Prof. dr. G. P. Hoefnagels (criminoloog):
„Aantal seksuele delicten neemt af
Toekomst is nu al begonnen
DOOR
R. D. PAAUW
Filmmaker Federico Fellini
KEKSTBIJLAGE
LEIDSCH DAGBLAD
24 DECEMBER
OVERSCHIE „We kunnen proberen der
tig jaar vooruit te zien. Verder heeft geen
zin", zegt prof. G. P. Hoefnagels, hoogleraar
aan de Economische Hogeschool in Rotter
dam, op een desbetreffende vraag. Naast cri
minologie heeft futurologie zijn belangstel
ling. „Wil je plannen op langere termijn ma
ken, dan moet je een bepaalde visie op de toe
komst hebben. Iedere wetenschapsman zou
ook een beetje futuroloog mogen zijn."
Prof. Hoefnagels woont in een huis aan een
bejaarde straat in Overschie, een tamelijk stil
plekje, dat binnen schotsafstand van het roe
rige havengebied ligt. Het gesprek vindt
plaats in de ruime woonkamer, waarvan de
sfeer een vreemd verbond tussen heden en
verleden ademt. Er is een houtvuur, een
wandklok, die al lang de pensioengerechtigde
leeftijd heeft bereikt, en een grammofoon uit
het stenen tijdperk. Tegenover de bedaagde
klok hangt een schilderij van Lucebert, waar
van prof. Hoefnagels zegt er „erg gelukkig"
mee te zijn. In het gesprek over de nabije toe
komst legt prof. Hoefnagels een groot enthou
siasme aan de dag. Zó groot, dat persoonlijke
wensen en algemene prognoses over elkaar
heen buitelen.
Zullen plaats en functie van
de gevangenis in de komende
jaren ingrijpend worden ver
anderd?
Prof. Hoefnagels: „Ja de gevan
genis We zitten daar in de cel
nog altijd met dat kleine, vervelen
de stukje matglas, terwijl iedereen
wel weet en beseft dat het gewoon
glas moet zijn. De cel stinkt 's mor
gens, er is veel te weinig lucht. Ik
noem nu maar even iets. details zijn
hier groot. Dat hele intramurale (op
gesloten zijn) moet hoognodig op
nieuw worden bekeken er dient een
heel andere opzet te komen. Een mis
daad geeft een signaal van wat er in
de maatschappij misgaat en van wat
er in personen misgaat. Het toont ons
waar er bijgestuurd moet worden. Als
iemand vanuit een privé-desorgani-
satie tot bepaalde delicten komt. kan
het wel eens nuttig zijn dat zo
iemand er even uit is. Misschien
heeft een gevangenis in de toekomst
alleen een korte retraite-functie en
is zij een plek voor thuislozen.
Een gevangenis moet een doel
hebben buiten de gevangenis. We
weten dat allemaal en waarom ge
beurt er dan niets? Het antwoord is:
omdat we leven in een tijd van ap
paraatsmechanismen. Dat gaat ge
paard met een ritueel en een ver
starring, die moeilijk doorbroken
kunnen worden. Apparaten zijn ster
ker dan mensen, tótdat de mensen
merken dat de apparaten sterker
zijn dan zij. Ja, dan pas gebeurt
er wat!
Het publiek 6taat niet zo gunstig
tegen de opzet van de gevangenis
nu al niet. Ik stel me zo voor
dat de mensen in het Jaar 2000 met
verontwaardiging naar de methode
van nu zullen wijzen. Ten eerste
vanwege de betrekkelijke doelloos
heid en ten tweede vanwege de vele
gelden die er voor aan de gemeen
schap moeten worden onttrokken.
Want wat doen we? We 6luiten
iemand op, verzorgen hem en halen
er. als dat nodig mocht zijn, ver
scheidene experts bij. Zit zo'n man
geruime tijd vast, dan kost zoiets
al vlug een hele of halve ton. Ja.
gevangenisverblijf kost ons meer dan
een verblijf in het Hiltonhotel! Het
publiek van het jaar 2000 zegt waar
schijnlijk: ben je beduveld om
iemand op zo'n kostbare wijze on
derdak te verlenen".
Komt de huidige stilstand ook
niet omdat van de sociale we
tenschappen nog te traag im
pulsen naar de praktijk van
het gewone leven gaan?
Prof. Hoefnagels. ..De wetenschap
van nu is conserverend. We onder
zoeken en tellen op wat al bestaat
en doen dan een uitspraak op de
vierkante centimeter die voor vijf
minuten geldig is. Een voorbeeldje:
er wordt een onderzoek gedaan naar
Jeugd en kinderbescherming. Tegen
de tud dat het onderzoek klaar is,
heb Je al weer een andere Jeugd.
Wat heb je aan de resultaten van
zo'n studie? Met de modellen waar
mee de huidige sociale wetenschap
werkt, kunnen we voor de toekomst
maar nauwelijks iets uitrichten. We
zijn in theorie al af van die z.g.
waardevrijheid; we moeten naar een
waardekiezende wetenschap, er moet
ruimte komen voor sociale fantasie
in de wetenschap. Al experimente
rend kan men aan de gang zijn (ac
tion research). Als Je hij wilt blij
ven. moet je reageren niet zozeer
op de harde feiten van het verleden,
zoals nu gebeurt, maar op een stel
indicaties van een lopend ex
periment. Economen en technologen
hebben dit op sociologen voor dat zy
alles direct kunnen berekenen. Maar
doelstellingen kiezen is waarden,
prioriteiten kiezen. Gegeven die
doelstelling kunnen zij voor Je be
rekenen wat er gebeurt. Maar eco
nomie en technologie alléén zullen
het in de wereld van morgen niet
kunnen klaren. Voor een leefbare
maatschappij zijn de sociale weten
schappen nodig. Duidelijker moeten
we inzien dat economie één van de
sociale wetenschappen is, dat techno
logie aan de leefbaarheid onderge
schikt moet worden gemaakt. Je kunt
de mensen niet eeuwig achter de
produktiemiddelen laten aanhollen".
Misdrijven
chelarjj zal ook het aantal verkrach
tingen kleiner worden dan het nu al
is. Verkrachters vindt men vooral
onder de meest preutse lieden; men
sen die zijn opgevoed met sterke ge-
norm eerdh eden. Dat ligt ook wel
voor de hand, want een Don Juan
weet het wel op een andere manier
te regelen. Aan de veranderende ten
dens zal de rechter syn normen
moeten aanpassen.
Zullen er in de toekomst meer
en andere misdrijven komen?
En wat gaat er gebeuren met
de normen van de rechterlijke
macht?
„De criminaliteit in meervoud
neemt toe: vuil op straat werpen,
stank verspreiden, verkeersdelicten.
Er gaan er wel af van de nu be
staande, maar er zullen geheel nieu
we bijkomen. De tendens is duidelijk
waarneembaar dat pornografie straks
helemaal niet meer als delict wordt j
beschouwd. De seksuele misdrijven
zullen sterk in aantal teruglopen.
Dat is nu al zichtbaar. Dat heeft
nauw te maken met de verdwij
nende taboes op dit gebied. Exhibi
tionisme wordt meestal niet meer
vervolgd, omdat men nu wel weet
dat het hier niet gaat om gevaarlijke,
maar om heel schuwe mensen. Wordt
er nu een exhibitionist gesignaleerd,
dan redeneert men: hier hebben we
een vreemde man met wie eens no
dig gepraat moet worden. Met het
verdwijnen van de taboes en de hui-
Wat de nieuwe misdriJveh betreft:
vooral delicten op het gebied van het
massaal samenleven, zullen zich in
toenemende mate voordoen. Ik
verwacht dat het werpen van vuil op
straat een ernstig delict gaat worden,
zoals het nu al enigszins in Ameri
ka is. Trouwens het hele probleem
van de vervuiling zal een steeds gro
tere aandacht krijgen. Er zullen ook
meer technische en computerdelic-
ten komen naarmate de automatise
ring toeneemt. Je leest nu wel eens
van iemand die per abuis een groot
bedrag op bank- of girorekening
krygt gestort. Dat wordt nü nog als
grapje naar voren gebracht, maar in
de toekomst neemt dit soort vergis
singen in allerlei vormen toe. En het
niet aangeven van deze fouten zal,
op den duur, als delict worden be
schouwd. Misschien niet omdat
eigendom zo belangrijk zal zyn,
maar eerder omdat de sociale orga
nisatie verstoord wordt.
De politieke criminaliteit zal ook
toenemen. Er komt meer vrye
tijd, meer tijd voor etisch engage
ment. Er komen meer buitenparle
mentaire acties en daarbij zullen be
paalde regels worden overtreden".
Agressie
Hoe staat het met de agressie
het geweld?
„Met onze agressie gaan we nog
altijd slecht om. Op dit gebied heb
ben we minder geleerd dan op dat
van de seksualiteit. Agressie wordt te
ruggedrongen. in vergaderingen, ge
sprekken. Men heeft allerlei codes om
net te doen alsof men aan naasten
liefde doet, ofschoon men elkaar ge
woon haat. Op een andere plaats
barst dan de bom. De oorlog wordt
Prof. dr. G. P. Hoefnagels
gemaakt achter fatsoenlijke confe
rentietafels. De haat wordt gemas
keerd achter spelletjes van bureau
craten. Je merkt de agressie ook in de
reacties op bepaalde gebeurtenissen
en delicten. Dan schrik Je van de
heftigheid van de mensen En je
kunt toch echt wel zeggen dat de
misdaad van ons allemaal is kijk
maar eens naar het verkeer. Er wor
den per jaar in ons land zo'n twee
miljoen strafbare feiten gere-
streerd. Daarvan zyn ongeveer
170.000 misdrijven en van dat aan
tal komen er 40.000 voor de rechter.
Wat staat ons straks te wachten? Je
kunt de kwestie van de 18-23 jarigen
die burgers molesteren overbelichten.
Dan zul je voor de toekomst pessi
mistisch gestemd zijn. Maar er
zijn ook hoopvolle tendenzen, het
zyn vaak maar kleine dingen. Toen
de Russen Tsjecho-Slowakye binnen
vielen, hebben de Tsjechen er in
hun wanhoop niet wild op losgesla
gen, nee. ze hebben met hun vijan
den gepraat; zó vaak en zó indrin
gend dat de Russische soldaat bijna
ongeschikt werd gepraat. Ik ver
zeker u dat zoiets een enorme om
gang met je agressie betekent. Zo'n
gesprek van Jan-tegen-Jan, dat is
nu juist van het allergrootste belang.
Verder vind ik dat de demonstra
ties in ons land een kalm en beheerst
verloop hebben, ik merk dan niet veel
van geweld bij de demonstranten.
Dat Ls ook een hoopvol teken".
„De televisie zal ongemerkt een
handje helpen de agressie, in feite
de Intolerantie, te verminderen. Er
zullen steeds meer facetten van het
leven, van de cultuur van andere
volkeren worden getoond. De ge
dachte van de „global village" wordt
reëler. Dit alles zal de mensen na
verloop van tyd leren te relative
ren. En wie kan relativeren, zal ook
tolerant zijn. Ik gebruik met op
zet het woord tolerant en niet het
woord verdraagzaam. Tolerantie is
meer dan verdraagzaamheid, het is
het positief instemmen met het feit
dat er pluriformiteit van meningen
is. We zullen minder gaan spreken
va/n „een stel gekken", maar aan
vaarden dat bijv. de Chinezen anders
leven dan wij. Het resultaat van die
relativering, van die tolerantie zal
steeds meer zyn: ik wil mezelf blij
ven en als de rest het anders wil
doen, nou, dan doen ze dat maar.
Deze relativering leidt dus ook tot
privacy: het recht om anders te
zijn dan anderen. Het proces van to
lerantie zal tot gevolg hebben dat we
weer gewoon leren zeggen wat we
willen, dat we niet, zoals in het po
litieke spel van nu zo vaak gebeurt,
allerlei vaagheid en draaiery nodig
hebben om tot het doel te raken".
huidige wyze van salariëren druk Je
de jeugd nog eens even duidelyk op
het feit dat ze niet voor vol worden
aangezien en niet meetellen.
In de komende jaren zal dat
steeds meer wrevel en weerstanden
opwekken. Het houd-je-mond-denk
om-je-baantje idee overheerst nog
by de mensen die de crisisjaren
meemaakten, want dat baantje was
de heilige koe. Er zijn tekenen die
op verandering wijzen, maar we zit
ten nog in een overgangsfase: min
der werken, maar nog niet weten hoe
te spelen. Dat zal veranderen als de
vierdaagse werkweek, die v»oor de
cieur siart. wordt ingevoerd ei vrije
tyd creatieve tyd wordt. Nog niet zo
lang ge eden kon je .ils jongde je
i.ifë- net op de Juiste plaatsen
snuien. Of je iets zinnigs te zeg.,-n
had of niet. je moest maar wach
ten tot je de leeftijd had. Zo omstreeks
je veertigste, dan mocht het. Offi
cieel is het nóg zo. Het 30-jarig ka
merlid is een uitzondering. Maar die
tijd loopt nu op zyn eind. De jeugd
dringt naar voren, ze is niet meer te
gen te houden. Ze heeft verantwoor
delijkheid gevraagd en de maat
schappij (de ouderen) heeft haar die
niet willen geven. Nu néémt ze die
verantwoordelijkheid zelf.
Lange tiid werd zonder woord van
protest aanvaard dat de Amerika
nen in Vietnam vochten. Het zijn de
Jongeren geweest, die het protest te
gen die oorhog zijn begonnen. Het
neeft invloed gehad en geleid tot een
veel genuanceerdere denkwijze. Wat
zou het geen schande zijn geweest
als niemand zich ooit tegen de ee-
beurtenissen daar had gekeerd!
Overal zie je de opmars van de
Jeugd, in Europa. Afrika. Amerika,
China, met ideeën die sterk afwi'ken
van de nu bestaande. Ik weet niet of
dit een platform is dat het haalt,
maar de signalen zyn duidelyk."
beren de mazer in zo'n wet te vin,
den."
Na enkele losse opmerking!
(„Waar blijft straks in het compi
tei*tijdperk de controle op de kerej
die de macht in hun klauw hebben'
duikt pi'of. Hoefnagels in de standen]
maatschappij van morgen. „Zal
hoog-laag verhouding in de werel
blijven bestaan? Zo ja. dan andei
Het is bijv. nog maar de vraag
laag naar hoog wil! Want het is ni
wel duidelyk geworden, dat iemanj
met een hoge status niet meer kaï
op geluk heeft dan laat ik zeggen di
culturele timmerman. Het plezie
om hoog te zijn en de ellende on
laag te zijn, is in de laatste 50 Jaa
wel grondig veranderd. Vroege
werkte de arbeider 16 uur per da( y
nu doet dat de manager.
En hoe leeft zo'n man? Hij looj
van de ene vergadering naar de ai
dere. Eerst moet hij zich met vei
slimmigheidjes staande houden
een roerige bijeenkomst vol voetan]
gels en klemmen, dan gaat hij na;
een vergadering waarin niets gebeui
en daarna naar één. waarin men el
kaar ernstig toespreekt, maar de ui!
slag al lang vaststaat. En als hij daJ
's avonds thuiskomst, neemt hij no
een vracht papieren mee naar be
en dat alles om toch maar voora
tot het clubbie te behoren. Het z
velen die voor een dergelijke func-
tie wel de capaciteiten bezitten, nie
aanstaan. Zy zullen wel een redelij.
ke positie willen hebben, maar ver.
der dolgelukkig zijn in hun vrije tij!
hun interessen te kunnen volgen".
Privacy
Jeugd
Wat gebeurt er met de jeugd
criminaliteit?
Prof. Hoefnagels: „Ach, daar moe
ten we niet overdreven over doen.
De Jeugd besteedt haar tijd meer
aan het welzyn van mens en maat
schappij dan aan criminaliteit. Als Je
jeugdcriminaliteit tegen wil gaan.
geef dan ook de Jongeren beneden
de 23 jaar het minimumloon. Met de
U heeft eens gezegddat het
privacy-probleem in zijn tota
liteit moet worden bezien. Ver
wacht u dat de wetgever daar
voor scherpere maatregelen
zal nemen?
„Het privacy-probleem zal een
voorname plaats innemen. Iedereen
moet in staat worden gesteld het
eigen levensconcept waar te maken.
Tot de privacy-problematiek behoort
al heel wat: lawaai, stank, vervuiling
van lucht en water, verkeer. Dat zijn
fundamentele bedreigingen voor ons
allen. Er zal straks op de auto's heus
wel een apparaatje komen om de
uitlaatgassen te neutraliseren. Dat
móet wel. En zo is er meer. De pri-
vacy-wltgeving als totaal complex is
nog nauwelijks bekeken op dit ge
bied wacht nog erg veel werk. Als er
geen speciale wetten voor komen,
zou ik myn geloof in de maatschap
pij volledig verliezen. Dan wordt het
een Jungle, waarin de individuen ten
onder zullen gaan. Aan de andere
kant moet ie met de privacy-wetten
ook wel voorzichtig zyn. Zo vraag ik
me af of de wet op de candid (ver
borgen)-camera (op zichzelf een pri-
vacy-zaak tot en met) nu wel zo ver
standig i6. Wat weten we ervan9 Hoe
vaak is er sprake van? Heel zelden?
Door zo'n wet breng Je de mensen op
een idee. En dan gaan ze direct pro-
Wetsuitlegger
te
Tot slot deze vraag: wat gaaliC
er gebeuren met de rechte
als wetsuitlegger en hoe zal dx
straftoemeting worden?
Prof. Hoefnagels meent dat Je o|
dit punt alleen wat kunt hopen, maaiu
nauwelijks voorspellen. Hy vindt lie jj
hoog nodig worden dat de rechte!
uit het ritueel komt. waarmee hij m
nog is omgeven. Het leidt tot zijn ver
zuchting: „Ik zou willen dat iederi
rechter had gezeten". HU vindt da 1
de huidige procedure niet lange
kan. „Maar wat er zal komen, dur
ik niet te zeggen. Als Je de historii
van het strafrecht bekykt, dan is ei
door de eeuwen heen zo gek en wis
pelturig met straf omgesprongen dal
er geen Ujn in te ontdekken valt. W(
hebben een volksgericht gehad ein
martelingen; nu is er een papierei
bende met gevangenissen, waar wi
evenmin in geloven. Het type criml
naliteit is veel beter voorspelbaar ge
weest dan de straffen. Want
straft, gaat erg ingewikkeld doen. dal
weten we nu langzamerhand wel"
Prof. Hoefnagels verwacht (met di
nodige voorzichtigheid) voor de ko
mende Jaren dat nog veel meer de-1
lieten in de computerachtige sfeei
worden afgedaan, zoals nu al het ge Q
val is met het verkeersdelict. Hl n
voorspelt verder dat bU sommigi
misdrUven meer verantwoordelijkei [y
dan alleen de dader(s) voor de recht
bank gaan komen. Bij studentenpro- jj.
cessen zouden alle betrokkenen, ook|e:
de rector-magnificus. byeen moe* i
ten zUn onder leiding van een pro-m
fessionele rechter om de normen tirg
expliciteren. Uit de groepsprocessen d,
verwacht prof. Hoefnagels „vele nut
tige signalen".
ROME iGPD) Filmregisseur Federico Fellini is de enige man
in Italië van wie de Amerikaanse filmmaatschappijen de films on
gezien voor enorme bedragen kopen. En omdat de Italiaanse film
industrie op de Amerikaanse injecties voortbestaat, is Fellini een
machtig man.
Natuurlijk heeft Fellini deze macht
zelf verdiend. Het verhaal gaat. dat
net enige honorarium dat hy van
zijn producer Rizzoli voor het be
roemde „La dolce vita" kreeg, uit
een horloge heeft bestaan. Fellini's
nieuwste film „Satyricon'' is
inmiddels de duurste geworden die
ooit in Italië werd gemaakt. Voorliet
samenstellen van de „cast", liet Fel
lini drieduizend kandidaten-met
hartkloppingen aan zich voorbij pa
raderen. Alleen voor de figuur van
de lustknaap Gitone zag hij hon
derd jongens aan.
De schrijver van het. bekendste
boek over de Italianen. Luigi Bar-
'/inimerkte kort geleden op dat de
invloed van de film op de Italiaanse
samenleving zo groot is, dat ze kan
worden vergeleken met de invloed
die de grote renaissancepausen op de
kunst en de samenleving van zijn
tijd hebben uitgeoefend. De grootste
kunstenaars van deze tijd stellen
zich nu voor de film beschikbaar, en
als Michel Angelo nu zou leven
zo schrijft Barzini dan zou hij in
dienst zijn van Federico Fellini. om
voor hem heroische taferelen te ont
werpen en bovenmenselijke kledij.
Federico Fellini
I Is deze dictatoriale toestand die
zijn invloed heeft in alle vertakkin
gen van het intellectuele en semi-
ïntelleotuele leven een verschijn
sel dat ook in de Jaren '70 zyn
stempel zal drukken via de avond
jes uit in de cinema, of wat daarna
komt? Barzini meent dat deze vraag
I afhangt van het succes of het wan-
succes van Fellini's „Satyricon". Als
de film zou vallen, betekent dit het
i einde van een tijdperk. Voorlopig
i valt het niet. Ze staat na Visconti's
„Götterdammerung" op de bovenste
plaats van de geldverdieners. Dit is
onbegrijpelijk, omdat de film niet
alleen zeer lang is, maar ook uiterst
moeilijk te begrijpen ook voor
degenen die het eerbiedwaardige
werk van de oude Petronio gelezen
hebben op de schoolbanken. En al
les wat de Italiaan ervan zou be
grijpen. valt dan nog in zijn na
deel uit. Volgons twee van de ver
sies die Fellini zelf van de film
geeft, gaat het om een satire ophot
huidige Italië (of om de huidige we
reld. dat is de vraag die nog beant
woord moet worden) dan wel wil hy
de banden tussen de zo gevierde
oudheid waarop zo'n groot deel van
de trots der Italianen gebouwd is,
voorgoed en in alle eeuwigheid door-
kappen. In een gesprek ls Fellini
ook bereid de twee mannelijke hoofd
personen Encolpio en Ascilto
te vergeiyken met moderne hippies,
die door het leven gaan om te ge-
nieten, probleemloos en moraalloos.
Grage prater
Fellini is een grage prater, vooral
als hy onder Italianen Ls, althans
mensen die zyi. taal zonder proble
men beheersen. Hy schrikt terug
voor nieuwe confrontaties, die de
veiligheid van zyn Italiaanse moe
derland schynbaar in gevaar brengen.
Hierin is hy een echte Italiaan, zo
als er zovele Italianen zyn die ervan
overtuigd zyn dat de wereld buiten
hun grenzen ophoudt. Fellini komt
uit een Italiaanse bourgeois-familie
I uit Rimini, een gebied waar overi
gens een ras weilig tiert, dat opvalt
door oorspronkelykheid en energie.
Hij heeft, zich van zyn katholicisme
en zyn burgeriykheid moeten ont
doen. Kwade tongen beweren dat dit
niet helemaal is gelukt. De scherp
zinnige Franse journalist en hoog
leraar Jean-Francois Revel verkon
digt in zyn „Pour lTtali" de stelling
dat de films van Fellini niets an
ders zyn dan het. zichtbaar maken
van de afschuw die de normale bur
ger voor het onbegrepene om hem
heen koestert.
Achter een klein stalen bureautje
rit de maestro in het kantoor dat
zijn producer. Alberto Grimaldi. hem
ter beschikking heeft gesteld in de
I hoop dat er binnenkort weer wat uit
I zal komen.
Voor de deur van dit kantoortje
staat de ene filmploeg van de tele
visie na de andere elkaar op de te
nen te trappen. Behalve van de
Amerikanen, die het geld geven,
komt tenslotte normaliter 80 pro
cent van iedere Italiaanse film uit
de portemonnee van de Italiaan zelf
in veelvoud in de zakken van de
producer terug. Er zijn plannen
vertelt Fellini voor een film sa-
men met Ingmar Bergmann, die hij
nn Charles Chaplin (Monsieur Ver-
douxt het. meest bewondert. Ook
denkt hy na over weer eens iets met
zijn vrouw Giulietta Masina. Maar
het liefst vain alles wil Fellini met
rust gelaten worden. En over de
toekomst denken in welke vorm dan
ook vindt hy een ergerlijke bezig
heid. Zijn oude film.-; beschouwt hy
als overwonnen ziektes, waarover je
niet praat. Van de toekomst vindt
hij dat we met zyn allen in afwach
ting zyn „van iets nieuws".
Wat dit nieuwe dan is, daarover
haalt hij wanhopig de schouders op.
Wel is hy een voorstander van „LSD
voor iedereen", zoals hy bij Huxley
heeft gelezen.
Lange haren
Fellini houdt van de jeugd met de
lange haren <„viva i capelloni"). Hy
gelooft dat deze jeugd ..het begre-
pen" heeft. Tenslotte heeft hij een
I hele nacht met hen doorgebracht en
hij heeft ook LSD genomen, hoewë
ook ondanks dat volgens hem „il
ieder van ons grenzeloze mogelijkhe-
den schuilen om door te dringen il
de wereld van het fantastische'.
Fellini weet werkelyk niet wat dt
toekomst brengen zal. Wat hy maakt,
is wat hy te zeggen heeft. Wie dat
niet begrypt, die moet hem niet las
tig vallen. Eigenlyk weet hy het zelf
ook niet. De filosofieën die hij op
hangt. hebben een nasmaak van het
banale.
Fellini's flirt met de langharii
jeugd was wellicht een van zijn re
denen die tot Satyricon hebben ge
leid, maar er waren natuurlyk ook
vele andere ervaringen. Fellini pro
beert ook in de toekomst achter d<
gezichten te kyken en meestal iet
anders te laten zien dan er werke
lijk achter zit. De gezichten van d(
langharigen geven weinig houvast en
wat daarachter verborgen ligt, voei
binnen in een „mondo fantastico'
waarin we volgens Fellini allemaal
kunnen binnengaan. Maar heeft hij
er ook de hippie-moord op Sharon
Tate in gezien? Nee, dit is niet wat
Fellini wil. Fellini vindt het een
wonder om in deze tyd te leven en
als kunstenaar gaat zyn aandacht in
de eerste plaats naar dit wonder uit,
Een geruisloze lift van kunst
smeedwerk uit de tyd rond de eeuw
wisseling brengt de bezoekers weer
naar de begane grond terug. Voor
Fellini is de toekomst al begonnen en
ze ziet er niet veel anders uit dan
het hoogstpersoonlyke nü.
