Terug van Azie-tournee
met Blazersensemble
Nederlander stimuleert
Balinese schilders
Vernedering van 'n Vlaming
„Na het concert in
het Osaka-
paviljoen kregen
we een anjer"
Boeren
beoefenen kunst
in vrije tijd
jj Politie leert kunstgeschiedenis
LITERAIRE KRONIEK
VAN CLARA EGGINK
^TERDAG 8 JUNI 1970
LEIDSCH DAGBLAD
flflHHj
jjSjp (OPD) Ham Mossel is
(fltavervangend eerste klarinettist
o het Gelders Orkest. Bovendien
hij deel uit van het inmiddels
aamde Nederlands Blazers-
ble dat in muziekkringen af
wordt aangeduid als de
ip", „het neusje van de
en de „crème de la crème"
Jjjft selecte korps van jonge blazers
It verschillende symfonie-orkes-
a heeft zich in korte tyd, mede
ink zij enkele jubelend ontvangen
jjnimofoonopnamen tot ver buiten
02C grenzen een naam weten te ver
erven, die *n bevestiging is van onze
Iflaers-cultuur. Het blazers-ensemble
erft op uitnodiging van het Neder-
yxlse paviljoen op de Osaka-Expo
SD tournee van veertien dagen ge
pakt, waarbij behalve in Japan ook
og geconcerteerd werd in Pakistan
d Thailand.
Bet belangrijkste vindt Hans Mos-
de indrukken, die je tijdens zo'n
opdoet. Het is bijvoorbeeld een
ittzing, te denken, dat je voor de
van het land waar je op-
ook werkelijk speelt. De inwo-
van Pakistan en Thailand heb-
nauwelijks notie van klassieke
muziek en het zijn dan
voornamelijk de Europeanen in
landen, die naar hen kwamen
De reacties waren heel gunstig. Het
meest geliefd was de Serenade van
Dvorak hoewel ook de Petite Sym-
phonie van Gounod, het Rondino
van Beethoven en de grote Mozart-
serenades, te weten KV 388 en KV
361 (gran partita) erg goed vielen.
Processie
„Contacten met de bevolking zijn
er niet of op een heel bijzondere ma
nier. Ze zien Je vooral in het zeer
arme Pakistan als de rijke toerist.
Overigens was Pakistan verreweg
het meest indrukwekkende land, dat
we bezocht hebben. Het heeft prak
tisch geen dollarinvloeden ondergaan,
met alle gevolgen van dien. Daar
door is het echter wel het meest on
bedorven en zichzelf gebleven.
Wij zagen er onder meer een pro
cessie ter ere van een honderden ja
ren geleden omgekomen vrijheids
held. Zoiets begint 's morgens vroeg
en eindigt als het donker wordt. Het
was angstig, bizar en eigenlijk door
onze Europese bril gezien afschuwe
lijk. Zo'n stoet groeit in de loop van
de dag uit tot een geweldige manifes
tatie met woeste dansen en taferelen
van zelfkastijding.
Het is een woedende menigte, die
door de straten trekt. Wij waren ge
waarschuwd, dat vreemdelingen als
pottekijkers in dit sacrale gebeuren
worden beschouwd. Je wilt het na
tuurlijk toch zien en inderdaad ging
er een geweldige dreiging van uit.
Een Europese vrouw in onze nabij
heid werd zonder dat wij daar aan
vankelijk iets van in de gaten had-
Hans Mossel
den ingesloten en gemolesteerd. Het
lukte ons niet, haar te ontzetten. Een
Pakistani, die bij Philips werkt wist
gelukkig hoe je zoiets aanpakt en
heeft haar kunnen losrukken. Het Is
maar gelukkig, dat de in onze ogen
vreselijke en schrijnende armoede
door die mensen zelf niet als bijzon
der wordt ervaren omdat men er van
generatie op generatie mee vertrouwd
Zijn er nog andere opmerkelijke
dingen gebeurd?
„Ja, maar er is heel wat bil waar
over je in een krant niet zo gede
tailleerd kan uitweiden. Door het
snelle Jet-vervoer is het frappant
hoe anders de wereld er na een paar
uur vliegen uitziet. Op het vliegveld
van Karachi werden we ontvangen
met bloemenkransen. Daar stond ook
een fotograaf met zo'n kist op poot
jes en een zwarte doek plaatjes van
ons te schieten. Vooral vogels en
planten geven direct aan, dat het
anders is dan thuis. Direct al op het
vliegveld zagen we allerlei soorten
roofvogels. Ondanks de goede sani
taire voorzieningen in het hotel waar
we zaten, was het binnen de kortste
keren mis met- de spijsvertering als
gevolg van de afwijkend gekrulde
spijzen".
Hebben jullie daar geen concer
ten voor moeten laten lopen?
„Nee, dat niet, maar omdat we wel
degelijk zonder uitzondering steeds
moesten lopen waren het wel erg
spannende concerten. Bij krachtige
inzetten zaten we hem in de letter
lijke zin des woords te knijpen. Ja.
die lichamelijke oonditie tijdens zo'n
Azië-reisje is niet denderend. Behal
ve het interne gerommel, dat ons fre
quent plaagde, kwam er van gewoon
rusten ook weinig terecht. Je loopt
met een springveer in je lijf rond
omdat je in korte tijd alles wilt zien
en meemaken".
°i DEN PASSAR (ANP) De Balinese schilderkunst heeft
n fcds 1^56 een opleving gehad, dank zij de activiteiten van twee
ïetlederlandse schilders, Hans Snel en Arie Smit, van wie vooral
er|e laatste veel heeft gedaan om jonge Balinezen een technische
jpleiding te geven. Hij heeft ongeveer 40 schilders om zich heen
ferzameld, die de naam „Young artists" kregen en als zodanig
grote bekendheid, niet alleen op Bali, verwierven.
rie Smit vertelde in een gesprek
i onze verslaggever, dat hij hen
vormde, maar volkomen
j liet in het kiezen van hun stijl
onderwerpen.
Het werk van deze schilders ken-
zich door hun kleurenrijkdom,
bij de keuze van hun onder-
sloten zij zich niet zelden
an bij de oudere garde, die vaak
ligieuze onderwerpen voor hun
fsrlc kozen. Ook dat vindt men dus
de moderne Balinese schilder-
gt terug. Deze schilders zijn voor-
geconcentreerd in de plaat-
Oeboe-Batoean, terwijl men de
sJoutsnyders en beeldhouwers vooral
ïmi ndt in Mas en de zilversmeden in
sir |eloek, alle gelegen in het noord-
smjestelijk deel van het centrum van
Bt eiland.
In totaal telt Bali meer dan 500
schilders, die men het beste zou
kunnen plaatsen onder de naam
zondagsschilders of moderne pri
mitieven. Het zijn nl. allen boeren,
evenals de beeldhouwers en zilver
smeden, die in hun vrije tijd
de kunst beoefenen. Slechts een en
keling wordt door zijn dorpsgenoten
van het gemeenschappelijk werk
vrijgesteld en kan zich geheel aan
zijn kunst wijden. Maar dit geldt ook
voor de danseressen en musici. Bali
is nu eenmaal een ladbouwgemeen -
schap en die eist een regelmatige en
gezamenlijke inspanning.
Religie, kunst en het sociale leven
zijn in de Balinese gemeenschap
nauw verbonden, feitelijk onverbre
kelijk verbonden. Het gevolg is dat
de Balinese kunstenaar vrij is van
commerciële overwegingen, ook nu
nog. nu het eiland steeds meer een
toeristische attractie wordt. Mis
schien geldt dit minder voor de
beeldhouwers en houtbewerkers dan
voor de schilders, maar het verko
pen van een kunstwerk Is tot nu toe
aldus de heer Smit een „mee
vallertje". waarvan de opbrengst
heel vaak gebruikt wordt voor de
aankoop van meer land.
Massage
jer De ongeveer 1000 politie-
lordeg'enten in de oude Westduitse
er. itad Neurenberg moeten tot het
wd volgende jaar hard studeren Ze
■ie: moeten dan zoveel mogelijk ive-
itifften over de meest beroemde Neu-
iei renberger, de schilder en graveur
n rAlbrecht Dürer, wiens 500ste ge-
owloortedag in 1971 feestelijk wordt
wdacht. De vriendelijke geüni
formeerde ordebewaarderstot
wie de vreemdeling zich door
gaans wendt, moeten onder vak
kundige leiding trachten zoveel
mogelijk te leren van de kunst
geschiedenis van hun stad om
hun kennis aan het publiek door
te geven. De foto is genomen voor
het Dürerhuis.
Het Banjar clubgebouw is een cen
trum voor de .Young - artists",
aar in Den Passar wordt-nu een
cultureel centrum gebouwd dat mo
gelijk te zyner tijd als tentoonstel
lingsruimte kan worden gebruikt,
'verigens hebben de „Young ar
tists" verscheidene malen buiten
Ball geëxposeerd in Djakarta, maar
ook in Utrecht, Laren, Amsterdam,
Een merkwaardige eigenschap van
de Balinese kunstenaar is, dat hy
als boer zo dicht staat bjj de onder
werpen die hij uitbeeldt, dat kennis
van de anatomie voor hem een na
tuurlijke zaak is. Dieren en mensen
in de merkwaardigste standen wor
den feilloos uitgebeeld.
En zoals uit de kleine meisjes
rond vijf jaar oud de danseressen
door een natuurlijke selectie worden
gekozen, zo komen ook de musici
uit de gemeenschap voort, omdat het
de kleine jongens vrij staat na
schooltijd met de instrumenten te
oefenen die in het gemeenschapshuis
staan opgesteld. Degenen die talent
hebben komen dan vanzelf wel naar
voren.
Dit geldt ook voor de schilders en
houtsnijders. Het aantal werkelij
ke creatieve schilders en beeldhou
wers is ook op Bali beperkt en er
bestaat zo vertelde de heer Smit
wel een neiging tot het produce
ren van herhalingen. Als dat zich be
perkt tot het bekende Balinese meis
jeskopje of de buste van een Bali
nese jongeman noemt men dit op
Bali „pasfoto". Maar ook dan uit
zich in het werk de liefde voor het
materiaal en het vak.
Arie Smit volgde de lessen aan de
Rotterdamse Academie en werd
daarna als beroepsmilitair van het
KNIL ingedeeld bij de topografische
dienst. Hfj werd in 1950 bU de op
heffing van het KNIL eervol gede
mobiliseerd en nam toen de Indone
sische nationaliteit aan. Dit stelde
hem in staat in Indonesië te blUven,
aanvankelyk als docent aan de Aca
demie Bandoeng en sinds 1956 als
onafhankeiyk schilder op Bali.
Op Bali heet lange tijd een grote
schaarste aan schildersmateriaal ge
heerst Met name goede verf was
heel moeilUk te krygen. Maar daar
is sinds enige tUd verbetering ln ge
komen.
Oeboet heeft behalve tal van win
keltjes waar kunst te koop is ook
een klein heel mooi gelegen museum
van de moderne Balinese kunst,
waarvan de vorst van Oeboet, TJo-
korda Agoeng, de leiding heeft.
Het is destijds ontworpen en ge
bouwd door de Nederlander Henry
Bonet, die nu in het Gooi woont.
Zowel Arie Smit als vorst Tjokor-
da Agoeng menen dat meer belang
stelling van Nederlandse zUde en be
scheiden financiële hulp een gro
te stimulans zouden kunnen zUn voor
de verdere ontwikkeling van de Ba
linese kunstuitingen.
Aangezien hierbij met moeite
een lachje wordt onderdrukt, dringen
we aan op wat er dan mee te maken
viel.
„Ja kijk eens, ik kan er wel over
vertellen, maar Je moet er gewoon
zelf heen. Zo is Bangkok bU voorbeeld
een stad voor vrijgezellen. Als man
word Je daar in alle opzichten ver
troeteld. Na een concert hebben we
om de chronische vermoeidheid wat
te verlichten besloten tot het onder
gaan van een echt Thaise massage,
die naar we ons hadden laten ver
tellen van een uitgelezen kwaliteit is.
Dat klopte inderdaad. Het gaat met
de grootste toewyding en ondertus
sen worden er lieflyke Thaise liedjes
bU gezongen. Erg ontspannend moet
ik zeggen. Na afloop heb je het ge
voel dat je helemaal ben* losgemaakt:
geen wonder want elk botje en ge-
wrichtje heeft tüdens de behandeling
gekraakt. Aldus gesterkt togen we
dan het nachtleven van Bangkok in.
Wat bU ons in Europa een floor-
show is, ziet er bi Bangkok wel even
anders uit. Nogmaals, je moet dat
zelf maar eens gaan zien. Dat doet
het ndet in nuchtere krantenregels".
Hebben jullie nog iets van de
Osa ka-Ex po gezien?
„Nauweiyks omdat voor elk pavil
joen dikke rUen wachtende stonden.
Af en toe lukte het ons met speciale
pasjes via een achterdeurtje binnen
te komen. Het paviljoen van Cuba
Hans Mossel in zijn serre op
een stenen tuinbank aan het stu
deren: „Van Dvorak krijgen we
nog altijd koude rillingen".
trok speciaal onze aandacht. Op de
stoep speelde een Cubaans orkestje:
twee violen, luit. cello, bongos en
zangeres. Die lui zagen er uit as gang
sters, maar ze musiceerden als raven.
Geweldig werkelijk Toen wy in het
Nederlandse paviljoen ons concert
hadden gegeven, kregen we na afloop
allemaal een anjer omdat Prins Bern-
hard zich onder het publiek be
vond. Als dat niet gevoelig is.
Geen ophouden
zyn er nog meer uitstapjes in
ensemble?
„Ja zeker, dit jaar nog tweemaal
Engeland. Dan nog Spanje, Zwitser
land en België in 1971 terwyi han
gende een subsidieaanvraag in 1972
een toernee door Amerika is ge
pland. Laat ik meteen even wat
recht zetten. Er is hier en daar ge
publiceerd, dat het Nederlandse Bla
zersensemble zou ophouden te be
staan als die subsidie niet afkomt.
Dit is pure waanzin. We zUn stuk
voor stuk zo gegrepen door het sa
men muziek maken, dat daar geen
sprake van is. Als we voor de zoveel
ste maal die goddelyke Dvoraksere-
nade spelen, hebben we nog alt yd
koude rillingen. Een dergeiyke prik
keling is door wel of geen subsidie
niet uit te roeien".
LEO VROMANS
1. Houd je camera stil Hj -
dens de opname. Het zorgt
dat de opnamen scherp worde;
2. Fotografeer ie vriend of vriendin tegen
een rustige achtergrond, een mmr b.v.
Bij voorkeur geen bómen of struiken,die
maken de foto druk door het bladergewemeL
Laat haar eens cp een hek gaan ziften en
fotografeer vanuit een laag standpunt.zodat
ze leuk tegen de lucht afsteekt.
3. Als je binnen fotografeert gok dan niefl
maar gebruik een flirsje. Ooe datook bijl
slecht en somber weer. Gebruik blauwe I
fhtsblokjes als je kleurenfoto's maakt. I
Denk aan je turfjes
Roger van de Velde:
Recht op antwoord,
Nijgh en Van Dit mar (Den
Haag)
Dit is een interessant ge
schrift, niet alleen omdat het
zeer goed geschreven is en
zeer overtuigend van toon,
maar ook om het geval. De
pas geleden «vei leden
Roger van de Velde Galgen
aas, De slaapkamer, De knet
terende schedels) is een Vla
ming die zes jaar in de gevan
genis en ln psychiatrische afde
lingen daarvan heeft vertoefd.
Toch is dit boek niet het zo
veelste gevangenisverhaal ge
worden. Het is een theoretisch
protest tegen de vryheidsbero-
ving veroorzaakt door psychia
trische onverschilligheid en ju
ridisch onbegrip. Men kan het
ook andersom zeggen. Het is
geen jammerklacht, maar een
militant protest. De straf van
zes jaar opsluiting werd h em
opgelegd in zyn 1 and België.
Roger van de Velde had Iets
gedaan dat wettel yk niet door
de beugel kon. Het was begon
nen met een ziekte waarby
zyn huisarts hem het pUnstil-
lende middel genaamd pallium
had voorgeschreven. Ik weet
van dit middel alleen af dat
het een tydlang vry verkocht
kon worden tot bleek dat het.
ondanks de reclame, wel dege-
ïyk een toxische werking had.
Ook schynt het een geliefkoosd
pepmiddel van de wielrenners
te zyn. Na zyn genezing bleek
dat Van de Velde aan dit mid
del verslaafd was geraakt. Aan
gezien hem dit op medische
gronden niet meer verschaft
Werd, paste hy de taktiek toe
om op recepten voor medicUnen
die hy wel kreeg, dit middel
eigenhandig toe te voegen. Dit
ging een tyd uitstekend. Maar
overmoedig geworden zoals by-
na iedereen die succes heeft
met bedrog, paste hy zyn me
thode net te veel toe en boven
dien altyd by dezelfde apothe
ker. Het gevolg was dat hy te
gen de lamp liep en officieel
veroordeeld werd wegens vals
heid in geschrifte, maar offi
cieus wegens zyn verslaafdheid.
Toen Van de Velde in het ge
vang zat „wegens het illegaal
verwerven en het medisch niet
verantwoord gebruik van ver
dovende middelen," diende hy
als schrijver een verzoek in om
een schryfmachlne te mogen
hebben in zyn cel en om zyn
arbeid aan een uitgever te mo
gen sturen. Nee, zeiden de of
ficiële machthebbers en ze ver
klaarden hem na een minimaal
onderzoek van een gerechtely-
ke psychiater geesteiyk ge
stoord. Een zesjarig verbiyf in
Die testen werden door een as
sistent uitgevoerd. By een la
ter .gewoon" gesprek beweer
de genoemde psychiater os.
dat alle moderne auteurs „zo
niet criminele dan toch poten
tiële gekken waren" en vervol
gens dat hy zyn „tyd niet ver
spilde aan het lezen van derge
lijke rammeL" Zo verdween
Van de Velde (die een rustig
getrouwd persoon met kinderen
was» volgens de wet van Sociaal
Verweer voor onbepaalde ter-
myn in een penitentiair krank
zinnigengesticht vanwege ern
stige geestesstoornissen en ter
bescherming van de maat
schappij De instituten voor
manneiyke meestal debiele de
linquenten in België staan in
Doornik, Kerkplas en Turnhout.
de psychiatrische afdeling van
een gevangenis bleek het ge
volg. Men mag dus aannemen
dat men in België beter een
kind kan doodrUden. zo'n schep
sel uithongeren of martelen
zonder dronkenschap, een roof
moord plegen of zelfs maar
zyn vrouw wurgen dan dat men
er een schrijver kan zyn die
aan palfium verslaafd Is door
medische onwetendheid Deze
beide verschijnselen in één per
soon verenigd, komen Je daar te
staan op zes jaar opsluiting,
waarvan het grootste gedeelte
voor rekening kwam van een
z.g. psychiatrisch onderzoek
van vijfentwintig minuten,
waarby voornameiyk het fysiek
betrokken was. Toen Van de
Velde nl. niet wenste te ant
woorden op de vraag of zyn hu-
wel yk hem sexuele voldoening
gaf, was na een Rorschachtest
em de Sondi-test de kous af.
In deze drie gestichten heeft
Van de Velde zyn jaren doorge
bracht in een opeengepakt ge
zelschap variërend tussen
moordenaars en kruimeldieven.
Ik geef u hier een beschrijving
van zyn ervaringen.
„Samen met de debielen heb
ik aan den ïyve de behandeling
gekregen van een debiel, en
dat merkteken zit in myn huid
gebrand. L'homme est un étre
qui se souvient. Als ik metter -
tyd afgeleerd heb te braken by
het zien van de verdieriyking
der anderen, dan biyft de won
de van het eigen litteken
schroeien by elke aanraking.
Dat men my heeft laten eten
met een houten lepel omdat
vork en mes als gevaariyke in
strumenten beschouwd werden.
Dat men my op de meest onge
legen ogenblikken van de dag
en de nacht door het kykgat
van myn celdeur beloerd heeft
als een onbetrouwbare curiosi
teit. Dat ik elke keer aan de
bewaker van dienst de permis
sie heb moeten vragen om
naar het toilet te gaan en ook
in dat toilet nog werd opgeslo
ten. Dat men my na elk bezoek
onder de blikken van twee po
tige cerberissen, poedelnaakt
heeft gezet voor het Ujfonder-
zoek. Dat men de schamele
persooniyke bezittingen in mijn
cel, al dan niet in myn aanwe
zigheid, heeft doorsnuffeld
naar „verboden voorwerpen."
Dat ik de brieven niet heb mo
gen schrUven die ik wilde schrU-
ven aan de weinige mensen
van wie ik wist dat zy my
met een onverwoestbare vriend
schap trouw bleven. Dat ik de
boeken niet heb mogen lezen
die ik wilde lezen. Dat ik ach
ter een met kippedraad door
vlochten glazen wand in een
afgegrendeld hokje met myn
moeder heb moeten spreken.
Dat een censurerende ambte
naar telkens zyn neus heeft ge
stoken in de broze intimiteiten
die ik schrifteiyk mocht uit
wisselen met myn vrouw en
kinderen. Dat ik jarenlang met
die vrouw niet naar bed heb
kunnen gaan en die kinderen
groot heb weten worden zon
der dat ik deel had aan of
zelfs maar getuige was van
het groeiproces van myn eigen
vlee6. Om het kort te maken:
dat men my gedurende meer
dan tweeduizend dagen en
nachten in myn meest elemen
taire menselyke waardigheid
doelbewust heeft vernederd en
uitgehold. Dit alles omdat ik
my pilletjes heb aangeschaft
met vervalste doktersvoor
schriften."
Dit citaat geef ik tevens als
voorbeeld van de rustige, be
heerste wyze waarop Van de
Velde zich uitdrukt. Bepaald
niet het werk van een geeste-
iyk gestoorde.
