Felle vertoning
een uitzichtloos
van
stuk
Drie Hollandse zusters
bij Rotterdams toneel
Ook Heymans laat rok
onder de knie zakken
Malcolm Frager, subliem pianist
Het toneel moet uit
beklemmende banden
„GERED" IN LEIDSE SCHOUWBURG
rF#
v O
Paniek in La Paz
na ontploffingen
in het arsenaal
Erik V os vlak voor vertrek naar V.S.
.Theodoor een total loss van Eric Schneider
PAGINA 8
LEIDSCH DAGBLAD
DINSDAG 3 MAART 1970
LEIDEN De menselijke verhou
dingen interesseren mij meer dan het
karakter van de mens. In dit opzicht
is „Gered" bijna onverantwoordelijk
optimistisch". Dit zegt Edward Bond,
de schrijver van het uit 1965 date
rende toneelstuk .Saved", dat aan
vankelijk in Engeland niet voor
openbare vertoning werd vrijgegeven.
Edward Bond noemt zijn stuk vol
gens de programmatoelichting opti
mistisch omdat het gaat over de
schuldeloze schuld van mensen, die
niet geleerd hebben verder terug of
vooruit te denken dan het .nu" en
zich zelfs in dat 'n u" aan hun ver
antwoordelijkheden onttrekken door
niet in te grijpen in welke levens)-
situatie dan ook. Maar schuldeloos
of niet, het door de schrijver in der
tien scènes geschetste wereldje van
gisse penose jongens en hitsige
straatmeiden is van een beklemmen
de uitzichtloosheid.
Het is het miserabele milieu van
de laagste maatschappelijke klasse,
van het primitief en agressief reage
rende achterbuurtgezinwaar de con
versatie uitsluitend uit geschreeuw
#n gekijf bestaat en de gezelligheid
uit thee slurpen en televisie turen.
Het is de verstikkende atmosfeer van
een huishouden met sullen van va
ders en dellen van dochters. Het is
ADVERTENTIE
^^Outlm l> OqstgMfl
een huiveringwekkend beeld van een
troosteloos bestaan, dat van een mens
een driftig dier maakt. Nee, liet kan
bijna niet anders of Edward Borid
beft hier de vihger tegen Ce afstom
ping en de ontmenselijking van deze
maatschappij, die vol ingewortelde
frustraties is. Om aan die frustraties
te ontsnappen ballen Bonds perso
nages in letterlijke en figuurlijke zin
bijna voortdurend him vuist. Decen
trale figuur in dit naargeestige stuk
met zijn scherp-realistische dialogen
is de wat verloren in het leven staan
de en naar menselijk contact hun
kerende jongen Len. Deze figuur na
melijk symboliseert de idee. hoewel
het straaltje hoop maar heel klein
blijft, dat ookin de .slechte" mens
Iets goeds schuilt. De dakloze Len
kan zich, passief als hij is. niet los
maken van de uiterst sensuele Pam.
die hem eens het ouderlijk huis heeft
binnengehaald en die zich nu opgela
ten voelt met zijn voortdurende aan
wezigheid. Pam moet echter op haar
beurt de minachting ondergaan van
ae immer op vrouwenjacht zijnde
Fred, die de vermoedelijke vader van
haar kind is. Hij is het >ok, die in
een bui van barbaarsheid en in
grote geestelijke verwarring met een
groepje vetkulven datzelfde kind van
Lou Steenbergen, Karin Haa-
ge, Hans Dagelet en Marja Kok
in „Gered".
het leven beroofd. Pas nadat het tus
sen de ouders van Pam tot een uit
barsting is gekomen krijgt Len, die
de verbijsterende situatie, waarin al
len verkeren, nauwelijks verwerken
kan. contact met een ander .slacht
offer" van het milieu, de immer door
zyn vrouw onder de duim gehouden,
zwijgzame vader van Pam. Len mag
op dat moment misschien „gered"
zijn, aan de trieste toestand in zijn
omgeving verandert verder niets.
Twee jaar na de Nederlandse pre
mière van „Saved" heeft de toneel
groep „Centrum", die het controver
siële bepaald niet schuwt. Bonds
stuk opnieuw op het repertoire ge
nomen. met een nieuwe bezetting
van de twee mannelijke hoofdrollen.
Het sterk erotisch getinte stuk werd
gisteravond opgevoerd in de Leidse
Schouwburg, wederom onder de regie
van Peter Oosthoek Er ging dank
z'j de op felheid toegespitste spellei-
ding grote dramatische kracht van
uit. Als gehypnotiseerd volgde het
leidse schouwburgpubliek, voor zo
ver het niet na de eerste seksuele
stoelscènes met de daaraan verbon
den vuilbekkerij de frisse butenlucht
had opgezocht, deze tragedie van
vereenzaming en geestelijke armoede,
van menselijke ellende en platvloers
heid. Wim van Gijn wist als de niet-
begri.i pende Len ontroering op te
wekken en Hans Dagelet presteerde
het om een afkeer inboezemende
jongen van de vlakte op de planken
te zetten. Deze rollen werden twee
iaaor geleden vertolkt resp. door Joop i
Admiraal en Jules Hamel). De jon
ge actrice Marja Kok beeldde met
veel raffinement de hysterische fi
guur van Pam schitterend-canail-
leus uit. Karin Haage was uitstekend
op dreef als Pams schreeuwende en
in het huwelijk teleurgestelde moe
der. Lou Steenbergen tenslotte de
rol van de in al het leed berustende
vader bijzonder sympathiek. Het dé
cor, ook van Peter Oosthoek, was
even rommelig als het milieu, waarin
alle narigheid zich afspeelt en dus
erg functioneel. Wie dit triest-pi
kante stuk van Edward Bond alsnog
•vil zien kan op 18 maart as. in het
theater aan de Oude Vest terecht.
PUTTER C ROSIER.
P.S. Aan het begin van deze to
neelavond heeft schouwburgdirecteur
Van Dam enkele gevoelvolle woor
den gewijd aan het overlijden van
Arte Bouwman, de toneelrecensent
van de Nieuwe Leidse Courant, wiens
stoel voor het eerst na bijna een
kwart eeuw onbezet bleef.
LA PAZ (AFP, Reuter) In het
arsenaal van de Boliviaanse strijd
krachten in La Paz zijn gistermiddag
(pl. tijd) bij een reeks explosies ze
ker tien personen om het leven ge-
komen en 28 gewond. Er zijn vijf
vermisten. De explosies, die na twee
uur nog aanhielden, veroorzaakten
paniek in de Boliviaanse hoofdstad,
waar duizenden mensen de vlucht
namen. Binnen een straal van 300
I meter van het arsenaal is de bevol-
king geëvacueerd. Generaal Alfredo
Ovando. president van de republiek.
I kreeg geen toestemming de gevaren-
zone te bezoeken. Hij heeft in het
j militaire hoofdkwartier de leiding
van de opruimings- en reddings
werkzaamheden op zich genomen.
Men vreest, dat de brand de grote
ondergrondse munitie-opslagplaatsen
zal bereiken. La Paz is verstoken van
elektriciteit.
Max Heymans koos conse quent voor een roklengte van tien centimeter onder de knie.
AMSTERDAM <GPD) De 52-
jarige Amsterdamse couturier
Max Heymans heeft gistermid
dag in eigen huis zijn voorjaars
collectie getoond. In zijn zeer
smalle salon zaten belangrijke
genodigden en modepers met op
getrokken knieën twee tot drie
rijen dik en omdat er voor de
mannequins maar een pad van
nauwelijks één meter breed was
overgebleven, moesten de achter
ste rijen ODStaan om te zien waar en gedurfder dan we in jaren van
Heymans de rokzoom liet vallen. hem zien kregen. Zo ontwierp hij
een huisensemble van gele met
Wat dat betreft heeft Heymans
een consequente' keus gemaakt: tien
centimeter oftewel een handbreedte
onder de knie, de lengte die ook het
huis Dior voor zijn voorjaarscollec
tie koos. En dat is een lengte die
nu niet bepaald gunstig is voor Hey
mans cliëntele die grotendeels uit
vrouwen „d'un certain age" bestaat:
lang maakt oud.
Voor overdag ontwierp
sterdamse modeontwerper
de Am-
zijn be-
goud'draad doorweven wol bestaande
uit een pantalon, een los boven-
6tukje dat de maag vrijlaat en daar
overheen een bijpassende Jas met zes
maxi-splitten vanuit de heupen; een
brokaatmantel met wijde aangerim-
pelde rok en grote capuchon met
daaronder een nog veel wijdere
avondjapon van gele gepliseerde or
ganza, en ook doorkijkjurk van bin
nen kant metvan voren een diepe
v-hals en een blote rug.
Tot slot liet hij een bruid opdra-
kende tailleurs met korte jakjes, ge- ven in een jurk waarvan het hele
LEIDEN De jonge Amerikaan
se pianist Malcolm Frager, die gel
den mag als een der belangrijkste
klaviervirtuozen van het hedendaag
se internationale podium, solieerde
gisteravond op het vierde Kunst
kringconcert.
Merkwaardigerwijs was op zijn pro
gram geen plaats ingeruimd voor
een modern werk: zijn recital droeg
een sterk behoudend karakter. Een
van de voornaamste kenmerken van
zijn klaar spel is de verantwoorde
DEN HAAG (GPD) Volgende
week vertrekt Erik Vos met zijn ge
zin voor een half jaar naar de Vere
nigde Staten. In Georgia gaat hij
voor het „black theatre develop
ment" een Hamlet-project met blan
ken en negers, gespeeld in een boks-
ritig, realiseren. Voor zijn vertrek
heeft de regisseur echter nog de
plannen openbaar gemaakt welke hij
over een klein Jaar wil verwezenlijken
met een project in twee fasen, wat
tot doel heeft te ontkomen aan de
beklemming van ons toneelbestel.
Vos verliet enige tijd geieden de
leiding van de Nederlandse Come-
die, het gezelschap dat nu een reeks
van zijn wensen lijkt te willen hono
reren.
Intussen heeft Erik Vos enthousias
me ontmoet bij tonelisten, die in een
Improviserende stijl willen leren wer
ken en die hebben toegezegd mee te
willen doen aan het „plan 1971", dat
met reeksen voorstellingen in het
Amsterdamse Carré van oktober
1971 af naar buiten treedt.
Lia Dorana, Andrea Domburg.
André van den Heuvel, Wirh van
der Brink, Nell Koppen, Bob de
Lange. Ina van der Molen, John
Lanting, Ria Rijninks, Hidde Maas,
Ine Veen, Kitty Courbois. Jack Horn
en nog drie anderen hebben toezeg
gingen gedaan voor het werken in
dit project. Het gaat nadrukkelijk
niet om een nieuw gezelschap, vele
deelnemers zullen ongetwijfeld aan
hun eigen gezelschap verbonden
blijven. Maar waar zij zich met de
voorstellingen in de praktijk langza
merhand benauwd voelen, is er bij
Erik Vos de gelegenheid zich voor
bezinning van de acteur uit.
ERIK VOS
In een tweede fase. die najaar
1971 begint, zullen er twee stukken
worden ingestudeerd. Mogelijk de
„Oristeia" van Aischylos, een Mo
lière of een Shakespeare, dan wel
een modern Nederlands stuk. wat
ontwikkeld zal moeten worden met
de schrijver tijdens het repeteren.
doordachtheid, waarvan het tot het
uiterste doortrokken is. Daarom ver
wonderde het sterk, dat hij inzette
met twee aria's en variaties van
Handel, oorspronkelijk voor klave-
cymbel geschreven en daarom voor
het moderne instrument minder-, lie
ver gezegd totaal ongeschikt, temeer
omdat Frager niet de minste moeite
deed het oorspronkelijke idioom te
benaderen.
De zelden gehoorde, weinig be
langrijke blijmoedige Sonate in cis
j kl. t. no 36. na het fijnzinnige menuet
min of meer als een nachtkaars uit
gaand. kwam echter gebeeldhouwd
volledig tot haar recht.
Intens geboeid evenwel werden wij
eerst door zijn vertolking van Beet-
hovens Sonate opus 27 in Es gr. t..
quasi una fantasia, opgedragen aan
zijn 16 jarige leerlinge, de vorstin
van Lichtenstein, die op die leeftijd
met de vorst van Lichtenstein in het
huwelijk trad en hem niet minder
dan 13 kinderen schonk. Men weet
dat de tweede sonate opus 27 ook
al quasi una fantasia in Cis kl. t.,
bekend als Mondscheinsonate opge
dragen was aan gravin Giuletta
Guicciardi. naar sommiger mening
zijn .Unsterbliche Geliebte'. Hoe dan
ook: in deze sonate spelen Beetlio-
vens liefdesgevoelens een grote rol.
Beethoven wist bovendien wat fanta
seren was! Droom en tederheid wis
selen af met vuurwerkachtige uit
barstingen: een heilig hoogtepunt in
dit alles is het verheven .Adagio
con expressione". voortkomend uit
Beethovens diepste gemoed. Frager
toonde hier grote affiniteit met de
innerlijke nDerselen, waardoor deze
compositie gedragen wordt. En in
het stormachtige Presto, even onder
broken door een herinnering aan het
onvergelijkelijke Adagio, toonde hij
in opperste vorm zijn geweldig tech
nisch kunnen. Zo ooit, dan heeft Fra
ger aangetoond, dat Beethoven ook
voor deze tijd ondubbelzinnige waar
de bezit.
Na de pauze was Brahms aan het
woord.
Allereerst met het meesterlijk ge
speelde Scherzo op. 4. een virtuoos
jeugdwerk, waarin Brahms geniali
teit reeds zijn sporen toont. Een in
waarheid grandioze reproductie.
Meer nog zo mogelijk kwam dit
tot uitdrukking in de 25 variaties be
sloten met een grootse vrije Fuga op
ee n thema van Handel, waarin
Brahms variatiekunst het toppunt
van het denkbaar mogelijke bereikt.
Iedere variatie lijkt tot een zelfstan
dige compositie uit te groeien en
toch blijft de innerlijke samenhang
superieur bewaard. Deze variaties,
nu eens teder, dan weer hartstochte
lijk meeslepend heeft Frager in het
schoonst denkbare licht geplaatst en
daarmee een onvergelijkelijk monu
ment voor Brahms opgericht. Wie ze
zó weet uit te beelden, behoort tot
de zéér groten
Na het stormachtige applaus .dat
Frager na deze onnoemelijk zware
opgaaf, waarvan hij zich op onover
trefbare wijze gekweten had. ten
deel viel. konden twee toegiften niet
uitblijven.
Een contradans van Chopin en
als klap op de vuurpijl: het knalef
fect van deze avond, de achtste Hon
gaarse Rhapsodie van Liszt, verbluf
fend knap gespeeld.
TH. J. HANNEMA
voerd met dezelfde stof als de bo-
vanlijfjes onder de jasjes. Niet nieuw,
afgezien van de roklengte. Wat wel
opvallend is zijn de kleuren die Hey
mans voor deze voorjaarscollectie
gebruikt: heel veel rijpe diepe geel-
tinten. wit, beige en grijs. Voor
's avonds koos hy goudgele kleuren.
Hij had speciaal de schoorsteen
geel laten verven en grote bossen
gele rozen neergezet. Bij zijn cock
tail- en avondkleding gaat Heymans
zowaar op de frivole toer. Wat hy
in dit genre ontwierp Is eigentijdser
I -
bovenstuk van volkomen doorschij
nende voile was gemaakt en de rok
van een stevige gewatteerde cloque.
Tijdens de show waren al enkele mo
dellen te zien van de confectiecollec-
tie die Heymans voor de boetiek-con
fectionair Plaza heeft ontworpen en
die volgende week woensdag getoond
zal worden.
Het waren onder andere een
grappig geel corduroy wandelpak be
staande uit een knielange broek met
een driekwart trenchcoat, een dito
midi-trenchcoat met bijpassende knie-
lange rok, en enkele grijze tailleurs
en mantels met de zoom onder de
knie. Het is de bedoeling dat deze
„diffusion"-collectie dit najaar in
veel modezaken zal worden verkocht.
ROTTERDAM (GPD) De
bijdrage, die de acteur Eric
Schneider leverd aan de Neder
landse toneelschrijfkunst: „Theo-
door een total loss", zaterdag
avond geregisseerd door de schrij
ver bij het Nieuw Rotterdams To
neel in de Rotterdamse schouw
burg in première gegaan, voldoet
in elk geval aan een vaak uitge
sproken verlangen een duide
lijk Nederlandse sfeer.
Want zeer Nederlands is dit
stuk: in het zwaarmoedige the
ma. in de zeer vaderlandse hu
mor. in het even vaderlandse na
turalisme en misschien wel
vooral in de huidige Nederlandse
toneelproblematiek. dat namelijk
toneelstukken brengt waarin, zo
wel naar situaties als naar ka
raktertekening. de toeschouwers
zich niet kan herkennen.
De drie zusters, die het stuk van
Schneider bevolken, interesseren ons
anders dan by Tsjechow vol
strekt niet: zij zyn zoals bij Tsje
chow getekend als een gemeen
schapje van de buitenwereld, maar
anders dan by Tsjechow staan
zij niet als symbool voor een socia
le of menselyke sfeer. Zy zyn drie
particulieren, die hun particuliere
problemen nogal vreemd afdoen.
Maar de acteur Sohnieder heeft wel
theater geschreven, sterke scenes,
die uitnemend speelbaar zyn al is
hun samenhang niet altijd duidelyk
En om één rol alleen al moet men
ERIC SCHNEIDER
.Nederlands.
het stuk gaan zien: die van de zuster
Berthe, die nog het meest afgerond
is neergezet, en die bijzonder knap
en plastisch wordt gespeeld door Jo
sephine van Gasteren.
Drie zusters wonen in het ouder
lijk huis: het sloofje Lisa, de mo
dieuze Berthe, die lesbisch blijkt, en
de strenge Cora, de boekhoudster.
Haar ouders, vooral de moeder, heb
ben haar leven sterk beïnvloed,
twee zusters zyn verliefd (geweest)
op de buurjongen Theodoor. Berthe
was getrouwd maar haar huwelijk is
nooit geconsumeerd. Theodoor heeft
een verhouding aangeknoopt met
hun twintigjarige nichtje Judy, door
haar vader uit Amerika naar Neder
land gestuurd omdat zij een te vry
sexueel leventje leidde Zuster Ber
the is verliefd op Judy. Lisa is ja
loers op Judy om Theodoor. Cora
heeft eens een aanzoek van Theo
door op aandrang van haar moeder
geweigerd, Judy staat op het punt om
met Theodoor naar bed te gaan
maar Theodoor bleek nu als altijd
impotent en overlijdt- in een hotelka
mer met Judy aan een hartaanval.
En op het eind vragen de drie zus
ter zich af waarom zij met elkaar in
die verkrampte situatie hebben ge
leefd.
Het is een gewaagd theaterwerk
In de eerste plaats omdat Eric
Schneider het aandurfde drie perso
nages ongezien in het stuk te betrek
ken: de ouders en Theodoor zelf. Zij
zijn de eigenlijke krachtbronnen van
de handeling, wy horen van hen uit
de tweede hand. uit de monden van
de zusters en het vraagt schryvers-
moed om zo'n constructie aan te dur
ven. Moed vraagt het ook om drie zo
verschillend geaarde zusters in
eenzelfde huis samen te houden: de
gevoelsexplosie die nu door het
nichtje Judy wordt veroorzaakt.
zou al veel eerder hebben kunnen
plaatsvinden, en de zusters twyfelen
tenslotte terecht aan die bindende
kracht.
Dit alles maakt de problematiek
nogal oneigenlijk de karakters en
de situatie dwingen niet naar de dra
matische situatie, die de schrijver
ons voorzet.
De schryver regisseerde zijn eigen
werk: in een decor van Frank Ra
ven, dat de wijsheid suggereerde van
de Praagse enscenering van „De
drie zusters", maar die hier mis-
plaats was deze wijdse zaal van
een huiskamer was het tegendeel
van het Hollandse binnenhuisje dat
het stuk zelf suggereert, met een
glazenwand als scheiding naar de
hall. Deze riante villa staat ergens
in het Gooi. maar de zusters gaan
met de bus naar hun werk. veel
geld hebben zij niet en zo zijn er
meer onduidelijkheden die de regie
niet ophelderde.
Zwarte humor
Schneider maakte een royaal ge
bruik van zwarte humor, maar hy
zal uit de zaalreacties wel hebben
geleerd dat als men zwarte humor
en een forse melodramatiek in een
stuk wil samenbrengen: het publiek
lachte nu terecht waar de schrijver
het kennelijk niet had gewild.
Samengevatgéén meesterwerk,
maar met voldoende positieve ele
menten om het besluit om het stuk
op de planken te zetten te wettigen
en getuigend van theatergevoel.
een gezonde basis om op voort te
bouwen.
Jaap Joppe
