KIEZER NEEMT AFSCHEID
VAN NEGENTIENDE EEUW M
ZO KWAM LEIDEN
UIT DE STEMBUS
Geringe opkomst kiezers
de grootste verrassing
Fundamentele veranderingen in partijenstelsel
Betekenis
afkortingen
Sommige mensen
kiezen
Martini
omdat het
beter
staat
IJ
l*.
Pereentages
Aantal stemmen
Partijen
Staten
1966
Kamer
1967
Staten
1970
Staten
1966
Kamer
1967
Staten
1970
P.v.d.A.
29.6
29.8
31.0
17003
17642
13511
K.V.P.
19.7
17.1
14.9
11334
10138
6494
V.V.D.
11.4
12.0
14.9
6555
7074
6482
A.R.P.
6.5
8.2
6.6
3714
4840
2860
C.H.U.
13.0
9.4
8.5
7447
5586
3692
P.S.P.
8.7
4.2
3.5
5023
2501
1526
P.P.R.
2.6
1142
B.P.
5.4
3.5
0.8
3074
2054
369
C.P.N.
3.6
5.1
5.7
2089
3009
2480
S.G.P.
1.3
1.0
1.5
727
580
643
D'66
6.9
8.8
4119
3839
G.P.V.
0.4
0.4
0.6
245
269
258
BR.
0.6
249
Overige
0.4
2.4
243
1373
Opkomst
94.4
95.1
66.3
59573
60960
44117
Onderzoek naar
bankbiljetten
van f 2000.-
Demeestemensen
kiezenMartini
omdatdiebeter
smaakt...
Commentaren politici
Thuisblijvers
tJOffDEBOAO MAART 1OT0
- -"T'-naffirj"
if i»«y, - <11 ri ir» ■-•
mHUSOH MWAIMI
PAGINA 25
ADVERTENTIE
Door prof. dr. A. Hogerwerf,
hoogleraar politicologie
kath. universiteit Nijmegen
(GPD) De verkiezingen van gisteren waren een mo
mentopname van fundamentele veranderingen die zich
reeds verscheidene jaren langzaam, maar toch onmisken
baar in het Nederlandse partijstelsel voltrekken. Enkele
hoofdlijnen van die veranderingen zijn:
de vijf politieke groeperingen die sinds de negentien
de eeuw het beeld van de Nederlandse politiek beheerst
hebben, de grootste confessionele partijen, alsmede socia
listen en liberalen, verliezen gezamenlijk langzaam maar
zeker terrein aan nieuwe partijen
-fr de gezamenlijke confessionele partijen brokkelen af,
de niet-confessionele groeperingen zijn in de opmars;
•fr in het veel-partijen-stelsel doen zich tendenties naar
blokvorming (de C.C.P. en het P.A.K.) voor.
Men kan in dit alles het begin ver
moeden van een nieuw partijstelsel
bestaande uit twee of drie partijen:
ffn betrekkelijk vage progressie-
Te partij, een betrekkelijk vage
conservatieve partij en althans voor
lopig daar tussenin een centrum
achtige confessionele groepering.
Vaag beeld
van provincie
De partü-keus van staatsbur
gers kan gedeeltelijk evrklaard wor
den uit hun politieke opvattingen.
Kiezers, althans politiek bewuste kie
ners. kunnen op een partij stemmen
omdat zij daarmee bepaalde politie
ke doeüeinden denken te berei
ken. Het staat echter wel vast dat
de meeste Nederlanders slechts een
zeer vaag beeld van de provinciale
politiek hebben. Voorzover zij zich
gisteren door politieke opvattingen
hebben laten leiden, zullen dat voor
al opvattingen over de landelijke po-
Utlek zyn geweest.
Het stemmen-verlie6 van de con
fessionele regeringspartijen kan dan
ook waarschijnlijk gedeeltelijk
verklaard worden uit ontevre
denheid over het beleid van het ka
binet-De Jong en van deze partijen
zelf. Anderzijds zou de winst van de
WD gedeeltelijk verklaard kunnen
worden uit tevredenheid over het
beleid van het kabinet-De Jong en
van de WD in hoeverre echter der
gelijke opvattingen over het beleid
inderdaad van invloed op het stem
gedrag zijn geweest kan slechts door
een diepgaand wetenschappelijk ver-
kiezingsonderzoek worden vastge
steld.
Om een verkiezingsuitslag te ver
klaren moet men niet slechts letten
op de politieke opvattingen van
de kiezers, maar ook op allerlei an
dere factoren, zoals bijvoorbeeld ker
kelijke gezindte en sociaal-economi
sche positie. Er zyn veel kiezers die
op de vraag „waarom stemt u op
deze party" weinig meer antwoorden
dan „omdat ik katholiek ben", of ..ik
ben nu eenmaal middenstander". Om
de verschuivingen in de verkiezings
uitslagen op langere termyn te be
grepen. moet men zich vooral reken
schap geven van de veranderingen
die zich in dergelyke factoren vol
trekken.
Conf essie
verloor kracht
Een van de veranderingen die zich
in deze eeuw in Nederland hebben
voorgedaan is de emancipatie van
katholieken en orthodoxprotestanten.
Deze emancipatie was een van de
centrale doeleinden van de confessio
nele partyen. Naarmate dit doel
werd bereikt verloren de confessio
nele party en een deel van hun aan
trekkingskracht. Dit proces zet zich
nog steeds langzaam maar zeker
voort.
Een tweede bel angry ke factor
die een klimaat schept waarin de
aantrekkingskracht van het socialis
me vermindert en die van partyen
van het type van D'66 en de VVD
tot op zekere hoogte toeneemt. Een
derde factor is de verhoging van het
tempo van allerlei maatschappeiyke
veranderingen, zoals de industrialisa-
SÉ??-
tie, de verstedelijking, de mas
sale communicatie en de uitbreiding
van het onderwys.
Deze versnelling vergroot de kloof
tussen de generaties en draagt mede
daardoor by tot de stroom van jon
ge kiezers naar nieuwe politieke
partyen. Op het ogenblik met name
By dit alles moet men in aan
merking nemen dat de functies die
politieke partyen in het politieke
stelsel vervullen. geleidelyk ver
schuiven. Een politieke partij is nu
anders dan in de negentiende
eeuw niet in de eerste plaats een
Instrument voor het verbeteren van
de positie van een bepaalde gods
dienstige of sociaal-economische
groepering.
De functie van een party wordt
meer en meer een bundelen van de
krachten van verschillende groepe
ringen op basis van een vage over
eenstemming over de hoofdlijnen
van het regeringsbeleid. Naarmate
de maatschappy zich verder ont
wikkelt neemt de verscheidenheid toe
en botsen er meer belangen. Voor
de belangen van de talloze verschil
lende groeperingen treden afzonder-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
ïyke pressiegroepen op.
De functie van de politieke party
wordt meer en meer die van bunde
laar. van makelaar tussen pressie
groepen. Vandaar in allerlei politie
ke stelsels de tendens naar het twee-
of drieparty enstelsel. Het valt niet
goed in te zien waarom Nederland
aan die tendentie zou ontkomen
Tot slot nog enkele opmerkingen
over de opkomst by de stembus. Het
feit dat enkele tientallen procenten
van de kiezers thuisblyven Is in lan
den waar geen opkomstplicht bestaat
een normaal verschynsel, zeker by
provinciale verkiezingen. Het niet
stemmen valt, blijkens buitenlandse
onderzoekingen op twee wyzen te
verklaren. Aan de ene kant zyn er
AMSTERDAM (ANPi De Am
sterdamse centrale recherche stelt
een onderzoek in naar de herkomst
van de „bankbiljetten" van tweedui
zend gulden, die de laatste dagen In
Amsterdam en andere plaatsen in
ons land worden verspreid. Het zyn
goed uitgevoerde drukwerken, die
een sterke gelykenis vertonen met
de bestaande biljetten van duizend
gulden.
Vermoedt wordt, dat de biljetten
in omloop worden gebracht door
„Omroep 2000" en „Amsterdam Ka-
bouterstad". In het Westduitse Kleef
werden maandag twee Amsterdam
se jongelui, die een biljet in betaling
gaven, wegens oplichting aangehou
den.
mensen, die politieke aktiviteit niet
nodig vinden omdat zy tevreden zyn
en vertrouwen stellen in de politie
ke leiders. Aan de andere kant zyn
er kiezers die weliswaar ontevreden
zijn, maar tevens menen dat hun
politieke aktiviteit geen enkel posi
tief effect zal hebben.
Van democratisch gezichtspunt uit
bezien kan een hoog percentage
thuisbiyvers dus enerzyds tot opti
misme stemmen, anderzyds tot pes
simisme. Een factor, die het thuis
blyven ook in de hand werkt, is
blykens buitenlandse onderzoekin
gen onzekerheid en onduidelyk-
heid ten aanzien van de partykeus.
Ook de VVD had een verkie
zingshoofdkwartier ingericht in
Krasnapolsky. De stemming was
daar opperbest, zoals deze foto
met o.a. mr. Geertsema en de
heer Vonhof laat zien.
Dat onzekerheid en onduidelijk
heid by de kiezers in de huidige
overgangsfase van het partystelsel
veel voorkomen is zeer aannemelyk.
Samenvattend doen de eerste in
drukken van de statenverkiezingen
van 1970 het beeld opryzen van een
Nederlandse kiezer, die aarzelend af
scheid neemt van de negentiende
eeuw.
MARTINI
'■isgw
rosso-Manco-extra dry
AMSTERDAM/ HILVERSUM
(GPD) In de commentaren
van belangrijke Nederlandse po
litici op de verkiezingsuitslag
overheerst de teleurstelling over
het aantal wegblijvers van de
stembus. Daarnaast betonen de
leiders van de confessionele par
tijen zich tevreden over de be
perktheid van hun verlies. Drs.
Schmelzer 'KVPt acht een mo
tivatie-onderzoek naar het 'waar
om' van de thuisblijvers nood
zakelijk.
De „overige" partyen waren in 1906 de lyst Van Rappard en in 1967 iy6t
Voogd, LVP, Noodraad, Landsbelang, CDU, Alarm en P.v.O.
ARP
Anti Revolutionaire Party
BP
Boeren-Party (Koekoek)
Boeren afg.
Bóeren-Partij in Noord-
Brabant en Limburg, afgeschei
den van de BP (Koekoek)
BR
-z
Binding Rechts
CCP
Combinatie Christelyke
Party en
CDU
XI
Christen-Democraten Unie
CHU
Christeiyk-Historische Unie
CPN
Communistische Party
Nederland
D'66
Democraten '66
FN P
Fries Nationale Party
GPV
Gereformeerd Politiek Verbond
KVP
Katholieke Volksparty
PAK
Progressief Akkoord
PPR
Z=
Politieke Party Radikalen
PSP
Pacifistisch Socialistische
Party
PvdA
K
Party van de Arbeid
SGP
Staatkundig Gereformeerde
Party
VPP
Verenigde Protestantse Party
VVD
Volksparty voor Vryheid
en Democratie
Koekoek
z
Niet geregistreerde lyst van de
Boeren-Party (Koekoek) in
Noord-Brabant
Kooiker
SE
Lyst Kooiker (afgescheiden
van BP Koekoek in Friesland»
Leferink
-=
Lyst Leferink (afgescheiden van
KVP in Overyssel)
Steur
K
Lyst Steur ('afgescheiden van
B P Koekoek in Noord-Holland
Volleman
Lyst Volleman in provincie
Zeeland
Een regeringsbydrage voor een
dergeiyk, vooral wetenschappeiyk on
derzoek, wil hy zeker niet uitsluiten.
De KVP-fractieleider in de Tweede
Kamer hoopt dat de opkomst by
raads- en Kamerverkiezingen hoger
zal zyn. Hy acht het verheugend
dat het verlies van de combinatie van
christelyke regeringspart yen minder
is dan werd verwacht, dat D'66 be
neden de verwachtingen is gebleven
en dat de Boerenparty heeft verlo
ren. Hy meent dat de protestbewe
ging D'66 zich niet kan waarmaken.
Mr. B. W Biesheuvel (ARP) is ze
ker van plan met de CHU en de
KVP de volgende verkiezingen in te
gaan. „Wy zullen er naar streven
in het najaar een gemeenschappe-
lyk programma op te stellen voor
de Kamerverkiezingen van volgend
jaar". Mr. Biesheuvel meende ver
der dat de confessionele partyen
er gisteren „redeiyk" vanaf zijn ge
komen. Voor zyn eigen party is hy
ook niet ontevreden. By Statenver
kiezingen is de voorkeur voor de
ARP altyd wat minder, zei de frac
tieleider. die voorts wees op het ver
loren gaan van het zogenaamde
Zyistra-effect van de Kamerverkie
zingen van 1967.
I De heer Mellema, fractievoorzitter
van de CHU in de Tweede Kamer,
was tevreden over het herstelde ver
trouwen in zyn party. Naar zyn
mening is het goede verkiezingsrre-
sultaat te danken aan de program
matische opstelling van de afge-
I lopen tyd.
WD-leider Geertsema vond het
vooral zo duidehjk dat er geen al
ternatief voor het kabinet-De Jong
is gekomen. Toen de uitslag van Am
sterdam in de NOS-studio bekend
werd, zoende voorzitster mevrouw
Van Som eren-Downer het WD-ka-
merlid Wiegel op beide wangen en
riep Juichend uit: ,,wy hebben D'66
er onder gekregen". Mr. Van Riel,
WD-fractieleider in de Eerste Ka
mer constateerde als eerste politicus
het symptoom van het „grote weg-
biyven" van de stembus, zyns in
ziens moeten de provincies verdwy-
nen en het land worden opgedeeld
in vier gewesten, waarbij de zaken
waar het er om gaat op „geweste-
ïyk" niveau aan de kiezers werke-
iyk duldeiyk moeten worden ge
maakt.
„Ik ben niet van plan me erg te
laten deprimeren", zei gisteravond
mr. H. van Mierlo van de Demo
craten'66. zyn party had zich niet
weten te verdubbelen, terwiil opinie
onderzoeken van de laatste jaren
hadden gewezen in de richting van
een verdubbeling of zelf een verdrie-
dubbeling". Twee tot drie weken ge
leden had ik zelf voorspeld dat wfl
een verdubbeling van ons zetelaan
tal in de Kamer zouden bereiken. HU
weet dit voor een deel aan de aan
val van drs. Schmelzer die Döö er
een dag of tien geleden van beschul-
dlgde, dat de partij gedwongen steri
lisatie zou voorstaan". De Demo-
craat'66 vond het een wat onwezen-
lyke situatie dat hy niet echt ge
lukkig kon zyn met de winst". Ik
leef nu in een sfeer van: het won
der is niet gebeurd".
„De verkiezingen van de thuisbiy
vers. dat is de verrassing van van
daag", zei gisteravond drs. Den Uyl.
de fractievoorzitter van de PvdA in
de Kamer. De heer Den Uyl vond
het verlies van de PSF „nogal te
leurstellend, maar de P<dA hand
haaft zich zeer goed. Zo goed, dat
wy in staat zyn om opnieuw een
aanval te kunnen doen op het con
servatisme".
Marcus Bakker van de CPN gaf het
volgende commentaar: .diet is nu wel
duidelyk gebleken, dat de afschaf
fing van de opkomstplicht een foute
beslissing is gebleken. Wy hebben
tegen gestemd en biyven onze me
ning gestand. Wat nu is gebeurd
heeft ons standpunt al.een maar
versterkt".
De heer Bakker toonde zich te
vreden over de winst van de CPN,
vooral in Groningen en Amsterdam.
De sterke winst in Groningen
schreef hy toe aan de loonactles in
de afgelopen tyd en de rol die de
CPN daarby heeft gespeeld.
In de wat bedrukte sfeer, waarin
de PSP byeen was, zei de ex-CPN'er,
thans Kamerlid voor de PSP, Henk
Gortzak: „De HJn is dutde.yk dat
by het scheiden van de geeeten het
aantal voorstanders van een pro
gressieve politiek is gegroeid De PSP
is daar helaas by achter gebleven
en de CPN heeft byzondere winst
geboekt. Onze party is nu wel ver
plicht om de lijn die zy tol nu toe
heeft gevolgd duideiyker aan de
mensen over te dragen".
De voorzitter van de Politieke Par
ty Radikalen, mr. E. Jürgens, gaf
te kennen over de uitslagen in Lim
burg, Brabant en Zeeland erg tevre
den te zyn. Landeiyk is het resul
taat echter onder de verwachtingen
gebleven, aldus de PPR-voorzit ter,
volgens wie de gevestigde orde nog
steeds op de been is gebleven. „Een
meer radicale houding voor de jonge
generatie is geboden. Een vry groot
percentage kent de PPR nog niet.
Maar een mosterdzaadje wordt ooit
een boom", aldus mr. Jurgens.
