Oude Nederlandse meesters
Roemeen Ricardo Nastasi:
nieuwe leider van HOT
in liet gerestaureerde Zwinger - museum in Dresden
Cultuur in dienst van
de politiek
De Kreutzersonate en zijn flaptekst
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
OPEN KANSEN
VOOR TONEEL
ZATERDAG 29 AUGUSTUS 1970
LEIDSCH DAGBLAD
Het Zuringer-museum in Dresden
(Van onze correspondent in Bonn Wim P. Timmers)
DRESDEN/WEIMAR (GPD) Toen het Duitse rijk uiteen- 1
viel, kwam de boeren- en arbeidersstaat in het oosten er be
kaaid af. Maar wel lag op DDR-gebied een groot deel van de
culturele trots uit het kapitalistische verleden en die wordt
met zorg gekoesterd. Er is één verschil: „in tegenstelling tot
vroeger behoren kunst en cultuur niet meer een kleine boven
laag, maar het volk, de werkende mensen, die met hun arbeid j
alle rijkdom en alle cultuur scheppen".
De kunstschat van Dresden, één van
werelds beroemdste schilderyen-
Terzamelingen, Is dus volkseigendom
De staat die namens dat volk spreekt
want de ..eigendom" moet niet wor
den overdreven» bepaalt echter de
uitbreiding van de collectie. In het
eeuwenoude Albertinum, aan het
Brtihlese Elbeterras dat vroeger ook
in het Westen een begrip was, is de
jalery „nieuwe meesters" daar
om aangevuld met werken van „pro
letarisch-revolutionaire kunst en 't
Dcialistische realisme van de tegen
woordige tijd".
De actualiteit is onmiskenbaar: de
Vietoong in opmars, Siciliaanse boe
ren in opstand tegen de grootgrond
bezitter. Of. onl dichter bij huis te
blijven: de DDR-mijnwerkersbrigade
Ernst Thalmann poserend in uniform
helaas te pover van kwaliteit om
De nachtwacht van de DDR" te kun
oen worden als een regime en partij
hun loodzware ernst mochten verhe
ien em in staat zouden zijn met dis-
Goethe (links) en Schiller
Htdenkteken in Weimarnu in
Oost-Duitsland gelegen.
tantie hun eigen maatschappij te be
kijken
De kwaliteit van de kunst is echter
ook volgens directeur-generaal Seyde
witz van de Dresdense kunstverza
meling „een belangrijk ideologisch
probleem". Tegenover de nood
zaak om iets te bezitten uit deze voor
de proletariërs-aller-landen zo be
langrijke tijd, staat het feit dat Dres
den aan zyn verleden verpicht is zeer
hoge eisen te stellen. Hoezeer de eige
naar, het volk. met dat verleden is
blijven leven, blijkt uit de restau
ratie van het vergulde ruiterbeeld
van August de sterke voor de oude
Elbebrug in het centrum. Met tegen
zin. maar op dringend verzoek van de
bevolking heeft het regime naar men
zegt het flonkerende beeld van de ka
pitalistische verkwister, aan vie Dres
den veel van zijn huidige rijkdom
dankt, weer opgericht.
Ook Weimar
Om overdrijving te voorkomen: het
communistische regime zit allerminst
met het verleden in zijn maag. Dat
blijkt in Dresden, maar ook in het
tweede grote cultuurcentrum, Wei-
mar, waar Goethe resideerde en de
minder bedeelde Schiller aantrok,
waar Liszt en Herder woonden. Wei-
mar was in Goethe's tijd de hoofd
stad van Saksen-Weimar-Eisenach,
één van de minst beduidende Duitse
hertogdommen met een heerser die
zijn hof tot een cultureel centrum
maakte.
Goethe, het veelzijdige genie, was
de belangrijkste adviseur van hertog
Carl August «min of meer zijn mi
nister van Financiën en Economi
sche Zaken). Hij bezat een grote wo
ning en aan de rand van de stad een
fraai tuinhuis. Goethe was echter bo
vendien een man die streefde naar
sociale hervormingen, die in zijn
„Werther" de burgers verdedigt tegen
de aanmatiging van de adel. Samen
met Schiller propageerde hij het
volkstoneel om de kunst dichter bij
het volk te brengen. Progressieve
ideeën in een tijd waarin blykens een
loonlijst «uit 1762) in het Goethe-mu-
seum „een bode als hij geen zware
last draagt vanaf één mijl vier
groschen en zes pfennig verdient en
als wachtgeld per dag vier groschen".
Vooral door zijn veelomvatten
de Goethe-museum, vrijwel een ge
heel met het woonhuis van de dich
ter, is Weimar een belangrijk kunst
centrum. Eigenlijk voor het eerst
leert men er Goethe ook kennen als
schilder, natuurkundige (hij ontwik
kelde een nieuwe kleurenleer), bio
loog. meteoroloog «hij ontwierp een
nieuw type weerkaart) en als politi
cus in het hertogdom. Een ontdek
kingsreis voor westerse toeristen naar
het nog geen honderd kilometer van
de Westduitse grens gelegen Weimar
is echter praktisch uitgesloten. In het
Goethe- en het Schillerhuis worden
Russische en Bulgaarse toeristen
rondgeleid, steeds in groepen en vaak j
marcherend op aanwijzingen van op
de buik meegedragen bandrecorder.
Daar schuilt een tweede verschil
met de vooroorlogse tijd. Zoals de
Landwirtschaftliche Produktiomge-
nossenschaft uit de DDR voor haar
zomervakantie naar Bulgarije trekt,
reist de bevolking van een collectie
ve boerderij bij Sofia naar het ooste
lijke Duitsland, naar Dresden en
Weimar Zij leveren in de Schiller-
strasse, die met zijn wandelpromena
de en vele bomen een fraaie allee in
Weimar zou kunnen zijn, hun bijdra
ge aan het grauwe beeld van de
DDR-stad een wandelpromenade
langs winkeltjes met te kleine etala
ges en een schamel aanbod, dat hoog
stens voor westelijke toeristen into-
ressant kan zijn omdat bijvoorbeeld
een doorsnee koelkast er voor 1300
gulden wordt aangeboden
Nu zijn Weimar en Dresden welis
waar twee onafscheidelijke punten
van één programma, maar Dresden
verschilt van elke andere oude Oost-
duitse stad door het feit dat het de na
oorlogse kansen uitstekend heeft
benut. Op 13 februari 1945, toen Hit-
Ier vrijwel was verslagen, voerden
Amerikaanse en Engelse bommen
werpers hun later ook in het Westen
schep bekritiseerde vernietigingsaan-
val op Dresden uit. De stad werd voor
een groot deel verwoest. 35.000 men
sen het kunnen er veel meer ge- i
weest zijn, want de stad zal vol j
vluchtelingen kwamen in één
nacht om het leven.
De restauratie is nog niet voltooid.
Ze is zelfs nog altijd onderwerp van
felle discussies. Aan de rand van de
Altmarkt, waar in de dagen na de 1
vernietiging duizenden lijken uit
vrees voor epidemieën werden ver
brand. is een hypermodern cultuur-
paleis verrezen Het past met
zijn proletarisch-revolutionaire"
muurschilderingen (een stoere vrou
wenfiguur die met opgestoken vuist I
een groep gewapende arbeiders aan
voert) ongetwijfeld bij het metersho
ge Lenin-portret aan de overzijde
van de markt. Met de stijl, waaraan I
Dresden zijn karakter dankt, staat 't
in scherp contrast
De algemene indruk is echter dat
Dresden met een royale nieuwbouw
er wellicht in is geslaagd de histori
sche bouwwerken in het centrum nog
meer accent te geven dan vroeger het
geval was. Niet alles is gerestaureerd.
De ruïnes van de Vrouwenkerk, het
gebouw waar in de onheilsnacht dui
zenden hun toevlucht zochten, zullen
als een permanent en afschuwelijk
herdenkingsteken blijven staan op
enkele honderden meters afstand van
het in volle glorie herrezen Zwinger,
het kolossale bouwwerk met zijn ga
zons en fonteinen waar na de restau
ratie de „oude meesters" weer zijn
opgehangen.
Dank zij Russen
In het Zwinger incasseren Russi
sche toeristen en eenheden Sowjet-
russische soldaten op excursie, de
dank van de rondleider. De na
zi's hebben in de oorlogsjaren, om te
voorkomen dat de kunstwerken van
Dresden in communistische handen
zouden vallen, de galerijen leegge
haald. Stokoude en dus uiterst kweti
bare schilderijen zijn in vochtige
ruimten opgeborgen. De Russisch»
bezetters hebben de verzameling ne
de bevrijding overgebracht naar Le
ningrad Er zijn schilderijen verdwe
nen. er is een lijst van onherstelbaa
beschadigde werken aangelegd, maai
het totale verlies bleek gering te zij
toen de verzameling naar de DDR
terugkwam.
De restauratie van het Zwinger met
zijn onteloare barokke elementen r
een kunstwerk op zich. Dat de fraaie
catalogus er alleen in het Tsjechisch
verkrijgbaar is al zijn nieuwe opla
gen in andere talen al ruim een jaar
geleden besteld, verbaast een weste
lijke bezoeker, maar niet de Oost-
duitae „eigenaar" die met dit soort
ongemakken vertrouwd is en zich
door de ideologisch geschoolde gids
laat leiden. Schuld van alle leed die
Dresden ook cultureel heeft zijn „de
fascisten", de dank is steeds weer
aan „het heldhaftige Sowjetrussi-
sche volk".
Centraal staan in het Zwinger ook
na de restauratie de collectie der Ita
liaanse en die der Nederlandse mees
ters. Geïmponeerd door Rembrandt,
Rubens. Hals. Van Dijk en tientallen
anderen verneemt het publiek de toe
lichting van de gids: het patriottisch
verzet van alle Nederlandse bevol
kingsgroepen, de nationale be
vrijdingsoorlog tegen de feodaal-cle-
ricale Spaanse overheersing, schiep i gen Het is 'n kwestie van termino-
de basis voor het opbloeien der kunst, i logie. Onder de kapitalisten staan wij
die door de revolutionaire geest in in het Zwinger tenminste niet als de
de burgerlijke republiek werd gedra- allerslechte ten te kijk!
Nieuwe meesters" in het Al
bertinum: .De dood van Dresden'
door de Dresdense schilder Wil
helm Lachnit.
DEN HAAG (GPD) Van de
Roemeen Ricardo Nastasi is het
nog het meest zinvol te zeggen
dat hij Europeaan is. Het is waar,
hij werd in Roemenië geboren en
hij heeft daar ook drie jaar ge
leefd, maar hij draagt nu de
Duitse nationaliteit bij een Itali
aans-Griekse naam. Zijn vader
was in Boekarest als Oostenrij
ker professor in de Germanistiek
en de Franse taal De familie
Nastasi is in 1940 gevlucht en
kon alleen maar een marionet
tentheater meenemen. Het gezin
kwam in Salzburg terecht, waar
men bij de Festspiele betrokken
raakte. In 1950 is men naar
Freiburg gegaan.
De nu 32-jarige Nastasi. die per
1 augustus in dienst van de Haagse
Comedie is getreden als leider van
het Haags Ontmoetings-Theater,
kreeg dus al vroeg in zijn jeugd al
les mee voor zyn nieuwe werkkring.
Weliswaar studeerde hij Germanis
tiek. filosofie en muziekwetenschap
pen in Freiburg, maar hij raakte
spoedig bij het «universiteits) theater
betrokken.
Voortreffelijk Nederlands
Intussen gaat hij #over enige tijd
in Bochum promoveren op een proef
schrift over de ontwikkeling van het
marionettentheater in deze eeuw.
Daar is het onderwerp poppen dan
voorlopig wel mee afgesloten, want
Ricardo Nastasi zal al zijn energie
nodig hebben om zich op de Haagse
toneelsituatie te oriënteren.
Dat hij al voortreffelijk Neder-
LEO N TOLSTOJ
De Kreutzersonate vertaling
Uitg. L. J. Veen, Amsterdam.
Flapteksten zijn bedoeld als
reclame door middel van opper
vlakkige voorlichting betreffen
de de inhoud van het boek waar
deze tekst op is aangebracht.
Er wordt nadrukkelijk in gewe
zen op passages die mogelijk
sensatie kunnen verwekken.
Iedere publicatie is een uitzon
derlijk meesterwerk op zijn ter
rein of wordt verondersteld wel
tot de klassieken te gaan beho
ren. De klassieken zelf worden
steevast aanbevolen door erop
te wijzen hoezeer zij aan onze
eigen tijd verwant zijn.
Afgezien van een korte le
vensbeschrijving van de auteur
zelf die als er enigszins aanlei
ding toe is, behandeld wordt als
frontpagina-nieuws, hoopt men
op de uitgeverij de nieuwsgie
righeid van de a.s. lezer op te
wekken met gebabbel over lief
desverhoudingen. huwelijksdra
ma's, de onbegrepenheid van
het kind en tegenwoordig bij
voorkeur met sex, moordele-
menten, vechten, druggebruik
e.d. Hoogst belangrijk wordt het
ook geacht mede te delen dat
het boek in kwestie verfilmd is
of voor de tv bewerkt. Ik ben
tot deze ontboezeming gekomen
toen ik verbaasd de eerste regel
las van de flaptekst aan
gebracht achterop Tolstoj's
„Kreutzersonate." Deze luidt
namelijk als volgt: „Tolstoj
schreef met zijn Kreutzersonate
een manifest voor Dolle Mina.
Hij onttroont in deze raamver
telling de sexuele moraal, waar
in de man zich het recht toe
kende van de vrUbuiter en de
vrouw de zorgzame en onderda
nige huismoeder was." Mijn be
zwaren tegen een dergelijke aan
beveling zUn natuurlijk vele.
Laat ik maar voorbijgaan aan
het begrip valse voorlichting en
de onbekendheid van de schrij
ver van dit tekstwonder zowel
met Tolstoj als met de Dolle
Mina's.
Laten we eens aannemen dat
een DM. deze flaptekst zou ge-
bridge: iets waar de D.M. ook
niet meer over piekeren zou,
laat staan dat haar man of
vriend haar daarom overhoop
zou steken. Ik denk ook niet dat
enig zinnig mens van deze tijd
het de man genaamd Pozdny-
sjev. zou na willen zeggen dat
de hypnotiserende werking van
Beethovens muziek tot verdor-
verheid leidt.
„Neem nu die Kreut
zersonate. dat openingspresto.
Kan men dat presto soms ten
gehore brengen voor een aantal
loven en het boek zou gaan le
zen. Dit laatste kan zU natuur-
lUk ten allen tijde en met
vrucht doen, mits zU het maar
niet om deze aanbeveling doet
Zij moet vooral geen verband
leggen tussen haar eigen princi
pes en bedenken dat zij te doen
heeft met een verhaal uit 1890,
dus van tachtig jaar geleden
Doet zU dat niet. dan zal ze al
leen maar over de grond rollen
van het lachen om deze historie
van een jaloers beest van een
vent die zUn vrouw, moeder
van vier kinderen, overhoop
steekt, omdat zij met een vrij
gezel-violist Beethovens Kreut
zersonate speelt. Deze bezigheid
zou men kunnen vergelUken
met een hedendaags partUtje
gedecolleteerde dames?" ibldz.
101) Ik vrees dat het merendeel
van de DM.'s en him tydgeno-
ten niet eens meer zullen snap
pen wat zoiets te betekenen
heeft. ZU zyn wel wat anders
gewend dan Beethoven gecom
bineerd met decolleté. Zelfs ik,
die toch de leeftyd der groot
moeders bereikt heeft, moet
mU helder realiseren dat ik be
zig ben een boek uit de tweede
helft van de negentiende eeuw
te lezen dat speelt in Rusland
waar men blijkbaar van vrou
wen-emancipatie nog nooit ge
hoord had. Bovendien is dit geen
geval van vrouwen-emancipa
tie. Het is een verhaal van een
jaloerse gek en de heer P. zou
zelfs in die tyd in We6t-Europa
wel in handen van een leerling
van Freud terecht gekomen zyn.
Dat „Kreutzersonate" in zUn
eigen tyd zulk een indruk heeft
gemaakt, dat men in 1890 ver
stomd stond over voor die tUd
zoveel vrymoedigheid, valt niet
te verwonderen. Het is duidelijk
dat de gemiddelde Rus van de
vorige eeuw nog nooit gehoord
had van geestelUke verbonden
heid tussen echtgenoten - zo al
thans stelt Tolstoj het voor
die de vleselijke banden (door
Tolstoj verafschuwd) hun waar
de moeten geven.
Tolstoj was na zUn vyfender-
tigste ongeveer, een moralist en
een hervormer geworden. Het
huwelyk beschouwde hU als een
weerzinwekkend iets. tenzU men
kinderen wilde verwekken HU
wenste kuise echtgenoten met
geestelijke verbondenheid tenzU
deze, zie boven. HU verwierp
het principe van bezit en ver
diepte zich filosoferend in het
geloof. De citaten uit Mattheiis
die als motto voor in het boek
staan, wijzen duidelyker dan de
tekst zelf, wat Tolstoj's bedoe
ling is geweest toen hU zUn
„Kreutzersonate" schreef. Die
hadden dus op de flaptekst moe
ten staan. Als een lezer met de
ze achtergrond niet bekend is.
dan kan hU m.i. „Kreutzersona
te" niet anders lezen dan als de
geschiedenis van een crime pes-
sionel, onderhoudend en knap
verteld. Maar wat dat laatste
betreft, kan men niet anders
verwachten van de man die
Beaoukov (Oorlog en Vrede) ge-
oreëerd heeft.
lands spreekt, komt doordat hy met
een Utrechtse trouwde, die in Frei
burg muziek studeerde. Toen Nastasi
bU zyn schoonouders op bezoek was.
zag hU de advertentie voor een
functie in Den Haag en hU heeft
toen niet lang meer getwyfeld.
„Nederland is veel vrUer op thea-
tergebied. veel vryer dan Duitsland"
stelt hU vast. „Alles is veel opener.
Het is fantastisch dat een theater
als het HOT hier vanuit een gezel
schap wordt geleid en dat zich een
open ontwikkeling voordoet. Men
moet ook andere dingen binnen een
theater een plaats kunnen geven en
dat is in een geheel vast systeem als
het Duitse niet goed mogelyk. Het is
een verbazende ontwikkeling in Ne
derland. MUn vrouw zei dat HOT
vUf Jaar geleden nog totaal onmo-
gelUk zou zyn geweest".
1 Het afgelopen Jaar heeft Ricardo
Nastasi in Konstanz inspannend ge
werkt als dramaturg, acteur en re-
j glsseur. Hy heeft nu welbewust voor
een andere kant van het theatervak
gekozen, waarby de verwezenlyking
van een zekere integratie één van
zyn idealen is.
Wegwijs maken
Het is nog te vroeg om hem te
j vragen naar concrete plannen, die
hy als gastheer van het publiek gaat
volvoeren als de Haagse Comedie. de
1 Nieuwe Comedie, Studio en buiten-
landse gezelschappen voor een druk-
I ke bespeling zullen zorgen
Deze vriendelUke Roemeen heeft
vertrouwen in de toekomst en denkt
een veelsoortig publiek warm tekry-
gen voor wat er aan de Oranjebui
tensingel zal gebeuren Het publiek
wegwys maken op nieuwe wegen
vindt hy zyn belangrykste taak.
Hoewel hy niet zozeer met de crea
tieve kant van het HOT te maken
krUgt. zal hy daar wel een mede
stem in hebben. Tot zyn voorlopige
plannen behoort de organisatie van
tentoonstellingen. „Er moet een goe
de sfeer komen, boven en beneden
en dan niet gescheiden".
Wonen in grijs
GrUs wordt volgens het weekblad
Woman een zeer modieuze kleur in de
j woninginrichting. De combinatie van
grysgeschilderde wandmeubelen te
gen een gryze muur mogen we op
het ogenblik als zeer geslaagd be
schouwen. Ook bruine tinten zyn „in"
voor het stofferen van de woning,
van lichtbruin en zandkleur tot d«-
j kerbruin. De kleuren bruin en grijs
worden ook al gecombineerd in be-
hangselpapiertjes. er wordt voorts
J mee geschilderd in het binnenhuisje
en op de vloeren ligt in zulke geval-
len een gryee of rookkleurige vloer-
bedekking.
