lulash, Hachee, Jachtschotel
adiotelescoop Westerbork
groter dan 'Jodrell Bank'
GEBRS. VAN ULDEN
'GARAGE POELGEEST'»,, uw,
GARAGE VLIETWIJK
r "'""--V:
coupe des alpesreerste
in algemeen klassement
der tourwagens en eerste
in klasse tot 1150 cc.
DAF
coupon
as land telt meeste sterrekundigen
Verdiende nederlaag
van waterpoloteam
P
Rusland wint met 7-2
Geen gesprek over
geboorteregeling
tgto goulash, hachee
en jachtschotel. Voortreé-
lelijke vleesgerechten.
r dat spreekt vanzelf,
't is immers Iglo.
En handig ook.
in dompelpak.
Zó in de pan, zó op tafeL
Varieer 'n keer.
Op aardappelen, op rijst,
op brood. Lekker hoor.
Goulash 400 gr. nu 2,34
Hachee 400 gr. nu 2,24
Jachtschotel 400 gr. nu 2,44
(GPD) Bij een klein Drents dorp zullen
use sterrekundigen binnenkort in staat zijn verder
ter wereld door te dringen in het oneindige heelal,
mensheid thans de maan bereikt, op meters en
zullen gegevens zichtbaar worden van sterren en
die zich op vrijwel niet meer voor te stellen af-
onze planeet bevinden.
metalen kommen met een doorsnede van 25 meter
radiogolven opgevangen worden die ruim honderd
tjaren geleden werden uitgezonden.
radiio-telescoop, die aan het einde
van dit jaar of begin volgend jaar
volledig in gebruik zal worden ge
nomen, komt van de Stichting Zui
ver Wetenschappelijk Onderzoek, die
er 18.6 miljoen gulden voor over had
om Nederland dat het tot nu toe
nog maar steeds'moest doen met de
enkelvoudige 25 meter radio-teles
coop in Dwingeloo de grootste ra
diotelescoop ter wereld te bezorgen.
En terecht, want Nederland is het
land waar zich procentueel de
meeste sterrekundigen ter we
reld bevinden, sterrekundigen die
vaak „geteisterd" worden door dikke
wolkenformaties en regenval. De
radio-telescoop stoort zich niet aan
de weersomstandigheden en is
dus ideaal voor onze astronomen.
et Westerbork, dat in
bekendheid kreeg
voor het groot-
het Nederlandse Jo
eg naar de vernieti-
i»n nazi-Duitsland.
de dorpskom grau-
waarin nu kinderen
140 Ambonese fa mi-
Ti p Schattenberg nog
n verblijven om bin-
moderne woningen in
lizen.
Grootste
pst kamp Schattenberg
lf radio-telescopen die
sterrekundigen in
stellen via me-
ïntenpanelen nieuwe
in de ruimte te
bouw van deze. in
radio-teles-
begon in 1965. In
was de opstelling van
gereed en momen-
j met de afwerking
van de verbin-
n werk dat langer
:n oorspronkelijk ver-
leverde als
mei-revolutie slechte
spoedig nadat zy de
gegaan, weer ver
worden. De „men"
wacht, is de
van Zon en
interuniversitaire
verscheidene Ne-
zyn ver-
r de bouw van deze
Oorlogsbuit
bedienen. De berekeningen en pro
grammeringen voor de compu
ter zullen in Leiden worden uitge
werkt.
Waarom een nieuwe telescoop?
Het antwoord van wetenschappelijk
beheerder, dr. E. Ralmond, is een
voudig: „De bouw was nodig om een
beter scheidend vermogen te krijgen,
een scherper beeld van het heelal".
In tegenstelling tot de optische te
lescoop heeft een radiotelescoop niets
te maken met de uitgezonden licht
golven maar met de radiosignalen,
electromagnetische golven, die door
allerlei objekten in het heelal wor
den uitgezonden op vele golflengten.
Zoals zichtbare sterren herkend
kunnen worden aan bijvoorbeeld de
hoeveelheid licht die zij uitstralen,
zyn er bekende „radio-bronnen" in
het heelal die als vaste punten kun
nen worden beschouwd.
De elektromagnetische golven, ma
ken het mogelijk net zoals een ster
rencatalogus een radiobronnencata-
logus samen te stellen. Radio-teles
copen kunnen momenteel vijf keer
zover het heelal indringen als de
sterkste optische telescopen.
„Geluid"
De radio-telescopie in Nederland
dateert uit de vijftiger jaren, toen
de astronomen voor het eerst de be
schikking kregen over een Duitse
radarspiegel (een oorlogsbuit uit de
duinen), die in Kootwijk werd op
gesteld. In 1956 ging men meer pro
fessioneel te werk en werd de Duitse
spiegel zeveneneenhalve meter in
doorsnee, vervangen door de 25 me
ter radio-telescoop van Dwingeloo.
Ondanks de bouw van de veel gro
tere radio-telscoop in Westerbork
blijft Dwingeloo het centrum voor
de centrale research en de ontwik
keling van nieuwe apparatuur.
Werkt men in Dwingeloo met 35
mensen, het station in Westerbork
zal door slechts vijftien mensen wor
den bemand, die in ploegen van vijf
24 uur per dag de telescoop zullen
Met deze nieuwe radio-telescoop,
waarvan de kommen per stuk zon
der apparatuur al zevenhonderddui
zend gulden kosten, hopen de ster
rekundigen de zwakke signalen uit
de ruimte op te vangen die tot nu
toe onontdekt bleven. Het is zo na
tuurlijk dat bij een verder in de
ruimte doordringen en een beter
scheidend vermogen nieuwe sten-en
en sterrenstelsels hun „geluid" laten
horen, dat men dit niet als „ontdek
kingen" wenst te beschouwen.
Veroveren van de ruimte betekent
het ontvangen van steeds maar
nieuwe radiobronnen, die met behulp
van ingewikkelde antennestelsels en
detectie-apparatuur gelokaliseerd en
ingetekend kunnen worden.
Uit de ontvangen radio-golven zul
len de deskundigen een aantal con
clusies trekken. Zo kan men da
ADVERTENTIE
Twaalf radiotelescopen met
een doorsnede van 25 meter be
heersen het Drentse landschap
bij Westerbork.
dichtheid van de electronen nagaan,
de temperatuur van de radiobron,
het magnetisch veld en ook het ra
dio-spectrum leren kennen. De ty
pen van golven onderscheiden zich,
zodat men direct weet met bijvoor
beeld een hete gasnevel te maken te
hebben of bijvoorbeeld zgn. quasar
(een ster-achtige bron van radio-
straling).
Afsluiten
Wanneer de bouw in Westerbork
klaar is, zal met een straal van
twee kilometer rond het station het
bosterrein worden afgesloten. Door
de ontstekingen van eventuele auto's
en brommers zouden de sterrekun
digen niet in staat zijn de signalen
uit de ruimte op te vangen.
Bij de vluchten van de Apollo en
de Loena, zijn het steeds de radio
telescopen van Jodrell Bank en
Bochum geweest waar respectieve
lijk Sir Bernard Lovell en dr. Ka-
minski allerlei voorspellingen en uit
spraken deden gebaseerd op hun ra-
dio-telesoopen onderzoek. Zal bin
nenkort ook de naam radio-sterren
wacht Westerbork bij maan- en an
dere vluchten over de wereld gaan
als een der grote volgstations?
Dr. Raimond: „Bochum is spe
ciaal gebouwd voor het volgen van
ruimtevaartprojekten, terwijl Jo
drell Bank geld ontvangt van de
NASA om onderzoekingen te doen.
In principe kunnen wij ook signalen
van bijvoorbeeld een Loena opvan
gen, maar ons werk is daar hele
maal niet op gericht, wy zullen ons
daar dan ook niet mee bezighouden.
Wel wordt er voor het volgen van
satellieten binnenkort in noord-Ne
derland een speciaal volgstation ge
bouwd."
Enkele jaren geleden dachten de
geleerden dat zij golven opvingen
die uitgezonden zouden zijn door le
vende wezens ergens in het heelal.
De bliep-bliepjes brachten interna
tionale verwarring. Hoe staat het
daar nu mee? Ontvangt Westerbork
deze golven ook?
Als er golven gevonden zouden
worden, die door levende wezens
uitgezonden zouden zijn, dan moeten
ze gecodeerd zijn om een boodschap
te kunnen zijn. Ei* zou dan een zeke
re regelmaat in de golven zitten.
Wat wy echter ontvangen noemen
wij „ruisstraling", zonder een be
paalde tijdsinformatie.
Wat men twee Jaar geleden ont
dekte. noemt men thans puisais,
objekten die uitzenden met een be
paalde tussentijd van ongeveer een
seconde. Pulsars zijn volgens d-
meest gangbare verklaring sterren
die wij optisch nauwelijks of niet
kunnen zien en die terwijl zy ra
zendsnel roteren een bepaalde
scherpe bundel straling uitzenden,
waardoor zij lijken op vuurtorens,
daardoor ontstaat het „pulseffect."
Radiogolven zyn energie. Maar
hoe gevoelig moeten de ontvangers
zijn die deze energie, de elektro
magnetische golven registreren? Dr.
Raimond: „Hoe fijn de apparatuur
die de energie moet opvangen wel
is, blijkt uit het feit dat de totale
hoeveelheid energie die wij per Jaar
uit de ruimte opvangen maar net ge-
nnrwiNiwrai
Juari Les pins,, alpenrally 1969: 3733 km door de
franse alpen. 66 auto's aan "de start, slechts j
25 auto's aan de finish, hieronder daf55 met de
equipe laurent-marche die eerste wordt in het al
gemeen klassement der tourwagens en eerste in de
klasse tot 1150 cc. opnieuw een duidelijk bewijs
van de kracht en de betrouwbaarheid van de vol
automatische daf. test'm zelf.
pi
.AUTOMATIC/VARIOMATIC L<
r1
J Stuur mij Informatie over DAF33, DAF44, DAF44 Stationcar, j
i DAF55, DAF55 Coupé, DAF55 Stationcar. (Onderstrepen wat l
ju wenst.) dp768- 33
I Naam:j
Adres:Plaats:
J In enveloppe zonder postzegel zenden ean DAF. antwoordnummer. 2000. Eindhoven J
Hoofddealer voor
LEIDEN EN OMSTR.
Verdamstraat 6
Telefoon 23041
Hoofd DAF-dealer voor
OEGSTGEEST, RIJNS
BURG EN WARMOND
Hogerbeetsstraat 6 (zijstraat Warmonderweg) - LEIDEN - Telefoon 50330
Hoofddealer van DAF
VOORSCHOTEN EN
ZOETERWOUDE
Gerard Douplantsoen 22
VOORSCHOTEN
Telefoon 017174455
ADV EK I'BN'ITB.
noeg is om een radio-lampje een
half uur te laten branden."
Nietig
Hoe gering ook de energie is die
uit de ruimte vry komt, het is vol
doende voor de sterrekundigen om
steeds verder door te dringen in de
geheimen van het heelal, om waar
nemingen te doen die elk op zich
sensationeel zyn. Steeds weer ont
dekt men nieuwe sterren en stelsels
in een ruimte die ieder bevattings
vermogen te boven gaat. In het klei
ne dorp Westerbork ontdekt de
mens nog bewuster zijn eigen nie
tigheid in het oneindige.
Voetbal Liverpool heeft gis
teravond een thuiswedstrijd voor de
Engelse league met 20 gewonnen
vaai Sunderland.
Boksen De wereldkampioen
in het junior middengewicht, de
Amerikaan Freddie Little, heeft zyn
titel behouden. In Osaka versloeg hij
die Japanse uitdager Hisao Minann
door k.o. in de tweede ronde.
BOEDAPEST <ANP> Het Ne
derlandse waterpoloteam heeft g>s-
teren in de Hongaarse hoofdstad
Boedapest zijn eerste wedstrijd in
het toernooi om de „Coppa Honga-
ria" verloren. Rusland bleef onze
landgenoten met 72 de baas.
Het Nederlandse team heeft de
Russen in de eerste twee periodes
j aardig bij kunnen houden. In hel
begin van de wedstrijd lag het tem-
po laag en de Russische aanvals-
linie kon niet tot een gevaarlijk
schot komen. Toen echter Hans Par
rel ZIAN) uit het water werd ge
stuurd. sloegen zij onmiddellijk toe,
10) door Akomov. Ook Nederland
kreeg een numerieke meerderheid in
i de eerste periode, toen Semjoinov na
een overtreding op de kant moest,
maar dat werd niet uitgebuit. Vlak
na het begin van de tweede speel-
tyd kwamen de mannen van Harry
Vriend zelfs gelijk met de Russen
toen Hans Parrel doelman Bovin uit
j een straf worp passeerde. De Russen
I gingen daarna snellen- spelen en bin
nen korte tijd hadden zy weer een
voorsprong van twee doelpunten. Na
een opleving van Nederland aan het
I begin van de derde periode, die re-
sul teerde in een fraaie treffer van
j Hans Wouda De Meeuwen sloegen
I de Russen definitief toe. Door Sjid-
I lovski, Ossipov. verdediger Dreval ers
nogmaals Akomov, liepen zij uit tot
7—2. In de laatste speeltijd hielden
zij de bal in tergend langzame com
binaties voortdurend in bezit, zodat
Nederland kansloos bleef.
Aan het toernooi om de „Coppa
Hongarla" nemen behalve Nederland
en Rusland ook Italië, Oost-Duits-
land, Hongarije en Olympisch kam
pioen Zuid-Slavië deel. De overige
uitslagen van de eerste dag zijn:
Oost-DuitslandHongarije 77, Ita
liëZudd-Slavië 43.
o c
VATICAANSTAD 'AP» Op de
komende R.Katholieke bisschopssy
node zal de kwestie van geboortere
geling niet aan de orde komen. Even
min zal er sprak zijn van een ge
sprek tussen de 146 deelnemende
kardinalen en bisschoppen en op
standige priesters. Dit heeft de se
cretaris-generaal van de synode, de
Poolse bisschop, Ladislao Rubin,
gisteren verklaard.
De synode, de tweede die in twee
Jaar tijds door Paus Paulus byeen
wordt geroepen, begint op 11 oktober
en zal twee weken duren. De hoofd
punten op de agenda zyn de groei
ende kloof tussen de nationale bis
schopsconferenties en de Paus en de
afbakening van de autoriteit tussen
de Paus en de bisschoppen van de
landen.
De synode ls een byeenkomst van
uitsluitend bisschoppen en zy zullen
ook zonder ontmoetingen met ande
ren aan de periferie genoeg te doen
hebben, aldus Rubin. De bisschop
onthulde, dat men minder geheim
houding zal betrachten dan op de
eerste synode.
iAG 10 SEPTEMBER 1969 LEIDSCH DAGBLAD PAGINA 17
