„Sjef van Dongen" in 1928
Nederlands nationale held
„Nederlander staat te snel
klaar met zijn oordeel"
De rampzalige Poolvlucht van
Nobile met de „Italia"
Van Poolredder tot rustend politicus
rancho Ibanez (Spaanse les)
PAGINA II
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 13 JUNI lfeiM
DE EEUWIGE IJSKAP OM DE NOORDPOOL
AARDENBURG (GPD) Kop in het Haagse
blad „De Nieuwsgier" van 30 augustus 1928: „Een
medaille voor Sjef van Dongen. Waarom geen rid- j
derorde?" De redactie vermeldt eerst in een zin.
zo het Staatsblad, dat bij Koninklijk Besluit de
gouden erepenning voor menschlievend hulpbe
toon een loffelijk getuigschrift is toegekend aan
J. M. A. C. van Dongen, ter zake van zijn moedig
gedrag in de Poolstreken. „De regeering" zo ver
volgt het blad, „heeft dus officieel de groote ver
dienste van Sjef von Dongen, bij zijn poging om
Nobile's bemanning te redden, waarbij hij zelf we
kenlang in levensgevaar verkeerde willen beloo-
nen. Dit is toe te juichen. Een landgenoot, die zich
dusdanig heldhaftig gedraagt, heeft daar ook vol
komen recht op".
De positie is nu ook bekend. Een
ijsschots is het pakijs noordelijk van
Spitsbergen, die in de poollente lang
zaam afbrokkelt. Rusland zendt ijs-
brekers, Finland en Zweden vlieg
tuigen. de bekende Noorse poolreizi
ger Amundsen, hoewel een tegenstan
der van Nobile's poolexpeditie, doet
met twee helpsters per vliegtuig een
reddingpoging men zal nooit meer
iets van hem horen.
Op Spitsbergen huist de Neder
lander Sjef van Dongen, die daar
als kantoorbediende bij de „Spits
bergen Compagnie" (steenkool) zijn
loopbaan waardig begonnen is. Op
het moment van de ondergang van
de ..Italia" is hij al geen kantoor
bediende meer, maar wachtsman,
met een Deen en een Duitser ach
tergebleven om over de bezittingen
van de liquiderende compagnie te
waken.
Hij was in Haarlem geboren, had
in Amsterdam gewoond, later in
Tilburg, waar zijn vader een betrek
king aanvaardde bfi de Spitsbergen
Compagnie en in 1922 naar de Pool
streek vertrok. Zün gezin volgde een
jaar later Toen in 1926 het bedrijf
werd stilgezet, keerde het gezin Van
Dongen terug naar Nederland. Sjef
bleef achter als wachtsman. In die
kwaliteit, kreeg hij faam als ..hon
denmenner en sledevoerder": hij
had het beste stel sledehonden van
aankomst in Rotterdam met huldi
ging en toespraken volgden in vrij 1
wel iedere stad en stadje intochten
en ontvangsten. Oude foto's tonen de
gebruinde Van Dongen, schuilgaand
onder een krans in open auto's, ge
flankeerd door padvinders en vrouwe
lijke leden van turnverenigingen. Bij
de foto in de Arnhemsche Courant
in Arnhem is Sjef van Dongen,
die de naam van ons land tijdens
ae redding van Nobile en de zijnen
op zoo kranige wijze heeft hoogge
houden. op grootsche wijze ontvan
gen. In een versierden auto, voor
afgegaan en gevolgd, door muziek
corpsen en geflankeerd door feeste
lijk getooide jongedames, maakte hij
een waren zegetocht door de inet
menschenmassa's gevulde straten
Met krans Sjef van Dongen".
ontvangsten maar doorgaan. Oude
krantefoto's laten Van Dongen veel- I
al op perrons zien, omstuwd door
driftig schrijvende verslaggevers er.
heren met zwarte hoge hoeden, die
het comité vormen.
Voor een passend welkom was nog
eens een „Sjef van Dongen-mars" ge
componeerd De Spitsbergen Com-
nie stelde een hogere functie in het
vooruitzicht en zorgde voor een stu
diefonds. Een rijwielfabrikant haast
te zich te annonceren: „Tijdens zijn
studie in Holland zal Sjef van Don
gen een „Storm Vaderland" rijwiel
berijden Een redactioneel bericht in
het Dagblad van Arnhem bevestigd*»
dit: „Gisteravond waagde Sjef van
Dongen het, zijn woning te verla
ten om op aanbod van den heer Adr.
Bax, bekend rijwielhandelaar hier ter
verkoop voor Nederland voor Sanovite
voor de Liga-fabrieken hem naar
Oostburg. waar hü zün vrouw leer
de kennen, inwoner en winkelier
werd. Nog steeds niets in de bestuur
lijke sfeer Toen kwam de oorlog, het
verzet ..schrüf daar maar niets
meer van") en bij het coördineren
van de eerste voorzieningen voor het
verwoeste Oostburg ziet men Van
Dongen voor het eerst in de over
heidssfeer als hij probeert als inko
per voor het Militair Gezag artike
len voor de bevolking los te krügen.
Toen werd hy plotseling gevraagd
waarnemend burgemeester van Aar
denburg te worden (hü is dat ook
van Oostburg korte tyd geweest» en
drie dagen later was de benoeming
een feit. in 1946 ging het „waarne
mend" er af.
het eiland
Expeditie
Aanloop tot de lcacht' ,.I«at deze
e -kenning beloond wordt met een
medaille en niet met een ridderorde
zal in breeden kring betreurd wor
den. Wanneer men de overigens prij
zenswaardige verdiensten van een
voorzitter van een korfbalbond. van
ambtenaar of onderwyzer met 25
jaar trouwen dienst, vast salaris en
pensioen beloont met de Oranje-
Nussau-orde. dan zou voor den no
tulen. eeroollen, maar gevaarlijken
daad van Sjef van Dongen eenzelfde
onderscheiding minstens even goed
op zijn plaats geweest zyn. En
menigeen zou trotsch zyn geweest op
eene regeering, die aldus de meest
veraitc^telyKe onderdanen vón de
koningin, zonder onderscheid des
perrons, belocmde"
Driemaal ridder
Sjef van Dongen, de scheidende
Zeeuwse Gedeputeerde J. M. A. C.
van Dongen, is dit bericht vermoe-
delyk allang vergeten. Na zijn bur
gemeesterschap van Aardenburg
(1945-1962), zyn lidmaatschap van
van de Tweede Kamer (1956-1966)
en zün lidmaatschap van de Zeeuw
se Provinciale en Gedeptueerde Sta
ten (1948-1970) is hem intussen
het ridderschap in de Orde
van de Nederlandse Leeuw toe
gevallen. wat de redactie van „De
Nieuwsgier" in 1928 uiteraard ook
niet heeft kunnen voorzien. De heer
Van Dongen is trouwens driemaal
ridder. Italië maakte hem na zün
reddingsactie in het Poolüs (de
verongelukte Nobile-Zeppelin) ridder
Italiaanse Kroon en voorts viel hem
de pauselüke onderscheiding van
Ridder in de Orde van Gregorius de
Grote toe.
De verbolgenheid van „De Nieuws
gier" in 1928 was begrijpelijk. Van
Dongen. 22 toen, had samen met de
Italiaanse officier Sora maanden
lang over het onherbergzame üs van
Spitsbergen gezworven om generaal
Nobile en de bemanning van het ver
ongelukte luchtschip te redden; ze
hadden moeten leven van vlees en
soep. bereid van hun eigen sledehon
den Na dit barre avontuur was zo
wat half Nederland bü de huldiging
van Sjef van Dongen betrokken ge
weest. kranten en tüdschriften had
den er maandenlang hun voorpagi
na's en zondagbülagen mee gevuld
en nu kreeg de redder van zün eigen
regering de gouden erepenning
voor „menslievendiheid".
Nobile
Merkwaardig is. dat als na veertig
Jaar diezelfde J. M. A. C van Don
gen afscheid neemt van de laatste
van zyn bestuurlüke functies, en er
J. MA. C. (Sjef) van Dongen.
eens de held van de Noordpool. I
die afscheid neemt als lid van
Ged. Staten van Zeeland.
na Spitsbergen een markant burge
meesterschap is geweest (herbouw
Aardenburg) en niet weg te cüferen
verdiensten als kamerlid voor de
KVP, het avontuur van Spitsbergen
blijft domineren. Het is interessan
ter. boeiender, menselüker. Men
moet van de generatie van Van Don
gen zün om het verhaal ven Nobile
en zün verongelukte luchtschip ..Ita
lia" tot in de details te kennen.
Italië, zonnig, maar reeds fascis
tisch en geleid door Mussolini, zou de
Noordpool bereiken en de hele we
reld, zoals dat in die dagen heette,
keek ademloos toe. Op 15 april heeft
generaal Umberto Nobile in Milaan
het sein tot vertrek gegeven: de
,/i.a'ia" vliegt in de richting Spits
bergen met aan boord de Italiaanse
vlag. die boven de Noordpool zal wor
den afgeworpen «Mussolini vindt de
onderneming voor de jonge fascisti
sche staat van het hoogste belang)
en een eikenhouten kruis dat, even
eens ter afwerping, door de Paus
beschikbaar is gesteld De expeditie
zal zeventien doden kosten.
Als op 11 mei de ..Italia" op Spits
bergen een eerste poging doet voor
een korte proefvlucht boven het üs.
mislukt die door het slechte weer Op
14 mei heeft men meer succes en
op 23 mei start men dan definitief
voor de sprong naar de Pool. Het is
uitstekend weer en de Pool wordt al
op 24 mei bereikt. Vlag en kruis gaan
overboord en nadat het luchtschip
twee uur boven de afwerpplaats
heeft rondgecirkeld keert men terug.
Er steekt een storm op. het hoogte
roer, luistert niet meer, de „Italia"
verliest hoogte, beukt met de gondel
het üs, negen van de vüftien opva
renden blüven tussen resten van de
gondel op het ijs achter, vier van
hen zün gewond, één dood. De „Ita
lia" verheft zich weer en sleurt de
rest van de bemanningsleden «zes)
mee. Van deze zes mensen, noch van
het luchtschip, heeft men ooit meer
iets gehoord of gezien.
Noodkreet
Tussen de wrakstukken van de
gondel vinden de acht overlevenden
(onder wie de gewonde Nobile) de
radiozender en ontvanger. Het zal tot
6 juni duren eer de marconist Bia-
gi een boodschap van Radio Rome
ontvangt. Een amateur uit Archan
gel heeft de noodkreet doorgegeven,
reddingsploegen worden gereedge
maakt.
Hü heeft er twee eenzame Spits-
bergse jaren opzitten, ais dc ramp
zich voltrekt en hü van de Noorse
gouverneur Basso het verzoek krijgt
om met de honden en slede een ex
peditie uit te rusten om Noble en
zijn mensen te readen. Een schip
brengt hem en de Deense ingenieur
Varming, die hem zal vergezellen,
tot aan de ïand van het poolys. Aan
boord zün Italianen, van wie er één
aan de expeditie wordt toegevoegd,
kapitein Sora. met wie Van Dongen
(Varming. geplaagd door vermoeid
heid en sneeuwblindheid moet opge
ven» de barre tocht over het ijs zal
maken, waarbü Van Dongen en So
ra tenslotte met hun eigen gelief-
de en eigenlijk onmisbare honden
de honger moeten stillen. Hun en
derneming blijkt een overbodige af
faire. ais de Russische üsbreker
„Krassin" Nobile en zijn mannen
oppikt van de schots, die enige mij
len is afgedreven van de plaats,
waar Van Dongen en Sora uitkomen.
Scandinavische vliegers moeten hen
oppikken en eveneens naar de Kras-
sin brengen.
„Koene Nederlander"
Het lijkt een deceptie, maar in j
Nederland brengen de kranten da-
gelijks in een voor die tyd forse op- j
maak de stoutmoedige verrichtingen j
van „Van Dongen en zijn honden."
Men ziet foto's van „die koene Ne- j
derlander Van Dongen, met zijn hon-
denslede gekiekt voor het vertrek
van Spitsbergen en de stemming
die toen in Nederland ontstond,
wordt het best weergegeven door
een gedicht in „De Maasbode" van
14 juni 1928. waarin Van Dongen be
wierookt wordt als een nationale
held.
Van Dongen wist niet. wat hem te
wachten stond. Hij had er iets van
kunnen vermoeden, toen hem in het
Noorse Bergen een verslaggever
van het toen bestaande geïllustreer
de weekblad „Het Leven" opwacht
te. die als eerste alles „uit zün eigen
mond" wilde optekenen. Na veertig
jaar is het. bü alle respect voor wat
Van Dongen toen presteerde, koste-
lük „Het Leven" weer eens ter
hand te nemen.
„De redacteur van „Het Leven"
is de eerste Nederlander die hem
begroet," meldt het blad bescheiden
en men ziet hen afgebeeld, samen
gekiekt op de Grote Markt te Oslo.
Van Dongen gebruind, argeloos,
daarnaast de redacteur, middelbaar
en vooral pedant. „In de poolzon op
't schitterend-[lakkerend üs van de
poolstreek is hü tot brons gebruind."
houdt hü zün lezers voor. „maar 't
staat hem goed onder den ietwat-
gekroesden zwarten kop."
Een ander citaat mag eveneens
niet ontbreken„Heele drommen
Noorsche Journalisten komen nu op
zetten en hü is voor ieder vriende-
lük: van een paar woorden maken
ze een heele kolom, zegt-ie me ver-
trouwelük; dat deden de Ameri
kaanse en Noorsche krantenlui die
naar Kingsbay op Spitsbergen waren
gekomen, ook". „Maar het
meeste is fantasie, jong." „Daarom
zal ik voor „Het Leven," dat me
zoo vriendelük welkom kwam hee-
ten, alles precies vertellen zoals het
is geweest, want de menschen weten
er nog niets van om zoo te zeggen,
't is een curieuze historie, als je a!
die dwaze verhalen leest, die de
couranten over ons en onze expedi
tie en wat we beleefden, al neer
schrüven."
Aldus „Het Leven" van 18 augus
tus 1928.
Dat ging zo een jaar door. Van
Dongen moest lezingen houden
Driehonderdzestig stak hü er af in
één jaar. soms twee per dag. Een
uitgeverij drong aan op een boek. dat
onder de titel „Vijf jaar in ijs en
sneeuw" zou verschünen.
De kranten vergaten niets. „Een
gesprek met de moeder van de pool
reiziger". „Sjef van Dongen in
Waalwijk", „de huldiging te Tilburg",
„een jjoolhond ten geschenke" De
Nieuwe Tilburgsche Courant, goed
geïnformeerd als altijd, wist plotse
ling te melden: „Gisteren vertoefde
de heer Sjef van Dongen wederom
in onze stad. Uit zijn uitlatingen viel
op te maken, dat hij verschillende
aanbiedingen uit Amerika ontvangen
had en niet ongeneigd was hieraan
gevolg te geven". En intussen bleven
de „triomfantelüke intochten" en
stede, in diens magazijn het Vader
land-rijwiel uit te zoeken, dat de
heer Bax hem op de avond van de
huldiging had toegezegd. Sjef koos
een Storm-Vaderland. De belangstel
ling voor de rüwielzaak was enorm.
Honderden bespiedden Sjef van Don
gen. terwijl hü met zijn vader keuze
deed uit deze kerncollectie van twee-
wielers".
Beu
Maar de jonge Van Dongen raakte
de huldigingssfeer en het optreden
als spreker zo beu. dat hij het Va
derland-rijwiel vergat, op een grote
Harley stapte en naar Eindhoven
reed om te solliciteren bü Philips.
Hij werd onmiddellijk aangenomen
en was vanaf die dag reiziger in
neonbuizen. lichtreclames en plan-
tenbestralers een aantal jaren latei-
voerde een andere baan alleen-
„Toen was ik plotseling burge
meester van een afgebrand dorp.
Eede was voor 96 procent verwoest.
Aardenburg voor ruim vüftig pro-
j cent. Gelukkig was ik tegen veran-
1 deringen opgewassen. Mün hele le
ven was eigenlük vol van plotselin-
gen wendingen. Het is een druk le
ven geweest. Daarom heb ik mijn
vrouw vier jaar geleden beloofd er
nu mee uit te scheiden. Dat betekent
dat ik me helemaal los wil maken
van alle functies (de heer Van Don-
gen is nog landelük voorzitter van de
'rk. Schippersbond Sint-Nicolaasi, je
moet er een keer een punt achter
I durven zetten, je blijft te gemakkelük
te lang zitten, de jeugd moet ook
een kans hebben. Ja. ik blijf in Aar
denburg wonen, daar ben ik mee
vergroeid. Wel zal ik er veel met de
kampeerwagen op uitgaan, ik ben
een groot trekker. Je moet alles zien
Kaartje van het Noordpoolgt
bied met Spitsbergen van wam
uit Sjef von Dongen zijn rel m<
dingsactie ondernam. I*
Uc
als een sport, de sport om er j?
van te maken".
Vr
Burgeineestt
£t(
De heer Van Dongen is nog ét z
keer teruggeweest op Spitsberga en
toen hem in het televisieprograran
Anders dan anderen" een reis v
aangeboden. Het viel hem toen v(
al op. dat de kranten nu wat snellen
het eiland bereikten.
,Je leefde daar niet de kalend
van de beschaafde wereld. Kersti
nieuwjaar, je merkte net nauweliji
De 21ste maart, dat was een fees®1
dag. Dan zag je na de poolnacht ton eu
minuten de zon. Als de eerste pos n
boot kwam, dat was ook een fee
dag Ik was toen geabonneerd op et
Nederlandse krant. Die werd ledts
dag trouw verstuurd, maar kwi
niet verder dan Tromsö in Noor*
gen. Die. postboot bracht dan
baal van een heel jaar. dan oegctLt
nen we gewoon iedere dag een kru
te lezen van precies een jaar ou iini
Dan had je toch voor iedere dag et op
krant. En dan stond Je stomverbaa
hoe actueel het nieuws nog was v<
ons."
Terugziende op zün ontvangst
Nederland in 1928 zegt hü tenslottlenf
„Toen ik wegging, stonden er njerle
koetsjes bü het station, toen ik
rugkwam taxi's. Voor de rest *e
ik van die eerste dag in Nederla:
niets meer. Ik wist niet eens, dat
hier iets van bekend was. Eerst
het overweldigend, maar op i
duur werd het toch wel erg met
huldigingen. Ik werd er baldadig v» n
Dan ging ik in een plaats, waar
verwacht werd tussen het publii
staan en vroeg ik aan een agent
er aan de hand was. „Sjef van Da r[f
gen komt". Tot ze me door haddi
Daar zat Je dan weer in zo'n
rijtuig. En daar ging Sjef van Do:
gen dan maar weer, zwaaiend n
het handje".
Hoi, hoi, hoi
Wat Van Dongen in Nederland
wachtte was een vorst of ander adel-
lük persoon nooit ten deel gevallen.
Na een krankzinnige, tumultueuze
Pancho Ibanez en zijn Sofia thuis.
DEN HAAG (GPD) De 25-
jarige Juan Francisco Ibanez y
Echeverria is niet alleen een
voortreffelijk presentatormaar
ook een uitstekend gastheer. In
deze rol ontmoetten toij Pancho
Ibanez, zoals televisiekijkend Ne
derland hem beter kent. de Ar
gentijnse presentator van de
Teieac-cursus Spaans, in zijn
riante flat in één der nieuwe wij
ken van Soest.
„Buenas noches", klinkt het als
hü de deur opent en wij zün on-
middellük geneigd dit de besnorde en
perfect geklede onderwüzer na te
zeggen.
Dat de Spaanse les voor de televi
sie ruim 25.000 cursisten kreeg, is
niet alleen te danken aan het feit
dat vele mannen een zwak bleken te
hebben voor Eva Gloria Lopez, de
presentatrice van de lessen, maar
ook omdat Pancho daartegenover bü
vele vrouwen een geliefde figuur is
geworden.
Maar voor Panco zelf is Eva niet
meer dan een collega. „Ik ken haar
nauwelijks. Bovendien heb ik mijn
eigen Sofia Echtgenote Sofia (25)
komt even later tevoorschün uit de
keuken lang zwart haar en twee
grote donkere ogen. Pancho en So
fia kennen elkaar al meer dan zes
jaar. Zij ontmoetten elkaar op de
universiteit van Santiago de Compos-
tela. ten noorden van Portugal, waar
hü rechten en zü filosofie studeer
de Pancho kwam naar Spanje,
toen zün vader eerste secretaris van
de Argentünse ambassade in Ma
drid werd.
„Mün vader wilde dat ik. als oud
ste van zeven kinderen, ging stude
ren. maar ik zag meer in het toneel.
Ik zag mün vader als een heel goede
vriend en daarom volgde ik zijn raad
op en ging studeren. Enige jaren ge
leden is hü overleden, maar ik ben
hem nu nog dankbaar", zegt hü.
Toen zü beiden afgestudeerd waren,
gingen ze weer terug naar Madrid,
waar Pancho een baantje aannam
op de synchronisatieafdeling van de
Spaanse radio en televisie. Hü wilde
in korte tüd zoveel mogelük bü el
kaar sparen om daarna met So! L
te kunnen trouwen wat op 24
all
or.
IV
gebeurde). Het werk beviel bi
niet zo erg. Hij vond het niet cn
tief genoeg.
Toen op zekere dag een vriend
vertelde, dat er in Holland bü
Spaanse afdeling van de Wereldct
roep een plaats vrü was. leek t
dat wel leuk. Ik ging er op in.
advocaat was ik toch niet gewords or
zegt hü lachend.
Sinds ruim een jaar werkt hij
als disc-jockey en als reporter bü
Wereldomroep. Hü verzorgt speech
le programm's over Nederland,
worden uitgezonden voor S]
en voor de Zuidamerikaanse
den. Pancho vertelt dat het hem
verbaasde dat alles in Nederland
snel geregeld kan worden. Hü
echter ook wel kritiek op de Neói Te
lander. „De meesten staan veel
snel klaar met hun oordeel. Ik
niet zo erg van chauvinistische mep®
sen, maar hier veroordeelt men
dingen, waar men niets van afi
Argentinië büvoorbeeld is vijfmaal
groot als Spanje, doch telt slechtó
miljoen mensen. Bijna iedert ls
denkt: „Het is een groot en armoe
land". Dat is niet zo", zegt hij
drukkelük. „Eén op de negen Arg! Ie
tijnen heeft een auto, terwyl *ei
cüfer in Holland één op vüf is, M [ra
büna niemand weet dat".
Hü heeft ook bezwaren tegen
films over de onderontwikkelde
bieden, die hier zo vaak worden
toond„Natuurlük sterven er in
ru mensen van de honger en dat
verschrikkelü'k, maar dat beteh
niet dat het hele land omkomt
de honger. Als je ergens op bea
gaat. dan ontstaat een volt
men verkeerd beeld. De Nederland
heeft dan onmiddellijk zün ven#
deling klaar", zegt hij, büna t
stemverheffing.
Natuurlük ziet hü ook goede t
gen. Dat we punctueel zün, vt
hü prettig. „Een afspraak om zes
is ook om zes uur en niet uren
ter, zoals vaak in Spanje voorkok
Hü vindt ons verder logisch en prt
tisch en ook deze dingen waard*
hü, maar wel is hü van mening
we wat spontaner moeten wordt
