Gesprek met ds. J. Kok, bij
25 jaar „Vrijgemaakten"
„Kerkvernieuwing" baart
het Kremlin veel zorgen
SCHULD OF LOT
Kerkdiensten Leiden en omgeving
vv\
Gelovigen in Gorki willen meer kerken
Woord van
bezinning
LEIDSCH DAGBLAD
AMERSFOORT (GPD) Het
Jaartal 1944 roept, met name by ou
deren. bittere herinneringen op lan
een bar oorlogsjaar, waarop een ver
schrikkelijke oorlogswinter zou vol
gen. Hetzelfde jaar 1944 was even
wel ook van betekenis voor de Ne
derlandse kerkgeschiedenis. Op 11
augustus van dat jaar las de toen
reeds afgezette theoloog prof. dr. K.
Schilder In de Lutherse kerk in Den
Haag de „Akte van Vrijmaking of
Wederkeer" voor. Veel kerken maak
ten zich daarna los van een aantal
synodale besluiten en men kan zeg
gen. dat toen in de Gereformeerde
Kerken van Nederland een trieste
breuk een feit werd. Zo ontstonden
de „Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt". Een kwart eeuw na de vrU-
making wordt deze kerkgemeenschap
zelf getroffen door tegenstellingen,
die vrijwel zeker tot wederom een
breuk dreigen te leiden. Velen ont
trokken zich reeds aan deze kerkge
meenschap. Toch hebben de vrijge-
maakten reden tot dankbaar herden
ken.
In het Scheveningse circustheater
wordt vandaag een massale bijeen
komst gehouden, waar vooraanstaan
de theologen uit de vrijgemaakte Ge
reformeerden kerken het woord zul
len voeren: dr. C. Trimp uit Gronin-
ge i. dr. J. Douma te Brunssum*. prof.
J. Kamphuis te Kampen en ds. D.
van Dijk uit Groningen.
Een aantal gereformeerden kon
zich in het begin van de jaren '40
niet verenigen met enkele synoda
le besluiten, die. naar zy meenden,
hun werden opgelegd en waar
tegen geen verzet mogelijk was.
f rast de gangbare mening in.
dr Gereformeerde Kerken van toen
over enkele theologische zaken <o.a.
d donp» 'eefde bij een minderheid
(onder wie de hoogleraren Greyda-
rus en Schildert een afwijkende. De
toenmalige synode oordeelde, dat de-
zo van de gangbare afwijkende me-
ri ig getost diente te worden aan
L r ft en bel mis. Hiertegen kwam
t et name prof. Schilder in verzet,
t oer o dat de gangbare mening
0 ~e oeid bleef. Een lange weg van
"":ke oienigeid leidde tenslotte
tot afzetting van prof. Schilder in
1 i Door Schilder moedige houding
in de oorlog legden de Duitsers hem
een schril f verbod op. De gebrekkige
0 v unicatiemogelükheden tydens de
de be?ettingajren maakten een gedac
tenwi8seling in de kerkelijke pers bij-
1 a is nn -.logelfjk. Toch ging de ctrljd
door. De mensen die er mee te ma
ken hadden werden gedreven door
een diepe geloofsovertuiging zo te
moeten handelen en niet anders.
Twee dagen na de voorlezing door
prof. Schilder van de hierboven ge
noemde akte maakte de Geref. Kerk
van Bergschenhoek zich als eerste in
meerderheid vry van de synodebe
sluiten. Vele kerken volgden.
Het is weer 11 augustus, precies
25 jaar na de vrymaking. Praeses
van de dit jaar in Hoogeveen te hou
den generale synode van de Geref.
Kerken Vrijgemaakt is de Amers-
foortse predikant ds. J. Kok. Wij
vragen ds. Kok naar de betekenis
van de vrijmaking.
„We kregen in de kerk te maken
met bederf. Bederf, dat door de sy
node werd geijkt. We kregen te ma
ken met uitspraken, die boven Gods
Woord uitgingen en ons bindend wer
den opgelegd. We kwamen toen e
staan voor de bybelse roeping God
meer gehoorzaam te zyn dan de
mensen. Wie echter neen zei tegen
de synodale besluiten werd niet ge
tolereerd. De kerk van Amersfoort
bijv. zei in meerderheid neen tegen
I de omstreden beslissingen. De gene-
rale synode van toen matigde
een hiërarchische macht toe. die een
synode niet toekomt. Elke «plaatse
lyke) kerk is een vrije kerk van
Christus. Wanneer echter het Woor'
in geding is, heeft zy de vryheid om
neen te zeggen tegen menselyke be
palingen en geen mens mag haar
dan dwingen om Ja te zeggen."
Was een schisma in 1944 onvermy-
delük?
We hebben nimmer een breuk
gewild. We hebben alleen neen ge
zegd tegen de verkeerde synode. Be
sluiten krachtens art. 31 van d»
kerkenorde moet dat mogelijk zyn.
De synode zei echter: je bukt voor
ons gezag. We hadden hier te ma
ken met een vreemde macht, die in
schoof tussen Christus en de kerk.
Die machtaanmatiging was het
breekyzer. De vrygemaakte kerk
werd aanvankelijk genoemd: Geref.
Kerken onderhoudende art. 31 K.O
Zullen de ontwikkelingen In de
Geref. Kerken Vrygemaakt van nu
wederom tot een breuk leiden?
„Er zijn er onder ons. die vryma
king interpreteren als vrijbuiterij.
Zij willen vrij zijn van de band aan
de belijdenis. Een band die ons sa
men snoerde. Diezelfde band wordt
nu te strak gevonden. Wat de gere
formeerden samenbindt, is hun ge
meenschappelijke geloofsbezitde
gereformeerde belijdenis. Wanneer
Je die disputabel stelt, wankelt e
kerk. Van harte hoop ik dat de ogen
van hen die zich onttrekken aan on
ze kerken hiervoor geopend zullen
worden. Alleen i, die we i s een
breuk te voorkomen of te helen."
De vrygemaakt gereformeerden
leven nogal naar binnen gekeerd,
ook op het gebied van onderwijs, po
litiek enz.
„Calvyn was de vader van de
geref. scholen. Er zyn ook r.-k. scho
len en hervormde. Het is dus geen
typisch-gereformeerd verschynsel.
Kinderen opvoeden is primair de
taak van de ouders. In ons goede
landje kan bovendien de school daar
een grote rol by spelen. Onze kinde
ren zyn ook kinderen van de kerk.
Daarom een kerkelyke «gerefor
meerde» school. God noemt zyn volk
een heilig volk. Heilig wil niet zeg
gen beter, maar afgezonderd, en
deze afzondering is niet negatief be
doeld, maar positief. Geïsoleerd om
te werken in de wereld tot eer va»
God. Dit geldt ook voor de politiek."
Hoe staan de vrijgemaakte kerken
tegenover de oecumene?
„Christus wil de eenheid van alle
ware cnristgelovigen. Zy moeten
streven naar een schriftuurlyke
oecumene. Wy verzetten ons echter
tegen een oecumenisme zoals rre
dat vindt in de Wereldraad van Ker
ken. Hier wordt de eenheid gezoc
ten koste van de waarheid, in stryd
met byv. Joh. 17. De vryzinnighe
sluipt er steeds meer binnen, er
wordt zelfs ruimte gemaakt voor dc
boodschap van het communisme.
Met de Chr. Geref. Kerken liggen de
zaken wat anders, wy zouden wel
met deze kerken tot vereniging wil
len komen. Laten we dan de proble
men die nog blyven samen oplossen
Helaas, de weerstand ligt hoofdzake-
lyk by hen."
De (synodaal) Gereformeerde
Kerken hebben op hun synode ln
1967 de vrygemaakten vergeving ge
vraagd voor de gebeurtenissen in
1944. In een aantal plaatselyke ker
ken werden de afzettingen van die
dagen opgeheven. Wat mogen we als
reactie hierop van vrijgemaakte ztf-
de verwachten?
..Inderdaad hebben de gebonden
kerken ln '67 onze synode, die juist
I in Amersfoort-west byeen was. een
brief gezonden waarin vergeving
werd gevraagd voor „al wat in die
conflict-situatie" niet naar de geest
van Christus was. Die brief kon toen
echter niet ln behandeling worden
genomen, omdat de agenda immers
lang van tevoren wordt samenge-
steld. Op de synode in Hoogeveen
zal de zaak in deze brief aan de or
de gesteld, zeker in behandeling ko-
1 men.
Of we resultaten hiervan kunnen
verwachten in de zin. dat er zicht
komt op een heling, valt te betwijfe
len. Vergeet niet dat in verloop van
25 jaar beide kerken uit elkaar zijn
gegroeid. Bovendien zyn steeds
j meer vryzinnige invloeden te be
speuren in de (synodaal) Gerefor-
meerde Kerken.
Overigens was deze brief een
goedkope manier van schuldgevoel
Er werd niets concreets in gezegd.
Wat wy vragen is concreet recht te
doen aan allen die geleden hebben
onder de besluiten van '44. Wy zeg
gen: stel dan een daad en verscheur
alle schorsingsbesluiten."
Strijd
Gaan theologische geschillen in de
kerk niet veelal ten koste van het
Woord voor de wereld?
„Wy hebben geen kerkscheuring
gezocht. Er kwamen verzoekingen
in de kerk. Wy werden geroepen tot
de stryd. Als winstpunt mogen we
zien een zich des te meer vastgry-
pen aan wat God ons in de vryma
king heeft gegeven. De zendingsar-
beid werd met meer élan aange
pakt. Er werden nieuwe zendings-
posten ingericht in Nieuw-Guinea.
Curacao. Zuid-Afrika. Brazilië en
Soemba. Verrassende resultaten
werden reeds geboekt. Maar ja. we
hadden nog meer kunnen doen."
Hoe ziet u de toekomst van de
Geref. Kerken Vrygemaakt?
„Onze kerken zullen aanvankelijk
nog meer mensen verliezen. Als 'iet
proces voltooid is zal er zeker nieu
we bloei komen. Als wy maar ker
ken van het Woord blijven en trouw
zyn aan de beiydenis der waarheid.
Misschien mogen we dan ook een
thuis zyn voor vele verontrusten in
andere kerken."
(Van een medewerker)
PARIJS (GPDi Mogelijk om
de Russisch-Orthodoxe kerk niet
te compromitteren heeft het pers-
secretariaat van de Wereldraad
van Kerken nagelaten een brief
van 36 Russen aan secretaris
generaal Carson Blake van de
Wereldraad te publiceren, waar
in de Russen vragen stappen bij
het Kremlin te ondernemen om
te bewerken dat iets gedaan
wordt aan de nijpende behoefte
aan kerkruimte in de stad Gorki
bij Moskou.
De brief werd reeds in novem
ber van het vorig jaar aan secre
taris Blake gezonden. Daar ech
ter publicatie achterwege bleef,
heeft een Russische emigranten-
krantje in Parijs .Roeskaja Misl,
voor openbaarmaking gezorgd
De inwoners van Gorki beklagen
zich, dat voor de ongeveer 120.000
kerkleden in hun stad slechts kerk
ruimte voor 9.000 personen bestaat.
Hoewel in de vier kerken, die zyn
overgebleven van de in 1917 be
staande veertig gebouwen de gehele
zondag diensten worden gehou
den. is het in de kerken zo overvc
dat zich reeds enkele malen onge
lukken hebben voorgedaan.
De gelovigen hadden reeds een
petitie, ondertekend door 1.500 per
sonen, aan de plaatselyke autori
teiten en aan party secretaris Brezj-
new zelf gezonden, doch slechts ave
rechts effect geconstateerd. Onder
tekenaars werden in hun werk be
nadeeld en bespot door hun mede
arbeiders
Gorki is een interessant voorbeeld
van de vernieuwing van de kerk in
Rusland, hoewel de gelovigen, die
deze vernieuwing nastreven, her-
haaldeiyk in moeiiykheden komen
Een recent onderzoek in Gorki wyst
uit, dat meer jongeren dan voor
heen actief kerklid worden. Volgens
de enquête hadden in Gorki 60 pro
cent van de ouders onder de dertig
jaar hun kinderen laten dopen. Ook
bleek dat het kerklid zyn althans
in Gorki biet meer zoals voor
kort was voorbehouden aan lsecht-
of ongeschoolden. Byna de helft van
de jonge ouders die hun kinderen
lieten dopen hadden meer dan la
gere school, 17 procent had een mid-
delbare-schoolopleiding.
Een ander rapport uit Gorki
meldt, dat ook het aantal gedoop-
ten onder ouderen toeneemt. Dit
rapport vermeldt, dat onder de Jon
gere kerkleden de mening bestaat
dat het communistische ideaal van
een klasseloze maatschappij beter
bereikt kan worden door gelovigen.
Deze jongeren hopen de idealen van
de Russische revolutie niet door ge
weld maar door christelijke naasten
liefde te verwerkeiyken. Onder deze
groep jongeren bevinden zich velen,
die zich onderscheidingen hebber-
verworven doordat zy prestaties
hebben geleverd als partij-kaderle
den of als voorbeeldige arbeiders.
Respect
De vernieuwing van de kerk in
Sowjet-Rusland vindt plaats on
danks het theologische en politieke
conformisme en conservatisme van
een hiërarchie die vry wel met han
den en voeten is gebonden aan de
heren in het Kremlin. Metropolie
ten en bisschoppen worden door de
overheid en door het publiek sindf
de dagen van Stalin met groot res
pect behandeld, maar deze eerbied
vergroot de kloof die er bestaat tus
sen de top van de kerk en de brede
onderbouw, bestaande uit priesters
en gelovige leken.
Deze laatste groepen hebben het
aanzienlyk minder gemakkelyk.
Hoewel vervolgingen in jaren niet
meer voorkomen en de atheïstische
propaganda te grof en conservatief
is om zelfs door ongelovigen nog se-
i rieus te worden genomen, wordt het
I kerk-zyn belangrijk gehinderd.
Sinds de revolutie zyn alle kerk
gebouwen in Sowjet-Rusland eigen
dom van dc gemeenschap (lees: de
staat). Indien kerkleden een nieuwe
kerk wensen of een oude, gesloten
kerk willen heropenen, dienen zy
voldoende handtekeningen te verza
melen en een verzoek te richten aan
de overheid. Zo'n verzoek wordt dik-
wüls zo lang bestudeerd, dat het ef
fect nihil is!
De vraag, of een mens by
zyn beslissingen en daden vrij
of gebonden is. zal wel in geen
enkel geval bevredigend beant
woord kunnen worden. In hoe
verre worden wy bepaald door
>nze erfelijke aanleg, opvoeding
en milieu en in welke mate
spreekt onze eigen wil nog een
woordje mee? Met andere woor
den: als een mens derailleert,
is het dan zyn schuld of zyn
lot? By ernstige overtredingen
roept de rechtbank het advies
van een psychiater in. maar
hoe waardevol ook. dit kan toch
ook niet het laatste woord zyn.
Het valt my op. dat de mees
te mensen in hun dageiyks le
ven strenger zyn tegenover an
deren dan tegenover zichzelf.
Als een buurman, een minister,
een senator met een bekende
naam uit het spoor gelopen is,
is hun vonnis gauw geveld en in
de regel is het niet mis. Maar
als ze zelf uitgegleden zijn. zoe
ken ze verzachtende omstandig
heden. Het kost meestal geen
moeite om zich als een onschul
dig slachtoffer van hun opvoe
ding en omgeving voor te stel
len.
In een onlangs verschenen
boekje „Ketters in de middel
eeuwen" komt het verhaal voor
van een zekere Willem van
Hildernisse, een Nederlandse
Carmelieter monnik uit de 15de
eeuw. Onder de ketterijen,
waarvan hy beschuldigd werd.
komt de uitspraak voor: dege
nen. die anderen berispen en
oordelen, zondigen meer dan
degenen, die berispt en geoor
deeld zyn.
Is dat een ketterij? Zeker, het
ruikt wel een beetje anarchis
tisch. In elk geval is die uit
spraak niet plezierig voor de po
litie en justitie, wier taak het nu
eenmaal is inbrekers, verkeers-
overtreders en vernielingen
aanrichtende jongelui te arres
teren en te vonnissen. Waar
zouden we blyven, als er geen
instantie zou zyn, die beroeps,
halve tegen zulke zondaren j
optreden?
Maar voor ons persooniyk ge.
drag schuilt er in de kettery van
die monnik een waarheid, die
wy ter harte moeten nemen.
Ketters hebben het vaak by het
rechte eind. denk maar aan Ga.
lilei
Het is aan te raden by
oordeel over anderen mild te
wezen en ons zoveel mogelijk
trachten te verplaatsen in de
omstandigheden, waarin zy zich
bevonden, toen zy tot hun daad
of beslissing kwamen. Alles we-
ten is alles vergeven, zegt een
Frans spreekwoord.
SO§>^OgO#>iD§ö&HC>SO&HO§Ofc>
Maar wat onszelf betreft, be-
horen wy streng in ons oordeel
te zyn. Dan behoort de schuld
te prevaleren boven het lot. Ve
le mensen ïyden aan de kwaal
der vèrziendheid. Op een af
stand kunnen zy alles goed on-
derscheiden, maar by het lezen
of handwerken moet de bril op.
Die afwyking aan de ogen
wordt bij het ouder worden
meestal erger.
Maar in figuurlyke zin be-
hoort het juist anders om te
gaan. Hoe ouder een men»
wordt, des te milder moet hij
over anderen en des t?e strenger
over zichzelf denken.
Jezus heeft gezegd: „Oordeelt
niet. opdat gy niet geoordeeld
wordt, want met het oordeel,
waarmee gy oordeelt, zult
geoordeeld worden."
D. J. Vossen,
em. pred.
Wereld
Onder invloed van de vernieuwing
van de theologie, die zich in de ge
hele wereld binnen de kerk doet gel
den. neigen veel kerkleden tot een
sterkere bemoeienis met de wereld
dan voorheen. In Sowjet-Rusland,
waar de Orthodoxe kerk bijna per
definitie on-aards is. stuit dit niet
alleen bij de wereldlyke doch ook
bij de kerkelyke overheid dikwyis op
ernstige bezwaren.
De communistische ideologen ach
ten het geloof een zoethouder voor
mensen, die in ellende verkeren, hun
aangeboden door de onderdrukken
de klasse. Volgens deze ideologen
verdwynt godsdienst vanzelf, of zo
nodig na lichte aandrang, zodra de
materiële omstandigheden beter
worden. Ridden, mislezen en psalm
zingen vinden deze communisten
interessante culturele verschynselen,
die op zichzelf niet te betekenen
hebben. Zodra het geloof echter
neigt tot politieke gevolgen, brengt
dit de orthodoxe communisten
in verwarring. Deze uitingen, die
zich de laatste tyd steeds meer
voordoen, niet alleen in de Sowjet-
Unie maar ook in andere commu
nistische landen, worden dan
ook sterk „afgeraden" en zo nodig
metterdaad bestreden.
Alleen de kerkelyke hiërarchie
wordt in staat gesteld politieke ac
tie te voeren, zolang die tenminste
in de pas loopt inet de politieke doe
len van het Kremlin. Het Kremlin
staat deze politieke bedryvigheid om
de volgende redenen toe
een vredesconferentie, zoals die
deze maand in Zagorsk by Moskou
werd gehouden, en waarin allerlei
politiek ondeskundigen religieus-ge
tinte politieke slagen in de lucht
maakten, leidt de kerk af van de
wezeniyke politieke vragen;
in het buitenland bereikt men
dat sommigen de indruk krygen dat
het communisme liberaler tegen
over de godsdienst staat dan werke-
ïyk het geval is;
activiteiten van de leiding van
de kerk, waarvan de gelovigen
slechts de reustlaten vernemen en
waaraan zy mogen meebetalen, zyn
zeer gemakkelyk te controleren en
te manipuleren.
Ven
Steeds meer, vooral onder M
ten, doch naar nu biykt ook m
jonge Orthodoxen, ontstaat v*
tegen deze door de staat geconl
leerde politieke activiteit. Bekent
dat onder de jonge intellects
die een voorzichtige poging ond
nemen tot organisatie van een
litieke oppositie tegen het neo-4
nisme van de Kremlin-bewonen,
toenemend aantal gelovigen u
is.
Sinds de inval in Tsjecho-Slo
kye bestaat onder Russen die
contact staan met de Praagse eb
telyke vredesconferentie kennis i
de reactie in Praag op de Russii
overval. De leiders van de Prat
conferentie, die voorheen op gi
financiële bystand van de Russu
kerk konden rekenen, wordt sinds
inval hulp onthouden, teneindi
voorkomen dat in Rusland meer
kend wordt, omtrent de in Praag 1
staande verontwaardiging. Deze
laties tussen Russen en Tsject
die buiten de gewone kanalen i
de politici om gaat. heeft gezQ
voor een aantal „lekken", waan
het Kremlin zich met recht ben
maakt.
De recente vredesconferentie
Zagorsk, die mogelyk een isotó
van de Russische kerk van de H
chische mede-gelovigen ten li
had, heeft evenwel niet aan dat d
beantwoord, daar de secretaris-ge
raai van „Praag", drs. J. Ondr»,
Moskou kwam opdagen en in
wandelgangen de officieel toegeli
rede van de geschorste Tsjechoi
waakse „vredespriester" Josef PI
har in een juist daglicht plaatste.
d Lelden, Hervormde Gemeente.
Pieterskerk 10.30 u ds C. H. Bijl
(Jeugddienst). 7 u ds P. Kloek.
Hooglandse kerk 10 u ds A. F. Ver-
heule. Voorschoten. 5 u d6 D. Bou-
man. Katwijk aan Zee.
Marekerk 10.30 u ds H W. Hemmes
Bethlehem kerk Drlftstr. 10 u ds
J de Wit.
Maranathakerk Lage Morsweg:
9 u ds H. W. Hemmes.
Bevrijdingskerk Montgomerystr.
10.30 u dr K. E. H. Oppenhelmer.
Konlngskerk Konlngsetr. 10 u ds
P Kloek.
Vredeskerk Buiggravenln. 10 u
ds J. A. Eekhof (Jeugdkapel 10 u A.
Lagerwerf.
Ver. Vryz. Herv. Aula Aseerstr.
1 10.30 u ds W. <3. Reddinglus, Alk
maar.
Academisch Ziekenhuis 10 u ds P
J. D. van Malssen.
Dlaconessenhuls 10.30 u ds J. E.
Brederveld.
Jeugdkerk L.H.J.-Gebouw Leven
daal Jeugddienst ln de Pieterskerk.
Geref. Kerk Zulderkerk 10 u ds N.
Korenhof f. legerpred. 7 u ds A J. O
Dronkert. Geesteren- Gelselaar.
Petrakerk 10 u ds HortenslU6 (Be
vestiging ambtsdragers). 6 u. ds. Kro-
nemeijer.
Oude Vestkerk: 10 u ds Bovenberg
6 ds Maaskant.
Beloftekerk 10 u dj A. J. G. Dron
kert.. 6.50 u ds Bovenberg
Bevrijdingskerk 10 u ds KronemelJ-
er. 5 u ds Hort ens lus.
„Groenhoven: 10 u ds Maaskant.
„De Mirt" 10 u Ouderendlenst de
heer Witte.
Zulderkerk (lng. Verl. Bloemisten-
laan) 3 u Dienst voor doven.
R.K. Kerk (H. Lodewljk) zat. av 7
U) 8.30. 9.45, 11, 12.15, en 6 u. (He
rensingel z.av. 7 u) 9.30, 11, 12.16 en
6.30 (H. Peters) (zat. av. 7 u.) 8. 9.15.
1045 12 en 6 u (Hartebrug) en (zat.
av. 7.30) 7.30. 9. 10.15. 12 en 7 (H.
Leonardus) (zat. av. 7 u) 8. 9. 10.
12 15 en 7 u. (H. Antonlus) zat. av
7. 9 30, 11.30 en 12 30 u (atud pa
rochie) (zat av. 7.30 u) en 11.45 uur
Christian Science (Steenschuur 6i
10.30 u dienst
Oud ^nth Kerk (Cionestelnkade 2)
Vrije Kath. Kerk Vreewljkstr.)
10.30 u. h m.
Chr Geref Kerk 10 en 5 u ds J
H. Carller.
Leger des Hells. 10 u Heiliglngs-
dlenst 7.30 u verlossingssamenkomst
Geref. Kerk vrijgem.) 10 en 5 u
dienst.
Nieuw Apostolische Kerk (Hoge Rijn
dijk 24) 9 45 u dienst.
Evang. Chr, Gem (Middelstegrt 3)
en 5 u ds J. M Durieux (nam met
film „De professor en de profeten").
Evang. Luth. Gem. 10.15 u ds J.
ïaptistengem. 10 u ds R Reiling
Doopsgezinde Kerk 10 u mej. ds J.
de Jonge Gouda dienst met Rem Gem
Aarlamlerveen Herv Gem. 10 u
ds G. van Doorn. Geref. Kerk 10 u
en 6.30 u ds W. Pouwels te Hillegom.
Chr. Geref. Kerk 9.30 u dienst des
Woords
Alphen aan den R(jn - Herv Gem.
Adventskerk Jullanastr. 9 30 u ds J.
H. Bogers. 4 u ds M. Fokkema (In
trede met med. kerkkoor). Kruiskerk
Gouwsluis 9.30 u ds M Hanemaaijer
Opstandingskerk 9 30 u ds P A Le-
feber. Bevestiging ds M Fokkema med.
koor Con Amore. Gebouw Nabij 9 30
u Jeugdkapel de heer C. Ott-o. Mar-
tha-8tlchtlng „Rynstroom" 10.30 u ds
I. J. Walpot. Kerkgebouw Oudshoom-
seweg 10 u ds G. Cadée. Slonskerk 9.30
u ds A. van Eyk te Bergschenhoek
6.30 u ds H Koudstaal. Gebouw On
derweg 10 u ds C. Spoor te Alphen aan
den Rijn. Aula Alphen Noord 11
u ds G. Cadée. R.K. Aula Noord Pol-
luxstr 10 u ds Joh Stehouwer. Geref
Kerk Maranathakerk Raadhulsstr. 10
u ds P. B. Suurmond te Baarn 6.30
u ds G A. Westerveld. Salvatorlkerk
W. de Zwygerln. 10 u ds G. A Wester
veld. 6.30 u ds Fr. de Jong. De Goede
Herderkerk 10.15 u ds Fr de Jong.
6 30 u ds P. B. Suurmond te Baarn
Geref Kerk (Vrijgem Gebouw kan
tine Sociale werkplaats, Chr Gerei
Kerk Jeruzalemkerk Grypenstelnstr
9.30 u Dienst des Woords 2.30 u ds
H. C van der Ent te Katwijk aan
Zee Oud Geref Gem Kerkgebouw
Hooftstr 240 9.30 u en 4 u leesdiens
ten P 'utisten Om 10 1 80 d
Volle Evang Gem. (Gebouw Kinder
vreugd) 10 en 7 u dienst.
Bodegraten Herv Gem 't An
ker 9 en 10.30 u ds Balke. 6.30 u ds
Cirkel. Salvatorkerk 10 u ds Van Har
ten 6.30 tl ds Balke Geref Kerk 10 u
ds Schoep 6.30 u ds C Haaksma.
Klundert. Geref. Kerk vrijgem 9.30 u
leesdienst. 3 u. ds N. J. Janssens, Den
Haag. Geref Gem. 10 en 6 u leesdienst
Evang. Luth. Kerk 9 u ds B. G. te
Winkel Evangelisatiekring 10 u ere
dienst. 6.45 u A. Ramaker, R'dam. R.K
Kerk (zat. 7), 8. 10. 11 30. 5.30 en 7 u
Boskoop Herv Gem 9.30 u ds W
L. Heljmans. 6.30 u ds A v d. Evk
uit Bergschenhoek. Aula-Mavo-Snij-
delwyk. 11 u ds W. L. Heljmans. Ge
ref. Kerk 9.30 en 5 u ds H Dijkstra;
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 u ds
J. Manni; Geref. Gem. 9.30 en 6 u
leesdiensten; Vryz. Prot. Geloofsgem.
10 u dhr P. vd Laarse. R.K kerk
(zat. 7). 7.30, 9. 11. 5.30 u.
De Kaag Herv Gem 10 uur ds
G. B. Jansen Noordwyk Binnen R.K
Kerk 7. 8. 10 en 7 u.
HazerMVoude Herv. Gem 10 30
u en 6 30 u ds L Boer Geref. Kerk
0 u ds Brink 5 u ds T Kampen. Zoe-
termeer
Hoog in a de Herv. Gem. 10 u ds
J Boer te Lelden
Katwijk aan den RU" Herv
Gem Do.pskerk 9 .30 u ds A Makken-
ze. 6 u ds Jac de Vos te Katwijk aan
Zee; Onimoetlngskerk10 u ds W
Oost te Vijfhuizen; 6.30 u ds A. Mak-
kenze; Gymn.lokaal Otto Baron van
Wassenaer van Catwijckschool10.30
u ds W Epplnga te Britswerd; Gerei.
Kerk 8 45 u ds H. Lyesen te Noord-
wijk; 7 u ds R. de Vries te Katwyk a
Zee; R.K. Kerk (zat. 7 u.) zo. 7.45,
9, 10.30 en 11.45 u; Camping Noord
duinen: 8 u; Vredeskerk 7 u nam; De
Wllbert za av 6.30, zo av. 6.30 u.
Katwijk aan Zee Herv Genv
Nieuwe Kerk 10 u ds A. Vink 6 u dr
Aalders. uit Den Haag; Oude Kerk 10
u ds A Romein te Wezep. 6 u ds P
yjop- bout te R'dam Ich*huskerk
8 u ds A. Romein Groen van Prinste-
rerschool 10 u ds W. Chr. Hovius Zie
kenhuis Overduin 2 u dhr. J. Vink
Zeehospitium 8.46 u vm. ds A. C. van
Beek. Geref. Kerk Vredeskerk 9.30 u d6
F. Pijlman 5 u ds H. Leysen Trlumfa-
torkerk 9 30 u ds R. de Vries 7 u ds
F. Pijlman. Chr. Geref. Kerk 10 en 5
u ds H. C. van der Ent. Geref. Kerk
art. 31: 10.30 en 5 u ds C. J. Breen
Geref Gem. Retnisestr.) 10 en 5 u ds
v. d. Bijl.
Leiderdorp Herv Gem Geref.
Kerk Hoofdstr. 9 u ds A Geense.
Schepplngskerk 11 u ds J. P. Honnef.
Geref. Kerk Hoofdstr. 10.30 u ds J.
van Drie 6 30 u ds D. v. d. Meulen.
Wassenaar Schepplngskerk 9 30 u ds
D v. d. Meulen. 5 u ds J. van Drie
R.K. Kerk 9. 10 30 en 12 u
l.plniiilden Herv Gem 9 30 u ds
J Gebraad te Nleuwveen. Geref Kerk
9.30 u ds J D te Winkel te Sassen-
helm 7 u ds H. van den Berg te Sas-
senhelm.
Llsse Herv Gem Grote kerk 9
u ds H G Oostinga, 5 u ds J. van
der Velden; Helv. kapel: 10.30 u ds
H G. Oostinga: Geref Kerk 10 en 7
u drs A E. van der Woude (HA.).
Chr Geref Kerk 10 en 4.30 u ds D
H Blesma. Geref Gem. 10 en 4 u lees
diensten Geref. Kerk Vrijgem. 10 en
4,30 u leesdiensten; Oud Gerf Gem
9 30 en 3 u leesdiensten; Donderdag-
av 7.30 uur de eerw. heer Schinkels-
hoek van Hendrik-Ido-Ambacht Ned
Prot. Bond (Witte Zwaan) 10.15 u mej.
L A van der Voort, Heemstede. R.K.
Kerk St Agatha (zat. 7) 8 3Q. 10.15
1145 en 7 u. Dependance in Poelpol
der (kantine Eurowoningen) (zat. 6 45
8.30. 10.30. 12 en 5.30 u. H H En
gelbewaarders (Beelburg) (zat. 7). 7.30.
8.45. 10 en 5.45 u (Maandag: Gebouw
Welkom Evangellsatledlenst kring Bol-
lenstreel 8 u ds J Gravendeel)
Nieuwkoop Herv. Gem. 9.30 u de
heer Groenendyk te Schevenlngen 6.30
u ds J. Poort te Lelden. Geref. Kerk
9 30 u en 6.30 u ds R. J A. Hanen-
burg. Chr Geref Kerk 9.30 u dienst
des woords 7 u ds G de Vries te
Rijnsburg Rem Geref Gem 10 u ds
L. van Os te Maassluis
Nleuwveen Herv Gem 9 30 u ds
r\o Iden ip Li* '5.30 n ds
J C d Geref Kerk 10 30 u ds
J. Byieveld te Rijnsburg 6.30 u ds L.
van der Linde te Rijnsburg
Noord wUkerhout Herv Gem. 10
u ds F. Slump uit Oegstgeest R.K
Kerk St. Jozef (zat 7) u. 7.30, 8,45,
10.15, 11.30 en 7 u. R.K. Kerk St. Vik
tor (zat. 7). 8. 9.30, 11, en 6 u
Noordwjjk-Blnnen Herv. Gein 10
u ds J M. Snijders (Warmond) 7
de heer J. Kraï (Den Haag). Ger
Kerk 9.30 u ds H. A van Botten-
burg (Voorburg). 7 u ds H. Lijesen
Van den Berghstichting 11 u ds H
LUesen R.K. Kerk (zat. 7) 8, 9. 11.15
en 5 30 u
Noordwyk aan Zee Herv. Gem
Hoofdstr. 10.30 u ds D. Keuning. Kapel
Hoofdstr. 9 u ds D. Keuning. De Rank
7 u ds D Keuning (zangdlenst) Sole
Mio 10 ds W van Herpen (Ermelo)
Ger Kerk 10 u ds H. Lijesen. 7 u ds
H A van Bottenburg (Voorburg) Her
vormde Ger Evangelisatie (VGLO-
school, Schoolstr 2) 10 u ds G van
der Kamp (Den Haag) 3.30 u ds C.
van den Bergh (Katwijk aan Zee».
R.K Maria ter Zee (zat. 7) 7.30. 9.
10.30 en 12 u, 7 u Duitse avondmis
Oegst geest Herv Gem Groene-
kerk 10.30 u ds J Irlk. Pauluskerk
10 u ds H P. Hulsman. Vereniging
van Vrij. herv. (gem.centrum) 10 30
u ds H W Bloemhoff, Hetloo. Gem -
centrum 10 u centrale kinderdlenst 7
u ds H. K. Jonkman. Geref. Kerk 10
en 7 u ds D. Ringnalda Haarlem. Geref
Kerk vrijgem. 8 30 u ds J. v. d. Haar,
2.30 u ds J. G Meyer. R.K. Kerk
(zat 7). 9, 10.30. 12 en 6.30 u Bona-
venturakapel (zat 6.30), 8 en 10 u
Oude Wetering Herv Geni Geen
opgaaf ontvangen. Geref Kerk 9.30
u ds S. Hoekstra 6.30 ds A. P. Hei-
ner te Ter Aar. Rem. Geref. Gem. 7
u dr A. W. Cramer.
Rilnsaterwoude Herv. Gem. 9.30 u
ds Ph Leenmans 2.30 ds Ph. Lem
ma ns afscheid. Chr. Geref. Kerk 9.30
u dienst des woords. 2.15 u ds G Bouw
te Schevenlngen.
KUnsburg Herv. Gem Grote Kerk
i9.30 u ds H. van Gosltga (doop-
dlenst) 5 u ds I. J. Wisse. Bethelkerk
0 30 u ds Wisse, 5 u ds Van Gosliga
Geref kerk Petrakerk 0.30 u de v d
Linde. 5 u, ds F Pijlman Katwyk,
Maranathakerk (voor kerkgangers v.
het Rapenburg) 10.15 u ds Baayen,
6 u ds Byieveld, Maranathakerk 8.45
u ds Bijleveld, 4.30 u ds v d. Linde.
Geref. Kerk vrygem. 10 en 5.15 u ds
Jac. van Nieuwkoop.
Sassen helm Herv Gem. 9. 10.30
en 6.30 u ds A. Westra; Geref. Kerk
9.30 u ds H. v. d. Berg. 6 u ds J. D
te Winkel; Chr. Geref Kerk 10 en 5
u ds L. S. den Boer; Ned. Prot. Bond
10.30 u ds B. Cuperus te Den Haag.
R.K. Kerk H. Pancratius (zat. 7), 8,
9.30. 11 en 5 30 u.
Valkenburg Herv. Gem. 10 u en
6.30 u ds G. Zonneveld Ger. Kerk
9.30 u drs. W. Bakker. Katwyk aan
Zee. 6.30 u ds D. Kronemeljer. Lel
den. Geref. Kerk vrygem 9 u ds C. J.
Breen. 3 u ds J v d. Haan
Voorhout Herv Gem 10 u ds A
Oskamp R.K. Kerk iaat. 7) 7.30, 9,
10.30. 11.45 en 5 30 u.
Voorschoten Herv Gem. Dorps
kerk 10 u ds Saraber 19 u ds Melje-
rlng Ryndyk 10 u ds Meljerlng Hulp
en Heil 10 u ds v. d. Geest Geref
Kerk 9. 10.30 en 5 u Gastpred. Gerei
Kerk vrijgem 10.15 en 5 u ds M. Jans
sens. R.K. Kerk Laurentlus (zat 7 u)
7.30. 9. 10.30, 12 en 5 u. Moeder Gods
(zat 7) 10. 11 30 en 7 u.
Warmond Herv Gem. 10 u ds J.
Manupoeti van Makussar 7 u ds J.
M. Snijders. R.K Kerk St. Matthlua
zat. 7) 8. 9.30. 11.30 en 7 u.
Woubrugge Herv. Gem 9.30 en
6 30 ds Franken Geref. Kerk 9.30 en
6.30 d6 Tom. Harderwijk.
Zevenhoven Herv. Gem. 9.30 u
ds A. Baas te Katwijk aan Zee. Ger
Kerk 9 30 u en 7 u. kand. J. D. Cre-
mer te A dam
Zoetenvourle Herv Gem 10 u
dhr. E. Loerakker R.K. Kerk (zat.
7) 8.45. 10.30 en 12 u
Zwamnierdam Herv. Gem 10 u
dhr J van der Kooij te Leiden 6.30 u
dhr E. Loerakker te Zoeterwoude. Gere
Kerk 9.30 u ds SJ. Tlemersma 6.30 u
ds S. Hoekstra.
Doopsgezinde kerk in Leid4
