Nog duizenden Russen
zonder redelijk proces
in strafkampen
JLt'ids hoogleraar Karei van het Reve
stimuleert uitgifte ondergrondse
Sowjetrussische literatuur
PRABO
Wat uit de Sowjet-Unie gesmokkelde
manuscripten onthullen
>1
tl[<
Tekst op deze
pagina van
drs.M.L. Snijders
ITERDAG 14 FEBRUARI 1970
ïadat de Duitsers op 8 november de-
PAGINA 13
rTRECHT (GPD) Toen de jonge
jsische schrijver Joeli Daniel in febru-
p966 tot vijf jaar dwangarbeid was ver
scheeld omdat hij zijn satirische ver-
|n in het buitenland had laten uitgeven
■■^acht hij, dat hij wel bij strafrechtelijk
pordeelden zou worden ondergebracht,
kende namelijk nog maar één andere
kngene die om politieke redenen was
lordeeld, de schrijver Andrej Sinjawski t
k wil zeggen de formele rede-
pan de veroordelingen zijn mees-
d. andere: leegloper ij, of het zich
lestien ophouden in een stad
koor men geen woonvergunning
a L De ware redenen zyn: contact
C gehad met buitenlanders,
in geschrift of in persoon
■fresteerd hebben tegen een van
Ihromelijke onrechtvaardigheden
■^Itvan dat grote land zo vol Is;
iJld hebben dat het regime niet
Jof
die tegelijk met hem terecht had gestaan,
voor hetzelfde feit.
Waarschijnlijk weten veel Russen ook nu
nog niet beter.
Maar de buitenwereld weet het intus
sen wel althans iedereen buiten Rusland
kan weten dat er in de Sowj el-Unie vele
duizenden in strafkampen zitten, die na
geheime processen op politieke gronden
zijn veroordeeld.
ling zijn uitgegeven. Na het boek geerde reis naar Siberië". Het is ult-
van Solzjenitsyn „In de eerste cir- gegeven bij G A. van Oorschot in
kei", dat handelt over het lot van Amsterdam door de Alexander Her-
politeke gevangenen In Stalins tijd,
zijn er enkele boeken verschenen die
duidelijk maken dat de politieke ver
oordelingen nog vandaag de dag door
gaan en dat er op dit moment in
Rusland vele duizenden zonder
schijn of schaduw van een redelik
zen Foundation. Het manuscript is.
evenals zovele van dergelijke manus
cripten, uit de Sowjet-Unie gesmok
keld. In dit geval weten we niet of
dit gebeurd met medeweten van de
auteur of niet, omdat veel van deze
ondergrondse boeken in de Sowjet
proces en zonder enige zekerheid 1 Unie in manuscriptvorm circuleren
dat een vooraanstaand per-
717jzyn taak slecht vervult.
lereen kan dat weten, omdat er
over het moment waarop ze weer
zullen worden vrijgelaten, in straf
kampen zitten.
Ulste tijd een aantal boeken is Rgjg naar Siberië
tienen over de toestanden in Ru
gevangenissen en strafkam-
[die ook in Nederlandse verta-
Een ervan is geschreven door An
drej Amalrik en het heet: „Niet be
en door verschillende lezers weer kun
nen zijn vermenigvuldigd.
Amalrik is een van de Moskouse
universiteit verwijderde student in
de geschiedenis, die zich de toorn
van de KGB. de geheime politie, op
de hals haalde toen hij in februari
1965 een afspraak maakte met de
I Moskouse correspondent van News-
j week om hem een interview te ge-
i ven over een vriend van hem. de
avantgardistische schilder Zwerew.
I De officiële reden waarom hij wordt
I gepakt is echter, dat hij geen werk
heeft hij zorgt voor zijn invalide
vader en dat hij zich daarom
j „onttrekt aan maatschappelijk nuttig
j werk en een anti-maatschappelijk
1 parasitair leven leidt".
Hij krijgt dan nog even de tijd
j om een baan te zoeken. Maar nu
j hij eenmaal onder verdenking staat,
krijgen potentiële werkgevers ongun
stige inlichtingen over hem en wordt
hij niet aangenomen.
De organisatie die de aanhouding
van Almalrik verzorgt is de militie
die daarbij gebruik maakt van lie
gende, spionerende buren en van een
groot aantal verdachtmakingen die
ze uit de levensloop van Almarik
i weten te halen. Omdat hij enkele
i erotische gedichten heeft geschreven
I wordt er een poging gedaan hem te
beschuldigen van anti-SpwJetrussi-
sche-activiteiten, wat heel wat erger
I is dan het leeglopen, waarop hij u't-
j eindelijk werd veroordeeld.
De schrijver vertelt heel nauwkeu-
I rig en met een soort droge ironie
hoe dat in zijn werk gaat en daar
door krijgt de lezer een beeld van
de vorm van rechtspraak, die niet
anders is dan het verlengde van de
machten die de politiestaat handha
ven.
Tijdens de wekenlange procedure
die aan zijn verbanning voorafgaat,
leert Amalrik in de verschillende
militiebureaus en gevangenissen de
misdadigheid van de Sowjet-Unie
grondig kennen en ook daarvan
j geeft hjj een nauwkeurige schets.
Dit is belanewekkend. omdat de
I kranten in de Sowjet-Unie in dienst
staan van de „positieve beïnvloe
ding" van het publiek en daarom
vrijwel niets over misdaden melden.
Een aardige gedachte voor de Ne-
derlanders die af en toe roepen dat
de kranten niet zoveel nare dingen
1 moeten vertellen- een land waar die
wens ten uitvoer is gebracht is de
SDwjet-Unie.
Zo leren we dat er mensen vijf
jaar In voorlopige hechtenis zitten,
j zonder te worden berecht: in het wet-
I boek van strafvordering is een ma
ximum van drie maanden gesteld
We ontmoeten ook Alexander Ginz-
burg, de man, die. naar Amalrik
I weet te vertellen, uit een soort
schuldgevoel, omdat hij door de par
ty gedwongen werd iets oncollegi
aals te doen. het proces tegen Da
niel en Sinjawski wereldkundig heeft
gemaakt <en die daarvoor op zyn
beurt tot vele jaren dwangarbeid is
veroordeeld
De manier waarop Amalriks
rechtszitting plaatsvindt, is van
een zo schromelijk rechteloos
heid, van een zo vernederende 'on
zorgvuldigheid, dat iedereen die de
neiging heeft in de Sow jet-maat
schappij alleen maar mooie dingen
te zien, verplicht zou moeten worden
die tien bladzijden van hoofdstuk ne
gen te lezen.
tlDEN (GPD) Met grote regelmaat verschijnen in de
lelijke wereld de laatste tijd boeken, die in de Sowjet-
p niet worden uitgegeven, omdat de censuur ze niet laat
Ieren. En niet alleen verschijnen die boeken in het Engels,
ps, Duits en Nederlands, maar een deel wordt ook uitgege-
lirt het RiLSsisch. In vele gevallen is dat het werk van de
xander Her zenstichting in Amsterdam en de man die deze
aerhting in nauwelijks meer dan een jaar een internationale
h heeft bezorgd is prof. dr. K. van het Reve, hoogleraar in
5la vische letterkunde aan de universiteit van Leiden.
•4vmut&
ord
zyn contacten met Russische i
gelegd in de jaren '67j
.'n hy correspondent was van
.rooi in Moskou, is dr. Van i
'e in het bezit gekomen van j
ntal manuscripten behorend
zogenaamde „Samizdat", de i
■zelf'-literatuur, die m Rus- i
Ie intellectuele kringen circu- i
En ook nu, terug in Neder-
blyven de manuscripten naar
toekomen.
een lezing, onlangs in Utrecht,
een aansluitend gesprek, heeft
ver deze ondergrondse lectuur
neer verteld. De Russische on-
ondse literatuur is niet te ver
en met de Nederlandse verzets-
tuur uit de bezettingstyd, om
de .manuscripten niet worden
Ikt of gestencild, maar overge-
of gefotografeerd. Een bepaal-
Ussische camera is voor dat
zeer geschikt. Hij kan vier ge-
zaki pagina's tegelyk fotograferen,
er op een filmpje 72 pagina's
en worden opgenomen. Die wor-
Blan vaak iets vergroot, in een
boek. met vier pagina's per
jde opgeplakt. Vcor deze boe-
ENIS an lange wachtlysten en
een lezer een dergelyk
laar 24 uur houden,
merkwaardige van de Rus-
i wetgeving is. dat het verme-
IkUgen van een manuscript dat
is uitgegeven, niet is verboden,
min als het publiceren ervan
rt buitenland. Voor de Russi-
tur» politie is het das bijzonder
Ijk de mensen die aan de ver-
img van „samizdat" deelne-
r te vervolgen. Meestal gebeurt
13 dan ook op een andere overtre-
Utegenover staat, dat de offi-
uitgevery in de Sowjet-Unie on
bijzonder stevige controle staat:
Wordt gepubliceerd dat niet
naai door de handen van de
iur ls gegaan. De directeur van
ukkerij die iets drukt waarvoor
msor geen toestemming heeft ge-
1, krygt acht Jaar gevangenis-
ken 1,,
straf. De censor op zyn beurt wordt
geleid door een ïyst van zaken, „die
niet openbaar gemaakt mogen wor
den", in de wandeling „de Talmoed"
genoemd. Een van de onderwerpen
op die lyst is: de censuur.
Herzenstichting
De Alexander Herzenstichting,
door Van het Reve opgericht sa
men met de Amsterdamse hoogle
raar in de Slavische talen Bezemer
en met de Londene docent Peter
Reddaway. stelt zich ten doel boe
ken, die voldoen aan zekere mini
male literaire kwaliteiten of wer
ken van enige publieke betekenis
die in de Sowjet-Unie niet kunnen
worden gepubliceerd, in de open
baarheid te brengen. Vaak is dat
ook de effectiefste manier om het
boek in de Sowjet-Unie zelf bekend
te maken: Amerikaanse, Duitse.
Engelse of Zweedse radio-uitzen
dingen in het Russisch brengen het
weer het land binnen.
Van het Reve heeft al tijdens zyn
Moskouse jaren meer dan eens kans
gezien documenten buiten Rusland
bekend te maken. „Het is", zegt hy,
„altyd leuk om te wachten hoe lang
het duurt voor een bepaald docu
ment weer via de radio by je terug
komt. Het is wel gebeurd, dat het
binnen 48 uur al zover was".
Geen microfilms
Over de manier waarop deze ma
nuscripten de Sowjet-Unie uitkomen
blyft Van het Reve uiteraard wat
vaag. „Maar het gaat niet met mi
crofilms of koffers met dubbele bo
dems", zegt hy. „De simpelste me
thoden zyn vaak het beste, omdat
de Russische briefcensuur en de Ras-
sische douane nu eenmaal onmoge-
ïyk alle uitgaande reizigers grondig
genoeg kunnen controleren".
Wel is het moeiiyk als buitenlander
De Leidse hoogleraar in de Slavische talen dr. Karei van het Reve.
onbevangen contact te hebben met
Russen. „Het was ons als buitenland
se journalisten verboden anders met j
Russen contact te hebben dan via
het Russische ministerie van Buiten- I
landse Zaken. Ik heb me daar nooit
iets van aangetrokken. Maar uiter- j
aard moest Je by die contacten be- j
paalde minimale regels van voor- I
zichtigheid in acht nemen".
Van het Reve's activiteiten hebben I
hem op 15 januari J.l. een aanval
bezorgd in de Prawda, het orgaan
van de Russische communistische I
party. Het blad noemt daarin de
Alexander Herzenstichting een „gif-
pil", zonder dat net vertelt wat de
stichting eigenlyk precies doet: „dat
mag natuurlyk niet van de censuur".
Voor de goede Russische ver
staander moet het, volgens Van
het Reve, wel duidelyk zyn: Ale
xander Herzen was een Russische
schryver uit de eerste helft van de
vorige eeuw. de eerste die in het
westen boeken en tydschriften pu
bliceerde die niet door de (tsaris
tische) censuur waren gegaan.
Dat de rol van de stichting inge
wijde Russen duidelyk is. bleek on
der andere rondom de jaarwisseling
toen zy, met een vertraging die ver
oorzaakt werd omdat de Nederland
se posteryen het adres niet kenden,
een briefkaart binnenkwam waarin
alle leiders en medewerkers een
voorspoedig 1970 werd gewenst Op
de voorkant van de kaart stond de
afbeelding van een schilderij uit de
beroemde hermitage van Leningrad:
Samson, de tempel van de Filisty-
nen verwoestende.
Hoe groot is de kring van dege
nen die in Rusland de ondergrondse
literatuur lezen?
Van het Reve schat dat die voor-
nameiyk tot intellectuelen is beperkt,
maar die zyn er dan ook wel alle
maal van op de hoogte.
Is uit deze literatuur op te ma
ken hoeveel mensen er by benadering
om politieke redenen gevangen wor
den gehouden?
Heel moeiiyk te schatten maar
naar myn schatting toch wel een
paar honderdduizend".
Meer speelruimte
Professor Van het Reve vindt het
moeiiyk te beoordelen hoeveel in
vloed er uitgaat van deze onder
grondse literatuur die over het al
gemeen zoveel kritischer is ingesteld
tegenover de Sowjet-maatschappy
dan de officiële. Maar dat de speel
ruimte van het zelfstandig denken
er groter door wordt, lykt hem vry-
wel zeker. Ook onder wetenschaps
mensen neemt de neiging het sys
teem kritischer te beoordelen toe.
En op hun beurt worden partyfunc-
uonarissen. die met deze weten
schapsmensen en schryvers in aan
raking komen weer beïnvloed. Zy
moeten kennis nemen van nieuwe
ideeën om te kunnen meepraten; zy
moeten óók kunnen twyfelen om
ovor vol te worden aangezien.
Misschien, zegt Van het Reve.
heeft de Sowjet-Unie in 1980 zyn
eerste Chagalltentconstelling, wor
den in 1985 de werken van Freud
gepubliceerd en wordt de censuur
(gedeelteiyk) opgeheven in 1990. De
vryheden die eenmaal bestaan, kan
men moeiiyk meer terugnemen, al
slaat het regime uit defensieve over
wegingen nog wel eens hard terüg.
Aan het versnellen van die vryhe
den levert in ieder geval de Neder
landse Slavist Van het Reve met ple
zier en overgave zyn bydrage.
Amalrik wordt veroordeeld tot
tweeëneenhalf jaar verbanning, met
de verplichting tot lichamelyke ar
beid. Hij komt terecht in het dorp
Kriwosjeino in Siberië, waar hy
ruim een Jaar zit. Dan is. door hulp
van vrienden met name van Ale
xander Ginsburg en een goede ad
vocaat, zyn vonnis vernietigd, zodat
hy kan terugkeren naar Moskou.
Amalrik heeft het in dat Siberische
Jaar wel zwaar, maar niet slecht ge
had. Hy heeft zich geergerd aan de
duizend beslommeringetjes die de
bureaucratie van het geweldige land
ook een banneling oplegt en aan de
inefficiënte manier waarop er in de
Kolchoz wordt gewerkt. Maar in ve
le opzichten doet zyn verhaal over
het leven in dat primitieve dorp
denken aan verhalen uit het wilde
westen van Amerika, met dat ver
schil natuurlyk, dat wie hier weg
wil dat niet kan.
Paspoort
Uit deze niet begeerde reis naar
Siberië, komt vooral naar voren hoe
verschrikkeiyk belangryk voor het
dagelijks leven in de Sowjet-Unie
het paspoort is. waarin staat waar
men woont en werkt. Want wie geen
paspoort heeft in de plaats waar hij
wordt gecontroleerd, zit in een straf
kamp voor hy het weet. En een
woonvergunning krijgt men niet zon
der werk. Zodat het uiterst eenvou
dig is voor de party om iemand een
stad uit te krygen: hy verliest zyn
baan.
Het grootste probleem voor Amal
rik na het vernietigen van het von
nis is dan ook. hoe hy aan een nieu
we woonvergunning in Moskou kan
komen, wat ondanks de vernieti
ging van het vonnis krygt hy niet
automatisch zyn woonvergunning
weer terug. Uiteindeiyk na tweeën-
eenhalve maand is.dat toch nog ge
lukt, zodat het boek van Amalrik
een „happy end" heeft.
Amalrik heeft sinds zyn vrijla
ting gewerkt als journalist. Maar
eind '68 is Amalrik ontslagen omdat
hy voor de Engelse ambassade in
Moskou had geprotesteerd tegen de
I Britse wapenleveranties aan Nigerië.
Hy is ook de auteur van het tame-
lijk opzienbarende essay „Zal de
Sowjet-Unie tot 1984 voortbestaan",
gepubliceerd in het oktober-nummer
van de Internationale Spectator. In
die uiterst boeiende beschouwing stelt
Amalrik dat de innerlyke zwakheid
van het SDwjet-regime en een waar-
schynlijke oorlog tegen China, zal lei
den tot de ondergang van het huidi
ge Sowjetrassische ryk. Wie deze
uiteenzetting heeft gelezen, zal zich
erover verbazen, dat de schryver niet
opnieuw is gearresteerd voorzo
ver wy in het westen althans weten.
Veel minder opgewekt eindigt het
verhaal van een andere schryver
waarvan via dezelfde Alexander Her
zen Stichting de Nederlandse uitga
ve is verschenen (ook by Van Oor
schot». Anatoly Martsjenko's „Wat
ik zeggen wou". Martsjenko is een
arbeider, die na een veroordeling we
gens aanwezigheid by een vecht-
party, heeft geprobeerd het land uit
te vluchten. Op 23-Jarige leeftyd is
hy veroordeeld tot zes jaar gevange-
nisstraf. In november 1967 kwam hy
vry. In juli 1968 is hy opnieuw ge-
arresteerd, nu wegens overtreding van
1 het paspoortenreglement. Op 21 au
gustus van dat Jaar werd hy tot één
jaar veroordeeld. Vóór hy (in ju
li 1968) vrij had moeten komen, is
hy, in het kamp. opnieuw gearres
teerd. In de tussentyd had hy zyn
boek geschreven met de zeer uitdruk-
kelyke bedoeling het in het buiten-
lund gepubliceerd te krygen ook
als dat zyn hernieuwde gevangen
neming zou betekenen
,Jk zou willen dat deze getuigenis
van my over de Sowjetrussische kam
pen en gevangenissen omwille van
de politieke gevangenen bekend werd
aan humanisten en progressieve
mensen van andere landen, aan hen
die opkomen voor de politieke ge
vangenen van Griekenland en Por
tugal, van de Zuidafrikaanse repu
bliek en Spanje. Laten zy aan hun
Russische-collega's in fle stryd tegen
het anti-humanisme de vraag stel
len: „Wat hebt gy ertoe by gedragen
dat men by u, in uw eigen land.
politieke gevangenen tenminste niet
met honger „opvoedt?"
Verminkingen
„Wat ik zeggen wou" is een som
ber stemmend boek. Een boek over
mensen die net aan de rand van de
hongerdood worden gehouden, in ge
vangenissen en kampen. Mensen die
om kleine vergrypen worden af
getuigd en voor onvoorziene tyd in
gevangenschap terechtkomen, men
sen die zich de meest afschuwelyke
verminkingen toebrengen om zo ten
minste een tydje in een ziekenzaal
te worden opgenomen, mensen die de
meest onwaarschynlyke dingen
doorslikken met hetzelfde doel.
..Slaaf van Chroestjow" of „com
munisten zyn beulen' tatoëren men
sen in die kampen op hun voorhoofd.
E als de huid daar wordt wegge-
seden en by elkaar getrokken, doen
ze het opnieuw.
Als motto voor een van zyn hoofd
stukken citeert Martsjenko een ande
re Russische schryver die gezegd
moet hebben: „Ik zal een waarheid
over Jou vertellen, waar leugens by
verbleken".
Van de gevangenen wordt zwaar
werk verwacht, ze worden voor het
minste of geringste vergryp tegen de
kampregels in het cachot gestopt,,
met een nóg kleiner rantsoen dan
het normale, ze mogen vrywel geen
brieven van thuis ontvangen en al
leen by hoge uitzondering pakjes.
Daarby wordt dan nog de schyn-
heilige theorie verkondigd dat de ge
vangenen worden „heropgevoed". In
het kamp waar Martsjenko zit wordt
ook Joeli Daniel ondergebracht dier
meteen een soort held wordt, omdat
de feiten over zyn proces en dat van
Sinjawski ook buiten de Sowjet-
Unie bekend zyn geworden.
Op 2 november 1966 komt Mart
sjenko vry. doof door een volkomen
verwaarloosde oorontsteking, ideolo
gisch geschoold omdat hy in het
kamp uit en te na Lenin heeft be
studeerd. In 1967 schrijft hy alle»
van zich af in zyn boek en in Juli
1968 wordt hy opnieuw gearresteerd.
Misschien zullen over tien of
twintig jaar. als ooit het Sowjet-stel-
sel zal zyn gehumaniseerd, er meer
boeken verschynen over kamperva
ringen als die van Martsjenko, be
ter geschreven, met meer emotie of
met meer beeldende kracht. Dan zal
er toch dat eerste monument zyn dat
Anatoly Martsjenko in 1967 voor
zichzelf en zijn medeslachtoffer»
heeft opgericht wat hy zeggen wou
is verschrikkeiyk gezegd.
ADVERTENTIE
Deze maand begint de nieuwe
cursus
PRAKTIJKDIPLOMA
BOEKHOUDEN
in het Rembrandt Lyceum
Burggravenlaan 2, Lelden
Inl. W. de Greef, Fred. Hen
driklaan 36. Leiderdorp.
Telefoon 32532.
