Borculo in vijftien
minuten verwoest
Slepers op de wereldzeeën
Drie stervende artiesten
op het Rembrandtsplein
Nobelprijswinnaar
De jaren
twintig
r
Verleiding
Eerste post
zegels voor
het kind
BATERDAG 19 JULI 1969
PAGINA 11
Vier geheel verschillende gebeurtenis
sen waarbij Nederlanders betrokken wa
ren, haalden in de jaren twintig de voor
pagina's van alle bekende buitenlandse
dagbladen: de ramp in Borculo, het ver
slepen van het Singapore-dok, de moord
op Jean Louis Pisuisse en de Nobelprijs
voor dr. Christiaan Eykman.
Een eervolle gebeurtenis voor Nederland was, dat in 1929
dr. Christiaan Eykman de Nobelprijs voor geneeskunde ont
ving voor zijn ontdekkingen van de oorzaken van beri-beri.
Hij ivas de achtste Nederlanderdie deze hoge wetenschap
pelijke onderscheiding kreeg.
Christiaan Eykman, in 1883 cum laude tot doctor medici-
nae gepromoveerd, als officier van gezondheid naar Oost-
Indië vertrokken, kreeg in Weltevreden een „laboratorium"
voor bacteriologie. In twee kamers met één bediende begon
hij met het beri-beri-onderzoek (beri-beri is een ziekte ten
gevolge van vitamine B-gebrekdeze ziekte kwam vroeger
vooral in de tropen veel voor. De symptomen zijn: algemene
verzwakking en zenuwstoringen tot verlamming toe).
Eykman nam honderden voedingsproeven met kippen.
Hierbij ontdekte hij dat het pluimvee dat gepelde rijst at
beri-beri kreeg, terwijl ongepelde rijst het gezond hield. Het
verschil moest dus in het zilverkleurige vliesje zitten. Dit
bewijs werd geleverd, toen beri-beri-kippen na het eten van
deze vliesjes weer kerngezond loerden.
Veel inlandse soldaten léden aan beri-beri, maar in de
desa's kwapi deze ziekte vrijwel nooit voor. Dr. Eykmans
kippenproef bleek juist, want ook hier lag het verschil in het
eten van gepelde en ongepelde de zogenaamde rode rijst.
Tenslotte onderzocht Eykman gevangenen. In 100 gevange
nissen met 281.878 gevangenen waren 299 beri-beri-lijders op
iedere duizend die gepelde rijst aten, terwijl op 10.000 mensen
in arrest, die ongepelde rijst te eten kregen, er slechts één
aan beri-beri leed. Het bewijs was rond. Het vliesje bezat een
voor het lichaam onmisbare stof. Later zou men dit vitamine
B noemen.
Eykmans ontdekking was van onschatbare waarde voor
Oost-Indië, China, Afrika, Japan, Zuid-Azië en Brazilië, lan
den waar miljoenen zich voeden met rijst. Het duurde echter
nog jaren voor men Eykmans ontdekking erkende. In 1918
kregen de inlandse militairen in het Indische leger weer ge
pelde rijst, omdat ze de rode rijst als minderwaardig
niet langer wensten. Eykman protesteerde met klem tegen
deze maatregel. „Men haalt de beri-beri weer binnen," schreef
hij. Hij kreeg gelijk.
Hierna steunde men overal Eykmans onderzoek en nam
men zijn methoden over. Maar dr. Eykman was geen mens die
persoonlijke roem wenste of op zijn lauweren ging rusten.
Rustig werkte hij door. Zesenveertig jaar na zijn promotie,
werd zijn werken voor de mensheid in het openbaar beloond.
Hij ontving de Nobelprijs uit handen van de Zweedse koning
en zijn haam kwam in alle dagbladen op de eerste pagina.
vormde kerktoren met donderend ge
weld in. Toen het noodweer was uitge
woed, bleken alle telegraaf- en telefoon
verbindingen verbroken, toegangswegen
versperd, vier mensen gedood door neer
gestorte daken, tientallen gewond, hon
derden koeien, varkens, paarden en
kleinvee dodelijk getroffen door rond
vliegend huisraad en artikelen uit de
winkeletalages.
Er braken verscheidene branden uit
een sigarenfabriek waar de bliksem was in
geslagen, werd verwoest die niet konden
worden bedwongen, omdat de brandweer
geen water had, daar alle leidingen onklaar
waren geraakt. In precies 15 minuten waren
2.000 van de 5.000 inwoners dakloos gewor
den. De schade werd op drie miljoen gulden
geschat. Een enorm bedrag in die jaren en
bijna niets was verzekerd tegen
het allesverwoestende natuurge
weld.
Koningin Wilhelmina en de 16-
jarige Prinses Juliana reisden di
rect naar het als door een zwaar
bombardement getroffen stadje,
waarnaar in aller ijl hulptroepen
veel geniesoldaten, bouwvak
arbeiders en glazenmakers ge
zonden werden. Het Rode Kruis
en het Leger des Heils bouwden
een tentendorp en noodkeukens.
waar de Borculoërs gehuisvest en
gevoed werden. Veel kranten be
gonnen een geldinzameling. Meer
dan drie miljoen werd in zeer j over. Als 28 jaar later, toen de
korte tijd bijeen gebracht. Deze dijken in Zeeland braken, bood
nationale inspanning was ruim1 het Nederlandse volk in 1925
voldoende om alle schade te ver- I eensgezind hulp en was Borculo
goeden, er bleef zelfs nog f 50.000 er materieel snel weer bovenop.
Het dorp Borculo in de Gel
derse Achterhoek, nadat een cy
cloon daar op 25 augustus 1925
om zeven uur des avonds had
huisgehouden.
Door
Hati Wielick:
isssyfefsw?m 3
Een bijzondere prestatie leverden
een aantal Nederlandse slepers op
de wereldzeeën. Hollands Glorie!
Het verslepen van het Singapore-
WSSëi.. -■ xtum*.
InNiitiMMiftii
Zaterdagavond 26 november van
het jaar 1927 knalden op het Rem
brandtsplein in Amsterdam schoten,
die weken lang het gesprek van de
dag bleven in ons land. Maar ook in
het buitenland besteedde men ruime
aandacht aan de moord op de ca-
bareti-er Jean Louis Pisuisse, zijn
vrouw, de cabaretière Jenny Gil-
liams en de zelfmoord van de zan-
fer Tjakko Kuiper. Drie stervende
artiesten op het uitgaansplein van
Nederland, daarvoor had men ook
over de grenzen wel belangstelling.
Jean Louis Pisuisse, één van de
koningen van het Nederlandse ca
baret in de „luidruchtige jaren
twintig", zat 26 november met zijn
(derde) echtgenote, die in 1914 tij
dens de eerste wereldoorlog uit Bel
gië was gevlucht, te dineren in ho
tel Schiller aan het Rembrandts
plein waar zij ook logeerden. Direc
teur Frits Schiller bracht mevrouw
Pisuisse een brief, die iemand, die
in de hall wachtte, hem had gege
ven. Jenny Gilliams maakte de en
veloppe open. zag dat de brief van
Tjakko Kuiper was en schreef er
„geen antwoord" op. Daarna gaf ze
de brief aan de heer Schiller, ter
wijl Pisuisse mopperde: „dat hfj in
het vervolg niet meer onder het eten
gestoord wenste te worden". Schil
ler gaf de brief terug aan de wach
tende jongeman, die zich excuseer
de en vertrok.
De 29-jarige Tjakko Kuiper was
een zanger, die toen hjj bij Pisuisse's
cabaret werkte verliefd was gewor
den op Jenny Gilliams. Zij had hem
in het begin aangemoedigd, maar
toen haar man hierover iets had ge
zegd. had de cabaretière ieder con
tact met Tjakko verbroken. Deze
bleef haar echter overal nalopen en
hield niet op zijn liefde te betuigen
Het werd zo onaangenaam, dat Pi
suisse hem uit zijn gezelschap zette.
Maar nog hield Tjakko Kuiper niet
op. Hij schreef Jenny iedere dag een
brief waarin hij haar om een ge
sprek vroeg.
Nadat Tjakko hotel Schiller had
verlaten, stelde hij zich met een
zwaar Duits legerpistool op achter
het standbeeld van Rembrandt. Hij
wist dat het echtpaar daar langs
zou komen wanneer zij naar Mille
Colomes gingen, waar zij met het
gezelschap „De vrolijke mak
kers" optraden.
Even over achten kwamen Jean
Louis Pisuisse en zijn echtgenote in
derdaad over het voetpad langs het
beeld van onze grote schilder. Tjak
ko sprong tevoorschijn en richtte
zijn pistool. Pisuisse wierp zich voor
zijn vrouw en riep „Help, politie. Hij
wil schieten"
Kuiper schoot driemaal. Pisuisse
stortte neer. Twee kogels trof
fen Jenny Gilliams. Het laat
ste schot richtte de zanger op zich
zelf. De politie vond drie stervende
artiesten. Kuiper stierf in het poli
tiebureau op de hoek van het Rem-
ln de beginjaren van het Ne
derlandse cabaret. Het clubje „De
kattebel" met van links naar
rechtsMien Vermeiden, Max
Blokzijl, baronesse Van Bent-
heim de Villeneuve, Jean Louis
Pisuisse en Fie Carelsen.
brandtsplein en Halvemaansteeg.
Pisuisse overleed een half uur later
in het Binnengasthuis, zijn echtge
note overleefde de vorst van het Ne
derlandse cabaret een uur.
Duizenden waren bij de begrafe
nis van Pisuisse en zijn vrouw.
Bloemen en graven werden vertrapt
door de opdringende menigte, die
niets wilde missen van wat bij de
geopende groeve gebeurde.
Hier sprak ook Pisuisse's vroegere
dok van Engeland naar het Verre
Oosten. Een werk dat. voor het was
uitgevoerd, in het Britse Lagerhuis
nijdige vragen ontlokte.
Dit dok, in opdracht van de Brit
se marine in Wallssend on Tyne
bij Newcastle gebouwd was hoger
dan een gebouw van zeven verdie
pingen. Het zou in twee delen wor
den versleept. Eerst zou het midden,
waarin de machines, Wallsend ver
laten. Hierin waren 20 miljoen kilo
staal en drie-en-een-half miljoen
klinknagels verwerkt: daarna zou
het voor- en achterstuk van het dok
voor deze gelgenheid aan elkaar
vastgeklonken zee kiezen op weg
naar Singapore.
L. Smit en Co's i nternationale
sleepdienst, die het dok zou versle
pen, had om dit monsterkarwei te
kunnen uitvoeren van concurrent
Wijsmuller in IJmuiden vier grote
zeeslepers overgenomen. Het werk
kon beginnen. Maar vóór het zover
was, moest de Engelse regering ant-
De helft van het Singapore-
dok, even nadat het van de boch
tige rivier de Tyne in open zee
was gekomen.
woord geven op de vraag waarom
een Engels dok door Nederlanders
versleept moest, worden. Het ant
woord van de Britse regering in het
Lagerhuis was: „Geen verzekerings
maatschappij. ook Lloyds niet, wilde
het dok verzekeren, tenzij Smit en
Co de sleepopdracht kreeg".
Op 21 juni 1928 voer de enorme
kolos de Tyne af. De sleepboten de
24 september 1924 was een belang
rijke dag in de Nederlandse postze-
gelwereld. De eerste kinderpostzegels
Wonen in Panj6 kan minder leuk waren aan postkantoren te koop.
zijn dan het lijkt, want het aantal Drie zegels die als drie druppels
inbraken in en om de Franse hoofd- j water op elkaar lijken. Alleen de
stad neemt snel we. Tussen 1956 en|k'eur verschillend. De postzegel de „Humbel
inc~ van twee cent was blauwgroen, die
en 1966 werden er jaarlijks ongeveer f
van 7% brum en de postzegel van
veertienduizend inbraken gemeld, in t0 Mnt Ucht j* ontwerper van
1967 steeg het aantal tot zeventien- j de eerste Nederlandse kinderpostze-
duizend en in 1969 zal in deze con- j gels is Georg Rueter.
treden naar schatting vijfentwintig
duizend maal worden ingebroken.
Die cijfers, vertelt Marie Claire, gel
den trouwens voor heel Frankrijk,
een vermeerdering dus van bijna vijf
tig procent in enkele jaren tijds.
Maar de specialisten van politie en
verzekeringsmaatschappijen zijn van
mening dat het publiek heel wat kan
doen om het kwaad in te dammen,
namelijk de verleiding beperken. Vol
gens hen hebben alle inbrekers één
karaktertrek gemeen: luiheid. Goed
„Zwarte Zee, Schelde. Indus" en
„Roode Zee" onder bevel van kapl-
teit Niels Persson bereikten na an
derhalf uur open zee. Aan boord
van de acht sleepboten was voor
f 24.000 proviand en duizend boeken,
een geschenk van de thuishaven
Maassluis. Na een storm in het Ka
naal. die het dok bijna drie dagen
en nachten op dezelfde plaats hield,
passeerde men na 18 dagen Gibral
tar. Begin augustus werd Port Said
bereikt. Hier werd gewacht op het
voor- en achtereinde van het dok
om samen door het Suezkanaal te
gaan. Dit kanaal was voor de sleep,
die elk verkeer gelijktijdig onmoge
lijk maakte, uitgediept. De uitwijk
plaatsen waren verbreed, de boeien
weggehaald, want tussen wal en
sleep bleef aan beide ztfden maxi
maal drie meter ruimte over.
Op 6 augusbus voeren beide dok-
delen het Suez-kanaal in. 8 augus
tus had men ook dit obstakel geno
men. Verschillende kisten bier rij
ker een cadeau van de passagier»
van de passerende SS „Sibajak"
stoomde men oostwaarts. Bij Aden
moesten de twee slepen veertien da
gen wachten, omdat de zuidwest
moesson op de Indische Oceaan nog
woedde.
Vrijdag 13 oktober liep het kop
en staartstuk Singapore binnen, drie
dagen later volgde de middenmoot.
Na 117 dagen en nachten varen wa
ren de 8500 zeemijlen achter de rug.
De Nederlandse kolonie in Singa
pore organiseerde een enorm feest
voor de sleepbootbemanningen, waar
na de 8 sleepboten teruggingen naar
Maassluis. Onderweg terug bracht
de „Humber" vanuit Oporto het
Engelse stoomschip „Finnauze"
naar Sunderland en pikten de „Wit
te Zee" en de „Roode Zee" nog
..even" in Suez de roerloze „Kerto-
sono" van de Rotterdamse Lloyd op.
Zi) sleepten dit schip via Marseille,
waar de „Kertosono" een noodroer
kreeg, naar de Maasstrad
Terug in ons land werden de sle
pers bestormd door de internationa
le pers. Maar het enige dat de kran
ten konden melden uit de mond van
de kapiteins was: „Er is niets ge
beurd" (kapitein v. d. Hoeven van
.Wat moet ik nou
vertellen" «kapitein Verschoor van
de „Witte Zee"); „Het mooiste mo
ment was toen we in Singapore
voor anker gingen" (kapitein Niels
Persson, leider van de equipe).
Nee. veel woorden maakten de Ne
derlandse slepers niet vuil aan de
enorme prestatie die ztf hadden ge
leverd. Zij maakten zich reeds op
om de volgende te vervullen: weer
een scheepsdok. dat van Tyne naar
Wellington in Nieuw-Zeeiand ge
bracht moest worden. Vijfduizend
zeeemijlen verder dan Singapore.
Wij waren niet het eerste
land dat weldadigheidspostzegels
met een toeslag voor liefdadige doe-
len uitbracht. In 1897 gaven twee
afgesloten huizen met solide sloten Australische staten r eeds, ter vie-
en stevige kozijnen willen nogal ring van het regeringsjubileum van
eens ontmoedigend werken op de on
dernemingslust van lieden met kwa
de bedoelingen. En de huisvrouwen
kunnen in dit opzicht heel wat doen bouw en onderhoud van ziekenhui
vriend, waarmee hij jarenlang haddoor zich niet te bezondigen aan 7-en.
opgetreden: Max Blokzijl, die 19 BeUku, domheden als sleutel-onder- Nederland bracht de eerste wel.
Koningin Victoria, twee postzegels
uit van 1 en 2% penny. De koopprijs
was echter twaalf maal zo hoog: 1
en 2V» shilling. Het verschil was voor
jaar later eveneens door kogels zou
sterven. In 1946 werd Blokzijl we
gens hulpverlening aan de bezetters
gefusilleerd
de-mat en het open laten van klei-
dadigheidszegels in 1906. Drie post-
zegels van één. drie en vijf cent die
ne. onschuldig-lakende venstertjes in ten bate van de Amsterdamsche
de woning.
vereeniglng tot bestrijding der tu
berculose voor het dubbele bedrag
werden verkocht.
Zwitserland had de primeur van
de kinderpostzegels, toen het in 1913
de extra opbrengst ten goede liet ko
men aan het misdeelde kind.
Elf jaar later effende een Konink
lijk Besluit de uitgifte van de eerst*
Nederlandse kinderpostzegels.
Er werden dat eerste jaar 1924
757.600 postzegels van twee cent.
551 600 van IV» cent en 977.100 zegels
van 10 cent verkocht. De opbrengst
was bescheiden maar toch veelbelo
vend. f51.623. In 1926. toen er naast
kinderpostzegels ook de kinderbrief
kaarten werden uitgegeven, werd d«
ton overschreden.
Maandagavond 10 augustus 1925 om
precies 7 uur, trok een verschrikkelijk
noodweer over ons land. Het centrum
ervan lag in het stadje Borculo in de
Achterhoek, waar een cycloon in precies
een kwartier bijna alle daken van de
huizen veegde. Zonder onderscheids des
geloofs raasden de elementen, want ge
lijktijdig stortten de katholieke en her-
