Geschonden gelaat van
LOGBOEK
de Koningin der Nacht
LITTEKENS VAN
BOMBARDEMENT
UIT DE KOSMOS
Duizenden
staan op
wachtlijst
ZEVEN MAAN-MONSTERS
Keus uit drie
Koepels
Op maan meer
bewaard
PAGINA 12
LEIDSCH DAGBLAD
ZATERDAG 12 JULI lSfljg
Hoe komt de maan aan haar geschonden gezicht? Een vraag
teken als dit is kenmerkend voor het heelal, dat in menselijk
opzicht uitsluitend bestaat uit honderden misschiens en duizen
den vraagtekens.
Duizenden jaren observatie hebben al heel wat gegevens
over de maan opgeleverd, en de laatste vjjf jaren hebben de on
derzoekingen met behulp van ruimtevaartuigen onze kennis
veel meer dan verdubbeld. Maar hoeveel wij ook weten om
trent onze naaste buur in het heelal, de grote vragen zijn nog
altijd niet opgelost.
Een van die grote vragen is de herkomst van de kraters, de
walbergen en de zeeën of maria die de meest opvallende eigen
schappen van het maanlandschap vormen.
Er zijn in grote lijn drie
theorieën: de kraters ontston
den door vulkanische werking, zij
zijn littekens van de inslag van
brokken puin uit de ruimte, of zij
zijn de gestolde resten van opborre
lende gasbellen uit een tijd, dat de
maan zich uit een half-vloeibare
massa vormde.
De laatste jaren raakt men steeds
meer tot de overtuiging, dat alle
drie mogelijkheden tot de pokdalige
tekening van het gelaat van
de „Godin der Nacht" hebben bijge
dragen, maar dat de inslag-factor
toch wel de meeste invloed heeft
uitgeoefend.
Ook op aarde regent dagelijks een
stroom van kosmische deeltjes neer
waarvan de herkomst niet duidelijk
is. Zijn die deeltjes heel klein, dan
gaat hun komst onopgemerkt voorbij.
Iets grotere deeltjes laten in de nach
telijke hemel vurige meteoor-sporen
na tijdens hun verbranding in de
atmosfeer als gevolg van de wrij-
vingswarmte. Nog grotere brokken
bereiken gedeeltelijk de aarde om er
in de bodem te slaan en kraters
achter te laten die veel op maan-
kraters lijken.
Enkele naar kosmische maatstaven
gerekende recente inslagen hebben
nog thans zichtbare kraters achter
gelaten zoals de befaamde krater in
Arizona. Wellicht is in historische
tijden, namelijk in 1908, een derge
lijke inslag verantwoordelijk ge
weest voor de verwoesting van dui
zenden vierkante kilometers bos
waarvan de bomen van één centraal
punt uit neergeslagen Leken te zijn.
Restanten van deze meteoriet zijn
echter niet gevonden zoals dat bij
andere meteoriet-inslagen wel het
geval is geweest. Overigens zijn de
meeste littekens op aarde door in
slag als gevolg van erosie verdwenen
of niet als zodanig herkenbaar ge
worden.
meer dan honderd graden Cel
sius tot minder dan min 150 Cel
sius. Dergelijke verschillen ko
men op aarde niet voor. Wat zelfs
veel kleinere temperatuurverschillen
voor invloed op materiaal kunnen
al miljarden jaren aan de gang is
en dat niet „van binnen uit" kan
zijn veroorzaakt maar inder
daad door een bombardement van
het maanoppervlak door kosmische
brokken steen. Het grootste deel van
de kraters zou in deze zienswijze
veroorzaakt moeten zijn door insla
gen.
Er zijn aanwijzingen, zoals stralen-
stelsels rond enkele kraters, welke
stralen vaak duizenden kilometers
lang zijn, dat een deel van de kra
ters gevormd is door vulkanische
activiteit, maar dan waarschijnlijk
zeer lang geleden, in de jeugd van
de maan.
Vulkanische activiteit is de laatste
paar honderd jaar enige malen op
kleine schaal misschien waargeno-
waargenomen, ook in de jongste tijd
van de ruimtevaart. Maar de licht
verschijnselen waarop men deze
vulkanische activiteit baseert, zijn
beslist nog niet geheel verklaard en
bovendien zouden zij een zo geringe
vulkanische werking betekenen, dat
daaruit nooit relatief recente ken-
hebben weet iedere huisvrouw, die
wel eens een glas in te warm afwas-
water heeft gedompeld!
Een grotere eroderende werking op
het maan-oppervlak hebben waar
schijnlijk de kosmische deeltjes uit
geoefend. die er miljarden jaren
hebben neergeregend. Die worden
geen van alle zoals op aarde opge
vangen door een atmosfeer.
Het heel vaak voorkomen van
kratertjes met scherpe ongeschon
den randen over meer afgesleten
kraterwanden heen, toont volgens
deskundigen aan, dat het schen
dingsproces van het maanoppervlak
een nog voortdurend proces is, dat
merken van het maanoppervlak
verklaard zouden kunnen worden.
Een aantal van de zeeën of ma
ria op de maan (visueel donkerder
gedeelten die overigens niets met
water te maken hebben) is merk
waardig cirkelvormig, terwijl de
randen sporen van hogere ruggen
vertonen. Men heeft al geruime tUd
vermoed, dat dit geleidelijk opgevul
de en aan de rand vervlakte inslag
kraters van enorme brokstukken uit
de ruimte zijn, misschien daterend
uit de vormingsperiode van de
maan. Dit vermoeden is de laatste
paar jaar versterkt door de waarne
mingen van de Amerikaanse Lunar
Orbitens en de twee bemande Apol
lo's om de maan, die in deze gebie
den een sterkere zwaartekrachts
werking constateerden.
Dit zijn de zogenaamde .mas-
cons" (samentrekking van massa
concentraties) die doen vermoeden,
dat zich hier onder het maanopper
vlak klonten van zwaarder mate
riaal bevinden dan waaruit de rest
van de maan bestaat. Met het ver
schijnsel van deze mascons hebben
de aanhangers van de inslagtheorie
als verklaring voor de maankraters
een sterke troef in handen. Zoals el-
diers beschreven, kunnen deze inge
slagen brokken heel goed afkomstig
zijn van het scheidingsproces tussen
maan en aarde, aangezien de grote
re dichtheid van deze brokken uit
het soheidingsprocèdé te verklaren
valt.
Tenslotte ia er nog de „bubbel-
theorie", die wij als derde mogelijk
heid van het ontstaan van de kra
ters noemden. De kraters zouden de
gestolde restanten zijn van opper
vlaktevervormingen bij het ont
snappen van gasbellen uit een nog
stollende maan.
Van foto's, die door ruimtesche
pen zijn gemaakt, heeft men kun
nen zien dat zich op de maan in
derdaad bolvormige verhogingen
bevinden, die eventueel van derge
lijke gasbellen afkomstig kunnen
zijn, welke niet tijdens het stollings
proces van de maan zijn openge
barsten.
Er zijn nog talloze andere aspec
ten van het maanlandschap waar
voor geen afdoende alleen-zalig
makende verklaring is gevonden,
zoals diepe kloven over honder
den kilometers in een rechte lijn
(breukverschijnselen?), kronkelende
inzinkingen die lijken op uitge
droogde rivierbeddingen, merkwaar
dige bergformaties hoger dan de
Hymalaya. de reeds genoemde stra
len vanuit kraters, de sporen van
rollend gesteente etc. Het zou ons te
ver voeren,-daarover thans in detail
te treden, vooral omdat achter elk
fenomeen altijd een reeks vraagte
kens gezet moet worden.
Men verwacht een deel van die
vraagtekens te kunnen vervangen
door uitroeptekens als resultaat van
het maanonderzoek, waartoe onder
zoek ter plaatse door de mens een
belangrijke bijdrage kan leve
ren. Zeker zal dat het geval zijn
met de bemande Apollovluchten van
de komende twee jaar, welke reeks
in juli wordt geopend met nog
steeds als meest fascinerende aspect
de eerste voetstap van de mens op
deze nog zo „onbekende" wereld op
de drempel van het geheimzinnige
heelal.
Het enthousiasme voor een bezoek
aan de maan is bijzonder groot, al
voordat de eerste mensen er heen
zijn gegaan' om te zien hoe het er nu
eigenlijk wel is. Bij vele luchtvaart
maatschappijen hebben zich gega
digden op wachtlijsten laten plaatsen
voor een dergelijke vlucht in de ver
wachting, dat de luchtvaartmaat
schappijen mettertijd de organisaties
zullen gaan worden, die zulk soort
ruimtetripjes voor burgers gaan ver
zorgen.
Zo heeft de Amerikaanse lucht
vaartmaatschappij Trans World Air
lines al 3000 gegadigden' voor een
burgervlucht naar de maan inge
schreven. Het zijn lang niet allemaal
Amerikanen, die in' de roes over het
verwachte succes van hun land de
stoute schoenen hebben aangetrok
ken om zich in' een nog ver verwij
derd toekomstavontuur te storten.
Onlangs kreeg de TWA een verzoek
om reservering van een 17-jarige
Egyptische student. De jongste bij
deze maatschappij ingeschreven ge
gadigde is een 7-jarige jongen uit
New Jersey, die gezien zijn leeftijd
nog de beste kans krijgt zijn in
schrijving gehonoreerd te zien.
De KLM heeft ook wel dergelijke
verzoeken gekregen maar geen
wachtlijst aangelegd. Tegen die tijd
nog maar eens vragen', is het motto
van de wat nuchterder Nederlandse
luchtvaartmaatschappij
Loena-III
Loena-XIII
Ranger
Surveyor
In totaal zijn er door Russen en Amerikanen 46 lanceringen naai
de maan uitgevoerd, waarvan echter vele mislukten.
De Russen ondernamen 16 maal een poging, namelijk met Ml
Loena's en 2 ruimteschepen van het type Zond. De Amerikanen
hebben 30 maanschoten op hun naam staan, namelijk met 4 Pio
niers, 8 Atlas-Able's, 9 Rangers, 5 Lunar Orbiters en 7 Surveyors,
benevens 2 bemande Apollo's voor bemande vluchten om de maan.
Het volledige chronologische lijstje van maanschoten ziet er als
volgt uit. Een sterretje achter de datum betekent, dat dit niet de
lanceer- maar de landingsdatum betreft.
Naam
Pionier-I
Pionier-II
Pionier-III
Loena-I
Pionier-IV
Loena-II
Loena-III
Atlas-A-I
Atlas-A-II
Atlas-A-ni
Ranger-I
Ranger-II
Ranger-III
Ranger-IV
Ranger-V
Lancering
11-10-58
8-11-58
6-12-58
2- 1-59
3- 3-59
14- 9-59*
4-10-59
26-11-59
25- 9-60
15-12-60
23- 8-61
18-11-61
26- 1-62
23- 4-62
18-10-62
2- 4-6S
Loèna-IV
Ranger-VI 30- 1-64
Ranger-Vn 31- 7-64'
Ranger-VIII 20- 2-65*
Ranger-IX 24- 3-66*
Loena-V 13- 5-65*
Loena-VI 8- 6-65
Zond-III
Loena-VII
18- 7-65
7-10-65*
Loena-V III 6-12-65*
Loena-IX 3- 2-66*
Loena-X
Surveyor-I
Orbiter-I
Loena-XI
Si- 3-66
3- 6-66*
10- 8-66
24- 8-66
Surveyor-ïl 20- 9-(
Loena-XII 22-10-66
Orbiter-n 6-11-66
Resultaat
Mislukt, viel terug in atmosfeer
Mislukt, viel terug in atmosfeer
Mislukt, viel terug in atmosfeer
Langs de maan
Langs maan naar baan om zon
Harde landing (eerste treffer)
Eerste foto's achterkant maan
Mislukt
Mislukt
Mislukt
Mislukt, bleef in baan om aarde
Mislukt, bleef in baan om aarde
Mislukt, schoot 35.000 km langs maan
Harde landing achterkant maan
Passeerde maan op 750 km afstand naar
baan om de zon
Mislukte poging tot zachte landing, vloog
langs maan op 8.500 km afstand
Mislukt, wel op maan maar bv-camera
weigerde
Harde landing na doorzenden van 4308
foto's tijdens nadering
Harde landing na doorseinen van T137
foto's tijdens nadering
Harde landing na doorseinen van 5814
foto's tijdens nadering
Harde landing, waarschijnlijk zachte lan
ding bedoeld
Langs maan gevlogen, op 160.000 km af
stand, waarschijnlijk zachte landing be
doeld
Langs maan gevlogen, foto's achterzijde
Harde landing, waarschijnlijk zachte lan
ding bedoeld
Harde landing, waarschijnlijk zachte lan
ding bedoeld
Eerste zachte landing op maan, onbekend
aantal foto's
Baan om maan, niet bekend of foto's zijn
gemaakt
Zachte landing, waarna 11.237 foto's (oa.
in kleur) naar aarde geseind
225 foto's vanuit baan om maan op hoogte
20Q—1-850 km
Baan om maan, niet bekend of foto's zijn
gemaakt
Mislukt, seinen staakten 46 uur na lance
ring. Wel op maan geland.
Baan om maan, toto's naar aarde gezonden
823 foto's uit baan om maan op hoogte
van 200 tot 1.850 km
Op de maan ontbreken de erode
rende krachten, die op aarde zo be
zig zijn geweest om het geologische
geschiedenisboekje weg te vagen.
Wel zijn er op de maan slijtage-
krachten als gevolg van extre
me temperatuurverschillen tussen
dag en nacht en bij het herhaalde
lijk optreden van maansverduiste
ringen wanneer de temperatuur een
paar honderd graden kan dalen en
stijgen ln de loop van enkele uren.
De bodem-temperaturen van de
maan variëren in de loop van een
cyclus van een maand van
Dit is een opname van een ty
pisch maanlandschap, waarop vele
details zijn waar te nemen. De kra
ter op de voorgrond is Coclenius,
aan de aardse zijde van de maan
even ton zuiden van de evenaar en
ongeveer 800 km Oost-zuid-oost van
de landingsplaats van Armstrong en
Aldrin. De krater is ongeveer 70 ki
lometer in doorsnee. Merkwaardig
zijn de groeven in de bodemkrater
die zich ook door de kraterwand
heen naar buiten voortzetten. De
drie kraters links op de bovenste
helft zijn de Magelhaens-kra-
ters. Op de foto is duidelijk te zien,
dat zich in de kraterwanden weer
scherpere (jongere) kratertjes be
vinden, waarschijnlijk afkomstig
van inslagen na de vorming van de
grote kraters.
Surveyor-IV 14- 7-67
Orbiter-V 1- 8-67
Surveyor-V 11--9-67*
Surveyor-VI 10-11-67*
Surveyor-VII 10- 1-68*
Loena-XIV T-4 -68
Zond-V 14- 9-68
Apollo-VIII 21-12-68
Apollo-X 18- 5-69
Mislukt vlak voor landing. Te pletter
vallen.
Baan bijna over maanpolen, 839 foto's I
vanuit baan om maan op 150 tot 1.850 km
hoogte.
Na zachte landing 19.054 foto's van omge
ving. Bodemanalyse.
Na zachte landing start motoren voor I
„sprong" over 2 Is- meter. Totaal 30.396
foto's voor en na sprong.
Eerste zachte landing in bergland, waar- I
na 21.091 toto's, bodemanalyse en stra-
lingsmeting
Baan om de maan, niet bekend of foto's
zijn gemaakt
Na baan om maan teruggekeerd naar aar
de voor landing in Indische Oceaan
Eerste bemande vlucht (10 omwentelin
gen) om maan van Borman, Lovell en An
ders met live-tv-uitzending
Bemande vlucht (32 ronden) om maan
van Stafford, Young en Cernan, scheer-
vlucht Stafford en Cernan in maantaxi
op 15 km van oppervlak.
De meeste Orbiters zijn na hun taak verrioht te hebben op de
maan te pletter gevallen. Daardoor liggen er nu op de maan 23
aardse ruimtevaartuigen, ten dele in talloze fragmenten stuk
geslagen.
Loena-XIII 24-12-66* Zachte landing, waarna toto's naar aarde
en grondboring
Orbiter-III 4- 2-67 645 foto's uit baan om maan op hoogite
van 200 tot 1.850 km
Surveyor-III 20- 4-67* Zachte landing, waarna 6.315 foto's en
beproeving draagkracht maan bodem
Orbiter-IV 4- 5-67 Baan bijna over maanpolen. 675 foto's
vanuit baan om maan op hoogte 2.700 tot
6.100 km
