LORENCE NIGHTINGALE:
Tien voedingstips voor
vakantiegangers
én van Engelands eerste „DOLLE MINA,S"'
r fi
FLORENCE NIGHTINGALE
IN TONEELSTUK
22 JUNI 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 21
EN HAAG (GPD) Een Dolle Mina' bij uitstek. Dat was
jnce Nightingale, die dezer dagen honderdvijftig jaar ge
il in de Italiaanse stad werd geboren, waarvan zij haar
naam overhield.
jrenee Nightingale mag dan wel de geschiedenis zijn inge-
als „de vrouw met de lantaarn", de liefdevolle verpleeg-
minder bekend is dat zij een doortastende vrouw was,
iaar wil doorzette, de Engelse meisjes van de betere stan-
als eersten van haar minderwaardigheidscomplexen
wachten bij een borduurwerkje tot er een huwelijksaan-
kwam en daarna niets anders doen dan leidinggeven aan
huispersoneel heeft verlost.
jeven vol strijd tegen misstan-
olgt nadat de 31-jarige Floren-
b als doel heeft gesteld zieken
in verplegen Zij is het thuis
beu. haar bazige moeder heeft
schillende minnaars de deur
ta, maar nu trotseert zij haar
Haar vader en moeder zijn
wanneer zij vertelt verpleeg-
willen worden. Niet zo vreemd
ns, want een ziekenhuis bete-
i die Jaren een smerig stin-
hol waarin zieken, die onmoge-
buis kunnen blijven, worden
Scheldwoord
woord „nurse" is in die jaren
icheldwoord, want het staat
aan iemand uitmaken voor
ien slet". Profiteuses zijn het,
rrouwen die in de ziekenhuizen
Aan drank verslaafde, lie-
wezens. die in de zalen vech
ten om de schamele bezittingen van
de stervenden en die zich zelfs af
geven met lijders aan besmettelijke
ziekten, voor een slok drank of een
paar stuivers.
En in deze holen, met deze ver
schrikkelijke vrouwen zou Florence
de in weelde opgevoede jongste doch
ter van Squire Nightingale en zijn
vrouw Fanny Smith haar verdere le
ven slijten?
Na verschillende ruzies krijgt Flo
rence tenslotte toch toestemming om
bij dominee Fledner in Kaiserwerth
in Westfalen een cursus ziekenverple
ging te gaan volgen.
In het geheim vertrekt Florence
naar Duitsland, familie en kennis
sen wordt vertelt dat zij een Europe-
sen wordt, verteld dat zij een Europe-
nurse in de familie te hebben zou
voor de trotse Fanny Nightingale
niet te dragen zijn geweest. Terug
in Engeland krijgt Florence de lei
ding van een tehuis voor adellijke
jEIDEN Precies elf jaar geleden op 20 juni 1959
vond in het Theater am Domhof te Ösnabriick de
tmière plaats van „Die Lady mit der Lampe", een
elspel van de Zwitserse schrijfster en toneelspeel-
r Elsie Attenhofer uit Zürich. Zij beschrijft in deze
\rukivekkende documentaire het leven van een der
ootste vrouwen uit de wereldgeschiedenis, Florence
ghtingale, verzorgster en troosteres van duizenden
vende en gewonde soldaten uit de Krimoorlog (1854-
en pionierster van de moderne ziekenverpleging
Ie opvoering van dat stuk door het Osnabrücker The
ir am Domhof met de schrijfster als gastspeelster in
titelrol werd een uitbundig succes. Elsie Attenhofer
een strijdbare vrouwdie zich met haar gehele vrou-
dijke wezen vol gloed en warmte en een weldadig
ndoend agressief enthousiasme inzet voor de reële
larden van het leven, voor het betrachten van mense-
cheid en voor de bescherming en de ontwikkeling
n de persoonlijkheid. Voor deze dingen ziet zij vooral
n taak weggelegd voor de vrouw. Zij werd getroffen
or de moed en de opofferingsgezindheid van de grote
fletse, wier devies was „Niet om te haten, maar om
f te hebben leef ik". In de vorige eeuw was Florence
ghtingale een moderne vrouw. Vandaag de dag is zij
l meer dan ooit.
Het stuk van Elsie Attenhofer is opgebouwd uit zes
Jerelen en speelt zich af in de deftige ouderlijke wo-
jig van Florence Nightingale in Londen, en in de af-
jjjjjcihtelijke lazaretten in Skoetari (Turkije) en de Krim
Rusland). De gewondentaferelen zijn adembeklem-
iend door hun vreselijke realiteit, zonder welke echter
werk van deze „engel der mensheidzoals zij
iter werd genoemd niet valt te begrijpen.
Het is jammer dat dit spel het Nederlandse toneel
iet heeft bereikt. Misschien ligt hier een taak voor de
d.L.
zieke dames in Harleystreet in
Londen. Niet zonder strijd in huize
Nightingale, want het tehuis' is een
nogal verlopen inrichting. Binnen
een jaar maakt Florence er een mo
deltehuis van.
Krimoorlog
Dan breekt in 1854 de Krim-oor-
log uit. De strijd tussen Engeland.
Turkije, Frankrijk en het kleine
Sardinië tegen Rusland. Een oorlog
waarin Florence naam onsterfelijk
wordt, al zijn haar daden daarna
veel belangrijker.
ADVERTENTIE
DAMESMODE
in exclusief jonge stijl...
Voor het eerst wordt een oorlog in
de dagbladen verslagen. De Times
heeft de in Engeland al zeer beken
de jounalist Willian Howard Russell
naar de Krim gestuurd en in zijn
verhalen, voor de eerste maal via
telegraaf vertelt hij zijn lezers,
van de dappere strijd van de En
gelse soldaten.
Maar hij schrijft ook over de ver
schrikkingen die gewonden doorma
ken. Over de vreemde beslissingen
die generaals nemen, waardoor dui
zenden letterlijk de dood worden in
gejaagd.
Maar schrijft Russell sneuve
len is beter dan gewond raken". En
hy vertelt welke verschrikkelijke
toestanden er heersen in Skoetari en
Balaklava, waar ook de veldlazaret-
ten staan.
Een reportage in de Times van
15 october 1854 is beslissend voor
het verder leven van Florence Night
ingale.
Hierin beschrijft Russell een hos
pitaal. Dit verslag maakt diepe in
druk in Engeland. Florence Night- 1
ingale reageert onmiddellijk. Zij
schrijft een brief aan haar neef, de
minister van Oorlog Sir Herbert en
vraagt hem haar een taak te geven
bh de verpleging van de gewonde
militairen op de Krim. Sir Sidney
Herbert, op wie hevige kritiek wordt
geleverd, heeft op datzelfde moment
Florence een brief geschreven, waar
in hy haar vraagt met een aantal
verpleegsters naar Skoetari te gaan.
De brieven kruisen elkaar.
„Lady in chief"
77 J
Florence wordt benoemd tot leid
ster van de verpleegdienst met de
titel „lady in chief". Heel Engeland
geeft geld voor deze nieuwe dienst
en reeds na zes dagen op 21 okto
ber vertrekt Florence met 38 ver
pleegsters en een voor die dagen
enorme medische uitrusting naar
I Skoetari.
Op 4 november is zij op de Krim
en treft er onbeschryfelyke, onmen-
j selijke toestanden aan. In het
..hospitaal" Skoetari liggen de gewon
den over een afstand van zes en een
halve kilometer naast elkaar. Zij lig
gen onverzorgd in het beste geval on
der een van geronnen bloed styf ge
worden laken. Krijgen byna geen
of onjuiste voeding en sterven als
ratten.
Het hoofd van de medische dienst,
dr. Hall, is woedend dat het vader
land hem een aantal, en nog wel
vrouwelijke, pottekijkers stuurt. Hij
negeert en saboteert op alle moge
lijke gebieden de werkzaamheden
i van de „lady in chief" en haar ver
pleegsters. Maar dan toont Florence
wie zij is. Het meisje uit de betere
Nightingale wie zij is Het meisje uit
de betere Engelse standen, die op
gevoed is in een milieu met dienst
boden, gouvernantes, huis- en rij
knechten en ander dienstpersoneel,
werkt 20 uur per etmaal
Zy stampt letterlijk in een paar da
gen een centrale keuken en een was
serij voor de zieken uit de grond, or
ganiseert. administreert, regelt en
doet alles wat nodig is en maakt aan
het einde van haar werkzaamheden
iedere nacht een ronde langs alle
gewonden. Als de doktoren reeds ter
ruste zijn, schrijdt de tengere Flo
rence met een lamp in de hand dooi
de met kaarsen slecht verlichte za
len, waar duizenden gewonden lig
gen. De gewonde militairen kussen
de schaduw als zy langs hen loopt
en noemen haar „The lady with the
lamp" (de dame met de lamp).
Troostend waar zy wist dat de dood
zal komen, opbeurend waar de moed
verloren, helpend waar hulp nodig
is, controlerend of allen verzorgd
zyn.
Stierven er vóór Florence in Skoe
tari kwam 42 procent van alle gewon
den. na vier maanden is dit percen-
tage teruggelopen tot 2. Haar naam,
voor haar vertrek naar de Krim in
de society in opspraak gebracht en
het middelpunt van kwaadsprekery
en intriges is in korte tyd in Enge
land. ja in hele de wereld een begrip.
Wanneer de vrede is gesloten,
weigert Florence een nationale hul-
I de. In alle stilte keert zy terug. Zy
gaat de achterdeur van haar ouder
lijk huis binnen om niet gezien te
worden, op het moment dat nog nie-
j mand weet dat zy weer in Engeland
terug is. Lichamelyk is zij verzwakt
dcor een aanval van cholera in Skoe
tari, maar haar geest is ongebroken.
Zij gaat een medisch fonds beheren
en bindt de strijd aan voor hervor
ming van de medische verzorging.
Zy schrijft brieven naar alle delen
van de wereld om inlichtingen over
de toestanden in ziekenhuizen en
zorgt via haar neef. die nog steeds
minister is, dat een commissie de
hygiënische toestanden in de kazer
nes onderzoekt. Binnen korte tyd is
I Florence Nightingale de meest voor
aanstaande deskundige op het gebied
van ziekenverpleging in hospitalen
en ziekenhuizen.
Zij schrikt voor geen middel terug
om lakse ambtenaren aan het werk
en ministers onder druk te zetten.
Zy vecht zó verbeten, dat zy haar
neef. die een zwakke gezondheid
heeft maar zich steeds weer door
Florence tot nieuw werk ook bui
ten zijn ministerie laat aanzetten,
letterlijk de dood in drijft. Zy ziet
dat na zyn dood in, treurt er om.
maar toont weinig spyt
ideeën ingang hebben gevonden, een
legende. Zij is ook nog de wegbereid-
ster van het Rode Kruis. Wanneer
de Zwitserse bankier Henri Dunant
de schepper van het Rode Kruis in
1872 by een bezoek aan Londen
wordt gehuldigd, wyst hij alle lof af
met de woorden: „Hoewel ik bekend
ben als de grondlegger van het Rode
Kruis en de initiatiefnemer van de
conferentie van Genève. komt alle
eer voor beide zaken toe aan een
Engelse vrouw Wat my heeft ge
ïnspireerd was het werk van Floren
ce Nightingale in de Krim-oorlog."
Florence krygt de leiding van het
St. Thomas-ziekenhuis in Londen en
wordt spoedig gehaat door vele ver
pleegsters. omdat zy in het belang
van de zieken absurd strenge regels
uitvaardiet en er dag en nacht op
toeziet dat deze worden nageleefd.
Leerboek
Scholen
In de ministeries vreest men haar
onfeilbare geheugen, haar logische
redeneertrant en haar onverzettelyk-
heid. Deze drie eigenschappen benut
zy om scholen voor vroedvrouwen en
verpleegsters te stichten, de armen
zorg en de ziekenhuizen te reorgani
seren.
Zij ontvangt vorsten by zich thuis,
organiseert buitenlandse gezondheids
diensten, krijgt een enorme politieke
invloed en wordt later wanneer haar
Zy schrijft een leerboek voor ver
pleegsters ..Notes on nursing", dat
in 1859 verschynt Daarnaast schrijft
zy verschillende artikelen in vak-,
week en maandbladen Artikelen die
ook door het buitenland worden over
genomen. Zoals in ons land in het
Maandblad voor ziekenverpleging",
van 15 augustus 1892, waarin zij be-
schryft hoe zy een ideale verpleeg
ster voorstelt: Zijn als een moeder
voor haar kind: zy moet gehoorzaam
zyn: n aar intelligent gehoorzaam;
betrouwbaar, matig en eerlijk: vol
toewyding en vlytig.
Zo ziet Florence Nightengale de
ideale verpleegster en niemand be
ter dan zij die de betekenis van het
w oord nurse van vunzige slet in toe
gewijde zuster had veranderd, had
meer recht van spreken.
Florence Nightingale was in haar
dagen een Dolle Mina by uitstek. Zij
vocht tegen alles wat traditioneel,
vastgeroest en historisch was. Zy
zorgde voor de eerste vorm van
emancipatie van de Engelse meisjes,
die van de wieg tot het graf aan
voorordelen waren gekluisterd. Zij
opende de mannen van haar tijd de
ogen. De heersers in maatschappij
en gezin, die de vrouw tot het mo
ment dat Florence met haar 38 ver
pleegsters naar de Krim ging. als een
Florence Nightingale
leven van strijd
tweederangs vezen hadden be
schouwd. hooguit geschikt voor huis-
houdelyk werk of afstompende ar
beid in fabrieken of op het land, maa
zeker niet in staat initiatieven te ont
wikkelen. laat staan ze uit te voeren.
Hierin als eerste verandering te heb
ben gebracht is naast haar lichten
de voorbeeld als echte verpleegster
de grootste verdienste Van Florence
Nightingale.
HAN WIELICK
Florence Nightingale (tueede
van linksi in gesprek met het
hoofd van de Engelse medische
dienst, dr. Hall. (tweede van
rechts', die geen vrouwelijke
pottenkijkers" in het leger duldt,
iScène uit het toneelstuk van El
sie Attenhofer
(Fotobots-Osnabrück)
Ex-sex-symbool
„Ik was er ziek en moe van, om
altyd als een sexsymbool te worden
bekeken. De hemel weet dat ik me
zelf nooit zo heb gezien" Duidelyke
taal van filmster Jane Fonda in
een interview met McCall's naar
aanleiding van haar bekroonde rol
,n de film ..They shoot horses, don't
they?". Ze speelt de figuur van Glo
ria. „een ontwortelde bittere figuur,
een verliezer". Om helemaal in de
huis van Gloria te kunnen kruipen,
liet ze haar lange blonde haren af
knippen. draafde elke dag een uur
langs het strand, wandelde een paar
kilometer per dag, zwom in koud
zeewater en volgde een streng dieet.
Toch zegt ze dat ze sinds cle ge
boorte van haar veertien maanden
oude dochter Vanessa 'filmregisseur
Roger Vadim is de vader» met meer
zo is geobsedeerd door haar filmcar
rière. Ze neemt nu zes maanden va
kantie om dingen te doen. die ze al
tyd al had willen doen, zoals het ro
ken afleren (door middel van zelf-
hypnose» en het bereizen van heel
Amerika Jane Fonda is 32 en wil
daarom voortaan geen meisjesrollen
meer spelen, maar voelt zich Jonger
dan toen ze achttien was en is niet
bang voor ouder worden. Haar lief
ste bezigheid: „Een nacht in een
vreemd hotel doorbrengen: Dat
geeft me een verrukkelyk gevoel van
vryheid".
Etagc-rok
Florence Nightingale (met lamp in haar handbij een
stervende soldaten uit de Krimoorlog. (De titelrol werd
'olkt door de schrijfster van het toneelstuk ..De Lady met
lamp", Elsie Attenhofer uit ZürichFotobots-Osnabrück
Geen zomer gaat er voorbij, of het
voorlichtingsbureau voor de voeding
komt wel een keer aan onze deur
kloppen met een bundeltje waar
schuwingen tegen de ..Salmonel
la. Een ondanks haar welluidende
naam zeer geniepige bacterie die het
gemunt heeft op het bederven van
voedingsmiddelen, en daarmee te
vens op het bederven van de vakan
tie. „Buikgriep", ook wel zomerdiar-
ree genoemd, blyft meestal niet uit
als de salmonellabacteriën actief zijn
geweest en ze zyn dat vooral by ho
gere temperaturen. De kans dat ze een
aanval op de maaltijden en daarmee
op onze ingewanden doen, is d aar
door in de warme zuidelyke vakan
tielanden nog groter dan 'in eigen
land.
I Niet alleen vlees, vis en kip, ook
melk, ys rauwe groenten en water
kunnen de salmonellabacterie de
kans geven om toe te slaan. Ze gaat
echter wel by tachtig graden dood.
terwyl ze zich by temperaturen van
nu graden en nog lager niet meer
kan vermenigvuldigen Dat betekent
dus dat goed koken èn goed koelen
van voedingsmiddelen twee effectie
ve wapens zijn in de stryd tegen de
vakantiebederver.
Hygië
ne vo<
>rop
Onder het motto ..bederf' uw va
kantie niet" heeft het Voorlichtings
bureau in tien punten samengevat
wat iedere vakantieganger kan doen
om de salmonellaplaag een stap voor
te zyn.:
RIJKE NFCFRIANDSF JFUGD JAARLIJKSE UITGAVEN VAM TIENERS14-J9jaar)
grondig handenwassen na ge
bruik van het toilet, voor het koken
en voor het eten.
keukengerei en vaatwerk by het
kamperen afwassen met heet sop en
niet met de Franse slag afspoelen
in het dichtstbyzijnd water.
in het buitenland liever mineraal
water dan gewoon water drinken.
Fruit zoveel mogelyk schillen,
gioenten en fruit goed wassen zo no
dig in gekookt water
thee. hand- en vaatdoeken ge
regeld wassen en snel drogen, indien
mogelyk in de zon.
Gezinsleden met ingewandsklach
ten niet by het koken laten helpen,
restjes weggooien als er geen koel
kast by de hand is.
geen rauw of halfrauw vlees eten,
maaltyden snel aan de kook bren
gen en minstens een kwartier laten
doorkoken.
losse melk en aangebroken fles-
senmelk 's avonds even koken, losse
en gepasteuriseerde melk in de Mid
dellandse Zeelanden vóór het ge
bruik al koken omdat de veestapels
niet gegarandeerd tbc-vry zyn
geen onverpakt ys eten dat in
karretjes langs de weg wordt ver
kocht.
Tenslotte: vooral niet afgaan op
uiteriyk en geur van te gebruiken
voedingsmiddelen. Voedsel dat
besmet is met salmonellabacteriën,
kan er namelyk goed uitzien, goed
ruiken en uitstekend smaken, waar
schuwt het Voorlichtingsbureau voor
de voeding.
Weer een modesnuf van Jaren ge
leden die terugkeert in de zomermo-
de 1970: de „etage-rok", bestaande
uit een glad heupstuk met twee bre
de aangerimpelde stroken die de
knie ruimschoots bedekken. Ditmaal
gemaakt uit katoen in donkere kleu
ren. bedrukt met kleine bloementjes.
gecombineerd met zigeunerachtige
hoofdsjaals van dezelfde stof en met
dunne effen bloezes met lange
mouwen.
Vorstin
„Het gouden middaglicht speelde
op de kiistallen kandelaars en op de
glinsterende byzettafel van bewerkt
glas. De bloemen in de vazen wa
ren. bedrukt met kleine bloemetjes,
merig Chopin speelde op de rozen-
houten piano was mooi". Het lykt
op een passage uit een slechte ro
man, het is de aanhef van een arti
kel (in Woman) over koningin Siri-
rikit van Thailand: achtendertig
Jaar. moeder van vier kinderen en
nog altyd „mooi als een lotusknop".
Woman beschryft haar als een hard
werkende vorstin die elke dag tot de
bodem uitbuit, streng voor zichzelf
is en volgens één van haar mede
werksters meer uithoudingsvermo
gen heeft dan haar Jongste hofda
mes Om fit te biyven doet de vrou-
weiyke hofhouding elke ochtend een
uur gymnastiek onder leiding van de
koningin. Ze wil dat haar kinderen
flink en zelfstandig worden en daar
om kampeert het koninkiyk gezin
tydens de vakanties vaak een nacht
in de bassen, wuarby de vorstelyke
kampeerders hun eigen potje koken.
Hoewel koningin Sirikit toegeeft dat
deze wereld voor jonge mensen niet
zo gemakkelyk is om in te leven
vindt ze dat de Jeugd de oudere ge
neratie met respect moet behande
len. „Myn man en ik zyn geen toe
gevende ouders. Ik vertel myn kin
deren hetzelfde wat myn moeder
tegen my zei: zonder Je ouders zou
Je niets zyn. De oudere generatie
vormt de treden waarlangs de Jeugd
naar boven klimt. Je moet de oude
ren eren en dankbaar zyn".
