Geschreven taal: geen
afbeelding
praattaai
Uw Leidsch Dagblad
Hechter samenwerking
tussen Nasa en Esro
Protestanten spreken
met K. K. Kerk over de
wederzij dse erkenning
2
3
mee op vakantie
Negentig miljoen weggegooid aan spellingsvoorstellen
Dit is de 1000ste Commer-bestelwagen, die wij aan
Van Gend Loos mochten leveren
Onherkenbaar woordbeeld
Gemis keuzevrijheid
In
voering van
woo rdk I a nkspel l ing
Geen enkele garantie
voor betere beheersing
van de taal
SUNBEAM BESTELWAGENI4450.1
AUTOBEDRIJF TEN HOEVE N.V.
,SPOOKORGEL'
SPREEKT
RUSSISCH
DONDERDAG 0 TONT TW&
LEIDSCH DAGBLAD
PAOINA H
WilUlllllllllllllllltHllllllllllllllllllltlllllllllllllllllllflIllllllllllllllllllllflIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHIlHlllllllllllllllllllllllllllillllllllllllHIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilllllllllllllllllillllll IIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIliillllllllllllllillllllflIlllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllilllllllllllllllllllllllllllllir^
ADVERTENTIE
Van een spellingdrama kan men
■preken omdat met de publicatie op
38 mei jJ. van de Eindvoorstellen van
de Nederlands-Belgische spellingcom
missie de uitzichtloosheid van het
spellingdebat op deze grondslag
slechte is geaccentueerd. Gebleven is
het foutieve uitgangspunt, en de in
nerlijke tegenspraken in het rapport
zijn' nog sterker en duidelijker gewor
den. De uitgangsfout ligt in de op
dracht, die de commissie dan ook
nooit had mogen aanvaarden„een zo
rei" mogelijk gaande vernederland-
ving" van de spelling der bastaard
voorden, zonder keuzemogelijkheid,
op fonologische grondslag, terwijl an-
cerzijds van een consequente fonolo-
gisering van de oorspronkelijke Ne
derlandse woorden geen sprake is.
Toch heeft de commissie zich ook
net de Nederlandse woorden bezig
gehouden, en het is gemakkelijk met
haar eigen woorden de contradicties
iar: te tonen waartoe haar behande-
ing van de bastaardwoorden ener-
rijds en van de Nederlandse woorden
mderzijds op verschillende grond-
ilag geleid heeft.
Ten aanzien van een der brandend-
Ae punten ir: de spellingstrijd, het al
♦f niet handhaven van het onder-
ioheid van ei en ij, stelt de commis
sie zich op een behoudend standpunt:
!ij ontraadt opheffing van dit onder-
ichèid. En als een der argumenten
daarvoor voert zij aan „dat het spel-
ingonderscheid tussen ei en be-
rt,aat. sinds het eerste Nederlands op
ichrift werd gesteld". Welnu, hetzelf
de geldt voor vele bastaardwoorden.
Het woord cirkel komt al bij Hade-
wijch voor (12de—13de eeuw», het is
zeven eeuwen lang met een c ge
schreven. Waarom moet dit ï.M zo
maar tot sir kei worden, een verande
ring waar niemand om vraagt? Waar
om geldt het argument van de
schrijftraditie wèl voor de ei/y-spel-
ling en niet voor de bastaardwoorden,
waarvan de meeste veel ouder zijn
dan men meestal denkt?
In haar eindvoorstellen heeft de
commissie een nieuwe groep uitgezon
derd van de „vernederlandsing", nl.
de lettergreep cy- .Zij geeft daarvan
geen motivering, maar de reden is
zonneklaar als men bedenkt dat een
woord als cyclisch volgens de oor
spronkelijke voorstellen zou worden
tot siklies, en cyclothymic tot siklo-
tilejmie: zulke woorden zouden een
voudig onherkenbaar worden. Hier is
een ander argument van toepassing
dat de commissie wederom wel voor
de handhaving van het onderscheid
ei ij laat gelden, maar niet voor de
vreemde woorden„Bij het lezen
moet de geschreven tekst alle infor
matie verstrekken die tot goed en snel
verstaan nodig is" (blz. 27). De ge
geven voorbeelden tonen aan dat bij
„vernederlandsing" niet de nodige in
formatie wordt gegeven „die tot goed
en snel verstaan nodig is". Hiermee is
het hele beginsel veroordeeld (en ten
onrechte dan ook zegt de commissie
dat de wijzigingen in de Eindvoor
stellen „de beginselen van het oor
spronkelijke Rapport onaangetast la
ten") en het toont tevens aan dat het
kolder is dat, zoals van verschillende
kanten is gezegd, de „vernederland
sing" iets met democratisering te ma
ken heeft. De Franse revolutionairen,
noch die van 1789. noch die van mei
1968, hebben er in hun wildste fan
tasieën over gedacht voortaan serkle
in plaats van cercle, of sent in plaats
van cent te gaan schrijven; de leuzen
die de revolutionaire studenten op de
muren kalkten vallen op door hun
correcte orthografie. Het laat zich
integendeel op goede gronden verde
digen dat juist de „vernederlandsing"
ondemocratisch is, omdat daardoor
aan de leerling de nodige informatie
wordt onthouden om de vreemde
bastaardwoorden juist te leren ge
bruiken en verstaan: om te beginnen
wordt er al het herkennen van die
woorden als zodanig door bemoeilijkt.
In strijd met de tijdgeest is ook het
uitgangspunt van' de voorstellen: een
spelling van de bastaardwoorden zon
der keuzemogelijkheid. Als er iets is
wat onze tijd verlangt is het vrijheid,
en bepaaldelijk vrijheid van keuze.
Deze Vrijheid is door de spellingsrege
ling van 1954, die var.' het „groene
boekje" erkend, en er is thans minder
dan ooit reden die vrijheid weer on
gedaan te maken.
Op de persconferentie bij de aan
bieding van de Eindvoorstellen heeft
Dr. Damsteegt erop gewezen dat „de
spelling van het rapport" oa. in stu
dentenkringen al wordt toegepast.
Wat de studenten schrijven is echter
niet de spelling van het rapport, maar
een heel wat verder gaande fantasie-
spelling met woorden als sinee-klub
voor cine-club) en sjo voor show.
Hier is het motief niet een werkelijke
behoefte aan een nieuwe spelling,
maar een vrij kinderachtige wens tot
epateren van het publiek met vreem.
de woordbeelden, en tevens een
slechts half bewust neonationalisme
dat eenvoudig het bestaan var.' vreem
de woorden in de eigen taal niet wil
erkennen. Welnu, laat hun die vrij
heid, maar laat aan anderen dan ook
de vrijheid om te spellen volgens de
etymologisch-historische beginselen.
Bij al diegenen die zo nodig de spel
ling willen „saneren" valt de onver
draagzaamheid op jegens de belijders
van andere opvattingen; het wordt
voorgesteld alsof van die „sanering"
het heil van het lar.'d afhangt. Waar
om toch geen vrijheid gelaten op dit
punt? Maar dan ook een vrijheid die
gesanctioneerd wordt door de officiële
erkenning van beide spellingsystemen
op gelijke voet, zoals de ontwerpers
van de spellingsregels van 1954 die
bedoeld hebben, maar die niet ver
wezenlijkt is.
II
Behalve met de bastaardwoorden
heeft de commissie zich ook op tal
van andere punten met de spelling
van Nederlandse woorden bezigge
houden. Een daarvan betreft de ver
bindingsklank in samenstellingen van
twee zelfstandige naamwoorden, en
de commissie stelt voor de tussen-n
overal te laten vervallen, dus te spel
len boekekast, woordelijst, kostebere-
kenlng maar daarnaast, keukenkast,
wagenmaker omdat hier het eerste lid
in onverbogen vorm op een n uitgaat.
Het gevolg is dat men zal moeten
schrijven
Mijn boekekast staat vol boeken.
Een verhalebundel ie een boek met
verhalen.
In de koeteberekening zijn de indi
recte kosten niet meegeteld.
Dit is voor schoolkinderen en voor
het publiek in het algemeen niet
waar te maken en kan slechts tot de
grootste verwarring leiden. In de ge
noemde samenstellingen is het eerste
lid voor het huidige taalgevoel een
meervoud, en in verreweg de meeste
van die woorden (verhalenbundel,
kostenberekening, goederentreinis
het ook in feite en historisch een
meervoud. Waarom zou men dan hier
geen n mogen schrijven en ir: de
woorden op zichzelf, verhalen, kosten,
goederen wel een n? Hiermee zou de
hele slot-n op losse schroeven komen
te staan. Het is ondenkbaar dat de
commissie dit zelf niet gezien heeft
en het. vermoeden ligt voor de hand
dat zy met deze voorstellen slechts
preludeert op een toekomstige spel
ling van de zelfstandige naamwoor
den ir: het meervoud zonder n. Die n
wordt in de uitspraak immers meestal
niet gehoord en heeft fonologisch
geen functie. Voor het gehoor is er
ook geen enkel verschil tussen boe
kenkast en keukenkast, en het is fo
nologisch niet aannemelijk te maken
dat men in het eerste woord geen. en
in het laatste wel een n zou moeten
schrijven. De weg die de commissie
hier wyst is de aangewezen weg om
die n helemaal te vermoorden.
Dit perspectief wordt nog versterkt
door de voorstellen met betrekking
tot de werkwoordspelling. Niet de af
schaffing van de dt-spelling in hij
wordt e.d. is hier het voornaamste, al
Van de eerste 375 Commers van Van Gend Loos
doen er vandaag nog 105 stuks dagelijks huis aan huis
bestelwerk, d.w.z. onafgebroken twaalf jaar. Van de
1000 wagens zijn er tot op heden 16 motoren los ge
weest voor reparatie of anderszins. Een compliment
voor de perfecte organisatie van Van Gend Loos
en een pluim voor het merk COMMER!
Door
Dr. C. Kruvskamip
redacteur van het Groot
Woordenboek der
Nederlandse Taal
beschaafd sprekende lieden horenhij
loop nie hard «of hart».
In onderwijskringen wordt telkens
weer betoogd dat de spelling te veel
tyd eist en dat men daardoor aan het
eigenlijke taalonderwijs niet toe komt.
Maar wat wil men dan toch met 6-
tot 10-jarige kinderen voor taalpro
blemen behandelen? Wil men ze fo
nologie of syntaxis bijbrengen? De
middelbare scholieren zijn daar nau
welijks rijp voor. De bestaande werk
woordspelling is de beste introductie
tot de kennL van het morfologische
systeem van de werkwoorden: het is
een alleszins rationeel stelsel en de
leerlingen die dat in zes paar lagere
school hebben leren hanteren, hebben
een degelijke en toereikende basis
voor verder taalonderwijs of voor
zelfstandig taalgebruik.
III
Een werkelijke appreciatie van de
spellingkwestie is niet mogelijk zon
der bezinning op de betrekkingen tus
sen gesproken en geschreven taal, een
bezinning die men in de meeste be
schouwingen over het onderwerp
maar al te pijnlijk mist. Spelling is
iets dat te maken heeft met schrijven,
geldt deze mir: of meer als het schib-
boleth voor het hele systeem. De regel
voor het gebruik van die spelling is
trouwens zo eenvoudig dat enerzijds
geen wezenlijke moeilijkheid wordt
opgeheven door de afschaffing ervan
en anderzijds voor de leerlingen die
zelfs deze eenvoudige regel niet kun
nen toepassen alle taalonderwijs toch
boter aar: de galg is. Essentieel is wel
de voorgestelde vervanging van spel
lingen als hij praatte door hij prate.
Daarmee zou immers het hele morfo
logische beginsel in de werkwoord
spelling worden opgegeven en worden
vervangen door een woordklankspel
ling. Maar dan is er ook geen reden
meer om zU praten of de infinitief
praten met een n te spellen, want
daarin wordt die n evenmin gehoord
als in hij prate. Ook hier leiden de
voorstellen dus tot een ondermijning
van de toch al zo zwakke positie van
de slot-n'. Als men die kant uit wil,
laat men dan maar ineens het Afri
kaanse spellingsysteem ir: Nederland
invoeren. De zgn. beschaafde uit
spraak staat daat toch al dichter by
dan men denkt: men kan van zeer
niet met praten of spreken. Primair
behoort te staan de erkenning van de
geschreven taal als een eigen cate
gorie. een zelfstandige taalvorm naast
de gesproken taal. Geschreven taal
die die r:aam verdient, en werkelyk als
zodanig functioneert, is geen afbeel
ding van gesproken taal of praat.taal.
Praattaai weergeven in schrifttekens
geeft een onverteerbaar resultaat en
leidt tot onbegrijpeiykheid. Praten is
vormloos, en bij de meeste taalge
bruikers ook ongecoördineerd: vry-
wel niemand spreekt in afgeronde
zinnen «en als hy het doet. heet het
dat hy boekentaal spreekt!) of zelfs
maar in afgeronde woorden. Geschre
ven taal kan niet anders zyn dan ge
stileerde taal; zy heeft een zelfstan
dige functie, die maar tot op zekere
hoogte parallel loopt met de gespro
ken taal. Een spelling die dit onder
scheid accentueert verdient de voor
keur. omdat zy het besef van de
eigensoortigheid van de schrijftaal
bewust maakt ey versterkt. Zeer te
recht is daarby door de schryver van
de rubriek Dezer Dagen in de N.R.C.
van 14 april jJ. gewezen op het be
lang van de interpunctie. De inter
punctie is een allerbelangrykst syn
tactisch en stilistisch hulpmiddel, dat
by het onderwys en bepaaldeiyk ook
door de spellinghervormers wordt
doodgezwegen. Het resultaat daarvan
is in vrywel ieder schriftstuk dat men
tegenwoordig onder ogen krijgt te
zien: het allereenvoudigste besef van
de geleding van de zin ontbreekt by
vrywel alle scribenten.
Op een persconferentie by de aan
bieding van de Eindvoorstellen van
de commissie - W esselir.gs is erop ge
wezen dat by invoering van die voor
stellen met het vervangen van school
boeken alleen al een bedrag in de
orde van f 90 miljoen gemoeid zou
zyn. Men kan rustig zeggen dat dit
volstrekt weggegooid geld zou zijn.
Sinds 1934 is er een aantal nieuwe'
spellingen by het onderwys ingevoerd,
die alle vereenvoudigingen inhielden,
zonder dat dit ook maar tot enige
verbetering heeft geleid in de resul
taten van het moedertaalonderwijs.
Integendeel: de klachten over slecht
taalgebruik zyn nooit zo veelvuldig
en zo gerechtvaardigd geweest als
thans. En toch blyft men in onder-
wyskringen maar steeds op ditzelfde
aambeeld hameren: als de spelling
maar eenvoudiger gemaakt wordt,
dan wordt alles beter. Het is een op
niets gebaseerde en door de praktyk
weersproken bewering. Geen enkele
spellinghervorming kan iets bijdragen
tot een betere taalbeheersing. Voor
men zich wederom in experimenten
stort waarvan de consequenties niet
te overzien en de vooruitzichten al
leen maar ongunstig zyn, zouden de
onderwyzers en leraren hun bewerin
gen toch eerst eens met de stukken
waar moeten maken. Daarby komt
dan nog wat op de genoemde
persconferentie door de spellingcom
missie zelf i6 toegegeven dat ook
deze nieuwe voorstellen niet tot defi
nitieve spellingrust kunnen leiden.
Laat men toch eindelyk eens inzien
dat deze spellingrust. alleen te berei
ken is door de spelling met rust te
laten!
Wil men werkelyk f 90 miljoen uit
geven voor verbetering van het taal-
onderwys en dit is het zeker waard
als er tastbare resultaten te voor-
schyn komen laat men die dan be
steden aan extralessen in de moeder
taal in de eerste plaats, en verder
aan een betere voorlichting van het
on'derwyzend personeel, dat nog altyd
komt aandragen met de eind-19de-
eeuwse naturalistische leuze „taal is
klank", een der meest misleidende en
in haar gevolgen meest funeste kreten
die er ooit by het taalonderwijs ge
lanceerd zyn.
(•■cl ITW)
een luxueuze bestelwagen met enorm rijcomfort
compacte bouw
inhoud laadruimte 2 m5
carrosserie uit één stuk
haarscherpe besturing
volledig synchromesh
topprestaties 110 km/u
elegante lijn
handig manoeuvreerbaar
laadcapaclteit 350 kg
sterk en veilig
•*- korte draaicirkef
soepel en licht schakelen i
laag benzineverbruik
fraaie afwerking
I
PRINSES MARIJKESTRAAT 5 DEN HAAQ TELEFOON (070)-81 40J1
LEEUWARDEN (GPD)
Een paar weken geleden
kocht de heer J. Steensma,
die in het Friese Staveren
woont, een, elektronisch or
gel. Het bleek hem, dat het
orgel, behalve de gebruikelij
ke eigenschappen ook 'spook,
neigingen' had. Toen hij twee
toetsen aansloeg begon er
iemand te spreken, waar
schijnlijk in het Russisch.
De heer Steensma schrok
er van. Aanvankelijk dacht
hij dat er iemand voor het
raam stond te praten, maar
weldra bleek dat de stem uit
het orgel kwam. Een dag la
ter sloeg hij dezelfde toetsen
aan. Weer was er een stem.
Daarna volgde er pianomu
ziek. In het gezin Steensma.
dat vijf kinderen telt, ver
wekte dit hilariteit want het
ivas wel een vreemd ver
schijnsel: pianomuziek uit
een elektronisch orgel.
De leverancier van het or
gel deelde desgevraagd mee,
dat het wel meer gebeurde,
dat onder bepaalde omstan
digheden stemmen en mu
ziek uit een elektronische or
gel konden komen, onder
meer bij vochtig weer. Bij
bepaalde aanslageti kan dan
het orgel als radio gaan iver-
ken. Behalve een Russische
zender zou men af en toe
misschien ook wel radio Ve
ronica kunnen horen. Zover
heeft het orgel van de farni-
lie Steensma het echter nog
niet gebracht.
NOORDWIJK «GPD» Het hoofd
van het Amerikaanse ruimtevaart-
bureau Nasa. dr. T. Paine verwacht
dat binnen tien jaar Europese ruim
tevaarders gebruik zullen maken
van permanente Amerikaanse ruim
telaboratoria. Vanuit deze stations
zullen Europese astronomen en an
dere wetenschappelyke onderzoekers
ons planetenstelsel kunnen bestude
ren. Dr. Paine zei dit gistermiddag
tydens een bezoek aan het Europese
ruimtelaboratorium Estac in Noord-
wyk.
Het hoofd van de Nasa verklaar
de onder de indruk te zyn van de
wijze waarop de gegevens van het
Amerikaanse ruimteonderzoek door
de Europese ruimtevaart organisa
tie, in het byzonder door de Esteo,
wordt verwerkt en aangewend voor
onderzoekingen. Hy voorzag dan ook
dat de samenwerking tussen de Na
sa en de Europese ruimtevaartorga
nisatie intensiever zal worden.
Dr. Paine verwacht dat president
Nixon in september een beslissing
zal nemen met. betrekking tot de
voortzetting van het Amerikaanse
ruimtevaartprogramma. .Wij zyn
nu bezig verschillende plannen te
ontwerpen die wy eind deee zomer
gereed hebben.
Het hoofd van de Nasa verwacht
dat gekozen zal worden voor de bouw
van een serie ruimtestations van
waaruit het heelal bestudeerd wordt.
In 1985 is het dan mogeiyk een gere
gelde ruimtedienst te onderhouden,
tussen de aarde en de ruimtestations
waarbij het dan niet meer noodea-
kelyk zal zyn een specifieke op Iet-
ding als ruimtevaarder te hebben
gevolgd.
„Wij zullen de ruimtestations be
schikbaar stellen voor onderzoeken
uit alle landen", aldus dr. P&tne.
ADVERTENTIE
t7w Leidsch Dagblad wil gaavne mee met vakantie ate U wtet I
gebruik te maker van bet hieronder afgedrukte vakantietonnuUee,
<Mt tenminste 8 dagen voor Uw vakantie aan ons In te zenden.
ons niet op te bellen voor opzending of inhouding van de kram Tsiw
fonische opdrachten kunnen wy niet aannemen.
Voetbal De 31-jarige Henk Kan
selaar zal het komend seizoen voor
de tweede-divisieclub AGOW uitko
men. De Apeldoornse club SC Gooi
land heeft voor Kanselaar 12.500 gul
den betaald.
Ate brM vereenden «c frankeren mm 86
DIM KU1SADHBS tet
lanceera zyn. uen ucuaaiu.
Woonpteete
IWtf hebben een Maand
Postabonnement
UTRECHT (GPDI Officiële
vertegenwoordigers van de R.K.
kerk en van enkele protestantse ker
ken in ons land zyn gisteren in
Utrecht een gesprek begonnen over
wederzydse erkenning van het ambt
vah dominee en priester. Andere on
derwerpen van gesprek zyn: het we
derzydse deelnemen aan avondmaal
en eucharistie, interkerkelyke doop-
diensten en het gemengde huwelyk.
Het gesprek is een vervolg op de
wederzydse dooperkennlng. Het ge
sprek over het gemengde huwelyk is
al vergevorderd omdat een commis
sie van niet-officiële kerkeiyke
vertegenwoordigers daar reeds een
begin mee had gemaakt.
Het gesprek dat gisteren begon
wordt eigenlijk gevoerd tussen de
R. Katholieke en de Nederlands
Hervormde kerk, maar er zyn offi
ciate delegaties van de Gereformeer
de kerken, de Lutherse kerk. de
Doopsgezinden en de Remonstranten.
Van RK zyde nemen aan het ge
sprek deel de bisschop van Breda
mgr. H. Ernst, de bisschoppelyke ge
delegeerde voor oecumenische kwes
ties mgr. J. Groot en de professo
ren Haarsma en Huizing, verder
dr. Van Leeuwen, dr. Flolet en mgr.
Thyssen.
De Hervormde kerk is vertegen- j
woordigd door prof. A. Bronkhorst. i
ds. F. H. Landsman, ds. H. Meiboom.
prof. di". A. Lekkerkerker, ds. W. I
Neienhuis, ds. C. van Andel en ds.
F. Jansen.
De Lutherse kex-k is vertegenwoor
digd door president P. Kok, en prof.
di". C. Mönnich; de Remonstranten
door dr. W. J. van Royen: de Ge-
reformeerden door dB. R. de Roos en
ds. Besselaaa j
pteatenaem
(By ttJdehjiae inhouding, bovenstaand vakantie-adree
wel datum te en laatste dag van inhouding».
OP2BMOSN TWMOÜDKNdoorbalen was atm verlangd woed»,
te dag - 1. ii i,m m ...I»
DuldeMfke opdraohtec voorkomen lelenreteOln#.
Koeten van opeending inhouding.
Voor Nederland, België en Luxemburg, f 1,86 per akantteperloda. Botten de
Ben el uitlanden f 0.40 per dag. Luchtpoet f 0,60 per dag.
Voor HJdeiyk in te houden kranten wordt by restitutie van het teveel be
taalde abonnementsgeld f 0/0 in mindering gebracht voor edmlnlrtrM*
