"Het is vanzelfsprekend een goed
nltiatief van de gemeentelijke over-
ïeid en middenstand om het winke-
end publiek te vrijwaren van brom-
ietsgerace en claxongeloei. Er moet
?chter met klem op worden gewezen,
lat bl) verdere plannen tot afsluiting
/an straten het openbaar vervoer
jrimair gehoord moet worden. Het
jpenbaar vervoer heeft een sterk so
ciale functie en het zou zonder meer
onverantwoord zijn de stadsbussen
te dwingen de reizigers aan de rand
van de binnenstad af te zetten. De
bus moet de passagiers brengen naar
de geëigendste plaats, nj. het hart
van de stad. Auto's aan de rand ls
een goede gedachte, maar de bus
moet erdóór Per slot slokt de bus
ook geen parkeerruimte op".
Tot zover de NZH, die in een com
mentaar ingaat op het ook in het LD
I gepubliceerde interimrapport van de
commissie bevordering openbaar ver
voer westen des land. De conclusie
hiervan is: de auto is in de stad snel
ler dan het openbaar vervoer. Vol
gens de NZH had deze conclusie
moeten worden aangevuld met deze
zinsnede dus moeten de condities
voor het openbaar vervoer worden
verbeterd. Nu krygt de personenauto
ten onrechte een nieuw aureool en
de bus een trap in de rug.
Er is nog een reden, waarom ik
de binnenstad weer eens onder de
loep neem. Er is reactie gekomen op
mijn kolom van dinsdag, waarin ik
het particulier initiatief van de de
tailhandel prees. Een eigenaar van
boetieks ln de Leidse binnenstad ls
ervan overtuigd, dat dit particulier
initiatief veel beter tot zijn recht zou
kunnen komen. De beleidsbepaling
van de gemeentelijke overheid op het
gebied van het centrumverkeer vindt
hij belangrijk, maar andere gemeen-
Hans Melkert
neemt binnenstad
Auto en busemder de loep
L
telijke bemoeiingen staan het parti
culier initiatief z.l. vaak in de weg.
Ambtelijk apparaat
Ik kan zUn mening onderschrijven
nu ik een aantal voorbeelden heb ge
hoord van bemoeiingen van het amb
telijk apparaat, dat met verordenin
gen in de hand bouwen, verbouwen
ed. in de hand probeert te houden.
Terecht houdt de gemeente hierbij
een vinger in de pap, maar is dat ook
nodig voor het uithangen van vlagge
tjes en tal van dergelijke kleinighe
den? De middenstand durft niet veel,
omdat het weet, dat die gemeentelij
ke vinger als een zwaard van Damo
cles boven het hoofd hangt.
De oudere "gesettelde" midden
stander vindt dat misschien niet zo
erg, maar de Jonge zakenman voelt
zich de dupe van gemeentelijke be-
dlllerl) als hij een zaak wil opbou
wen, die zich richt op het Jonge pu-
bliek. Dat publiek vraagt een andere
aanpak. Hippe kleuren zijn in. Die
worden overal gebruikt in de stads
centra. in Amsterdam en Den Haag
om voorbeelden te noemen. Maar in
Leiden zyn ze vaak taboe, omdat ze
niet zouden passen ln het beeld, dat
men bijvoorbeeld de Breestraat wil
geven.
Welk beeld?
De zakenman vraagt zich terecht
af welk beeld aantrekkelijk is voor
het publiek, dat naar die Leidse bin
nenstad zal blijven komen als het een
gezellig centrum is. Men wil echt wel
een stukje lopen als het doel maar de
moeite waard is. En de winkels moe
ten het aantrekkelijk maken.
Over smaak valt niet te twisten
de gemeente doet dat niet. want ze
schrijft haar smaak gewoon voor
maar het is toch geen haalbare kaart
om in één en dezelfde straat Iets,
wat een pand opknapt, af te keuren
en een aftandse zaak als het dicht
getimmerde belastingkantoor en
postkantoor Jarenlang te handhaven.
Als Je het vele verveloze vaak ha
veloze ziet in Leiden, vraag Je Je
wel af of het zo nodig is, dat een
ambtenaar ervoor waakt, dat er niet
zonder vergunning een dan zelfs nog
te grote vlag wordt uitgestoken.
Deze gang van zaken past niet ln
het beleid, dat het gemeentebestuur
ten opzichte van de binnenstad wil.
Er zijn plannen in de maak om een
visie op het centrum te krygen. Men
wacht er al Jaren op en het zal nog
wel even duren. Er liggen tal van
mogelijkheden om de binnenstad te
verlevendigen, maar er zijn even
veel moeilijkheden, vooral het par
keerprobleem. Als Je bijv. denkt aan
het maken van iets leuks van het
Pieterskerkhof, heb Je meteen vela
auto's over.
Terrasje
Die grote beleidsiynen liggen nog
niet vast en Je vraagt Je af hoe lang
dat gaat duren. In die tyd moet niet
elk particulier initiatief worden ge
smoord. En niet elk verzoek worden
'-pzy gelegd. In de Breestraat wil
men hier en daar bredere trottoirs,
omdat de voetganger de weg op moet
als er een paar ibrom)fietsen staan.
De weg is als éénrichtingsbaan toch
breed genoeg om de wandelaar tege
moet te komen mei een royaal trot
toir. Ik zou ervoor willen pleiten, te
meer omdat er aan de zonzyde van
de Breestraat in elk geval één zaken
man is, die direct een terrasje wil
maken als hy er de ruimte voor
krygt. En dan zit ik weer op een
terras figuuriyk dan en wacht op
een volgende reactie.