VROUWELIJKE LIBERTINAGE
iezicht op Delft" van
termeer het beste
r
dusief interview met Spaans genie Dali
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
Salvador Dali
in Boymans
tentoonstelling van Rotterdam ont
breekt".
Vervalsingen
Om even bij het verleden te biy-
ven, hoeveel werken heeft utot nu
toe vervaardigd?
Dali: ..Geen flauw Idee. Als ik al
die cijfers in mijn hoofd zou moeten
houden zou ik niet die diepzinnige
gedachten kunnen onderhouden die
ik nu heb".
Men zegt dat bijvoorbeeld vijftig
procent van alles wat er als Mirn
tentoongesteld wordt, vervalst ia.
ANDREAS BURNIER.
De huilende Libertijn.
Uitg.: Querido. Amsterdam.
Het is merkwaardig dat er in
de kritieken uit de mannelijke
pen gevloeid over het werk van
Andreas Burnier (achter dit
pseudoniem zit een vrouw), al
tijd weer getwijfeld wordt aan
de ernst van haar boeken. Men
komt onmiddellijk aandraven
met woorden zoals „satire,"
„grap." „komisch" e. d. Zon
der te willen ontkennen dat de
ze elementen in haar boeken
wel degelijk aanwezig zijn, lijkt
het mij toch toe dat er daarom
nog geen reden is om met de
ernst ervan een loopje te ne
men. Ik heb een sterk vermoe
den dat de mannelijke critici de
zaak niet goed begrijpen, dat
deze manier van een vrouw
voordragen voor hen nieuw is,
dat zijzelf nog nooit op deze
manier over een vrouw hebben
nagedacht. Dat een man niet op
deze wijze over een vrouw den
ken kan zou niet zo verwonder-
'yk zijn, want de eeuwenoude
opvatting van „la deuxième
sexe" kan zo maar niet ineens
in deze eeuw verdwenen zijn,
ook al doet de mannelijke helft
van het mensdom zijn best. De
vrouw als een op zichzelf en
voor zichzelf denkend wezen
met een drang tot menszijn ver
buiten de traditionele vrouwtje
vrouw-vorm. is nog niet herkend.
Dat de vrouw gestructureerd
kan zijn zoals de figuren uit de
boeken van Burnier. zal in de
eerste plaats voor de man een
probleem zyn dat zijn verbazing
zo niet erger opwekt, maar ik
neem ook aan dat herkenning
onder de ontwikkelde vrouw
niet zeldzaam zal zijn. Het in
teressante van een boek als dit
„De huilende Libertijn" zit
hem dan voor my ook niet in
het feit dat we met een lesbi
sche vrouw te maken hebben.
Deze sexuele voorkeur van de
beschreven vrouw is eigenlijk
•een beetje jammer, daar de ge
middelde lezer de neiging zal
hebben het een (de geestelijke
structuur) onmiddellijk hier
mee in verband te brengen.
Iets dat m.i. niet noodzakelijk
is. sterker nog. er weinig of
niets mee te maken heeft.
„De huilende Libertijn" is
een roman gevuld met een hoe
veelheid levensmateriaal die
half reëel, half romantisch ver-
dar de vrouwen geen deel heb
ben aan deze wereld. Ze bestu
ren niet, regeren niet. creëren
niet. Ze maken geen steden en
geen oorlog die ze verwoest.
Ze stellen niet vast wat weten
schap zal zyn, wat kunst zal he
ten. hoe onze gedragscodes zul
len zyn." Laïs is een oriëntalis-
te en een schrijfster, omgeven
door een hofhouding van aan
bidsters als een vrouwelijke ko
ning Arthur en evenals deze
zendt zij haar vasal Jean uit
om op zoek te gaan naar haar
verloren vriendin Stephanie.
Jean verlaat huis en hof (haar
vriendin Corinne. de medica en
hun gezamenlijke reisplannen i
werkt wordt in het eerste deel
van het boek dat in Amsterdam
speelt, dan in het tweede en
derde deel overgaat in een
soms burleske avonturenroman
en tenslotte uitvloeit in een
soort reisverhaal in Grieken
land en Turkye. De hoofdfiguur,
tevens de vertelster, heet Jean
Brookman. Jean Brookman be
gint met in Amsterdam in het
universiteitsgebouw ergens op
een ladder te klimmen teneinde
te kunnen kijken in de kamers
van de aangebeden Laïs, een
plek „waar zy haar tranen on
gestoord kan laten stromen"
Jean bezoekt Laïs ook in haar
huis en hoort haar beschouwin
gen over wat de quintessence
van het boek is: de plaats van
de vrouw in de hedendaagse
maatschappij. Laïs zegt:
en trekt op avontuur uit. Zy
vindt deze Stephanie wel. maar
het blijkt dat deze zelf een op
dracht heeft van de vrouw
Paola. leidster van een guer
rilla tegen het fascisme in
Spanje. Deze heeft haar bevolen
het contact met Corinne te ver
breken. Jear vindt dit min of
meer koren op haar molen en
laat zich ook opleiden tot ver
zetstrijdster Deze opleiding
brengt haar op de gedachte
een wereld vrouwen verzet te or
ganiseren tegen het „seksefas-
scisme," tegen de mannenmaat
schappij met zijn penissymbo
len in de vorm van knuppels,
geweren, kanonnen enz. Jean
komt er zelfs toe een vrouw ge
naamd Daphne te verlossen
van de haar mishandelende
man, maar: „Het is één ding
de romantische redder te zijn
van een bedreigde vrouw. Het
is iets anders om voor haar
verantwoordelijk te zijn, met
haar opgescheept te zitten".
Daar zit hem nu de twijfel aan
de mogelijkheid van de verlos
sing van de vrouw, dat ideaal
waar van de vervulling volgens
de „Lebyb" niet te verwachten
:s vóór de jongste dag en de op
standing van de Verlosser in de
vorm van De Dochter. Maar
het verzet woekert wel verder,
want tijdens haar tochten in
Griekenland en Turkije is Jean
Brookman, hoewel nu min of
meer teleurgestelde toeschouw
ster. aanwezig by vrouwenop-
standen die door de (mannelij
ke» politie bloedig neergeslagen
worden. De spandoeken zijn
overigens realistisch genoeg en
variëren van „Gelijke kansen,
gelijk loon" tot én met „Er
mag ook één man in de rege
ring."
De schrijfster toont zich in
haar werk een zeer ontwikkeld
en belezen mens «misschien kon
ze het iets minder tonen), die
een boek weet te schrijven op
een denkniveau dat zeldzaam is
in Nederland. ..Sophistication"
is een van haar eigenschappen
en daardoor, meen ik, is zy er
in geslaagd een stelling die
haar ernst is n.l. dat de vrouw
nog steeds de onderdrukte helft
van de mensheid is. te verwer
ken tot een dramatische ironie
of een ironisch drama, zo men
wil. Haar ernst zit achter een
rookgordijn van bizarrerieën.
waarschijnlijk uit vrees voor di
dactiek en een teveel aan adju-
ratle. Wie iets zeggen wil dat
hem bittere ernst is zó dat hij
de meeste kans op aanvaarding
maakt, maakt er een grap van
Deze gedaanteverwisseling heet
humor.
11 NOVEMBER 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 17
correspondent in ge-
Spaanse kunstenaar
goed verricht. Pas op
tooment viel het Dali op
op de achtergrond van
die zijn boot tegen het
eli trok. te star was uitge-
Ho kek een plompe vorm.
ónmogelijk beweging in
boment kwam de ware
t in Dali «die ontegen-
uitzonderlijk tekenaar
griste een penseel uit
nen waren gesloten) en in de zoete
geur van wierook („Arabic incense,
extra quality"), het volgende gesprek
met de meester voeren.
Vermeer
Senor Dali. wat moet het publick,
dat uw retrospectieve tentoonstelling
in Rotterdam gaat bezoeken, weten
van het artistieke, biografische of fi
losofische verleden van Salvador
Dali?
Dali: „Van Dali's verleden moet
het publiek helemaal niets weten. Het
enige wat het moet weten is dat Dali
verklaart dat het best geschilderde
doek, dat er in de historie van de
'an onze correspondent
Robert Bosschardt)
IAS (GPD) De nu 66-jarige
Dali, surrealistisch schilder,
er, schrijver, edelsmid, filmre-
loreograaf, naar eigen zeggen
laar andermans zeggen clown.
Ier geval muntimiljonair, staat
dezer dagen op een kruispunt tussen ver
leden en toekomst. Enerzijds bereidt hij
een grote retrospectieve tentoonstelling
voor in Rotterdam en anderzijds is hij
bezig zich een plaats in de toekomstige
kunsthistorie te verzekeren door zelf een
Dali-museum in te richten in zijn geboor
teplaats Figueras, nabij de Costa Brava.
ie blik op de waaide
Dali als schepper van
filosofische theorieën
Ijjkt door het rook-
n optreden als unieke
dat hem ertoe dwingt
inpas het genie uit te
indien maakt hij er
an dat hij een bijzon-
;wikkelde handelsgeest
Ie centen uit is, het-
j de artistieke waarde
ïrduidelijkt.
heeft zich byvoor-
istorische gebeurtenis
Dali ten voeten uit te-
ot bedrijf betrok een
en wilde de wand
zaal met het werk
schilder decoreren.
sprak met Sal-
de onverbiddelijke
beide Catalanen
tot een com-
tussen het lage
eis. Niettemin von-
echtgenote Gala die
in het sociale en
van haar man)
om deze gelegenheid
gaan. Men gooide
Dali verkocht
hoge prys een
idee voor de wand-
het bedrijf en dit be-
aan een leer-
het op ware groot-
Dali zou de muur
dag van de opening
van honderden ge-
zodat het be-
op een echte Dali.
streek!
p officiële opening, nog
asten aanwezig waren
lli om „zyn" werk in
ie nemen. De leerling
de hand van de leerling en met een
enkele streek, een enkele handbewe
ging, blies hij die plompe vorm plot
ting een dergelijk leven in dat men
haast moe van werd die arme man
zo aan zijn vissersboot te zien sjor
ren.
Op deze wijze bevestigde Dali te-
gelij -tyd zijn handelsinstinctt,
zyn inge morele scrupules en
zijn wa rde als kunst beoefenaar.
liet
genie
Het is n. gemakkelijk door te
dringen tot sanctum sanctorum
van het geni< t.vador Dali, om hem
met profane ->e lastig te vallen.
Ten eerste ve Tt hy zelden lang
op dezelfde pla s en reist hij rond
tussen zijn huizen in New York. Pa
rijs en Portligat (Costa Brava), of
de scènes van -yn verschillende
stunts zoals nu het museum in Fi
gueras. Ten tweede wordt hij voort -
j durend omgeven door een wacht van
jaloerse bewonderaars en beeldscho
ne modellen, die niet graag hun
plaatsje in de zon van het genie af
staan
Niettemin ziet Dali erop toe dat de
pers. wanneer zij eenmaal tot hem
doorgedrongen is, goed behandeld
wordt, opdat zijn faam grondig rond
gebazuind kan worden. Toen uw cor
respondent en zijn fotograaf tenslot
te in de onmiddellijke nabijheid van
Dali waren aangeland, maar door
één van de bewonderaars minach
tend terzijde werd geschoven met
de vraag „Mais qui sont ces gens?"
(wie zijn die lieden") antwoordde
Dali op een toon die geen tegen
spraak duldde „Ce sont mes amis"
(Het zyn myn vrienden).
Zo vermochten wij bij het licht
van zestien rode kaarsen ialle gordij-
schilderkunst van de hele wereld is
vervaardigd, het „Gezicht op Delft"
van Vermeer is. Daar heb ik wel de
pest over in. want ik zou liever heb
ben dat het beste schilderij van de
wereld van Velasquez afkomstig zou
zijn, die een veel groter genie was
dan Vermeer. Maar het is nu een
maal zo dat Vermeer beter schilder
de dan Velasquez".
j En denkt u er zelf niet over Ver
meer te overtreffen?
Dali „Ik heb Delft al geschilderd,
maar dat heeft niemand gemerkt.
I Je moet het publiek dezelfde dingen
duizendmaal voorkauwen en zelfs
dan begrijpen ze het nog niet. want
het publiek van de hele wereld is
over het algemeen nog stommer en
hardleerser dan het leer dat wij on
der onze schoenen dragen «Dali tikt
met zyn gouden wandelstok tegen de
zolen van zyn schoenen).
„Ik heb indertyd een schildery
vervaardigd waarin ik Delft op mijn
manier uitbeeldde, en dat ik de titel
gaf van „Verschijning van de stad
Delft". Maar hoewel het onder deze
titel op een openbare veiling in
Londen werd verkocht, kwam het
j niemand in het hoofd om de titel
serieus te nemen en aan te tonen
i welke betrekking er bestaat tussen
het schilderij van Vermeer en dat
van Dali. Ik weet niet eens of de or
ganisatoren van deze tentoonstelling
i in Rotterdam zich hiervan wel
I rekenschap hebben gegeven"
„Daarom neem ik deze gelegenheid
te baat als goede afstammeling van
de Phoeniciërs laat ik nooit een ge-
legenheid ongebruikt voorbij gaan)
om hen te waarschuwen dat zij zul-
len moeten rennen om er tijdig voor
te zorgen als zij dat al niet hebben
gedaan) dit schilderij, dat zeer be
langrijk is voor de banden tussen
Dali en de lage landen, niet op de
Heeft men Dali ook vervalst?
Dali' „Oh ja. vaak genoeg. Maar
dan met het verschil dat het gemak
kelijker is een Miro te vervalsen,
want dat zyn vlakken en kleuren
dikwijls als men een Miro vervalst,
of bijvoorbeeld een Mondriaan om in
uw gebied te blijven, blijkt het dat
de kopie beter is dan het originee'
het is daarentegen heel wat moei
lijker om Dali te vervalsen. Daaron
bestaan er ook niet zoveel vervalsin
gen van Dali als van andere moder
ne schilders, want dit vereist vee'
meer werk en de luiheid is het be
langrijkste kenmerk van onze he
dendaagse maatschappij".
Wat het heden betreft, wat doet
u om in vorm te blijven als Dali?
Dali.Het allerbelangrijkste is
mijn onwrikbare trouw aan mijn
echtgenote Gala «want ik ben de
trouwste echtgenoot die er ooit heeft
bestaan), hetgeen mij een onover
winnelijke geesteskracht verleent
Vooral in onze huidige tiid van pre
misculteit en echtscheidingen, waar
in ik zie dat talrijke vrienden e:.
mensen in mijn omgeving voortdu
rend in scheiding liggen. Ik heb
daarentegen besloten opnieuw te
Salvador Dali: Kunstenaar met feilloos handelsinstinct.
ROTTERDAM Museum
Boymans-van Beuningen in
Rotterdam is druk bezig met de
voorbereiding van de Salvador
Dali-tentoonstelling, die op 21
november geopend wordt. Deze
eerste grote retrospectieve ten
toonstelling in Europa van de
ze kunstenaar geeft onder meer
affiches, reprodukties en kaar
ten te zien in de hal van het
museum. In de zalen achter de
hal hangen de schilderyen en
en tekeningen van Salvador Da
li. in het prentenkabinet zijn
grafiek. De Owen Cheatham
Foundation te New York heeft
36 juwelen ter beschikking ge-
I steld. waaronder het bewegend
j koninklijke hart. dat Salvador
I Dali ontworpen heeft ter gele-
genheid van de kroning van Ko-
ningin Elizabeth van Engeland.
trouwen Ik ben al burgerlijk ge
trouwd. daarna gmg ik nog eens het
kerkelijk huwelijk aan en nu heb ik
ontdekt dat het verenigbaar is met
de apostolische en katholieke gods
dienst om nogmaals, volgens de
Koptische rite. te trouwen. Dali en
Gala gaan dus waarschijnlijk naar
Ethicnië. opdat het een zo wettig mo
ge! hke Koptische bruiloft kan wor
den".
Zwakzinnigen
Meent u dat deze persoonsverheer
lijking nodig is voor de artistieke
vorm van Dali?
Dali: „Aangezien wij in een tijd
perk van zwakzinnigen leven, name
lijk het tijdperk van de consumptie
maatschappij. zou het toch treurig
zijn als ik niet mijn slaatje zou slaan
uit de zwakzinnigen van myn tyd om
nóg meer geld te verdienen. Wat ik
het meest liefheb na mijn vrouw is
het geld en daarom grijp ik alle ge
legenheden aan opdat er onafgebro
ken een diarrhee van goud en dol
lars over mijn leven neerdaalt, het
geen my een bijna onovertreffelij-
ke bevrediging verschaft".
Wat houdt de toekomst in voor Da
li?
Dali: „Het belangrijkste is mijn
museum hier in Figueras. Eind deze
maand zet ik de eerste stap. want
dan wil ik het plafond van de cen
trale zaal klaarhebben. De architec
tuur daarvan is nu in voorbereiding.
Dit wordt het eerst museum van de
wereld met een monarchistische koe
pel (zoals u weet is de koepel het
symbool van het koningschap), want
ik ben bovenal een monarchist.
Symbolisch schilder ik mijzelf op dat
plafond, omringd door dozen, en ter
wijl ik al die dozen open. daalt al het
geld dat ik de mensen uit de zak
heb geklopt weer op de hoofden van
mijn mede-burgers neer".
Dali is een theatraal en bovenal
exhibitionistisch wezen, en daarom
wordt het Dali-museum ook in het
vroegere theater van Figueras geves
tigd; het wordt een spectaculair mu
seum met surrealistische beeldhouw
werken in de loges, met films van
myn land. met „happenings" enzo
voorts. Het zal volgend jaar geopend
worden. Dit jaar zullen wij reeds
symbolisch een deel van het plafond
tentoonstellen, zodat men niet kan
zeggen dat het een fantasie is: het
museum bestaat werkelijk".
Sterv
en
De toekomst houdt, zelfs voor een
genie, de dood in. Welke indruk
maakt het idee dat u zult moeten
sterven op u?
Dali (na een korte stilte, de eerste
maal dat hij niet direct een ant
woord klaar heeft)„Een beroerde in
druk". (Dan komt hij weer op gang)
„Zozeer zelfs dat ik myn voorzorgs
maatregelen heb genomen. Ik heb
me al ingeschreven om gehiberneerd
te worden (red.: methode om het
lichaam in diepvries te bewaren tot
dat de toekomstige wetenschap de
ziekten en misschien zelfs de dood
overwinnen heeft en het ingevroren
lichaam weer tot nieuw leven kan
wekken hoewel ik nu nog niet geloof
in de doelmatigheid van het idee".
„Maar in ieder geval doet het me
plezier te kunnen bedenken dat als
ik spoedig zou sterven, de mensen
hier in de café's van Figueras tegen
elkaar zouden zeggen: Dali is gestor
ven neen, neen, hij is wel dood,
maar hij is niet gestorven zoals
iedereen".
Wat er in leder geval zal blijven
voortbestaan, meer dan mijn per
soonlijkheid of mijn werk, is mijn
genie. Ik heb altijd al gezegd dat
ik een heel slechte schilder ben en
het schilderen is trouwens niet meer
dan één onder duizend manleren
om een oneindig klein deel van mijn
persoonlijkheid uit te drukken".
