Oberammergau zucht onder het
kruis van zijn passiespelen
Straatmuzikant dingt naar
zetel in Hoornse Raad
16 MEI 1970
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 23
(Van onze correspondent in Bonn W. P. Timmer»)
OBERAMMERGAU (GPD) Oberammergau is maar een
'dein bergdorp in Beieren. Een dorp van houtsnijders, die Ko
bolds en Holzhackerbuben aan de toeristenindustrie en heili
genbeelden aan de kerk slijten. Eens in de tien jaar voelt het
zich echter in het centrum van een wereldwijze belangstelling.
De etalages van de tientallen winkels voor houtsnijkunst wor
den dat jaar praktisch gereserveerd voor de heiligen. De man
nen laten baard en hoofdhaar onbelemmerd groeien. Het dorp
vervult een heilige plicht.
Maria: „Ons jongeren heeft men nodig".
Petrushet houtsnijwerkblijft liggen.
Toen in 1633 de pest zuid-Duits-
land teisterde, deed de raad van
Oberammergau een dure gelofte.
Voortaan zou de bevolking periodiek
lijden en sterven van Jezus Christus
in een gewijd spel herdenken. En, zo
wil de legende, de „zwarte dood
ging aan het dorp voorbij.
Dat de gelofte niet iedere tien jaar
kon worden nagekomen, heeft niet
aan Oberammergau gelegen, waar
de bevolking overtuigd is van haar
unieke christelijke taak die zoveel
welvaart heeft gebracht. Op 18 mei
a.s. gaan de passiespelen 1970 in
première. Tot 30 september zullen zij
worden opgevoerd, doorgaans vijf
keer per week. Alleen al aan en
treegeld brengen de 520.000 bezoe
kers zo'n twintig miljoen mark mee.
Vertraagd door de langdurige win
ter, krijgt het dorp nu zijn tienjaar
lijkse grote beurt. De mannen, die
de straten verbreden, de muurschil
deringen opfrissen en het „Passions-
spielhaus met zijn 5200 stoelen voor
het seizoen gereed maken, doen eer
der denken aan Fidel Castro in Nic-
kerbocker dan aan de Joden uit Je
zus tijd. maar de maxi-gewaden die
in het theater klaar liggen zullen het
beeld ongetwijfeld op slag verande
ren. Aan de hand van een streng
„lesrooster worden de scènes gere
peteerd de kleinere in zaaltjes,
zelfs in kamers van het raadhuis, de
grote op het toneel van het Schau-
spielhaus. In een hoek achter de cou
lissen liggen drie zware kruisen, het
hout glad geworden door veelvuldig
gebruik.
Grote toewijding
Van de 5.000 inwoners nemen er
1700 deel aan de spelen. De taxi
chauffeur en de winkelier, die niet
meespelen omdat hun bedrijf het van
het komende seizoen moet hebben.
zijn er nauwelijks minder bij betrok
ken dan de spelers en zij dragen een
woeste baard om die btrokkenheid
te bewijzen. Advocaat Helmut Fi
scher. de Christus van 1970, heeft
voor zijn praktijk een waarnemer in
dienst genomen. De 21-jarige Beatrix
Lang, als Maria de vrouwelijke
hoofdrolspeelster, staat een half jaar
lang niet voor de klas. Hermann Ha-
ser, de zeer vriendelijke Simon Pe
trus, buigt zich tussen de repetities,
die een half Jaar geleden al zijn be
gonnen, over zijn houtsnijwerk, maar
kan zich niet concentreren. „Het
spel heeft al mijn kracht nodig,
zegt hij. „Anders gaat het niet. Ik
moet mijn meester drie keer verloo
chenen.
Oberammergau is uniek door het
feit dat zijn spelen publiek trekken
zelfs uit Australië en Canada, dat
Amerikanen bij honderden en Brit
ten bij duizenden naar het dorp hon
derd kilometer ten zuiden van Mtln-
chen zullen reizen. Cook heeft al
sinds 1880 zijn speciale Oberammer-
gau-aanbiedingen een uitstapje
met complete verzorging voor 100 tot
200 mark, volgens de prijzen van
1970. Uniek is het dorp echter voor
al door de intensiteit waarmee de
gebeurtenis wordt beleefd. Ze ver
klaart de opwinding nu de kritiek op
de spelen toeneemt.
Toe aan venieuwing
Zijn de passiespelen in gevaar?
Kardinaal Döpfner, de aartsbisschop
van München, heeft laten weten dat
hij de première slechts zal bezoeken
omdat Oberammergau in zijn aarts-
diocees ligt. niet omdat hij achter de
tekst staat. Die tekst, zegt men, is
anti-semitisch. Het Joodse volk wordt
verantwoordelijk gesteld voor de
dood van Christus alsof er nooit een
tweede Vaticaans Concilie is ge
weest.
In Oberammergau heet hette
laat is hier ontdekt, dat óók wij met
het Concilie te maken hadden. En
een progressieve groep in het dorp
wijst erop. dat te vaak vernieuwings
plannen van de hand zijn gewezen,
dat die verwijten over anti-semitisme
in feite weinig ter zake doen, omdat
zij deel uitmaken van veel meer om
vattende kritiek op een gedachten-
wereld en een theaterstijl, die
al lang achterhaald zijn. De passie
spelen zijn toe aan een grondige
vernieuwing.
Dat onderwerp beheerst de plaat
selijke politiek zowel in de raadzaal
als aan de stamtafels in de Gast-
statten, waar twee kampen tegen
over elkaar staan zoals in het dorp
van Don Camillo en men elkaar na
vele liters bier slechts op één punt
vindt: „Oberammergau blijft een
centrum van cultuur. Halleluja. Tho
mas schenk nog eens in. „Heiligen
zijn er niet. De groepen staan fel
tegenover elkaar, feller dan ooit
naar men zegt omdat de boekin
gen bij duizenden terugkomen. Eind
vorig jaar waren alle voorstellingen
(per computer) uitverkocht. Nu zijn
er nog volop kaarten beschikbaar,
„afbesteld".
Carl Bauer, VW-directeur en za
kelijk leider van de passiespelen, ge
looft dat de 5.000 hotelbedden en de
talloze pensions de komende maan
den toch even goed bezet zullen zijn
als in 1960. Er zal flink worden ver
diend en de organisatie zal Christus
zo'n 15.000 mark kunnen verstrek
ken om zijn plaatsvervanger (op het
advocatenkantoor) te betalen en de
houtsnijders 3.000 als tegemoetko
ming voor verloren werkdagen.
Daarna gaat Bauer met pensioen,
I teleurgesteld door het gebrek aan
i visie van wat hij de „hoge raad van
Oberammergau" noemt,
i Bauer is er niet in geslaagd van
het schitterend gelegen dorp,' dat
I aan zijn passiespelen een grote hotel-
I accommodatie dankt, als vakantie
dorp de naam te geven die het ver
dient. Oberammergau tobt met zijn
image als dorp van passiespelen,
heiligen en andere vrome lieden. De
plannen om door de bouw van een
imponerend „Oberammergauhuis"
een conferentieoord te worden, lig
gen er al sinds 1930, worden voor el
ke verkiezing uit de bureaula ge-
haald en verdwijnen er vervolgens
weer in. Carl Bauer ziet Ober
ammergau als het dorp van de ge
miste kansen, geregeerd door een
„hoge raad", die nu ook de spelen
nog in gevaar zou kunnen brengen.
De gemeenteraad gereert over de
spelen, die het enige onderwerp van
gemeentepolitiek zijn, omdat zij vrij
wel tien Jaar lang de aandacht vra
gen. Ruim twee jaar voor nieuwe
passiespelen kiezen de 1700 me
dewerkers zes afgevaardigden, die
worden toegevoegd aan de gemeen
teraad. Het vergrote lichaam vormt
het comité voor de spelen. Het kiest
in geheime stemming de spelers, die
door de regisseur kandidaat zijn ge
steld. Zij zijn geselecteerd in opvoe
ringen van volksstukken, fragmenten
uit klassieke werken en andere to
neeluitingen waarmee de bevolking
van Oberammergau jaarlijks stem
en ledematen soepel houdt. Naast ac
teertalent eist de raad dat de spelers
in het dorp geboren zijn of er ten
minste 25 jaar wonen. Ook de regis
seurs van het kolossale lekentoneel
is geboren Oberammergauer. Zo zijn
de regels.
Christus contra Judas
Dit Jaar berust de leiding bij An
ton Preisinger (hotelier en tweemaal
Regisseur Preisinger: Geen
experimenten"
Christus). Preisinger is behalve 'n
gevoelig kunstenaar, de aanvoerder
der conservatieven. Hij kreeg de re
gie toen in 1961 Hans Schwaighofer
(de Judas van I960» ervoor bedank
te, omdat de raad weigerde zijn
ideeën over experimenten ter ver
nieuwing en modernisering van het
spel te aanvaarden. De Christus en
de Judas van tien Jaar geleden pra
ten niet meer met elkaar. Zij heb
ben elk hun conoeptie uitgewerkt, de
eerste op papier, de tweede in ma
quettes en tekeningen. Schwaighofer
is directeur van de vakschool voor
houtsnijders die een klein dorp
slechts eens in een eeuw oplevert,
volgens een van zijn bewonderaars.
Preisinger's standpunt is kort en
duidelijk: „Dit spel volgt gewoon het
Evangelie dus hoe zou het anti
semitisch kunnen zijn? Wie veran
deringen wil aanbrengen, wenst met
de mode mee te gaan. Is een tra
ditioneel, religieus stuk van mode af
hankelijk? Is niet juist het aantrek
kelijke van Oberammergau zijn ge
handhaafde traditie?" Aan slechte
perskritieken is Preisinger gewend
geraakt. Zij hebben op de belangstel
ling nooit invloed gehad en zijn voor
hem van geen betekenis. Experi
menten hebben, zegt hij, nooit een
beter spel opgeleverd.
Het is de mening van de meerder
heid. Zij zal zich gesterkt voelen in
haar overtuiging als de komende
maanden alle voorstellingen tóch
weer uitverkocht zullen zijn, vrezen
progressieven als Bauer en Beatrix
Lang, die allerminst een deemoedige
Maria is, maar een woordvoerster
van de kritische jongeren, zich be
wust van het feit dat zij het zijn die
over tien jaar het spel beheersen en
dus nu ook hun stem kunnen laten
gelden. Beatrix Lang zegt: „Het na-
zarenische spel dat wij nu spelen,
kan niet meer mee. We willen een
verkondigingsspel brengen. Als we
dat serieus nemen, zullen we met
ons spel moeten aanspreken".
Het zyn vooral de jongeren, die zo
oordelen. Maar de oude Simon Pe
trus zegt precies hetzelfde. Zij staan
achter Hans Schwaighofer, leider
van de oppositie, wiens visie Ober
ammergau wellicht uitkomst biedt
als de komende spelen geen door
slaggevend succes worden.
Duivels op het toneel
Het spel dat wordt opgevoerd, ie
geschreven door de Oberammergauer
pastoor Alois Daisenberger in 1860l
Hij verwijderde de laatste restanten
van het Middeleeuwse mysteriespel,
zette het geheel op rijm en produ
ceerde een werkstuk waar Schwaig
hofer weinig waardering voor kan
hebben. De vakschooldirecteur be
wondert de monnik Ferdinand Ros-
ner, die in 1750 in het nabijgelegen
klooster van Ettal een passiespel
schreef dat de ruwheid der middel
eeuwen (die met zyn mysteriespelen
de basis voor het passiespel leverde)
niet verloochende, Lucifer met vlam
mend zwaard zijn rol liet spelen en
bovendien cultureel van niveau was.
Schwaighofer: „Dat stuk moet de
grondstof leveren. Het hoort net zo
goed tot onze traditie als Daisenber-
gers verhaal. Nu niemand zich de
duivel meer concreet voorstelt, lijkt
het me juist goed in de tijd te pas
sen kwaad, dood en geweld in alle
gorische figuren weer ten tonele te
voeren. De symboliek gaat een gro
tere rol spelen. Goed en kwaad wor
den duidelijker tegenover elkaar ge
steld".
Lucifer en zyn duivels in passen
de voorwereldlyke dier-gestalten op
een groot toneel, waar niet meer de
fraai gegroepeerde koren hun liede
ren zingen en het volk van Jeruza
lem de intocht van Christus beleeft,
zoals dat ook in kinderbijbels is af
gebeeld, maar klaroenblazers vanaf
de kantelen op de muren die het gro
te toneel omringen, de komst van het
goede aankondigen, terwyl Lucifer
met vlammend zwaard nog op het
toneel staat. Dat is de afbeelding op
één van de kunstige maquettes,
waarmee Schwaighofer op 14 mei in
een programma van de Beierse tele
visie zijn ideeën grotere bekendheid
heeft kunnen geven.
Het spel, waarvoor het publiek nu
acht uur lang op zijn stoelen zit, zou
kunnen worden gesplitst. Het groot
ste deel overdag, de climax s'nachts
profiterend van de natuur boven
het slechts gedeeltelijk overdekte to-
neel. Of de kritieken daarna goed
zullen zijn, is niet zeker, aldus een
I van Schwaighofer's aanhangers,
maar in ieder geval zal eruit blij
ken, dat Oberammergau niet overge-
j leverd is aan zijn niet meer aanspre
kende traditie. Schwaighofer zelf
laat zich over zijn kansen niet uit.
Vorige keer deed hij zijn voorstellen
j ook onmiddellijk na beëindiging van
I het speelseizoen, negen jaar voordat
werd vastgesteld dat het „nu voor
I experimenten te laat is".
HOORN (GPD) Piet Oerlemans. 48 jaar. Van beroep
straatmuzikant. Wijd en zijn bekend bij cafébazen, kroeglopers
en kermisgangers door heel Noord-Holland, en ver daarbuiten.
Een flinke kerel. Goede inborst
Gehard door het leven. Vertel hèm
wat. Een zenuwtrek in het gezicht.
Vrijbuiter die niet onder het juk van
bazen door kan. Weinig geschoold.
Nooit een vak geleerd. Zyn vader
was ook al straatmuzikant, dus wat
wil je. Stierf toen Piet negen was en
met haar negen piek steun in de
week kon moeder die knaak van Piet
ook best gebruiken. Zo ging dat
vroeger.
Deze Piet wordt 3 juni vast en
zeker gekozen in de Hoornse
gemeenteraad, als u hem wilt gelo
ven. HU heeft zyn „Vrye lUst Oerle
mans" ingediend. Vier jaar geleden
kwam hU maar 27 stemmen tekort,
maar dat zal hem nu niet gebeuren.
Die 378 stemmen van vorige keer
haalt hU nu wéér en de rest komt
er ook wel, al moet hij zUn aanhan
gers aan hun haren naar de stembus
slepen.
Wordt hU de Piet-had-je-me-maar?
Nee, zal hU zelf zeggen. Hy zal zich
niet in de raad laten duwen om er
maar voor Piet Snot by te zitten,
want hy heeft heel eigen ideeën over
de gemeentelUke belastingen, de re
creatie en de bejaardenverzorging.
Gewone man
Jezus dreigt onder de last van het kruis te bezwijken.
HU wil vechten voor de belangen
van het volk. Nou en of! „Laat de
mensen bU mU komen met hun
klachten. Ik wil voor de gewone man
in de raad zitten en zUn stem laten
horen. Ik doe 't heus niet voor het
geld, want wat kan je er nou mee
verdienen. Maar ik ben het zat.
Ik wil mUn stem nu ook wel eens la
ten horen. Vooral die gemeentelUke
belastingen vind ik onbillUk. Iemand
met drie meier in de week heeft ma
ling aan die vUf of zes tientjes. Maar
heb je een minimumloon, dan is vUf-
tig piek veel. Die gemeentelUke be
lastingen moeten ook naar verhou
ding zUn. Daar moeten ze een be
paald percentage van het inko
men voor nemen. Maar iedereen be
taalt nu evenveel voor de huisvuilbe
lasting of voor de hondenbelasting.
Dat is niet eerlUk".
„De Hoornse bejaarden verkassen
ze maar een beetje naar Amsterdam
en God weet waar. Dat mag niet. Je
hóórt die oudjes niet meer te ver
kassen. Dan gaan ze dood. Er moet
een gemeentelijk bejaardencentrum
komen".
Piet Oerlemans mag dan straat
muzikant zUn en geen verdere oplei
ding hebben genoten, hU weet zUn
weetje wel en hU wil het laten weten
ook. Lid van een politieke partU is
hU nooit geweest en hU heeft ook
nooit gestemd, hoewel hU wel altyd
naar het stembureau is gegaan. Dat
moest toen nog, nietwaar? Maar hU
laat zich niet indelen bU welke par-
tU ook. Communisten? Doordat hy
de vorige keer meedeed aan de ge
meenteraadsverkiezingen haalden de
communisten geen zetel. En doordat
de communisten meededen, viel Plet
net uit de boot. Maar dat zal hem
nu niet gebeuren. En verder houdt
elke vergeiUking met de communis
ten op.
U ziet het. De heer Piet Oerle
mans ontbreekt het al niet eens aan
politieke verkiezingsjargon hU is
trouwens zelf ludiek genoeg om te
beloven dat hU zelf de affiches voor
de „VrUe lUst Oerlemans" zal maken.
Ze laten drukken kost hem teveel
HU kan zich redden en doet dat zelfs
liefst zonder de Bystandwet. HU rUdt
bovendien een autootje, maar dat be
tekent nog niet dat hU geld teveel
heeft.
Uit de tijd
Wat dat verdienen betreft, dat is
ook een heel verhaal. Piet is eigen -
lUk uit de tUd. HU zit nu precies 25
jaar in de muziek, maa. hU is uit
de tUd. HU moet eigenlUk elektro
nisch warden, maar hoe kom je aan
zo'n accordeon? Die kost een lieve
stuiver. De café's hoeft hU ook niet
meer af te gaan. want dat worden
allemaal van die barretjes met elek
tronische muziek erin. Daar willen
ze hem niet meer hebben.
En de kermissen kan hU ook wel
vergeten. Daar past hU niet meer in
met zUn oude trekharmonica. Vroe
ger javroeger. Toen ging hU al
le kermissen af, door het hele land.
Leeuwarden, Deventer, Groningen.
Dordrecht, noem maar op Met twee.
drie man vaak en allemaal in origi
nele matrozenpakken.
Aan een vak leren is hU nooit toe
gekomen. Dat zat er niet in. Maar
muziek wel. Dat zit trouwens in de
hele familie. Heel jong ging hU al
rond met het mondorgel, verkocht
ansichtkaarten, repareerde para
plu's, werkte een blauwe maan
dag in de sigarenfabriek. Maar je
had er niks te vertellen en dat lag
hem niet.
VUfentwintig Jaar in de muziek,
maar hU is nu uit de tUd
Een raadszetel straks, het zou zUn
mooiste jubileum-cadeau zUn
PIET OERLEMANS
muzikant-raadslid?
