800 ton lood lucht in
Portret van Koningin Wilhelmina
Auto s spuiten
schoorstenen
m
Gifstroom komt ook uit de
DOOR BRAM
v. LEEUWEN
Invloed via persoonlijke contacten
[OENSDAG 5 NOVEMBER 1969 LEIDSCH DAGBLAD PAGINA 9
7~~"»nt u ook de bezitter van één van de ongeveer twee miljoen
10 auto's die op het ogenblik over de Nederlandse wegen rijden?
~^Jt)an behoort u ook tot de groep personen, die op het ogenblik
uwPard bezig is, de lucht, die we dagelijks inademen, te vergif-
329{fi£en' Berekeningen hebben aangetoond, dat de uitlaatgassen
byvan het gemotoriseerd verkeer verantwoordelijk gesteld
uw kunnen worden voor drieënveertig procent van de totale
™Jiuchtverontreiniging. De industrie voegt daar nog eens zes-
nwjndertig procent aan toe, terwijl de verwarming van huizen
n 'én gebouwen de luchtverontreiniging met eenentwintig pro-
-eent naar een angstwekkende hoogte stuwt,
jbji
Vist u bijvoorbeeld, dat elke auto-
TyUbilist, die veertig liter benzine in
ex ij tank van zyn auto laat gooien,
1 utdat nu met of zonder de welbe
stede tijger is, tevens de beschik-
estjg krygt over twintig gram lood?
i de uitlaat van de auto's, moto-
1 en bromfietsen wordt deze klei-
it -^hoeveelheid lood in fijn verdeelde
1 erétand uitgestort in de ons om-
nt gende lucht. De looddeeltjes wor-
-oorl op hun weg. na de verbranding
zode motor, vergezeld door koolzuur.
'geflimonoxide. koolwaterstof en an-
ver-e loodverbindingen. Vele stoffen,
ondi 'm het uitlaatgas zitten,
kankerverwekkend.
Biosfeer
j. lm even bij die twintig gram lood
1 on!te staan: als uw aut0 de enige was
Br op de Nederlandse wegen reed zou
geen probleem zijn. De hoeveel
heid lood, die u in de biosfeer uit-
is te verwaarlozen, maar re-
laanaars zijn aan het cyferen ge-
^jn en kwamen met onthutsende
i, «rs °P de proppen
ie hebben berekend, dat op deze
door het Nederlandse autover-
iantf Jaarlijks ongeveer 800.000 ki-
ati*ram lood wordt verspreid. Er zijn
24 'ben waar het autobezit onnoeme-
veel groter is de VS is een
50. topant voorbeeld en waar der-
de hoeveelheid lood. die in de
Autpt wordt geblazen, in verhouding
melji hoger ligt. Berekent men het
efa^eldtotaal aan „rondvliegend lood",
sstrt komt men tot fabelachtige cy-
V die het ergste doen vrezen voor
v.gezondheid van ons nakomelin-
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll'
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiir
lltiemensen, die vrywel dagelyks uit
laatgassen inademen gemiddeld veel
korter leven dan groepen die verder
van het motorgeraas wonen en wer
ken.
In een reeds in 1966 gepubliceerd
artikel in het Nederlands Tijdschrift
voor de Geneeskunde van prof. A. C.
Drogendijk constateert de hoogleraar
dat in de steden in ons land twee
tot viermaal zoveel longkanker voor
komt als op het platteland. Dit ver
schil is niet te verklaren uit het feit,
dat ia de steden meer sigaretten
worden gerookt dan op het platte-
In het buitenland zijn voor dit
doel soms al de zogenaamde na-ver
branders voorgeschreven en is het
mogelijk motoren te ontwikkelen, die
een betere verbranding waarborgen".
Tot zover ir. Salverda.
Een andere mogelijkheid waarmee
in de toekomst rekening gehouden
moet worden is het volledig afschaf
fen van de verbrandingsmotor. Er
zullen motorvoertuigen geconstru
eerd worden, die ryden op elektri
sche energie en nog later zal de
atoom- of de zonne- energie als mo
gelijke aandrijvingsbron voor de ver
voersmiddelen dienst doen. Maar
voorlopig zit Nederland nog met een
sterk vervuilde lucht en zonder ef
ficiënte maatregelen.
Een eerste aanzet naar een mo
gelijke controle op de luchtvervui
ling zyn de meetpunten die de af
gelopen twee jaar op diverse punten
in ons land zijn geplaatst. Regiona
le meetapparatuur is inmiddels op
gesteld in het Rijnmondgebied, het
Westland. Delft en omgeving, Den
Haag. het Sloegebied. Twente en
nog diverse andere plaatsen. Dat
dergelijke maatregelen niet overbo
dig zijn tonen de klachten over de
luchtverontreiniging aan.
Veel klachten
In het tweede kwartaal van dit
jaar werden by de centrale meld
en regelkamer van het Openbaar
W&bW.
volge van 't uitstoten van fluor. Pin-
chiney zal echter een veel grote pro-
duktie hebben dan de fabric'- in Delf
zijl en de zuidwestenwind zal er
waarschijnlijk voor zorgen dat op
nieuw hoeveelheden fluor over agra
rische gebieden worden verspreid.
Wie steeds opnieüw wordt gecon
fronteerd met de langzame vernie
tiging van ons leefbare milieu zal
verbaasd zyn, dat de plaatsvervan
gend directeur van de Volksgezond
heid de arts W. B. Gerritsen, tydens
een congres van het VNO vertelt,
dat Nederland wat betreft de mat®
van luchtverontreiniging bepaald
gunstig afsteekt bij de meeste ande
re geïndustrialiseerde landen.
Steeds opnieuw blykt dat. wanneer
officiële instanties praten over de
verontreiniging, vage begrippen wor
den gehanteerd en de ware feiten
wat verzacht.
In dezelfde toespraak van~de heer
Gerritsen zei hij, „dat het „denk
baar" is dat in sommige sterk geïn
dustrialiseerde en dicht bevolkte
streken van ons land te vaak en te
langdurig hoge concentraties veront
reinigende stoffen in de lucht voorko
men. Ook zullen incidentele kortdu
rende hoge concentraties zich wel
eens gaan voordoen". In een paar
woorden gezegd de verontreinigde
lucht boven ons land kan zo nu en
dan gevaarlijk zijn voor de gezond
heid.
werpt. Dat zou betekenen dat per glazuurlaag van de tanden werd aan- i Vierentwintig uur per dag de
etmaal door de PEN 55.000 kilo S02 getast. Ook de gladiolen, peren, prui- lucht verontreinigen
wordt geproduceerd en de lucht in men en appelen werden aangetast
wordt geblazen door fluor en onbuikbaar zo niet
Metingen hebben uitgewezen, dat gevaarlijk voor de consumptie,
de luchtverontreiniging in het Noor- En dan te bedenken dat zich in ons met zijn produktie is begonnen wor
zeekanaalgebied <met onder meer land een zeer uitgebreide discussie den de metingen hervat en kan aan
de Hoogovens" de laatste jaren een heeft ontsponnen rond de toevoeging de hand van de resultaten gemakke-
van zeer minimale hoeveelheden fluor lijk worden afgelezen welke bijdrage
aan het drinkwater
Trieste zaak
gen verricht naar de reeds
zige vervuiling. Zodra het
ïwe-
bedrijf
Aanslag
el In het is niet alleen het lood, dat
(flinke aanslag pleegt op onze ge-
lestldheid. Aan de benzine, die we
tieL de auto gebruiken, wordt een
"iJ-klopniiddel toegevoegd: tetra-
^1-lood Nu heeft deze stof de ei-
1 r%chap orr. by verbranding over te
keü11 in lcodoxiden en loodhalo-
trirtiden. die ten dele in zeer fijn ver-
Tide toestand in de atmosfeer te-
pt komen. En door inademing ook
pw longen en maag.
len ander gedeelte komt in gro-
e verdeling in de directe omge-
van de autowegen terecht,
voirdoor de daar groeiende planten
*£of het nu onkruid is of graan
aw relatief hoog loodgehalte bevat-
coj Er zijn nu reeds gevallen be-
van veesterfte in weilanden,
ir het gras door het te hoge lood-
erHalte was vergiftigd Ook bleek het
auJftecyfer van kalveren veel hoger
len liggen in weilanden, die in de on-
ddelyke nabyheid van autowegen
Keuringsdienst van Waren
diverse malen gepleit voor
2ii>'vervanging van tetra-ethyl-lood
een onschuldiger anti-klopmid-
Dt maar stringente voorschriften op
Vrtterrein bestaan er nog steeds niet.
jat, zolang gaan de benzinemaat-
lappyen door op de oude ge-
Ldlrlyke voet.
Uitlaatgassen
Set gevaar, dat het steeds opnieuw
Jdemen van giftige uitlaatgassen
ïvert wordt het best geillustreerd
de resultaten van een on-
by verkeersagenten. De on-
)ekingen toonden aan dat po
land. Algemeen wordt dan ook deLichaam niet minder dan 1574 klach-
luchtverontreiniging voor dit ver- ten over luchtverontreiniging en la-
schynsel verantwoordelyk gesteld
Tot dusver zyn de maatregelen die
tegen deze vioortschrydende lucht
vervuiling worden genomen, maar po
vertjes. Talrijke technische vindin
gen, die althans tot vermindering
van de verontreiniging kunnen zor
waaioverlast ontvangen. Dat beteken
de ruim een verdubbeling in verge
lijking met de klachten in het eer
ste kwartaal. In de eerste helft van
1969 kwamen er in totaal niet min
der dan 2352 klachten binnen. Dat
was slechts tachtig minder dan in
toeneming te zien heeft gegeven, die
niet bepaald geruststellend te noe
men is. Prof. Kuenen. Leids hoogle
raar in de algemene dierkunde, con
stateerde, dat bij de vestiging van
een nieuw bedrijf nog nooit in zo
sterke mate het welzijn ter sprake
is gekomen als bij de Progilvesti-
ging by Amsterdam „Het is by mijn
weten de eerste maal dat men het
welzijn heeft laten prevaleren boven
de welvaart in ons land", aldus prof
Kuenen.
dit bedrijf aan de luchtverontreini-
Een trieste zaak is de traagheid
waarmee de maatregelen tegen de
verontreiniging van de ons omrin
gende lucht ter hand genomen wor
den. Terwijl reeds vele jaren bekend
was. dat de lucht sterk vervuild
werd door gemotoriseerd verkeer,
fabrieken en verwarming van huizen
en kantoren, werd pas vorig jaar
Sinds 1957 betaalde de NV Zuid- ging levert en welke mogelykheden er biJ de Tweede Kamer een wetsont-
Chemie niet minder dan zevenhon
derd achthonderdduizend gulden
aan schadevergoedingen van de
landbouwers in de omgeving die het
eventueel zyn om de gifstroom in te
dammen.
Dr. J. Tesink, directeur van de
Stichting Gezondheidszorg in Zee-
zagen vernietigen door de werking
van de fluor.
gen zyn er legio, maar ze worden het gehele jaar 1968. In juni van dit
maar zeer schaars toegepast Dat jaar liep het aantal klachten op tot
geldt met name voor de uitlaatgas
sen van auto's.
Longkanker
Ir. Z. Salverda. oud-wetenschap
pelijk medewerker van het RIVON
constateert in zyn boekje „Uit zelf
behoud", dat de steeds toenemende
longkanker nog teveel wordt toege
schreven aan de sigaret. „Als we
maar niet ons welvaartssymbool de
schuld hoeven te geven en dure voor
zieningen aan onze auto moeten la
ten aanbrengen om de giftige uit
laatgassen te beteugelen. Nee. Ne
derland geeft in dit opzicht beslist
het goede voorbeeld niet.
In Amerika, waar men al veel die
per in het giftige moeras zit, moe
ten de autofabrikanten hun wagons
voorzien van een carterventilatie.
Onze Nederlandse auto-industrie is
nog niet zover.want wie let er
hier op? Met deze carterventilatie
zijn we er echter nog niet. want het
uitlaatgas in onvolledig verbrande
toestand is een zeer giftig meng
sel, dat by betere verbranding min
der schadelijk zou zyn.
Iepen in een ongunstig leef-
klimaat: zij hebben in augustus
reeds hun blad verloren door
fluorhoudende luchtverontreini
ging.
de recordhoogte van gemiddeld der
tig per dag.
Een ander voorbeeld- in de Gede
puteerde Staten van Noord-Holland
werden dit jaar vragen gesteld over vijf a
Chemische bedrijven zyn over het
algemeen de grote „boosdoeners"
by de luchtverontreiniging. Via hun
schoorstenen worden afvalprodukten
de lucht in geblazen, die sterk mi
lieuverontreinigend zijn. Zo kampt
men in Sas van Gent met de fluor
die uitgestoten wordt door de NV
Zuid-Chemie. Over een afstand van
vee zagen vermageren en hun oogst is met deze ontwikkeling geluk
kig al blyft de luchtverontreiniging
voor hem nog altyd een groot zor
genkind. Niet alleen de walmende
fluor, maar ook de zwaveldioxide, de
stikstofverbindingen en het chloor
tasten de gewassen aan en hebben
andere nadelen voor het milieu.
Fluor is echter wel de grootste
Er zyn echter in ons land gebie
den waar het wat moeilijker loopt
Rmpsflnpiiprs met deze schadevergoedingen. In se-
bieden waar een aantal luchtveront
reinigende bedrijven vlak bij elkaar
zitten is moeilijk uit te maken welk „verontreiniger" De stof komt on
aandeel de respectievelijke bedry- der meer vry bij fabrieken die kunst
ven in de vervuiling hebben. De be- meststoffen aluminium, email, staal,
dry ven geeven elkaar vaak de schuld baksteen en natriumpolyfosfaat 'de
de luchtverontreiniging door de cen
trale van het Provinciale Elektrici-
teits Net «PEN». In een nota van
B en W van Amsterdam zou zou ge
zegd zyn, dat de PEN-centrale 2300
kilogram zwaveldioxide per uur uit-
kilometer heeft dit be
drijf, dat vrijwel continu fluor
braakt", schade aangericht.
.uit
en de man met de sch?-1 "claim wordt grondstof
van het kastje naar de muur ge
stuurd.
In Zeeland hebben de landbouwers
nu een redelijke oplossing gevonden
Er is een provinciale raad voor de
Volksgezondheid tot stand gekomen
De slachtoffers van de fluor zijn die al vóór de komst van een chemi-
de dieren. Het vee in de weilan- sche fabriek gaat bekijken hoe de
den kreeg been woekeringen, bleef kwaliteit van de lucht is. Er worden
liggen, gaf minder melk, terwijl de i monsters genomen en onderzoekin-
alle wasmiddelen
produceren. Zo ziet Zeeland wat
angstig de bouw van de tweede oven
bij Hoechst tegemoet, terwijl voor
de komst van de aluminiumfabriek
Pechiney in het Sloegebied niet di
rect de vlaggen worden uitgestoken.
Er zijn op enkele honderden me
ters ten zuiden van de aluminiumfa
briek van Aldel in Delfzijl al nare
verschijnselen geconstateerd ten ge-
werp ingediend dat paal en perk
gaat stellen aan de luchtverontreini
ging.
In 1964 kreeg dezelfde Kamer
een wetsontwerp voorgeschoteld over
de verontreiniging van het opper
vlaktewater en nog steeds moet d®
Eerste Kamer de wet goedkeuren.
Het zal dan ook nog geruime tyd
duren alvorens de veroorzakers kun
nen worden aangepakt. Want al
komt de wet er op korte termyn,
I het zal beslist nog enkele Jaren du
ren alvorens hij goed functioneert.
Op 8 maart 1968 nam het
plaatsvervangend comité van mi
nisters van de Raad van Europa een
resolutie aan waarin stond dat d®
wetgeving over de controle op lucht
verontreiniging gebaseerd moet zijn
op het voorkomen van de vervuiling.
Nederland is daar rijkelijk laat mee.
Dit is het derde artikel uit de se
rie De Aarde vervuilt.De artike
len 1 en 2 stonden in onze nummers
van 30 oktober en 1 november J.l.
(GPD> Het boek „Neutraal", het tweede deel van de serie
Het Koninkrijk der Nederlanden in oorlogstijd, geschreven
door de directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumen
tatie, dr. L. de Jong, begint met een lang hoofdstuk over de
persoon van Koningin Wilhelmina. „Wij schrijven geen uitge
breide biografie van Koningin Wilhelmina, niet eens een be
knopte levensschets, wat wij aan feiten willen vermelden, heeft
slechts een bedoeling, duidelijk te maken, waarom zij in de
Tweede Wereldoorlog handelde zoals zij deed deed in dat
onafgebroken werken, zwoegen en scheppen, waarvan Konin
gin Juliana tijdens haar eigen inhuldiging met betrekking tot
haar moeder gewaagde", aldus dr. L. de Jong in de eerste pa
gina's van dit hoofdstuk.
Wie zich in het leven van Konin
gin Wilhelmina verdiept wordt on
middellijk getroffen door het feit. dat
hij in aanraking komt met een in
wezen zichzelf gelijkblijvende figuur
van bijzondere kracht en van be
dwongen heftigheid die al in haar
jonge jaren gebleken waren. Op
haar vader, koning Willem III. ge
leek zy in temperament, van haar
Duitse moeder had zy een complex
van eigenschappen geërfd, dat wy
misschien nog het best met het be
grip „Tiiohtigkeit" kunnen aange
ven. Heftigheid en „Tüchtigkeit"
waren beide versterkt door de spe
ciale verhoudingen waarin zij ener
zijds aan heel veel minder, ander-
zijds aan heel veel meer dwang on
derworpen werd dan leeftijdsgenoten.
Uit de beschrijving van dr. L. de
Jong, die persoonlijk voor 1956 twee
maal geheel ongedwongen met Ko
ningin Wilhelmina, als voorbereiding
i op dit boek, heeft kunnen spreken,
lichten wij de volgende passages.
Duidelijk
Zomer '34 bracht het bericht van
de moord op de Oostenrijkse Bundes-
kanzl'er Engelbert Dollfuss „de be
vestiging dat van Hitler niets goeds
te wachten was en dat hij voor geen
enkel middel dat zijn politiek diende,
zou terugschrikken." Of viel het ook
Koningin Wilhelmina soms moeilijk,
zich de realiteit va nde komende we
reldbrand ten rolle Ui te denken? I gediend en wilde zich wyden aan het
„Volkomen duidelijk" werd. schreef zaj,
ook haar de situatie eerst, toen Hit-
Ier zich in maart '38 van Oostenrijk
meester maakte „De Duitse politiek
zou voor Europa katastrofale gevol
gen hebben." Niet veel later liet zij
zich (ze had .nooit tijd om dikke
boeken zelf te lezen") door een van
haar adjudanten de belangrijkste
passages voorlezen uit Rauschnings
alarmerende analyse van het natio-
naai-socialisme. Die Revolution des
Nihilism us. Ontzet en verontwaardigd
was zy toen haar bleek dat haar mi
nister van Buitenlandse Zaken. mr. J.
A. N. Patijn, Hitiers Mein Kampf
niet kende: haastig ging hy het
lezen.
Nuchter
Ze was 'n nuchter en scherp waar
neemster De geringe kwaliteiten
van dat defensie-apparaat waren
haar een benauwenis, de meeste of
ficieren zag zy als mannen die ouder
wets in hun opvattingen waren en
weinig begrip hadden voor de voort
gang der militaire techniek „en
de ministers wilden altyd een mini
mum vragen. Die hadden." zei zy
ons, „beslist onvoldoende oog voor de
gevaren die dreigden."
In '38 dacht zy opnieuw ernstig
over abdicatie: ze zou „veertig jaar
koningin zyn. Ze was van mening
dat ze haar volk lang genoeg had
de generale staf sinds '34. had zy
aanvankelyk veel vertrouwen gesteld,
„hy bezocht haar geregeld op .De
Ru.vgenhoek" en zy besprak, aldus
een neef van de generaal. jiet defen
siebeleid zelfs liever met hem dan
met de toenmalige minister van Dyk
met wie zy niet goed kon opschie
ten." Wy nemen aan, dat ln haar
relatie met generaal Reynders in de
loop van '38 en '39 verkoeling intrad:
de generaal geloofde niet recht in d®
waarschynlijkheid van een Duitse
aanval, bovendien was hy defensief
ingesteld, zulks in tegenstelling tot
de commandant van het veldleger,
generaal J. J G van Voorst tot
Voorst die, zoals wy in ons Voorspel
weergaven, op kritieke momenten
herhaaldelyk het oor van de vorstin
had en wel niet nagelaten zal heb
ben, haar mee te delen dat hij de
inzichten van generaal Reynders al
lerminst deelde.
Overleg
geesteiyk leven dat naar haar mening
belangryker was dan al het andere
Prins Bernhard. jegens wie ze in
staatszaken minder gesloten was dan
zy jegens haar overleden man steeds
wa geweest <het eerste kan uit het
laatste voortgevloeid zyn), wist haar
ervan te overtuigen dat zy, op dat
moment afstand doende van de troon,
zowel aan prinses Juliana als aan
hemzelf te hoge eisen zou stellen. Zij
bleef
Onophoudelyk oefende zy, lange
tyd zonder succes, pressie op de ka-
binetten-Colyn uit om tot een be-
langryke versterking van de defensie
over te gaan. Ten tyde van de Su-
detencrisis, september '38, drong zy
samen met generaal Reynders. de
chef van de generale staf, op voormo
bilisatie aan. zy breikte niet meer
dan dat de ministerraad tot de be
perkte. zg strategische mobilisatie
overging. Na de bezetting van Praag
(15 maart '39" vocht zy samen met
generaal van Voorst tot Voorst, com
mandant van het veldleger, voor het
denkbeeld ener algemene proef mobi
lisatie
Tot intensief overleg zoals de ko
ningin dat een kwart eeuw tevoren
me* Cor van der Linden placht te
voeren, kwam het niet. De Geer en
Reynders hadden er weinig behoefte
aan; beide beschouwden de koningin
Inspectie van Koningin Wil- als lastig en. wat erger wa». als ge-
helmina in april 1940.
Dat de ministerraad in de ochtend
van 24 augustus, daags na de onheil
spellende ondertekening van het
Duits-Russisch niet-aanvalsverdrag,
nog niet tot oormobilisatie besloot,
stelde haar diep teleur; 'smiddags
wisten de nieuwe minister van De
fensie, Dyxhoorn. en zyn ambtgenoot
voor Buitenlandse Zaken, van Klef-
fens gebruik makend van de Geers
afwezigheid, het besluit tot voorrno-
bllisatie door te zetten
In de eerste wereldoorlog had zy
neigd tot overdreven bezorgdheid.
De Geer meende dat het algemene
regeringsbeleid bij de ministerraad
veilig was en generaal Reynders wa*
van opinie dat niet-militairen zich
met vraagstukken van defensie niet
te bemoeien n ad den.
Natuurlyk bleef de koningin by dat
alles jegens de buitenwereld de normen
der constitutionele correctheid zorg
vuldig in acht nemenin de Jaren
sinds "33 waarin zich, althans voor
haai het gevaar van Nazi-Duitsland
steeds duidelyker was gaan afte
kenen, sprak zy in het publiek geen
woord waaruit men op enig moment
Dagelijks 1201 kunnen concluderen 101 diep-
r J I gaande, concrete verschillen in op
vatting tussen haar en het zittende
kabinet; niet anders ging zy zich
zoals wij zagen, de hoofdlynen van I gedragen toen op 3 september 1939
het regeringsbeleid veelvuldig. In be- met de Engeise en Franse oorlog».
wogen tyden nagenoeg dagelyks met
de minister-president kunnen bespre
ken Op zodanig contact met de
Geer alléén stelde zy geen prys. Zy
zag in hem geen Cort van der Lin-
i den; in generaal Reynders, chef van I vermoed.
verklaringen aan Duitsland de twee
de wereldoorlog een feit geworden
was. Het volk mocht slechts de bui
tenkant zien; meer werd door de
meesten niet ontwaard en evenmin
mi H
