Zwaarste slag in de tweede wereldoorlog
Bij bombardement op DRESDEN
kwart miljoen doden?
En dit bleef er over van Hamburg
PAGINA
LEIDSOH DAGBLAD
DINSDAG 10 FEBRUARI
In het laatste oorlogsjaar bezaten de geallieerde
bombardementsstrijdkrachten een enorm overwicht
op de Duitsers. De Lancasters, Halifaxes en Mosqui
to's van het Britse Bomber Command en de Vliegen
de Forten en Liberators van de Amerikaanse achtste
en vijftiende luchtvloot vernietigden Duitslands in
dustrie van sythetische benzine vrijwel volledig en zij
maakten van de spoorweg-, wegen- en kanaalstelsels
in het hele Dritte Reich een chaos. Veel Duitse steden
werden voor een groot deel in puin gelegd. De Saksi
sche hoofdstad Dresden werd in februari 1945 zwaar
der gebombardeerd dan welke andere Europese stad
ook.
Deze stad, een vitaal transport- en verbindingscen
trum voor het Duitse leger, dat een wanhopige strijd
voerde tegen de oprukkende Russen, zat toen vol met
vluchtelingen. Vandaar dat nooit bekend is geworden
hoeveel slachtoffers het bombardement precies heeft
gekost. Volgens Duitse schattingen is hier een kwart
miljoen mensen om het leven gekomen door het bom
bardement overdag door 450 Amerikaanse Vliegende
Forten, twee nachtelijke bombardementen door Brit
se Halifax- en Lancasterbommenwerpers en direct
daarop nog een hevige Amerikaanse aanvalsgolf.
Het voorspel van deze dramatische gebeurtenis is
door Noble Frankland beschreven in „De geschiede
nis van de tweede wereldoorlog", die thans als Argo-
uitgave in 96 wekelijkse uitgaven verschijnt voor de
abonnees van dit blad. Dit artikel is een sterk ver
korte versie van Franklands verhaal over dit bom
bardement, dat deskundigen nog steeds bezig houdt.
De vraag of deze hevige militaire slag nodig was, is
nog steeds een punt van discussie.
Bij de foto rechts: Ondanks de enorme schade die
werd aangericht bij de aanval op Dresden, herstelde
het leven in de stad zich vrij spoedig. De Duitsers
slaagden er zelfs in na korte tijd de trams weer te
laten rijden.
M. Maar ook aan geallieerde zude za- n
DEN HAAG (GPD) De strategische bombardementen
zijn beslissend geweest voor het verloop van de tweede wereld
oorlog. Toch kwam de bijdrage die de strategische bombarde
menten aan de geallieerde overwinning leverden pas laat en
de uitwerking ervan was alleen merkbaar in combinatie met
het resultaat van de overwinningen van leger en vloot. Doel
treffende schade aanbrengen vereiste veel langduriger en
zwaardere bombardementen dan was verwacht. De reden was
dat mensen in het algemeen en de Duitsers in het bijzonder
veel meer konden verdragen dan men had gedacht en dat de
wederopbouw veel efficiënter bleek te worden uitgevoerd dan
was verwacht.
In de tweede plaats was de doel
matigheid van het Duitse luchtaf
weergeschut en vooral van de jacht
vliegtuigen veel groter dan was voor
zien. Zelfs zó groot. dat de bombar
dementen vrywel geen invloed had
den op Duitslands oorlogsinspanning.
Tot de luchtafweer was overwonnen
en de Amerikanen en de Britten heer
en meester waren in de lucht.
Ten derde werden, zelfs toen dat
overwicht in de lucht er was en de
geallieerde bombardementsstrijd
krachten geweldig talrijk waren ge
worden. de acties tegen de belang
rijkste doelen niet alleen belemmerd
door de weersomstandigheden, maar
ook door onenigheid binnen het op
perbevel over de keuze van de doelen.
Het gevolg was dat de acties van
de bommenwerpers in de laatste fa
se van de oorlog over zoveel doelen
werden verspreid, dat het veel lan
ger duurde voor ze allemaal waren
bereikt.
In deze laatste fase had het ge
combineerde Engels-Amerikaanse
bombardementsoffensief drie hoofd
doelen: de olie-industrie, het trans
portstelsel en de grote steden.
Vindbare doelen
In de loop van 1940 en 1941 werd
het gaandeweg overduidelijk dat de
bemanningen van Bomber Com
mand 's nachts, gezien de vijande
lijke verdediging, precisiedoelen als
olie-installaties o^ zelfs rangeerter
reinen niet konden vinden.
Aangezien eind 1941 de legers van
Groot-Brittannië op alle fronten wa-
ren verslagen of in de verdediging
gedreven, aangezien de Britse vloot
in een wanhopige strijd voor zelfbe
houd gewikkeld was in de Atlanti
sche Oceaan, aangezien de Rus
sen bijna tot Moskou waren terugge
dreven en de Amerikanen zich ter
nauwernood hadden hersteld van de
schok van Pearl Harbor, was het een
absolute noodzakelijkheid dat de vol
strekt enige geallieerde strijdmacht
effectief tegen Duitsland zou kunnen
optreden alle krachten zou inspan
nen dat ook te doen.
Het was dus niet verbazingwek
kend en gezien de omstandig
heden van die tijd was het zelfs on
vermijdelijk dat Bomber Com
mand ertoe overging bij de nachte
lijke aanvallen doelen aan te vallen
die het kon vinden en treffen. Deze
doelen waren Duitse steden. Deze po
litiek noemde men destijds ..Area
bombing" (het bombarderen van een
geheel gebied) en als zodanig is ze
bekend geworden.
Hoewel dit de reactie van Groot -
Brittannië was op een wanhopige
oorlogssituatie was het niet alleen
maai- een emotionele uitbarsting van
machteloze woede, die leidde tot een
woeste terreur van bombardementen.
De aanvallen op de Duitse steden
verliepen volgens een zorgvuldig op
gesteld strategisch plan, met de be
doeling de basis van de Duitse oor
logsinspanning te ondermijnen door
de ontwrichting van de indu
strieën. krachtcentrales en commu
nicaties door middel van de ver
woesting van de steden die daarbij
betrokken waren.
Gewaarschuwd
Terwijl in de loop van 1942 Bom
ber Command onder leiding van de
nieuwe bevelhebber Sir Arthur Har
ris de eerste grote successen boven
Lubeck en Keulen behaalde, maak
ten de Amerikanen zich gereed om
aan het bombardementsoffensief te
gaan deelnemen.
De Amerikanen in hun vliegende
Forten en hun Liberators waren niet
van plan met de Britten mee te doen
aan het offensief van de nachtelijke
bombardementen op steden. Zij had
den besloten bij daglicht te opere
ren. waardoor ze nauwkeurige aan
vallen zouden kunnen ondernemen
op sleutelpunten van de Duitse oor
logseconomie. De Britten, die vóór en
in het begin van de oorlog precies
hetzelfde idee hadden gehad, legden
uit dat een dergelijk plan onuitvoer
baar was en dat het beter zou zijn
de Amerikaanse toestellen en be
manningen nachtvluchten te laten
uitvoeren. De Amerikanen lieten zich
niet overtuigen.
Op 17 augustus 1942 openden de j
Amerikanen hun offensief met een j
aanval op de spoorwegemplacemen- I
ten van Rouen, die met twaalf vlieg- I
tuigen werd uitgevoerd. Alle toestel
len keerden veilig terug en de rest
van het jaar gingen de Amerikanen j
door met aanvallen op doelen in
Frankrijk. Het was een begin
maar. zoals Churchill tegen Roo
sevelt opmerkte, niet zo'n indruk
wekkend begin, vooral wanneer het
werd vergeleken met de uitgebreide j
en steeds zwaardere aanvallen die in
vele delen van Duitsland werden uit
gevoerd. met inbegrip van drie „dui-
zend"-voudige nachtaanvallen van
Bomber Command.
De Amerikaanse verliezen werden
bovendien steeds zwaarder en noch
de omvang noch de uitwerking van
de Duitse luchtverdediging nam af.
Integendeel, deze werden voortdu
rend groter, zodra de Amerikaanse
dagbommenwerpers over de Rijn
waren, buiten het bereik van jager-
steun en geheel op zichzelf waren
aangewezen. Zoals de Britten had
den gevreesd, waren zij een ge
makkelijke prooi voor de geperfec
tioneerde Duitse onderscheppings
vliegtuigen.
Zware verliezen
Op 14 oktober 1943 zetten 291 Vlie
gende Forten in formatie koers naar
Schweinfurt. Toen zij Aken nader
den. keerden hun jagerescortes, die
hun vliegbereik niet konden over
schrijden. naar huis terug. Daarvoor
in de plaats kwam de ene golf Duit
se jagers na de andere.
De Amerikanen zetten met grote
moed tegen hopeloos ongelijke kan
sen door en zagen zelfs kans de fa
brieken van kogellagers in Schwein
furt grote schade toe te bren
gen. Zestig bommenwerpers werden
neergehaald, nog eens 17 werden
zwaar beschadigd, terwijl 121 lichte
schade opliepen. Toch was dit geen
op zichzelf staande ramp. Het was
de climax van een verschrikkelijke
week waarin de Amerikanen, in vier
pogingen door de verdediging van de
Duitse jagers heen te breken, 148
bommenwerpers en hun bemannin
gen verloren.
Operaties op een dergelijke schaal
en van dit type konden niet voort
gaan. want als dat wèl was gebeurd,
zouden de Amerikaanse strategische
bombardementsstrijdkrachten al
gauw volledig zijn vernietigd. Boven
dien had de aanval niet zoveel suc
ces gehad Aan geen enkel vitaal ele
ment van de Duitse oorlogsin
spanning was grote schade toege
bracht.
Bij een aanval op 19 oktober
1943 werd in het centrum van
de Hansestad Hamburg een ge
bied van bij-na vier vierkante ki
lometer volkomen vernietigd.
Maar ook aan geallieerde zijde za
ten de technici niet stil. Geleidelijk
werden, zo schrijft Noble Frankland
in „De geschiedenis van de tweede
wereldoorlog", die in 96 wekelijkse
afleveringen als speciale aanbieding
voor de lezers van dit blad beschik
baar is. de Lancasters, de beste van
de zware bommenwerpers en de Mos
quito's de beste van de lichte in ge
bruik genomen. De reikwijdte van de
radar was eveneens vergroot en de
I techniek ervan belangrijk verbeterd.
De slagen om het Ruhrgebied en
I om Hamburg hadden een nieuwe fa
se in de oorlogvoering in de lucht
onthuld. Voor de eerste maal was
Essen, de stad van de Krupps
en door de mist van de industriegas-
I sen en door de bijzonder zware ver-
I dediging een buitengewoon moeilijk
doelwit, zwaar beschadigd.
I In Hamburg werden bijna 50.000
I mensen gedood in een reeks aanval
len, waar de Amerikanen toe bij-
droegen, maar die voornamelijk door
de Britten werden uitgevoerd.
Het succes in de slag om Hamburg
was niet alleen te danken aan de
grote omvang van de aanval, maar
ook aan de buitengewoon hoge
graad van nauwkeurigheid die was
bereikt en aan het zeer korte tijdsbe
stek waarbinnen de operaties plaats
vonden. Afgezien van enige storings-
aanvallen en de lichte dagaanvallen
van de Amerikanen, voerde Bomber
Command deze slag uit in vier grote
operaties, die uitgevoerd werden door
meer dan 700 bommenwerpers in de
nachten van 24, 27. 29 juli en 2
augustus 1943.
Doelwit Berlijn
Berlijn was echter een nog groter
en belangrijker doelwit dan Ham
burg. Het lag veel verder van Enge
land verwijderd, hetgeen betekende
dat de verhouding benzine/bommen -
lading minder gunstig moest zijn en
ook dat er grotere navigatieproble-
men en meer risico van vernietiging
waren.
In Berlijn en in de andere gebom
bardeerde steden werd grote schade
aangericht, maar nergens benaderde
deze de omvang van de catastrofe
die Hamburg had getroffen. Ander
zijds had Bomber Command ernstige
tegenslag ondervonden. Van de
20.224 in de slag om Berlijn gemaak
te vluchten kwamen 1047 vliegtuigen
niet terug: 1682 toestellen keerden
terug met verschillende graden van
beschadiging.
Aanval op olie
Dergelijke verliezen konden na
tuurlijk niet veel langer worden ge
dragen. Een belangrijk gevolg daar
van was weer dat opnieuw de nadruk
gelegd werd op de mogelijkheden van
het bombarderen van transportmid
delen als een van de hoofddoelen
van de luchtoorlog. Vooral de plaats
vervangende opperbevelhebber. Sir
Athur Tedder, zag de mogelijkheden
van een dergelijke strategie in.
Tijdens de hele oorlog en daarvoor
wisten Groot-Brittannië en de Vere
nigde Staten dat benzine een van de
zwakste schakels in het Duitse oor
logsapparaat was. De beperkt
heid van de beschikbare hoeveelhe
den maakte Duitsland volkomen af
hankelijk van een betrekkelijk klein
aantal tamelijk kwetsbare fa
brieken van synthetische benzine en
van de" Roemeense leveringen.
Voor generaal Carl Spaatz. die op
nieuwjaarsdag 1944 het opperbevel
op zich nam over de Achtste Air
Force in Engeland en de vijftiende
in Italië (die daarna bekend werden
als de United States Strategie Air
Forces in Europe) werd olie het
belangrijkste doelwit. Voor Sir Ar
thur Harris, de bevelhebber van
Bomber Command, waren de mees
te argumenten voor die sleuteldoe
len" niet overtuigend.
Harris was van mening dat de ver
nietiging van de grote steden van
Duitsland uiteindelijk de door
slag zou geven. Deze standpunten,
die van Tedder dat de aangewezen
weg was het bombarderen van het
transportstelsel, die van Staatz inza
ke de aanval op olie-installaties
om de Luftwaffe klein te krijgen
gen en die van Harris, dat de alge
mene aanvallen op de grote steden
zouden kunnen voortbouwen op de
acti^ in het verleden van Bomber
Command en een kroon op de toe
komst ervan zouden betekenen, wa
ren van grote invloed.
Toen het laatste jaar van de oor
log begon, kregen deze uiteenlopende
en zelfs onderling tegenstrijdige
zienswijzen een werkelijk strategisch
belang.
Geen Duitse radar
Er waren twee belangrijke facto
ren. De eerste was de invoering van
een uiterst effectieve lange-afstand-
jager. de P 51 Mustang, een Ameri
kaans vliegtuig dat nu was uitgerust
met een Rolls-Royce Merlin Motor.
Tussen december 1943 en maart '44
werd dit vliegtuig bij de achtste Air
Force beproefd tot het de strijd kon
aanbinden met ieder Duits toestel en
wel zo ver verwijderd van de Britse
bases als Berlijn.
Het resultaat was dat binnen zeer
korte tijd het luchtruim boven Duits
land bij daglicht door de Amerika
nen werd beheerst.
De tweede belangrijke factor
was de opmars van de geallieerde le
gers van het Normandische brugge-
hoofd door Frankrijk en lager naar
de Rijn. In augustus 1944 door
braken de legers het front van de
Duitse jagersverdediging en hun ra
dar-waarnemingsposten. zodat Bom
ber Command, dat reeds een over
macht in de lucht bij daglicht had.
nu ook 's nachts effectief kon ope
reren. In de loop van augustus 1944
stortte de Duitse luchtverdedi
ging min of meer ineen en kregen
de Amerikanen en de Britten de
volledige heerschappij in de lucht.
Zo leek het er in september op
dat de strategische luchtstrijdkrach
ten gereed waren voor een laatste
vernietigende slag tegen Duitsland.
Zij hadden al belangrijke vorderin
gen gemaakt met de vernietiging
van de olie-industrieën en het trans
portwezen en het algemene versprei
de offensief tegen de steden was op
grote schaal hervat. De militaire si
tuatie zag er eveneens goed uit, want
de Engels-Amerikaanse legers ston
den by de Ryn en de Russen waren
eveneens onderweg. Er bestond hoop
dat de oorlog met Kermis achter de
rug zou zyn.
Deze verwachting kwam niet uit.
De mislukking van de slag om Arn
hem in september 1944 en het Duit
se offensief in de Ardennen in de
Ardennen in december daarop
speelden hierby een rol, aldus Noble
Frankland in ..De geschiedenis van
de tweede wereldoorlog".
Donderslag
Toen in januari 1945 de Engels-
Amerikaanse legers tydelyk tot
staan waren gebracht, kwamen er
twee mogelijkheden naar voren. De
ene was dat het rode leger snel naar
het hart van Duitsland zou opruk
ken. de andere was dat de zware
bommenwerpers een Duitse stad of
een groep steden een ontzagiyke slag
zouden toebrengen, die dan de gena
deslag moest betekenen.
De chefs van staven van Groot-
Brittannië en Amerika hadden een
dergelyk idee (dat de naam „thun
derclap" donderslag kreeg)
reeds geruime tyd in gedachten,
maar zy hadden geen vastomlynd
plan uitgewerkt dat de moeite waard
was. want het leek hen dat een
dergelyke luchtaanval op zichzelf
onvoldoende zou zyn om de verlang
de ineenstorting te bewerkstelligen.
In januari raakten zy er echter van
overtuigd dat een dergelyke slag.
als die op Berlyn gericht was en op
een tydstip plaatsvond dat samenviel
met de westwaartse stroom vluchte
lingen voor de Russische opmars, in
ieder geval een uitgesproken gunstig
effect op de Russische opmars zou
hebben.
Churchill
Op 25 januari 1945 sprak Churchill
met de minister van Luchtvaart. Sir
Archibald Sinclair, over deze zelfde
mogelykheden. Zoals hy de vol
gende dag in een memorandum aan
Sinclair toelichtte, wilde hy vooral
weten of Berlyn en andere grote ste
den in Oost-Duitsland nu niet als
byzonder aantrekkelyke doelen moes
ten worden beschouwd. Enigszins ge
biedend gaf hij te kennen dat er nu
geen behoefte bestond aan overwe
gingen, maai- aan actie.
De Britse luchtmacht-generaal Por
tal twijfelde er echter aan of dit idee
wel verstandig was, aldus Noble
Frankland in „De geschiedenis van
de tweede wereldoorlog". Portal
was er van overtuigd dat het olie
offensief de hoogste prioriteit moest
houden. Maar als de Amerikanen
mee zouden doen, was hy bereid er
mee in te stemmen dat één grote
aanval op Berlyn, ondersteund door
geconcentreerde bliksemaan vallen
rc
op Dresden, Leipzig en Chemnitz?1
misschien enkele andere plaatsenfe
de evacuatie vanuit het oosten n.
warring zou scheppen en de Duit'
zou belemmeren in het overbrei^
van hun troepen.
Op 27 januari zond Sinclair t
memorandum aan Churchill wa^
hy hem liet weten dat de luc^
machtstaf had besloten aanvaller
ondernemen op Berlyn, Dresdp
Chemnitz en Leipzig of andere
den. Het plan kwam dus voort uit^
toepassing van het idee van Thkr
derclap en werd aangepast aan*,
byzondere situatie die ontstond cL.,
de Russische opmars. De snelifc
waarmee het plan werd uitgevou,
kwam rechtstreeks voort uit de sUr
ke druk die door Churchill werd Z.,
geoefend.
o
Gesprek in Jalta*
Er werd ook met generaal Spae
over het plan beraadslaagd. Hoere
het leeuwendeel van de schade ,d
aangericht werd voor rekening fle
de zware nachtaanvallen van Bos^
ber Command moest komen, zout
ook Amerikaanse operaties by
licht worden vereist en deze zoufe
dan ook worden uitgevoerd. rj
De plannen werden ook bespro^a
op de conferentie van Jalta die
middellyk op deze gebeurtenis^
volgde en hoewel de Russen ifc<
speciaal om het bombarderen
Chemnitz of Dresden verzocht,
vroegen zij wel om Berlyn en Lc
zig als communicatiecentra acfyj!
de Duitse frontlinie te vernietii
Zij stonden namelyk op het punt
opmars tegen dat front te versi
len.
Het plan naderde nu zijn uitw
ring. maar er kon niet mee won"
begonnen voor de maan was afgei
men en het weer geschikt was. \S
de avond van 13 februari 1945 zf
Bomber Command met twee golv-
van meer dan 800 vliegtuigen k<N
naar Dresden.
Op 14 februari volgde het Amjj
kaanse achtste luchtleger bij dil
licht met meer dan 400 toestel!
De Amerikanen maakten de vluil
op 15 februari opnieuw met onlfl
veer 200 toestellen en tenslotte oj
maart met 400. Inmiddels vod»
Bomber Command in de nacht
14 februari een grote aanval uit?1
Chemnitz en de Amerikanen ver
den soortgelyke aanvallen uit, iJa'
inbegrip van een op 26 februari?'
Berlyn met meer dan 1000 bommi*
werpers. «a
Dat waren de operaties die de ?r
allieerde overwinning moesten F"
spoedigen door verwarring achter?1
Duitse linie te zaaien en waal0!
door de eerste-minister by de lucP£
machtstaf werd aangedrongen Hg
die in algemene zin door de Rus#01
werden gevraagd. la
'O.
Geen verdediging!,,
Zy pasten in het algemene beG
van het bombardementsoffeni.
op grote doelen, dat nu al meer ir"
vier jaar aan de gang was, zy pP1
ten in de militaire situatie en
dat ogenblik werden zy uitgevoi
zonder dat het voornaamste dc_
de oliecampagne tekort werd geda!
De meeste van deze aanvallen z
evenals vele andere die door Bom
Command werden uitgevoerd, re
lang vergeten, maar die op Di
den niet. De omstandigheden
ken vrywel volmaakt te zyn en
verdediging was nihil.
Er werden ontzagiyke aantal
Duitsers gedood. Naar alle wa
schynlykheid was de dodenlyst z
nog groter dan die in Hamburg
juli tot augustus 1943. Verreweg
grootste deel van de schade werd
de nachtaanval door Bomber Co
mand aangericht.
Verlegenheid
Sommige journalisten in die I
dachten dat deze aanval een pl
tieke verandering betekende enl
spraken van een terreurbombarl
ment. Dit veroorzaakte verlegenl
in Amerika, waar men zich een b<
bardement anders voorstelde en z
in Engeland, waar althans somi
gen zichzelf hadden wysgema
dat bombarderen een soort chirui
sche ingreep was in plaats van
onderdeel van een vrywel totale c
log.
Het is misschien voldoende te z
gen dat Dresden de logische clin
was van het strategische luchtoff
sief tegen Duitsland, dat als gel
een grote rol speelde in de net
laag van de Duitsers, dat het n
emoties opriep dan redelijken?
had kunnen worden voorzien enl
men, toen het in de tyd van uitv
ring medio februari noodzake
leek. reeds eind maart, toen de
eenstorting van het Duitse ryk
afwendbaar was. zich kon afvraj
of de Duitsers een dergelyke laa®
afstraffing hadde-" -rsrdiend. E
ge
