j)e vergeten doden
idden augustus herdenking
agekomen Nederlanders
de Jappenkampen
El'
EN -ÜP]
Mr
Onderlinge teamgeest in
kampen was geweldig
[f
MAKE-UP
[ïAAG (GPD) „Wat ik zo erg vind is dat wij worden
kregen, dat niemand zich ooit heeft geïnteresseerd voor
het ons is gebeurd. Op 5 mei wordt er nooit over ons
In, maar wij zijn evengoed in de hel geweest
fen twintig jaar na een bevrijding, die eigenlijk geen
ng was, kost het Rita Wijmans-Feltzer (no. 3649 van de
pen Tjihapit, Muntilan en Ambawara) veel moeite
om haar emoties de baas te blijven. Zij was een van de Neder
landse vrouwen, die in het voorjaar van 1942 door de Japanners
werden geïnterneerd. Eén van die vrouwen, die met hun kin
deren door de regering in Londen tot de hel werden veroor
deeld omdat men hun verbood tijdig naar Australië te evacu
eren.
DE EXTRA LUISTER, waar
mee de bevrijding dit Jaar werd
herdacht, heeft een half mil
joen Nederlanders, die de oorlog
in Azië onder de Japanse bezet
ting doorbrachten, bitter ge
stemd. In de officiële herden
kingstoespraken werd met geen
woord gerept van de 29.000 do
den. die in het voormalige Ne-
derlandsch-Indie en in de
dwangarbeiderskampen in Bir
ma, China en Japan het leven
lieten. Velen werden bovendien
geschokt door de bezoeken, die
Prinses Beatrix en haar echtge
noot. en Prins Bernhard aan de
Japanse Keizer Hirohito brach
ten. Aan dezelfde keizer moesten
de uitgemergelde gevangenen in
de brandende zon urenlang bui
gend eerbewijzen brengen, totdat
zy er totaal uitgeput by neer
vielen.
Men hoopt, dat de regering
het door gebrek aan belangstel
ling goed wil maken door de 15-
de augustus «de dag waarop het
Japanse leger capituleerde" tot
een soort nationale feestdag
uit de roepen. Afgezien daarvan
is men van plan de slachtoffers
van de Japanse bezetting in
eigen kring te herdenken.
Het Comité 15 augustus 1970
wil zoveel mogelijk Nederlanders
vragen om ter gelegenheid van
een nationale dodenherdenking
de vlag op 14 augustus halfstok
te hangen. Voor zaterdag 15
augustus staat een massale her
denkingsbijeenkomst in het Ne
derlands Congresgebouw in Den
Haag op het programma Er
worden ongeveer 10.000 reünisten
verwacht. Tegelijkertijd zal er
een grote Pasar Baroe in de om
liggende straten worden gehou
den. Een Indische markt, die
een weeklang geopend zal zijn.
Ter herinnering aan de vele
vrouwen en kinderen die in de
Japanse kampen het leven lieten
zal in Den Haag een sober mo
nument herrijzen. Voorts zal er
een herinneringsboek verschij
nen.
De Japanners beschouwden zich
als de bevrijders van Neder-
landsch-Indië. daarom werden
alleen de blanken geïnterneerd.
Men hield er geen rekening
mee, dat duizenden Indiërs
daardoor hun werkkring verlo
ren, waardoor er ook buiten de
kampen onbeschrijflijk veel ar
moede werd geleden.
Door de film „The bridge on
the river Kwai" en de boeken
van C. van Heekeren is al vril
veel over ae interneringskam
pen voor mannen bekend. Om
een indruk te geven hoe de si
tuatie in de Japanse vrouwen
kampen was had onze verslag
geefster Jos Hagers destijds
het jongste kampkind van Bra-
stagi en Aik Pamienek 3 een
gesprek met Rita Wijmans-Felt
zer. één van de weinige overle
venden van de beruchte Javaan
se kampen Tjihapit. Muntilan
en Ambawara. en met Ria El-
kens, nu mevrouw Rapheal-Ver-
vloet, die als kamphoofd van
Brastagi en Aik Pamienke 3 be
kend werd als de moedigste
vrouw van Sumatra.
LEIDSCH DAGBLAD ZATERDAG 4 JTJLÏ 1970
I touverneur-generaal Jhr.
L. Tjarda van Starken-
fchouwer in december 1941
■^aan Japan had verklaard,
bijna vier maanaen de
paar de regering in Lon-
de vrouwen en kinderen
gaan omdat men de Ja-
Ie indruk wilde geven dat
^ch-Indië een onneembare
ss. Dat laatste probeerde
|an ook maar te geloven.
Ispiat nieuwjaarsdag in de
Ooit zo uitbundig werd ge-
I op de 1ste Januari van
oeng vluchtten de gasten
p enorm feest by ieder
f i in avondkledij de schuil-
waar het orkest onver-
ioor bleef spelen en men
iste alsof er niets aan de
Het was een macaber
de dood. want de mees-
overleefden de bezet-
|mans, klein, tenger en
6 zij in haar Ryswykse
1 de oorlog spreekt: „Je
(vaar langzaam op je af-
rj Jar wat kon je doen? On-
Baten in het leger, je wist
zinnig. Een jongetje van zes. dat
naast my stond, kreeg plotse
ling een hartaanval. Op een station,
waar wy uren stil stonden, smokkel
den Indonesische vrouwen een
paar thermosflessen met thee naar
binnen.
Wy kwamen tenslotte in het St.
Caniciusklooster in Muntilan aan,
waar wij met 5.000 vrouwen en kin
deren in een aantal gebouwen onder
gebracht werden. Er was hooguit
plaats voor 250 personen. Iedereen
kreeg niet meer ruimte dan een ma
traslengte en 45 cm. breedte. De
voedselsituatie was hopelcos. Het
beste eten dat binnenkwam moesten
wy onder het toeziend oog van de
Jappen opvoeren aan hun varkens.
Wij werden systematisch uitgehon
gerd. Wij kregen absoluut geen zout
meer. maar wel heel veel peper,
waardoor iedereen in een ommezien
van tijd ernstige bloedarmoede had.
Daarna kregen wij maispap te eten.
De onverteerbare korrels scheurden
je ingewanden open maakte je weer
loos voor dysenterie. Door de slech
te hygiënische toestanden stier
ven veel babies en kleuters aan nek
kramp. cholera en gele koorts.
Als je bij het appèl niet diep ge
noeg uit eerbied voor de keizer boog
werd je voor een behandeling mee
naar de kerk genomen. Als Je er
goed af kwam. moest je de hele dag
met Je knokige knieën roerloos op de
marnieren vloer knielen. Maar meest
al sloegen ze meteen met elektri
citeitsdraad op je ogen. drukten hun
sigaretten op je borsten uit en fol
terden Je met elektrische apparaten.
Je had nogal wat Jappen, die je uit
puur sadisme martelden. Daar
om vind ik het zo lachwekkend als
er over de Japanse cultuur wordt ge
praat. Want, 25 Jaar geledein hingen
zij je nog het liefst aan je haren op.
's Morgens om half acht was er ap
pèl. daarna moesten wy dwangar
beid verrichten, zoals een enorme vij
ver leegscheppen met lekke emmers,
eeuwenoude bomen omzagen met bot
gereedschap en met loodzware hou
welen de lavakorst van het land
afhakken. Als je even wilde uitrus
ten werd je met de zweep weer opge
jaagd. De kinderen deden ook aller
lei corveewerk. Wij probeerden met
een cabaret het moreel een beetje
hoog te houden en voor de rest wa
ren kaartleggerij en para-psychologie
de bronnen van nieuws, waardcor
wij bleven hopen op vrede.
in Sema
Ik kreeg een zenuwverlamming en
kwam in de ziekenboeg terecht. Het
had weinig zin, want er waren bij
na geen medicijnen. Er vielen steeds
meer doden, sommigen berustend
anderen vloekend en tierend. De
doodkisten raakten op. Toen ik hoor
de dat je alleen nog maar met een
schep zand in je gezicht kon wor
den begraven wilde ik in eens niet
meer dood
Toen werden alle zieken naar Am
bawara getransporteerd. In de bran
dende zon werden wij op brancards
heen en weer gezeuld. Pas na de be
vrijding hoorde ik. dat de Japanse
farmaceutische industrie met ons
wilde experimenteren. De bom op Hi
roshima was onze redding Maar erg I
veel van de naderende bevrijding
merkten wij niet, want de mannen
in *n nabij gelegen gevangenis wer
den zo afgrijselijk gemarteld dat wij
een kussen op onze oren drukten om
hun gekrijs niet te horen De Jap
pen pompten ze eerst helemaal met
water op en begonnen dan op hun
sterk gezwollen buiken te dansen.
Op 29 augustus kwam' de zus
ter ons zaaltje binnen. Ze zei: Rita
het is vrede, kan ik iets voor je doen'
Ik vroeg of ze mijn haar kon
wassen, want dat was bijna een jaar
niet gebeurd. Een paar weken na de
bevrijding werd ik met een
rode Kruistrein naar het ziekenhuis
van Magalan gebracht. Ze verdeel
den ons in twee groepen. Ik ging mee
met de eerste trein, de tweede kwam
nooit aan. want alle zieken werden
door de extremisten vermoord
Overvallen
Uiteindelijk werd het ook in het
j ziekenhuis te gevaarlijk, de Ghoer-
ka's- konden ons niet voldoende be-
i schermen en dus werden wij weer
I op transport gesteld. Onderweg wer-
I den wij door Indonesische extremisten
j overvallen Met een spervuur maai-
den zy tientallen vrouwen neer of
hakten zy ze met hun lange messen
in vieren. Krijsende kleuters gooi
den zij de lucht in en vingen zy met
hun bajonetten op. Het was een af
grijselijk bloedbad. Ik kreeg een
klap en een paar dagen later kwam
ik by op een brancard op het sta
tion van Semarang. Ik was de enige
overlevende, maar hoe het kwam
weet ik nu nog niet. Ik kwam op
nieuw in een ziekenhuis terecht,
maar het lukte my om er na een
paar weken weer uit te komen. In
Djakarta vond ik mijn man terug
en met de eerste de beste boot gin
gen wij naar Holland. Toen wy in
Amsterdam aankwamen zei een ha
venarbeider tegen my: „Hè. vuile
koeliedrijver, ga eens opzij. Op dat
moment had ik wel helemaal terug
willen zwemmen".
«aar. Toen de capi-
•kend trokken de
met vlag
de postweg over. Ik
Java even buiten
•ste Japanse soldaat
vam. belde aan om
Mijn woedende
hem met een bezem de
later kregen alle Ne-
vrouwen een oproep.
met niet meer dan twee
^ien 24 uur bij de afge-
■^oonwyk Tjihapit melden.
1^4.000 vrouwen en kinderen
^®in een paar huizen on-
Het was verschrikkelijk
V>ven op elkaar. Eerst kon
I eens naar de markt om
Jkopen. maar al spoedig
Vnp hermetisch dicht. Wy
|ien nog door de riolering
wanneer je van buiten
I medicijnen nodig had,
(was levensgevaarlijk. Als
)ëtrapte. werd je half dood
bis rantsoen was net ge-
^t dood te gaan.
Als ze terugkijkt op de oorlog zegt Ria Eikens, door haar
tweede huwelijk mevrouw Raphael-Vervloet: Het is eigenlijk
wonderlijk gegaan. Ik was net 30 en moeder van 3 kinderen
toen wij op 16 april 1942 met 939 mannen, vrouwen en kinderen
in een school in het bergdorp Brastagi, niet ver van de Suma-
traanse hoofdstad, Medan, werden geïnterneerd.
I Overplaatsing
regenseizoen kregen wij
pn strafoverplaatsing On-
bagage moesten wy een
toren buiten zetten, zodat
werd en onder de kak-
Ifcwam te zitten. Wij wer-
pze kinderen met zwepen
(agens en even later een
trein ingeranseld. Je
deren, zieken en bejaar-
elkaar. Vier dagen en
amen wij er niet meer
kerlakken liepen bij mil-
f ons heen en wij hadden
te eten. Er was geen toi-
IH|Jiet alles maar gaan. door
||||Hf&s het bijna niet uit te
werden vrouwen krank-
„De mannen moesten na een week
al weg. Toen kwamen wy helemaal
op ons zelf te staan. Wij werden door
de Jappen bewaakt en aan het werk
gezet, maar de interne gang van za
ken moesten wy zelf regelen. Ik vond
het belangrijk, dat dat goed zou ge
beuren. Kort daarop kozen de vrou
wen my als kamphoofd. Het eerste
jaar gaven de Jappen geen cent aan
i ons uit. Wy moesten om aan voedsel
te komen kostgeld betalen. Gelukkig
was de onderlinge teamgeest gewel
dig groot. Brastagi was in zekere zin
een uniek voorbeeld van het ideale
communisme. Geld. medicijnen en al
het voedsel dat wy persoonlijk beza
ten ging in één grote pot. zodat de
armen en ryken evenveel overle
vingskansen kregen. Zoiets kwam
bijna nergens voor".
„Op 24 november 1944 kwam de
commandant ons een lyst brengen
met de namen van 29 mannen, die
in een ander kamp waren overleden.
Misschien was het de druppel, die de
emmer deed overlopen ,want de vol
gende dag braken 350 vrouwen uit.
Het kon omdat de bewaking na de
viering van een Japanse feestdag
dronken of afwezig was. Toen ik ze
bij drommen het kamp zag uitlopen
om voedsel te zoeken was het al te
laat. De MP kwam er aan te pas om
onze uitgemergelde mensen met zwe
pen het kamp in te slaan".
„Mijn assistente Noor Prins en ik
werden verantwoordelijk gesteld. De
MP nam ons mee naar hun hoofd
kwartier, waar ze met alle geweld de
namen van de aanstichtsters wilden
weten. Wy zeiden dat zy zelf voor 'n
betere bewaking hadden moeten zor
gen en weigerden verder om ook
maar Iets te zeggen. Toen namen ze
ons mee naar hun martelkamer, een
vrij groot vertrek waar een Chinese
beul op ons wachtte".
„Wij werden aan onze haren aan
een katrol opgetrokken, hy draaide
ons de duimschroeven aan, bond ons
vast aan een ronddraaiend rad en
pompte ons helemaal op met water.
Je begrijpt nu eigenlijk nog niet dat
je het hebt overleefd, maar de beul
had geen succes en toen werden wij
alsnog ter dood veroordeeld. Ik maak
te my zorgen over mUn drie kinderen,
want lk wist dat mUn man ook al
was overleden, maar een MP'er gaf
my een knipoog, wy werden een
overvalwagen Ingetrapt, die ons naar
de executieplaats sou brengen, maar
inpla&ts daarvan reden se ons terug
naar het kamp en werden wy weer
vrygelaten".
De voedselvoorziening werd hoe
langer hoe slechter. Op 16 juli 1945
moesten wy naar het vernietigings
kamp Aik Pamienke verhuizen.
Vrouwen en kinderen sleepten als
slaven de bagage heen en weer, ter-
wyl de bewakers er met zwepen op
los sloegen. De primitieve houten
loodsen waarin wy met 1500 vrou
wen en kinderen werden onderge
bracht zaten onder de kakkerlakken
en de luizen en weldra werden wy
door legioenen ratten bestormd".
„wy kregen byna niets meer te
eten, maar ook het drinkwater werd
gerantsoeneerd. Wy kregen per per
soon per dag maar één conserven
blik water om te wassen, te drinken
en te baden. Er vielen steeds meer
doden, maar wy kregen niet eens
een schop om ze te begraven, zodat
wy met onze handen een kuil moes
ten graven".
„Toen kwam God zy dank de vre
de, anders hadden we het geen van
allen overleefd. Op nog geen vyf mi
nuten lopen van het kamp ontdekten
wy een rivier. De schuren, die wy
vanuit het kamp konden zien, zaten
vol Rode Kruispakketten met medi-
cynen. De Jappen die als een blad
aan een boom omdraaiden en ons nog
een tyd tegen de extremisten be
schermden. werkten toen opeens tot
diep in de nacht om massa's voedsel
aan te voeren. Het wós er allemaal
dus weL..."
ten crèmige lipstick in een lip
stick is een nieuwigheidje van
Max Factor. Een zachte kern in
een stevig omhulsel. Door deze
combinatie blijft de lipstick voch
tig en korrelt nooit. Het enige
nadeel is de vorm, want door die
zachte kern kan de lipstick niet
puntig worden gemaakt en dat is
een beetje moeilijker aanbrengen.
De kleuren van de lipsticks zijn
levendig, aangepakt aan de kleu
ren van de zomer.
De jonge vrouw is steeds meer
bereid geld uit te geven aan een
artikel dat modieus is. Niet al
leen de kleding is aan verande
ring onderhevig, ook op het ge
bied van de make-up treden en-
steeds veranderingen op. De pro-
j ducenten streven er naar ver
jonging te bewerkstelligen. Dat
kan geschieden door het gebruik
van oogschaduw in betoverende
kleuren en door het accentueren
van de wimpers b.v. door middel
van valse onder- en bovenwim
pers of mascara. De oog make-up
staat bijzonder in de belangstel
ling. De wangen worden een tik
keltje doorschijnend transpa
rantgeschminkt.
De heer Gil van Max Factor
(hij is 29 en Belg van geboorte,
maar woont nu in Italiëgeniet
op dit gebied internationale be
kendheid. Hij creëerde dit seizoen
talrijke nieuwigheden voor de ge-
Prinses Ira von Fürstenberg
met haar privé make-up specia
list Gil.
laatsv er zorging vcun de dames.
Prinses Ira von Fürstenberg- is
één van z'n vele „filmklanten".
De zonnebrandprodukten behoren
in de zomer bij een complete
huidverzorging als boter op een
boterham. Gelukkig heeft de Ne
derlandse markt keus genoeg
voor elk type huid. Crème, lotion
of olie, het is niet zo belangrijk
wat u gebruikt, maar wel dat u
één van de drie gebruikt als be
scherming tegen de zon.
„JRoyal beauty"
j Ladies' Home Journal kén het niet
laten om de schoonheidsgeheimen
van de societydames dezer aarde te
onthullen. Ditmaal is de beurt aan de
..royal beauty" Grace (Kelly» van
Monaco die op haar veertigste ver-
jaardag een gala-party heelt gegeven
I waar iedereen mocht horen dat ze
veertig was geworden. „Het is trou
wens erg moeilyk om je leeftyd
te vervalsen als Je voortdurend in de
publiciteit bent", zegt de echtgenote
van Prins Rainier „Iedere keer als
Je naam in bepaalde kranten wordt
vermeld staat je leeftyd erby. Ik ben
niet zo verschrikkelyk biy met die
veertig Jaren, vooral omdat ik het ge
voel heb dat lk zoveel meer van de
wereld zou moeten weten dan lk doe".
Over haar schoonheidsverzorging
wil ze niet veel meer vertellen dan
dat ze zichzelf „tameiyk dik" vindt,
daarom altyd trappen loopt als ze de
lift kan vermyden, veel wandelt, wei
nig make-up gebruikt. Ze vindt zich
zelf trouwens niet zo'n geweldige
schoonheid, hoogstens een tameiyk
aardige verschyning. „Ik vind het
niet belangryk of ik mooi ben, wel
of ik meer karakter heb dan vroeger.
Dat hoop ik maar".
Zoet-zoeter-zoetst
Na alle publiciteit rondom het al
I dan niet schadeiyk zyn van kunst
matige zoetstoffen zyn waarschyn-
ïyk wat vrouwen voorzichtigheidshal
ve teruggekeerd naar de oude, ver
trouwde maar wat de lyn betreft,
verraderlyke suiker. Toch moeten
we de hoop niet verliezen, roept La-
dies' Home Journal. In Amerika
wordt druk gewerkt aan nieuwe zoet-
mlddelen die „zoeter dan zoetstof en
even veilig als suiker" moeten wor
den. Men experimenteert daartoe
o.a. met citrusvruchten: de bitte
re bestanddelen van sinaasappels en
grapefruits zouden voor die nieuwe
zoetmakers een grondstof kunnen le
veren die 1500 maal zoeter is dan sui-
kea
Beetje vlees
„Mannen moet slank zyn. maar
vrouwen zien er beter uit met een
beetje vlees op hun lichaam. Voor
opgesteld natuuriyk dat het op de
juiste plaatsen zit. Zoals by myn
vrouw Patricia., die is precies goed".
Zanger Engelbert Humperdinck m een
interview met weekblad Woman, dat
Engelbert in het werkelijke leven
nog knapper vindt dan op het tv-
scherm. „Engel" zoals zyn (vele)
vrienden hem noemen, werd in 1936
als Gerry Dorsey in India geboren,
kwam als klein jongetje met zyn fa
milie naar Engeland, trad al op toen
hy nog op school zat, maar probeert
zyn drie kinderen zoveel moge
lijk buiten de schynwerpers te hou
den. „Ik wil niet dat ze om my na
righeid krygen. Er is altyd wel een
of andere leukerd die kinderen wil
laten zien dat hy niet onder de in
druk is van hun vader"
