(ns water straks veilig in bekkens?
'Ars' exposeert
Hij tekent voor Fiat
RITMEESTER FIAT 36 ct.
Nederland mikt op grote reservevoorraden
DOOR BRAM
v. LEEUWEN
DONDERDAG 20 NOVEMBER 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 19
De afgèlopen weken hebben we in het Leidsch Dagblad rui-
I jne aandacht besteed aan de hand over hand toenemende ver-
■ontreiniging van ons milieu. We constateerden, dat het over-
I matig gebruik van landbouwvergiften en insecticiden gevaarlijk
i zijn voor mens en dier. We schreven, dat de Rijn steeds
peer vervuilt en onze drinkwatervoorziening dreigt spaak te
Jopen. En we gaven cijfers waaruit bleek, dat steeds minder
[planten en dieren het uithouden in ons vervuilde milieu.
I deze beklemmende gegevens en
jjfers culmineren tenslotte in één
fcrote vraag: wat doet Nederland te-
i de toenemende verontreiniging
i ons milieu? Welke maatregelen
1 hebben de autoriteiten genomen of
nog in petto om de gevaren, die ons
biologisch leven bedreigen, te ke
ren? In de laatste twee afleveringen
nn de serie „De aarde vervuilt
proberen we op deze vraag een ant-
iroord te vinden.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIM
PMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
Een van de grootste problemen
«armee Nederland kampt is dewa-
urveront reiniging. Enerzijds wordt
dat in de hand gewerkt door de Rijn,
het riool van Europa, die steeds
neer vervuild water naar ons land
transporteert, anderzijds de dreigende
rerzilting en onze eigen lozing van
ongezuiverd rioolwater.
Commissie
niet in do kiem wordt aangepakt.
Veel effectiever zou het zijn alle
energie aan te wenden om een inter
nationaal beheerslichaam te vormen,
dat voortaan supra-nationale beslis
singen kan nemen wanneer het gaat
om de Rijnvervuiling. Een suggestie
daartoe is reeds diverse malen ge-
aaan door ir. C. van der Veen. direc
teur van de Gemeentewatcrleidingen
in Amsterdam. Het oog is daarbij
gericht op een vrijwel identiek ge
val in Amerika: de rivier de Ohio.
Deze rivier, die door verschillende
staten van de V.S. stroomt, is ge
plaatst onder supervisie van een or
gaan boven de staten dat bindende
maatregelen kan voorschrijven. Iets
dergelijks zal er ook voor de Rijn
moeten komen, al zal het moeilijk
zyn landen als Frankrijk, dat alleen
het nieuws. Tezamen nvt de natio
nale Rijncommissies in West-Duits-
land en Zwitserland nam men de
beslissing een overkoepelende orga
nisatie op te richten. Het. secreta
riaat zal binnenkort in Düsseldorf
worden gevestigd.
Hoe verdienstelijk de coördinatie
tussen de drie landen ook moge zijn,
deze overkoepelende organisatie zal
niet meer zijn dan een adviesorgaan
en ons land geen stap dichter bren
gen bij een definitieve regeling tegen
de vervuiling.
Zouttong
Een heel ander probleem, dat sa
menhangt met het Rijnwater is de
verzilting die steeds verder op
dringt vanuit de Noordzee. Via de
Nieuwe Waterweg en het Noordzee
kanaal stromen bij vloed grote hoe
veelheden zout water ver landin
waarts. In de loop der jaren is de
zouttong vanuit de zee steeds verder
de rivieren opgekropen. Vooral bij de
Nieuwe Waterweg heeft dat geleid
tot grote moeilijkheden bij de drink
watervoorziening. terwijl ook voor
de land- en tuinbouw nadelige gevol-
tie
De vervuiling van hst Rijnwater is
wn zeer moeilijk probleem, omdat
>.et hier een internationale rivier be
treft en regelingen om vervuiling te
TOorkomen de goedkeuring moet heb
ben van alle betrokken landen. Nu is
sinds 1963 een Internationale
lissie voor de bescherming van
het Rijnwater, waarbij Nederland,
West-Duitsland. Frankrijk, Zwitser
land en Luxemburg dat via de
.'toezei tot het stroomgebied van de
Rijn behoort zijn aangesloten.
Is deze commissie in staat een ein
de te maken aan de langzamerhand
pjvaarlijk wordende verontreiniging
ran de Rijn? Op dit ogenblik zeker
n*t. De commissie mag dan geregeld
d? kwaliteit van het Rijnwater con-
fccleren en suggesties doen aan de
letrokken landen, maar de commis-
r? bezit geen enkele bevoegdheid.
Ket niveau van de commissie is zo
hag, dat. er geen enkel, besluit ge
nomen kan worden, dat bindend is
mr de aangesloten landen.
Enkele weken geleden verspreidde
het ministerie van Verkeer en Wa
terstaat nog een persbulletin waarin
m opgewekt werd aangekondigd,
dat Nederland het initiatief heeft
jenomen tegen de verontreiniging
ran de Rijn. Wie de inhoud leest be
merkt dat het gaat om een bijeen
komst van de reeds genoemde com-
op 21 november in Maas
tricht. Daarbij zal gesproken wor
den over mogelijke maatregelen te-
ten de endosulfanvergiftiging van de
Rijn. Wel een beetje aan de late
tont wanneer men bedenkt, dat de
tergiftiging reeds dateert van 23
juni jl.
Lapmiddel
Tijdens de bijeenkomst in de Lim
burgse hoofdstad zal gepraat worden
over verbetering van het waarschu-
ïmgssysteem in geval van calami-
'«ten. Geen overbodige zaak, maar
een lapmiddel zolang het probleem
belang heeft by de Rijn als het gaat
om de lozing van enorme hoeveel
heden zout, het belang van een der
gelijk orgaan te laten inzien.
tinder druk
Op het ogenblik lijkt het er veel
op, dat met name Frans-, bedryven
in de Elzas de Franse regering onder
druk zetten om zich niet direct te
laten inkapselen in een internatio
nale regeling omdat het voor de fa
brieken zonder twüfel kostenverho
gend zal werken en de concurrentie
zal bemoeilyken. Daar komt bij.
dat een land als Zwitserland waar
het Rijnwater nog van byzonder
goede kwaliteit is, moeihjk te bewe
gen zal zijn, bij te dragen in de
vervuiling die verderop plaats vindt.
Tachtig procent van de Rijnver-
vuilimg wordt op dit ogenblik ver
oorzaakt door lozingen van afvalwa
ter en -prod uk ten buiten onze lands
grenzen. Dat betekent, dat ook wan
neer het toch al sterk vervuilde wa
ter in ons land komt het nog verder
vervuild wordt. Dat gebeurt onder
meer by Arnhem waar industrie en
de gemeente nog steeds rioolwater
zonder zuivering in de Rijn lozen.
Ook Nederland heeft al enkele
ia.ren een commissie die de vervui
ling van de Ryn bestudeert. Hoewel
ook de commissie niet veel meer kan
doen dan de ontwikkeling volgen,
kwam de commissie eind oktober in
In het toxicologisch labora
torium van het Rijksinstituut voor
Volksgezondheid te Utrecht wor
den proeven genomen met het
Rijnwater
gen dreigen door verzilting vain de
grond.
In de jaren-veertig had de ver op
dringende zouttong al tot gevolg, dat
het hoogheemraadschap Delfland,
dat tot dusver by P arks luizen wa
ter inliet by lage waterafvoeren van
de Ryn de inlating moest stopzette
in verband met het hoge zoutgehalte
van het water.
Enkele jaren later bleek, dat het
zelfs by een normale „waterproduk-
tie van de Ryn'' niet meer mogelijk
was, zoet water in te laten zonder
grote schade aante richten bij de
land- en tuin bouw bedryven in het
Westland. Het water was constant
te zout. Nederland is voor een groot
deel zelf schuldig aan deze dreigen
de verzilting. Zo werd de Nieuwe
Waterweg de afgelopen decennia
steeds verder uitgediept om de gro
ter wordende zeeschepen toegang te
geven tot het Rotterdamse haven
complex.
Oliegeul
Maar de ingenieurs zagen over het
hoofd, dat behalve de grote schepen
ook grote hoeveelheden zout water de
Nieuwe Waterweg opkwamen. Naar
mate men een rivier dieper maakt,
reikt, de zouttong namelijk steeds
verder landinwaarts. Onlangs liep de
zaak opnieuw fout bij het graven
van de zogenaamde „oliegeul", die
het Botlekgebied toegankelyk moest
maken voor de reuzetankers.
Er werden weliswaar plannen op
gesteld om de dreigende verzilting
tegen te gaan, by voorbeeld dooi- de
aanleg van dammen onder water en
1 maatregelen tegen dè sterke erosie,
maar van de oorspronkelijke opzet
om beide plannen parallel te laten
lopen is weinig terecht gekomen.
Als straks de oliegeul al geruime
tyd gereed is en weer meer zout wa
ter landinwaarts stroomt zyn de
dammen er nog niet
Daardoor ontstaat een acuut ge-
vaar: de mogelyke verzilting van de
Hollandse IJssel, een van de vitale i
punten voor de waterhuishouding van
westelijk Nederland. Het hoogheem- 1
raadschap Rijnland, dat een groot
deel van Zuid-Holland beslaat laat
op die plaats namelijk water in en 1
is bovendien de leverancier van het
hoogheemraadschap Delfland, dat
zoals gemeld zelf geen inlaatpunt
meer heeft.
Wat de dammen tegen de verzil
ting betreft: pas vorige week is in
de buurt van de Van Brienenoord-
brug by Rotterdam een begin ge
maakt met de eerste werkzaamhe
den. Als alles volgens plan ver
loopt., zal het project midden 1972
gereed zijn. Tot zolang kan een flin
ke westerstorm en een lage afvoer
van de Rijn een gevaar betekenen
voor de waterhuishouding
Plannen
Vorig jaar is aan dit probleem al
Rrote aandacht besteed In de nota
..De Waterhuishouding var. Neder
land". samengesteld door Rykswa-
terstaat. Om een dreigende verzil
ting van de Oude Maas. en daarmee
d? drinkwaterbekkens van Rotter
dam. alsmede de verzilting van het
Westland en de Bollenstreek te
voorkomen werden al plannen aan
gekondigd om de verzilting te keren.
De recente lage afvo ren van de
Ryn en het sterk oplopende zoutge
halte zyn voor Gedeputeerde Staten
van Zuid-Holland en de drie hoog
heemraadschappen Rijnland. Schie-
land en Delfland al aanleiding ge
weest brieven te richten tot de mi
nister van Verkeer en Waterstaat om
>p korte termyn maatregelen te
heffen Het Landbouwschap becij
ferde enkele weker, geleden nog. dat
op dat ogenblik al tien miljoen
schade ie aangericht door de ver
zilting.
Om te voorkomen dat westelijk
Nederland plotseling voor een vol
dongen feit wordt geplaatst hebben
dc drie hoogheemraadschappen be
sloten plannen gereed te maken hoe
wel de financiering nog niet gere
geld is.
Deze ingrijpende plannen omvatten
de aanleg van kanalen van Maars-
sen in Utrecht naar Bodegraven en
van Waddinxveen naar Voorburg
waardoor in noodgevallen water uit
het Amsterdam-Rynkana- kan wor
den vervoerd naar Zuid-west-Neder
land. Eind oktober nog deelde het
GB.-lid de heer Van der Brugge mee.
dat de kosten van een dergelijk pro
ject door het rijk moeten worden ge
dekt, omdat het rijk volgens hem
mede schuldig is aan het feit dat de
verzilting zon grote omvang heeft
aangenomen.
Drinkwater
De steeds vuiler wordende Ryn en
het opdringende zoute water vanuit
zee heeft ook rechtstreeks betrekking
op onze toekomstige drinkwatervoor
ziening. In het jaar 2000 zal volgens
staatssecretaris R. J. H. Kruising a
(Volksgezondheid) ongeveer drie
miljard kubieke meter water be
stemd voor de drinkwatervoorziening
gewonnen moeten worden uit het
oppervlaktewater. Om dat mogebjk
tc maken zyn basisplannen voor de
toekomstige drinkwatervoorziening
ontworpen die begin november door
de Staatssecretaris in de Tweede Ka
mer zyn toegelicht.
Uit de mededelingen bleek, dat
men het ook in de toekomst niet mo
gelijk acht de sterke kwaliteitsver
schillen van het rivierwater op te
heffen en met de plannen heeft men
dan ook toevlucht gezocht in grote
reservoirs die op bal van plaatsen in
ons land aangelegd moeten worden.
Water van goede kwaliteit zal in
deze spaarbekkens worden opgesla
gen en wanneer de kwaliteit van het
rivierwater daalt wordt de toevoer
afgesloten en kan geruime tyd ge
bruik worden gemaakt, van het
dnknwater in de reservoirs. Een
tweede mogelykheid die staatssecre
taris Kruisinga heeft geopperd is de
vorming van grondwater door kunst
matige infiltratie. Een dergelyke
methode wordt nu reeds op be
scheiden schaal toegepast in de Hol
landse duinenrij.
Duinpannen worden volgespoten
met rivierwater om het grondwater
op peil te houden. Behalve in de
duinen zal dit principe in de toe
komst ook op de Veluwe worden toe
gepast.
Blykens de plannen zal het zwaar
tepunt van de toekostige spaarbek
kens komen te liggen in het IJssel-
meer en de Biesbosch. Verder zal ge
bruik worden gemaakt van de af
gesloten Zeeuwse zeearmen (Greve-
lingendam en St. Philipsland ter-
wyl voor de wat verdere toekomst
gekeken wordt naar spaarbekkens in
de Friese meren en de Limburgse
grirrtgaten. Eind oktober werd de
eerste stap in de goede richting ge
zet door de directeur van de dienst
gemeentewerken in Rotterdam.
Aanbesteed
Toen weid de eerste fase van het
plan Biesbosch aanbesteed dat vol
gens de N.V. Waterwinningsbedryf
Bra bant-Biesbosch een jaarcapaci
teit zal krijgen van een half miljard
kubieke meter drinkwater. Behalve
Rotterdam zullen ook Zeeland. Bra
bant en Zuid-Holland voor een deel
kunnen pubten uit deze enorme
drinkwatervoorraad
De grote vraag, die echter by alle
toekomstplannen centraal staat is of
dc grote rivieren en de Ryn in
het byzonder in de toekomst wa-
In zwarte blokken en pijlen
staan de noodzakelijke voorzie
ning mei oppervlaktewater uit
spaarbekkens aangegevengestip
peld da voorziening met opper-
vlakteivater via kunstmatige in
filtratie. In een dikke cirkel de
plaats van oppervlaktewater voor
kunstmatige infiltratie van de
genoemde gestippelde gebieden.
ter kunnen leveren, dat eventueel na
reiniging geschikt te maken is als
drinkwater. En als dat zou lukken
Is er nog een ander probleem dat
moet worden opgelost; de distributie
van het drinkwater Volgens de di
recteur van het Ryksinstituut voor
de drinkwatervoorziening, ir. T.
Verheul, verkeren de drinkwaterbe
drijven op het ogenblik organisato
risch gezien in een chaotische toe
stand.
De organisatie is volgens de heer
Verheul nog te zeer afgestemd op de
vroegere lokale bestemming. In de
provincie Limburg bijvoorbeeld zijn
nu zeventien waterleidingbedrijven
Brabant heeft naast twee streek be
drijven nog zestien andere vestigin
gen. In Zuid-Holland komen naast
de moderne bedrijven in Rotterdam
en Den Haag nog achtendertig an
dere bedrijven voor. In totaal zyn
er thans in Nederland 140 drinkwa
terbedrijven die volgens ir. Verheul
teruggebracht moeten worden tot
vyf k zes grote regionale bedryven.
Voor het zover is zal er nog heel wat
water door de leidingen stromen.
Sterk uiteenlopende creativiteit
LEIDEN Een grote tentoon
stelling van maar liefst 54 num
mers geeft in het „Ars"-gebouw
aan de Pieterskerkgracht een
boeiend overzicht van het werk
dat door leden van deze academie
gemaakt wordt. Zó dicht hangen
de zeer uiteenlopende werkstuk
ken opéén, dat ze elkaar in de
toch ruime zaal bijna in de ver
drukking brengen. Samen met de
kwaliteit van het vertoonde vom%t
dit een hoopgevende aanwijzing
voor wat in Leiden misschien nog
onder de oppervlakte aan creati
viteit verborgen ligt.
In plaats van een dorre opsomming
hoop ik door het vermelden van
stukken, die my in het byzonder op
vielen, een* algemene indruk van deze
tentoonstelling te geven.
ADVERTENTIE
Resoluut geeft hij z'n fiat:
aan Ritmeester Fiat. 't Is niet
de grootste onder de sigaren.
Maar wel een van de lekkerste.
Heus u moet hem eens opsteken,
dan tekent u ook voor
Ritmeester Fiat.
Een fraai vlechtwerk van heldere
kleuretreken is te zien in de aquarel
len van D. H. Burger, maar dit komt
toch het meest tot zyn recht ln zyn
gezicht op een Zwitsers park, waar
de atmosferische suggestie van zon
door geboomte zeer overtuigend is.
Een nog sterker sfeer-effect berei
ken de metaforisch gebruikte letters,
woorden, zinnen, verhalen, vormen
en kleuren in de tekeningen van L.
van den Eykel. Een kleurets van An-
nelies van Meel-Jansen laat. een
technisch geraffineerd gebruik van
de specifieke eigenschappen van deze
techniek zien. Ook de moeten, die de
over elkaar afgedrukte platen ach
terlaten. vervullen een belangrijke
beeldfunctie. Het eindresultaat geeft
de indruk van een duizendvoudig
vergrote celkern.
Geheel anders van aard is een fi
guratieve monotypie van dezelfde
kunstenares, die een al even trefze
ker gebruik van het medium ver
toont.
Een kundige oplossing van de pro
blematiek van 'n ongewone gezichts
hoek is te zien in het fraaie „Naakt
met bloemen" van Leny Noyen-Pan-
der
Merkwaardig door zyn diversiteit
ls het tentoongestelde werk van Ger
rit van der Post. Zyn houtrelièfs
sluiten aan by de modieuze hard-
edge richting, maar missen volko
men de doordachtheid in vorm en
kleurgebruik, die de betere voorbeel
den hiervan zo aantrekkelyk maakt.
Zyn figuratieve plastische werk is
aardig van techniek, maar erg sja-
bloonmatig van uitwerking.
Een vergelijkbaar adapteren van
modieuze vormen vindt plaats in
het werk van Will Tweehuysen. Zyn
assemblages zyn een soort, „aan
vaardbaar" gemaakte Rauschenbergs,
tot Europese schaal verkleind. De
ongebruikelyke materialen en kleu
ren zyn onmiskenbaar byeengezocht
ter wille van hun „schilderachtig
heid".
De serie lino's van Bert van der
Veer werkt het thema „De meiden"
van Genet op zeer overtuigende en
beheerste manier uit. Hy vervalt
nergens in het gevaar van grofheid,
dat deze techniek ln zich bergt, om
dat de afgedrukte delen immers niet
door de maker worden vervaardigd,
maar uitgespaard worden. Een ge
raffineerd gehandhaafde geiykwaar-
digheld tussen witte en zwarte delen
voorkomt dit bezwaar
Een fraai gestileerde uil is wel het
hoogtepunt van de plastiek van Carel
van Laere. Zijn ..Ouden van dagen"
halen dat peil niet, in de eerste
plaats door de grove vormgeving van
de gezichten, die in het geheel niet
aansluit by de ronde vormen van
de lichamen; ln de tweede plakts
doordat het een zware taak is het
bejaarde echtpaar van de bekende
verzekeringsaffiche te overtreffen.
Over het algemeen genomen ge
tuigt het tentoongestelde werk van
leden van Ars van een niet gering
technisch kunnen en een vaak orgi- -
nele opvatting van onderwerpen De
expositie duurt t/m 29 november.
FRED LLKMA*
