Voedsel daalde neer in
hongerig west-Nederland
„Oom Hannes" reiziger van
het verzet
Herinneringen cian een geweldige dag
Nieuw-1 enncpse redder van 3000 Joden
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 2 MEI 1970
Het voorspel tot de uiteindelijke bevrij
ding van Nederland was zonder twijfel de
voedseldropping door de RAF op 29 april
1945. De Britse journalist H. George Franks
M.B.E., die sinds lang Den Haag tot woon
plaats heeft verkozen, was tijdens de oorlog
chef-redacteur van 't ANP in Londen In die
functie hield hij een gedetailleerd dagboek bij
over alle gebeurtenissen in de strijd, die op
een of andere manier met Nederland en de
Nederlanders te maken had. Eén van de
meest dramatische gedeelten uit dit dagboek
vertelt hoe de voedselvluchten werden voor
bereid en uitgevoerd.
In het hier volgend artikel haalt hij herin-
ringen uit die episode op. Als geen ander kan
de heer Franks een beeld geven van de in
drukken, die de op die gedenkwaardige zon
dag laag over westelijk Nederland vliegende
RAF'bemanningen opdeden. Want hij zat in
het eerste vliegtuig en mocht de handgreep
overhalen voor het openen van de bomlui-
ken, waardoor de eerste voedselzending, van
de vele honderden die nog zouden volgen, op
Ypenburg terecht kwam. Nog interessanter
misschien is zijn relaas over de dramatische
taferelen op de RAF-vliegvelden, die aan
deze menslievende oorlogsvluchten vooraf
gingen.
Amerikaanse Vliegende For- worpen boven het vliegveld Val-
ten van het type B-17 boven het kenburg. De foto werd vermoede-
stadhuis van Leiden, nadat zij lijk op 30 april 1945 genomen,
voedselvoorraden hadden af ge-1
DEN HAAG (GPD) ,.De Hollanders moeten dit voedsel
krijgen! De Hollanders moeten dit voedsel krijgen". Zes woor
den, gescandeerd gezongen door RAF-vliegers en boordschut
ters, weerklinken nog steeds in mijn gedachten. Nog kan ik mij
het beeld voor de geest halen van deze mannen, die bitter wa
ren teleurgesteld omdat de Duitsers maar geen toestemming
wilden geven voor de voedselvluchten naar Nederland. In ge
sloten gelederen marcheerden zij van de kantine naar het bu
reau van de commandant, deze zes woorden steeds harder uit
roepend, zodat ze bulderden over het veld.
Het was ongeveer tien uur 's avonds
op vrijdag 27 april 1945. Van dins
dag af v aren zij voortdurend paraat
geweest, wachtend op de orders om
de Noordzee over te steken en het
voedsel boven Nederland uit te
gooien. Maar de hele week was er
een ja-nee-,ja-spelletje gespeeld, om
dat Seyss Inquart voortdurend van
mening veranderde over de vraag of
hij de liefdadigheids vluchten zou toe
staan. Eerst hadden wij gedacht,
dat we al op 25 april zouden vliegen
en een etmaal lang was de hele vlieg-
veldbezetting, van commandant tot
soldaat .bezig geweest meel en sui
ker in zakken te scheppen van de
grote hopen, die in een van de han
gars waren uitgestort.
Iedere keer als de ja-boodschap
doorkwam, laadden we de zakken in
de bomrekken van de Lancasters.
En iedei-e keer als zij werd gevolgd
door een nee. moesten we de zakken
er weer uithalen om plaats te ma-
ken voor echte bommen voor weer
een nachtelijke aanval op Duitsland.
Op zaterdag 28 april namen de
crews br.fc n et langer .Een paar ver
tegen wrordigers gingen naar de com-
mandaat en vertelden hem dat ze
hoe dan ook naar Nederland wilden.
„We nemen graag het risico", zei-
j den ze, „zelfs als dit verliezen kan
opleveren, want een vlucht als deze
is het waard".
Ik w-?s cp het vliegveld bij Cam
bridge aangekomen op de 24ste april.
Tot aan t.:e wt--n de be amingen
niet wat het allemaal te betekenen
had en waarom het afwerpen van
levensmiddelen zo dringend nodig
was. Dus hield ik twee keer per dag
uiteenzettingen op dit veld en een
andor, in de buurt, over de tragische
I toestand in Nederland en hoe dicht
j de Nederlanders de honderdood wa-
I ren genaderd, vooral in het westelijk
gedeelte Ik las ook de boodschap
voor, die generaal Eisenhower en
Winston Churchill samen aan 't Ne
derlandse volk hadden gezonden:
..Met het cog op de uitputting van
uw voedselvoorraden heeft de opper
bevelhebber gelast dat er onmiddel
lijk voedsel naar u overgevlogen en
afgeworpen moet worden .Wij waar
schuwden de vijand, dat hij onze in
spanningen om u te hulp te komen
niet moet dwarsbomen. Zou hij zulks
toch doen. dan zullen wij niettemin
alles in het werk blijven stellen om
uw leven te redden".
Iedere keer als ik die boodschap
had voorgelezen, zette het koor weer
in: ..De Hollanders moeten dit voed
sel krijgen".
Misdaad
geweldige zondag, dat wij uit bed ge
trommeld werden en te horen kre
gen. dat de Duitsers eindelijk had
den ingestemd en dat wij de eerste
bevrijdende voedselbommen zouden
gaan neergooien op het vliegveld
Ypenburg om twee uur 's middags.
Om elf uur zaten we nogal uitgela
ten aan de lunch, hoorden Eisenho
wers laatste waarschuwing aan de
Duitsers, dat ze de overeengekomen
voorwaarden moesten naleven en
klommen om twaalf uur in de bom
menwerpers Ik vlcog mee met ka
pitein-vlieger J. A. Chadwell. Toen
om half één de motoren aansloegen,
konden wij ze nauwelijks horen door
het geweldige gebrul van alle be
manningsleden „De Hollanders
moeten voedsel hebben!".
een zondags middagmaal te bezorgen,
maar we verheugden ons in de we
tenschap dat hun bevrijding was be
gonnen. Eén van onze bemanningsle
den schreeuwde me toe: „Dit zijn de
beste bommen, die ik ooit heb ge
gooid
Schoten
NIEUW-VEN NEP (GPD)
„Uit Ommen ging ik met de tretn
terug om dat Joodse meisje naar
de Haarlemmermeer te brengen.
Ze zag er veel te netjes uit om
mijn dochter te kunnen zijn. In
onze coupé zat ook een NSB-er
met zijn vrouw. Om hem voor te
zijn, vertelde ik hoe lastig het
was een opgroeiende dochter te
hebben die haar vader niet meer
wilde kennen, maar niet alleen
durfde te reizen.
De NSB-er beaamde dit. Hij had
net zo'n dochter. Wat denk je van
de oorlog, vroeg hij. Nou. toen
heb ik het hem verteld, de invasie
in Normandië was net begonnen. We
gaan eraan, zei ik. Aan het einde
van de reis was hij door al mijn
voorspellingen hardstikke bang en
lijkwit stapte hij uit de trein".
Johannes Bogaard lacht om dit op
zichzelf vrij onbetekende voorval dat
hem duidelijk schetst; een man voor
niemand bang. Hij zit in de huiska
mer van zijn dochter Clarie aan de
Vrijheidsstraat 19 in Rijsenhout bij
Aalsmeer. Sinds 1963, toen dr. L. de
Jong hem in de televisieserie „De
bezetting" uit de vergetelheid rukte,
is Johannes Bogaard een symbool
geworden van de mensen die in de
oorlog daadwerkelijk hulp verleen
den aan Joodse Nederlanders. Meer
dan driehonderd danken aan de nu
79-jarige „Oom Hannes" hun leven.
Per fiets, tram, bus, trein, of lopend
haalde hij hen uit alle delen van ons
land onder de neus van de Duitse
handen vandaag om ze in de
Haarlemmermeer onder te brengen.
„Oom Hannes" was in de ware zin
van het woord de „reiziger van het
verzet".
Toeval
In drie boerderijen woonden de
Bogaards aan de Sloterweg 1120, nu
Rjjnlanderweg, in Nieuw-Vennep in
het hart van de Haarlemmermeer.
De 75-jarige vader Johannes Bo
gaard. 200 meter verderop zijn zoon
Piet en nog eens 200 meter verder
het land in Johannes, vader van
dertien kinderen.
De felheid van de Bogaards tegen
de bezetter leverde hen al snel con
tact op met Vrij Nederland en zowel
vader, zoons als hun kinderen ver
spreidden het illegale blad. Het con
tact met de door de bezetters ver
volgde Joodse landgenoten was zui
ver toeval: menselijke impulsiviteit
leidde tot grote daden.
Zo kreeg Johannes Bogaard in ju
ni 1942 zijn eerste onderduikers. Van
af dat moment begon de sneeuwbal
te rollen. Na de Cohens kwamen hun
dochter en schoonzoon en vele ande
ren. Johannes kreeg steeds meer
adressen, waar hij Joodse Nederlan
ders moest halen. Hij, die nooit ver
der dan Zaandam was geweest, reis
de nu met getekende plattegrondjes
het hele land door.
De Duitsers hadden niets in de ga
ten. de schuilplaatsen lagen goed
verborgen. De omgeving was soms
bang, maar „goed". In 1943 zaten er
bij de Bogaards 99 onderduikers,
verspreid over de drie boerderijen.
Voedsel vormde geen probleem, al
was het niet gemakkelijk de cantro-
lebeurs te omzeilen.
Truus
De eersten
Johannes Bogaard: „Mijn dochter
Agie was in betrekking bij Joodse
mensen in Heemstede en bleef daar
werken nadat zij geen perso
neel meer mochten hebben. Toen
moesten die mensen van de Duitsers
naar Amsterdam verhuizen. Een
paar dagen later ging ik met mijn
vrouw naar Zaandam waar zij van
daan kwam. We gingen ook nog even
langs bij de Cohens uit Heemstede
die toen in Amsterdam-West zaten.
Zij vertelden dat zij zich moesten
melden en dat er net zeshonderd
jongens uit de buurt waren opge
haald. „Je bent gek man. dat je hier
blijft, zei ik. Je gaat met mi] mee.
niemand zal je by ons zoeken".
Ook was Oom Hannes in aanraking
gekomen met mevrouw G. C. M.
Truus> de Swaan-Willems wiens
Joodse man contacten had met de
Joodse Raad. In haar huis aan de
Stadionkade 79 in Amsterdam kreeg
Bogaard de adressen waar hij on
derduikers kon ophalen.
Oom Hannes: „De mensen die mij
hun kinderen toevertrouwden, moes
ten heel wat angsten overwinnen. Zij
kenden mij alleen als „Oom Han
nes" en gaven aan die volkomen
vreemde hun kinderen mee. Ik heb
babies gehad van negen dagen, ze
ventien dagen, drie weken".
Maar overal waar hy kwam wek
te de boer in zijn lompe en boerse
kleding om de Duitsers te mislei
den ontzag en vertrouwen.
Verraad
Het verraad dat in de oorlog zo-
I Johannes Bogaard, vroeger
wonend in Nieuw-Vennep, nu 79
jaar oud, met een van zijn klein-
I kinderen.
velen het leven kostte, bleef ook de
j onderduikers in Nieuw-Vennep niet
bespaard. Een negentienjarige jon-
I gen werd door de Duitsers in de
i Haarlemmermeer met clandestien
vlees betrapt. Op de vraag waar het
I vlees vandaag kwam. noemde
I de jongen om de clandestiene slach
ter te sparen de Bogaards, alhoewel
j hy wist dat daar onderduikers za
ten.
Spoedig verschenen bij de boerde
rij van vader Bogaard twee Neder
landse SS-ers en vier „goede" poli
tiemensen. Het was 6 oktober 1943.
De kinderen waren het land inge
vlucht. Maar Van Dijk uit Heemste
de, een van de twee SS-ers, vond
toch 22 ondergedoken kinderen.
Broer Willem zei „Die kinderen bly-
j ven hier". SS-er Van Dijk op zijn
beurt: „Die gaan mee en jij
ook." Op dat moment schoot een
I niet-Joodse onderduiker uit Wormer-
veer met één van de twee pistolen
die op de boerderij waren Van Dijk
ter plaatse dood. De vier politiemen
sen snelden weg. de andere SS-er
belde om hulp uit Amsterdam. Een
paar uur later overstroomde
1300 man van de Grüne Polizei uit
Amsterdam de boerderij van vader
Bogaard. De omgeving werd met mi-
trailleurs afgezet en speurhon
den gingen op jacht naar onderdui-
kers.
Metje, een dochter van Johannes
was al met elf kinderen naar een
j oude kafschuur gevlucht, terwijl Wil
lem zich met een aantal kin
deren van zes tot vijftien jaar in een
sloot verborg. De honden naderden
de sloot tot op enkele meters, maar
de kinderen hielden zich stil en wer
den niet ontdekt. Eén onderduiker
werd gegrepen. Zijn verhoor leidde
tot de arrestatie van 31 andere on
derduikers in de schuilkelder bij de
boerderij van vader Bogaard.
Johannes bevond zich op het mo
ment van de overval in Amsterdam.
Zijn broer Piet. zijn zuster Agie en
vader werden door de Duitsers mee
genomen. Piet overleed aan uitput
ting in Vught, Agie keerde terug uit
Vught. de 78-jarige vader werd in
maart 1945 in het concentratiekamp
Oraniënburg omgebracht.
Nogmaals verraad
Voor de tweede maal werd Johan
nes verraden door een 18-jarige jon
gen. die tegenover de toenma
lige burgemeester van Hoofddorp
verklaard had. dat Johannes Bo
gaard de organisator was mn het
onderduiken en dat in zijn huis vele
vluchtelingen verkeerden. Doordat
ze bij toeval tijdig gewaarschuwd
waren, konden de onderduikers in
veiiligheid worden gebracht.
„Tante Klaasje", de vrouw van
Johannes, werd door de Duitsers
verhoord, maar weigerde te spreken.
Omdat een goedwillende Duitse dok
ter had verklaard, dat ze aan een
besmettelijke belroos leed, werd ze
vrijgelaten. Johannes moest toen
voor goed onderduiken. Onder de
naam Hendrikus van Dijk, beurt
schipper, leefde hij in Renkum en
later in Amsterdam. Zijn boerderij
en bezittingen waren verbeurd ver
klaard: alleen een koe en een bak
fiets had hij overgehouden.
De strijd had nóg een slachtoffer
geëist: het was zoon Teunis, die na
het onderduiken van zijn vader diens
werk voortzette, door de Duitsers
werd omgebracht, nadat men hem
op verschrikkelijke wijze mishandeld
had. Twee andere zoons werden ook
gearresteerd, maar vrijgelaten, na
dat zij een verklaring hadden onder
tekend, dat zij hun vader Johannes
zouden opsporen. Dat gebeurde na
tuurlijk nooit; direct na hun vrijla
ting doken ze onder.
In een volgende nota schreef ge
neraal Eisenhower aan de Duitse op
perbevelhebber in Nederland, dat 't
deze bekend diende te zijn dat 4%
miljoen Nederlanders de hongerdood
dreigden te sterven. Derhalve wees
hij erop. dat de bommenwerpers
geen corlogsmissie zouden komen
uitvoeren, maar een hulpacctie aan
noodlijdende burgers, zodat elke po
ging om de bommenwerpers tegen te
houden of het voedsel aan de Neder-
ders te onthouden, zou worden be
schouwd als een misdaad jegens de
mensheid, waarvoor de aanstichters
de volle verantwoordelijkheid te dra
gen zouden krijgen".
Mijn Londense kantoor gaf mij te
lefonisch een bericht uit Nederland
door. luidende dat voedselzendingen
dringend noodzakelijk waren „aange
zien er over tien dagen totaal niets
meer te eten zal zijn in westelijk Ne
derland".
Op de 27ste laadden we de Lancas-
ters andermaal vol zakken en gesp
ten onze vlieguitrusting en parachu
tes aan. maar weer voor niets. Nu
was er weer onenigheid met de Duit
sers over de route die we zouden
vliegen. Dus gingen de meelbalen er I
weer uit en de echte bommen erin.
Ik bracht de middag door met de j
erews nog meer te vertellen over Hol- j
land, over de grote spoorwegstaking I
en andere verzetsdaden, die in feite
de tragische situdtie hadden veroor
zaakt en over de ondergrondse pers.
die de Nederlanders op de hoogte
hield van onze pogingen hen te hel
pen.
Koeien
Klaar niaken
Tegen zes uur 'savonds weerklonk
er weer een bevel: „Klaar maken
om voedsel te laden!". Dus iedere
beschikbare man en vrouw op het
vliegtuig rende naar de hangar,
sleepte de zakken naar buiten on
danks een hevige sneeuwstorm en
begon ze in de Lancasters te stou
wen. Maar om elf uur moest alles
er weer uit, de Duitsers bleven zeu
ren over de distributieproblemen.
Het sneeuwde nog steeds hevig.
's Zaterdags dachten we dat er nu
geen verder uitstel meer mogelijk
was. maar weer zaten we tot vijf
uur 's middags klaar in de vliegtui
gen, zonder dat er toestem
ming kwam om op te stijgen. Om
tien uur 's avonds hoorden we ech
ter, dat we definitief op zondag zou
den vliegen, ook al gingen de Duit
sers er niet mee akkoord.
Het was twee uur 's nachts op die
We staken laag de Noordzee over
en naderden de kust ten zuiden van
Hoek van Holland op een koers rich
ting Rotterdam. Eén van de eerste
verrassingen toen we op een hoogte
van honderdvyftig meter over het
land scheerden, was de aanblik van
een paar koeien in het levendig groe
ne gras. Ook verbaasden we ons
over de eindeloze rijen kassen, al
hoewel we duidelijk konden zien dat
ze leeg waren.
Om 1 uur 42 ontdekte ik de eerste
menselijke levenstekenen. Er lagen
vier schepen tegen een kanaaloever
en op onze nadering sprongen er
plotseling zes mannen uit, die geest
driftig begonnen te zwaaien met een
Nederlandse vlag.
Een paar mijl oost van Rotterdam
draaiden we naar het noorden, rich
ting Den Haag .langs de route die
ons was voorgeschreven door de
Duitsers. Opeens leek het hele land
schap zwart te worden van de men
sen. Ik noteerde in m'n dag
boek: „Op de velden en de wegen en
zelfs in de tuintjes van de treurige
kleine huizen begon iedereen koorts
achtig te zwaaien. De mensen wuif
den met vlaggen, lakens, tafelkleden
en alles wat ze aan wit textiel zo
gauw hadden kunnen grypen. Een
grote oranje vlag werd uitgestrekt
op een plat dak. Twee mannen, die
op een straathoek stonden bij wat
wel Duitse soldaten moesten zijn,
trokken hun overhemd uit en begon
nen daarmee te zwaaien. Op het dak
van een klooster nam een groep
nonnen hun witte huifkappen af om
in het welkom te delen. De Hollan
ders zouden hun voedsel nu krij
gen
Confetti
Snel optrekkende van de dertig
meter hoogte waarop we Ypenburg
hadden „gebombardeerd", scheerden
we over Den Haag. Beneden sprong
en danste een enthousiaste menigte
en hun blijdschap bracht de beman
ningsleden ertoe hun zakken te ledi
gen en wat ze maar konden vinden
aan sigaretten, snoepgoed en choco
la uit te werpen. Zelfs het pakket
noodrantsoenen, dat In het vliegtuig
behoorde, meest eraan geloven en
ging overboord.
Eén ogenblik van spanning was er
nog toen we. de Scheveningse kust
passeerden; enkele geweerscho
ten deden ons afvragen wat de Duit
sers in hun hoofd haalden. Later
hoorde ik. dat er werkelijk op de
vliegtuigen was geschoten, welk feit
Eisenhower aanleiding gaf tot een
zeer korte nota aan Seyss Inquart:
„Uw troepen schieten met handwa
pens op onze vliegtuigen. Zorg er
voor dat dit onmiddellijk ophoudt".
Tben we de kust van Holland ach
ter ons lieten, werd het vreemd stil
In onze machine, totdat de gezag
voerder riep: ..Well, jongens, wie is
er nou blij, zij of wij?" Die avond
vertelde ik in de BBC-uitzending van
9 uur „ooriogsrapport". hoe de krui
denier voor het eerst sinds maanden
weer aan de deur was geweest in
Den Haag.
*2 000 kilo
Op een teken van de kapitein deed
ik wat mij gezegd was. Ik trok aan
de handgreep, die het eerste bom-
memluik opende. Toen sprong ik
naar een raam om de eerste zakken
op Ypenburg te zien neervallen. Bin
nen seconden werden ze ge
volgd door duizenden anderen, flad
derend als confetti uit de hand van
een reus. Toen we wegdraaiden, zag
ik langs de wegen en paden naar het
veld mensen rennen. Mensen met
karretjes, met kinderwagens of al
leen met een vreugdevol hart, ho
pend iets te kunnen grabbelen dat
buiten de omheining zou zijn geval
len.
Jammer genoeg waren we net te
laat gekomen om deze blije mensen
Op die gedenkwaardige dag, 29
april 1945. gooide ons squadron 42.000
kilo levensmiddelen uit in 335 ladin
gen. In de volgende dagen strooiden
vijfhonderd Lancasters zakken voed
sel uit boven Rotterdam, Leiden,
Gouda en een groot aantal andere
plaatsen. Zorgvuldig samengestelde
bundels met 71 zakken in elk van de
vijf bomrekken bevatten vlees, meel,
suiker, thee. melk. kaas, gist. groen
ten, margarine, eieren en zelfs pe
per. zout en mosterd.
Op 30 april al kwam er een be
richt van de verzetsleiders in Hol
land: „Wij wijlen onze diepe dank
uitspreken aan onze bondgenoten,
aan de dappere bemanningen van de
RAF en aan onze regering voor het
voedsel dat boven Nederland werd
uitgegooid".
Twee dagen later seinden zij: „De
Duitsers zijn erg tam nu. Net als wij
begrijpen zij. dat de voedseldrop-
pings 't begin zijn van de bevrijding
I van Nederland".
Deze twee boodschappen waren al
les wat de RAF-mannen wilden ho
ren. Na vele jaren van verwoesten-
I de bombardementen waren de vete
ranen van de Roer, Dortmund,
Hamm en Milaan verheugd eindelijk
j aan opbouwende operaties te kunnen
deelnemen. Ze vochten voor een
plaatsje in de liefdadigheidsarmada.
Die 29ste april 1945 is na 25 jaar
nog onvergetelijk. Voor mij en voor
j de RAF-bemanningsleden, die nu
waarschijnlijk niet meer vliegen,
maar een rustiger leven lijden in
I verschillende delen van Engeland.
Vrij
In Nieuw-Vennep was vlak na de
oorlog de jongen die Johannes ver
raadde, gegrepen. Men wilde dat Jo
hannes over hem besliste. „Dat wil
de ik niet, dat was niet mijn zaak.
Maar ze drongen zó aan en toen heb
ik gezegd laat hem maar vrij. Ze
hadden hem een nieuw pak beloofd,
als hij mij wilde verraden".
De verraders interesseren Oom Han
nes niet veel. „Die jongen die ik liet
gaan, is na de oorlog nog door dief
stal in moeilijkheden geweest en
woont nu in Goes. De man van het
clandestiene vlees, die de Bogaards
aanwees, woont nu op slechts enkele
kilometers afstand van Johannes.
De boerderij van Johannes was na j
twee jaar braakliggen, niet meer
bruikbaar voor hem en hy ging wer-
ken in Aalsmeer bij tuinaanlegbe-
drijven. Nu 79 jaar oud. verzorgt hij
nog steeds zijn tuinen en vermaakt
hij zich met zijn 61 kleinkinderen en
50 achterkleinkinderen.
Toegewuifd door ontroerde Nederlanders, wierp een bommenwerper zijn
"en af.
