„WAT WISTEN WIJ
VAN DIE ATOOMBOM"
Tot nu toe alles goed
Massale
herdenking
Japanse
capitulatie
11
Hirosjima
werd
zorgvuldig
verzwegen
FESTIVITEITEN
Japan geeft zich over
na cle hom op Nagasaki
Op 15 augustus
in Haags
Congresgebouw
Adjudant l ictor Lapré:
Overlevenden
vertellen
NASI RAMES TANTE TRUUS
LEIDSCH DAGBLAD
DEN HAAG GPDPrins
Bemhard heeft zich bereid ver
klaard als beschermheer op te
treden van het Comité 15 augus
tus", dat zich ten doel heeft ge
steld de organisatie van de op 15
augustus a.s. te houden herden
king in het Haagse Congresge
bouw van de capitulatie van Ja
pan, het einde van de Pacific-
oorlog en het einde van de tweede
wereldoorlog.
Op 15 augustus 1945 capituleerde
Japan, nadat Nederland eerder dat
jaar op 5 mei was bevrijd, waarmee
een definitief einde kwam aan de
tweede wereldoorlog. Door de loop
der .gebeurtenissen in Indonesië heeft
zich daar nimmer de mogelijkheid
voorgedaan voor een massale her
denking van de gevallenen tijdens de
strijd met Japan en de slachtof
fers tijdens de hel van de bijna 3 -
jaar durende Japanse bezetting.
Het „Comité 15 augustus 1970", on
der voorzitterschap van ir. G. S.
Vrijburg, meende daarom, dat er
zeker reden was om op 15 augustus
de 25ste verjaardag van de capitu
latie van Japan in het bijzonder en
officieel te herdenken. Dat wordt te
vens de eerste keer dat dit feit en
De bom op Hirosjima werd door de Jappen angstvallig geheim
gehouden.
(Door Ewout Janse) Het eni«e nieuws kregen wij af en toe Terugblikkend op die meest bewo-
door een Japans krantje te stelen gen episode van zijn militaire loop-
„Eerst hoorde ie het ronken van een optrekkend vliegtuig, Üf WMr naar IAdTones"
rj ,i -kt i Ti i i kaartJes met de oorlogshandelingen. naar Nw-Ouinea en een VN-waar-
Zien kon ik het niet. het was bewolkt boven Nagasaki. Ik keek Dat was alles" nemerschap in Israël en Syrië zou
in de richting van het geluid. Het moet een kwestie van een Gevoel van acuut gevaar ontbrak, voeren, zegt Ardaseer
paar seconden geweest zijn. Toen kwam die flits en die ver- °P 1 augustus had Nagasaki al een „Nu, na al die Jaren, spreekt men
blinding, gevolgd door een enorme dreun, en door een lang v^'n T"*
- de ene golf vliegende forten na de volgen, of het werpen van die bom
gerommel als van de donder. Onmiddellijk voelde je de ge- andere wat had dan die ene B-29
weldige hitte en een hevige luchtdruk. Ik ben onder een kar- te betekenen? Luchtverkennlng of zo,
retje weggedoken, nou ja. ik weet niet of ik er onder ben ge- .anders niet..
kropen of de luchtdruk me er onder gesmeten heeft. Dat her- vr^g "<4htend. 'Jm
inner je je later werkelijk niet. Alles werd volkomen duister, toestel werd het werk echt niet stil
dat dacht je tenminste. Maar later hoorde je pas dat het de gelegd, zo waren die Japanners niet.;
verblinding is geweest die je het gezicht benamToen ik ,Ik a^ in de fabrlek- reed net een
- - karretje met lege zuurstof cylinders
weer kon zien was de munitiefabriek weg, alles plat, hier en naar bulten lk dat toestel
daar verbogen stalen geraamten. En wij eerst maar denken
dat het luchtmijnen waren
11
DRIEËNTWINTIG jaar was ik. be- ter zat ik op Balik-Papan. op non-
roepssoldaat, Europees fuselier heet- actief, maar ik wilde weer in dienst,
te dat. Ik werkte in kamp 14. was want ik voelde me weer goed: door
bezig stenen te laden in een wagen- vijf artsen ben ik toen opnieuw ge-
tje. Toen ik een vliegtuig hoorde op
trekken ging ik kijken waar dat ge
luid vandaan kwam. Ik keek in de
fatale richting, een flits, drie of vier
dagen daarna was ik blind.
Wij renden weg, wisten niet wat
er aan de hand was. We zijn als j
groep bfj elkaar gebleven, later wer-
keurd en in orde bevonden.
Denk ik er nog wel eens aan? Nee,
een mens heeft de eigenschap be
roerde dingen te vergeten, geen
ncchtmerries, niets Ik voel me nu
uitstekend. Ze zeiden dat er kans was
dat ik na jaren mijn haren en tan
den zou gaan verliezen. Maar het zit
er allemaal nog op en in. tot nu toe
gaat alles goed. ik hoop dat 't zo
blijft, nee, nee.liever geen foto's, nee
dat hoeft niet, ik méén het".
Aldus adjudant van de militaire
administratie K. L. Victor Lapré te
Arnhem een andere ooggetuige
van de groep, die de bom op Nagas
ki meebeleefde en het vertellen kon.
hoorde optrekken. Hoe laat? Ach, Je
kijkt niet op Je horlogePas later,
toen het centrum van Nagasaki ka
pot was, zag ik dat de klok om vier
voor elf was blijven stilstaan".
Riolen
De verblindende flits. De windzul- j
gingen als van ontelbare orkanen, 't
Oorverdovend gedonder in dat uur1
van verschrikking. En die ene reac- j
tie: „Wegduiken., dadelijk., we
hadden echt wel geleerd om vlug
toen Krijgsgevangen reageren. Een t«d heb Ut met an-
tiesoldaat Verhaal, eindelooa herbe- dfren een van de riolen gezeten
leeld. vele malen naverteld Nu. na 2 <"e ,ul'k?E?llr dt ?ver' klak
jaar in zakelijke. bUna onbewogen naast de ,abn'k a',»«hten
termen, ala was door de herhaling «r nn« mMr vliegtuigen zouden
Verhaal van de atoombom op Na
gasaki. Ochtend van de 9e augustus
1945, kwart eeuw geleden. In het ge
heugen gebeiteld van Wim E. Arda-
seer <49'. majoor bij de infanterie,
toen krijgsgevangen
daarmee het daadwerkelijke einde j den we opgevangen door de Kempe-
tai, weet u wel. he. Japanse Gesta
po. In het nieuwe kamp kregen we
de'eerste medische behandeling. Hoe
ging dat. een paar likjes zalf, ze wis-
ten nergens van.
komst op het grote parkeerterrein
voor het Congresgebouw, die zal wor
den geleid door prof. Brugmans en
dominee Van Duinen. „De herden
king krijgt daarmee een nationaal
Ml cachet".
Ir. Vrijbrug: „Wij willen, los van
ras, geloof, politieke overtuiging of
nationaliteit, op waardige wijze al
len herdenken die tijdens de Paci-
ficioorlog hun leven verloren in de
strijd, de door de Japanners geëxe
cuteerde leden van vernielingsploe-
gen, de vele duizenden in krijgsge
vangenschap gestorvenen, de geëxe
cuteerde verzetstrijders, de duizenden
kinderen in interneringskampen en
de vele duizenden buiten de kampen
van de tweede wereldoorlog in Ne
derland wordt herdacht.
Vandaar dat ir. Vrijburg het be
schermheerschap van Prins Bern-
hard het mooiste nieuws noemde dat ten nergens van. Tante Truus <69i en haar echtge
hij tijdens een persconferentie kon noot Paatje van der Capellen <87
geven. Bovendien "heeft minis-1 Mijn gezicht was verbrand en ryijn zyn al weken, met vele helpende
ter-president de Jong schriftelijk la- schouders, ik heb er later een hoop handen, druk bezig met de nasi ra
ten weten, dat een vertegenwoordi- j wild vlees aan overgehouden. Mijn mes voor zo'n kleine 10.000 reünisten,
ger aanwezig zal zijn tijdens j blindheid heeft twaalf dagen ge- Tante Truus en Paatje zijn een be
de massale herdenkingsbijeen- duurd, daarna kon ik weer zien. ge- grip geworden op Java, vooral in
luk gehad, ze zeiden dat ik dat te Bandoeng, waar zij tijdens de be
danken had aan een erg vochtig zetting begonnen met gratis maal-
waas op mijn ogen. anders was ik tijden te verstrekken aan de Ro-
blind gebleven, als menig ander.
Toen die bom viel, het was warm
weer, werkte ik blootslijfs, vandaar
al die brandwonden, het is een ge
voel of ze je in een oven houden. Na
een tijd begint het vlees te rotten, in
het drama allengs tot een buitenper
soonlijk feit afgesleten.
Epicentrum
K 'ten laten. Hy is omgekomen.
het epicentrum bevonden, buiten de
later in enkele restaurants in Den stralingszone. Niet alle krijgsgevan-
musha's, de Indonesische jongens die
voor de Japanners op de eilanden in
dwangarbeiderskampen moesten wer
ken.
Van die tijd stamt het sinds jaren
de brandende stad heb ik een shirt in Nederland ingeburgerde nasi ra-
opgepikt van de straat. Bij ande
ren kropen op het laatst maden en
larven uit het vlees, bij mij niet, dat
hemd had mij beschermd tegen vlie
gen. die eitjes legden in dat verbran
de vlees.
mes: een bordje rijst, voedzame
groenten, wat vlees, wat sambal.
„Eigenlijk is het nasi remus". zegt
tante Truus, „verkruimelde rijstmaal-
tijd". Tijdens de bezetting zorgde
tante Truus ook dat er eten en soms
broodnodige medicijnen in vrouwen-
Wat het betekent? Acht, dat is met kampen terecht kwamen en in de
die aan kampbewoners hulp verleen- geen pen te beschrijven. Ik was al strenge gevangenis Soeka Miskin,
Haag nasi rames: hun eigen res
taurant verwierf grote faam. Sinds
enkele jaren hebben zy in Den Haag
een winkel voor kant-en-klare-maal-
tijden.
Sinds enkele weken zyn tante
Truus en Paatje al bezig met de
voorbereidingen voor de „nasi rames
tante Truus", op 15 augustus. Daar
voor is globaal nodig 500 kilo vlees,
500 kilo groenten en zo'n 1.500 kilo
ryst. Of het voldoende is? Tante
Truus: „Ik heb nog nooit iemand
zonder eten weg moeten laten gaan.
Wanneer het niet genoeg is. komt
er wel wat bij. Heus. iedereen krijgt
zijn ompreng. laat het maar aan
tanta Truus over".
genen hadden zoveel geluk: van de
groep van 200 zijn er acht op die
augustus-dag of spoedig daarna aan
him kwetsuren, vooral brandwonden,
bezweken
Toen de bom van 20 klloton door
die eenzame B-29 boven de Japanse
havenstad werd losgelaten en aan een
parachute neerdaalde tot ca. 600 m
boven de grond, sloegen de krijgs
gevangen dat tafereel argeloos gade
Weliswaar had drie dagen tevoren de
eerste atoombom Hirosjima wegge
vaagd, maar die ramp was door de
Japanners zeer zorgvuldig geheim ge
houden.
Majoor Ardaseer: „Ik zweer u, dat
van ons niemand 't wist. Van zo'n
bom hadden we nog nooit gehoord.
wel gerechtvaardigd was. Maar op
dat ogenblik hebben we de atoom
bom aanvaard. En ik geloof nog al
tijd terecht. Herinnert u zich eens
hoeveel Amerikanen bij de strijd in
de Pacific, op Guam, Tarawa, noem
i maar op, omgekomen zijn? De Ja
panners vochten steeds tot de laat
ste man. Hoeveel mensen zouden
zijn gesneuveld als de Amerikanen
Japan zélf hadden moeten verove
ren?
Toen voor zijn naakte voortbe
staan rechtstreeks op de gebeurte
nissen betrokken ziet deze officier,
die 't overleefde, ook nu nog geen
aanleiding zijn visie van doelmatig
heid prijs te geven. De bom versnel
de het einde van de oorlog, spaarde
levens, dat was en is werkelijk het
enige wat ter zake deed.
„En als na Hirosjima de Japan
ners dadelijk hadden toegege
ven waren de 50 a 60.000 gedode
j burgers in Nagasaki ook niet geval
len" Zelfs de op zichzelf juiste ge-
dachtengang dat vooral onschuldige
„Wij haalden een Rode Kruis- burgers vielen, kon toen nauwelyks
bergplaats leeg („We vonden Ame- tot de verbeelding spreken van een
rikaanse schoenen, voor ons be- Jonge militair. Had hij niet gezien
stemd. maar die de Japanners nooit hoe Juist de tegenstander in dit op
hadden gegeven") en gingen met de zicht elke bepaling van het oorlogs
gewonden en een kar naar de over- recht met voeten had getreden?
komen
Het bleef by die ene helse klap en
soldaat Ardaseer ging terug naar het
kamp. „Totaal vernield, we konden
niets meer vinden. We hebben de ge-
Majoor Ardaseer behoort tot de en- j ™nd«n "PJ'haald; Kampoomman-
kele honderden Nederlands-Indische dabt Aalders Ia« awaar »'"ond 0"""
kriiesaevaneenen in een waDenfa- 1 het puin en had een shock Kort
briek te werk gesteld die de tweede daarna 18 h" overleden. Een andere
ativimin h«whiaH«Üi bekneld onder een hijskraan
atoombomaanval in de geschiedenis "w,
met eigen ogen hebben gealen En 'e"de °°k no«' maar we kond'n hem
want
door de warmtestraling na het bom
bardement en een serie kortsluitin
gen begon de fabriek, die grotendeels
van hout was, af te branden
Prachtgezicht
kant van de rivier. „Iedereen had
het gevoel, we moeten naar boven.
Vanaf die berg hebben we Nagasaki
zien branden, het was een prachtge
zicht, dat moet ik eerlijk zeggen.
Je zag ook geen soldaat en geen be-
Er was alleen maar vreugde toen
op 19 augustus, tien dagen na de
bom, de Japanse kampcommandant
de bijeengeroepen krijgsgevangenen
I zei: „Wij hebben zeer verheugend
I nieuws voor u. Over de hele wereld
waker meer, iedereen zocht z'n eigen is het nu vrede". De rook boven
den en na ontdekking bezweken on
der de folteringen van de Japanners.
In alle Nederlandse provincies, in
veel Europese landen en ver van
overzee is gereageerd op de oproep
van het comité, dat reeds bijna 7.000
aanmeldingen van reünisten heeft
binnengekregen en aan giften en in
schrijfgelden ruim 80 mille, nodig
voor bedryding van de kosten. Dank
baar is het comité voor steun en
hulp van particulieren, bedrijfsleven,
•overheid en gemeente Den Haag. Ir.
Vrijburg: „ontroerende brieven heb
ben wij ontvangen van mensen die
zelf niet kunnen komen, maar wel
geld stuurden".
Waardige herdenking
Op vrijdag 14 augustus, de dag
voorafgaande aan de herdenking,
;zullen kransen worden gelegd op ere
velden in Indonesië en erevelden in
het Pacific-gebied. op de burger-be
graafplaats Tanah Abang Djakar
ta. het Indonesische ereveld Kali Ba-
ta. op erevelden in Nederland, by-
-monumenten van verzetsstrijders en
andere bijzondere monumenten. Ook
:worden kransen neergelaten in de
'Noordzee en in de Javazee. Het cen
trale comité verzoekt eveneens die
;dag de vlag halfstok te hangen.
Na de officiële herdenking op za
terdag 15 augustus van 12.15 tot 14.15
.uur zal het Congresgebouw, dat in
clusief ondergrondse parkeergarage
en het parkeerterrein is afgehuurd,
|het domein zijn van de vele duizen
den reünisten met zang, film, dans
én muziek. Onder meer wordt die
dag medewerking verleend door de
Koninklijke Militaire Kapel Dan zal
men nog eens graag genoegen nemen
met een „nasi rames tante Truus",
dat op het menu prykt.
opgegeven door de artsen, hoe ik ge- even buiten Bandoeng. Hoe. dat wist
geten heb met dat verbrande gezicht, niemand. „Oe, gevaarlijk werk van
waarschijnlijk hierdoor (wijst op de die vrouw", zegt Paatje, sinds 1935
hals). Zolang ik in Japan was en i gepensioneerd als directeur gemeen -
ook nog op de boot naar Okinawa i tewerken te Blitar .Niet mee be
was ik licht in het hoofd en een ge
voel van zware koorts.Ik kreeg
reeksen injecties, ergens beneden, in
myn schouders kon het niet, een
rottende massa.
Negen tien maanden heb ik in
Manilla gezeten. Als een vrij man
(nou, vrijkon ik de stad bekij
ken, ga niet in de zon, zeiden ze. Ik
moeien", zegt tante Truus
Na de capitulatie van Japan ging
tante Truus door met haar gaar-
keuken in Bandoeng: 10.000 porties j
per dag voor de werkers en werk
sters van instellingen. Eerst nog gra-
tis: later voor een gulden per om
preng (bordje). Voor haar menslie
vendheid werd tante Truus na de
oorlog geridderd. Terug in Nederland
heb 't toch geprobeerd, het ging. La- i introduceerde zy eerst in Haarlem,
Het Haagse Statenkwar
tier komt van zaterdag 15 tot
donderdag 20 augustus in het te
ken te staan van de nog altijd
wereldvermaarde Pasar Baroe-
van Batavia/DJakarta. Met Ba-
lise poort en nagebootste gevel
tjes van Chinese en Indonesi
sche totos. Met verkopers van
saté, soto en eslilin (ijst op een
stokje). Warongs en toko's zul
len open zyn en in restaurants
kn een „splitje" worden besteld.
Op straat demonstraties Me-
mentjak (pentjak- Indonesisch
vechten) en de Chinese draak,
die boze geesten verdrijft. Ook
zal men er in Betjaks kunnen
rondrijden.
Comité-voorzitter ir. Vrij
burg: „De herdenking op 15 au
gustus is het hoogtepunt. Daar
naast hebben we getracht voor
de reünisten iets weer te geven
van de sfeer waarin zij vroeger
vele jaren hebben geleefd en
gewerkt. Het weerzien zal voor
velen, na soms Jaren, toch al een
belevenis zijn Misschien voor
het laatst. Daarom organise
ren wij het eenmaal, voor de eer
ste en-laatste maal. Want over
nog eens 25 Jaar zullen er niet
zo veel van ons meer zyn voor
een herdenking".
Adres ..Comité 15 augustus
tus 1970": Vivienstraat 68, Den
Haag. Telefoon 070: 552080.
heil. Een nacht hebben we buiten in
de kou gelegen. Die volgende dag
kwamen er nieuwe Japanse troepen,
die riepen ons bij elkaar, en we
kwamen. Want waar moest Je heen?
Bovendien hadden we medicijnen
nodig. We werden overgebracht
naar een ander kamp. vlak b(J het
deel van Nagasaki dat niet vernie
tigd was. Dat kon. omdat de stad
als een halve maan aan het water
ligt en gedeeltelijk door heu
vels werd beschermd".
Het nieuwe kamp lag vlak bij een
scheepswerf «van het Mitsui Bisji
Kaishja-concern), waar de krijgsge
vangenen vroeger al eens hadden ge
werkt. „Die werf was niet bescha
digd«veelbetekenend gebaar)..
Na de oorlog kon die meteen voor
de herstelbetalingen aan de gang.
Wij werden te werk gesteld om lijken
te ruimen in het centrum, de Japan
ners losten dat heel zakelijk op, alle
doden op brandstapels om besmet
telijke ziekten te voorkomen. We heb
ben veel doden gezien. Je wordt op
t laatst keihard, wat wil Je? Ik her
inner me dat we op diezelfde vu
ren ons rantsoen zoete aardappelen
hebben geroosterd
Vredesvoorstellen
De majoor, niet omziende in wrok,
stelt koeltjes vast dat Japan dit leed
over zichzelf heeft uitgeroepen.
„Eind Juli waren Amerikaanse vre
desvoorstellen verworpen. Pas daar
na zijn die bommen gevallen, an
ders zou dat niet gebeurd zijn Dan
waren er nog meer krijgsgevangenen
gestorven aan dysenterie, door
slecht voedsel en slechte verzorging,
aan longontsteking, door de schaar
se kleding één werkpak, één stel
ondergoed, dekens van geperst pa
pier, 's winters gingen er drie of
vier man per dag Voor de krijgsge
vangenen was die bom een verlos
sing; wij waren wel degelijk blij dat
het afgelopen was".
Majoor E. Ardaseer: Oorverdo
vend gedonder.
Nagasaki was toen nog niet opge
trokken.
Jaar lang ïveck-enden
Parijzenaars die graag eens een
weekendje eruit vliegen kunnen dat
in de omgeving van hun stad op
tweeënvijftig verschillende manieren
doen, heeft Marie Prance ontdekt. Er
is keus tussen rustige landeiyke, toe
ristische en gastronomische weekend
arrangementen binnen een straal van
enkele honderden kilometers rondom
Parijs Wie het in de vrije uurtjes
thuis niet kan harden, kan dus een
jaai lang leder weekend buitenshuis
onder de pannen zijn.
