HER was altijd
geliefd
en zeer
elastingobject
Juridische computer moet in elk
geval rechtsknechV blijven
In- of uitPAKken
Door
in W ielick
Computers en het recht I
AG 30 MEI 1989
LE1DSCH DAGBLAD
PAGINA 13
is er gedronken zolang er geschiedenis is geschreven. Het was reeds een volksdrank bij
neriërs, Babyloniërs, Assyriërs, Egyptenaren en andere cultuurvolken en om dicht bij
blijven: wie herinnert zich niet de verhalen uit de vaderlandse geschiedenis, waarin
d werd, dat de Batavieren, Friezen en andere Germaanse stammen bier dronken uit de
!s van hun verslagen vijanden of uit „hakkeneien" (horens van oerossen).
Bierbrouwerij in de zeven-
tiende eeuw. Het meisje brengt
gemalen mout, die met warm wa
ter in beslag- oj roerkuip wordt
gestort. Het moutextract wordt
beneden (niet zichtbaar) afgetapt
en in de vierkante ketel gestookt
met hop.
Gegevens o.a. ontleend aan:
„Het bier en zijn brouwerA.
Hallema en ir. J. A. Emmens;
Centraal brouwerij kantoor, Am.
sterdam
Amsterdam in zyne opkomst,
aanwas, geschiedenissen, voor-
regten, koophandel, gebouwen,
kerkenstaat, schooien, schuttery,
gilden en regeeringe"Jan Wage
naar.
bergopwaarts met het bierverbruik
in ons land. Zozeer dat in 1967 een
consumptie van 40 liter per hoofd
per jaar werd bereikt.
Flessen
bier zo was, als wij nu
moet sterk worden betwij -
weten zelfs niet of het wel
noemd werd. De kennis van
begint omstreeks 1200.
n is er wel meteen sprake
het oudhoogduits) van
„bier" zoals wij het nu
jjven. In het oudangelsak-
:d het „beor" genoemd, welk
nog in het Engelse ..beer"
te vinden. Ook het woord
gelijk wel 150 per jaar. de gildenfees
ten. kermissen. jaarmarkten en
dorpsfeesten waren aanleiding om
een extra pint schuimend bier te
vatten. De burgers aten veel spek en
varkensvlees dat sterk was gepeperd,
de armen aten weinig vlees of
brood. In hoofdzaak bestond hun
voedsel uit rapen, bonen, haverbrij,
haring en een enkele keer uit andere
vissoorten. Om de zoute of weeïge
smaak weg te krijgen dronken bei-
nog. Bij de heffing van gruitrecht
door of namens een heer bleef het
namelijk niet. Ook de steden gingen
belasting heffen onder de naam „as
sisen" of „accijnzen" een woord dat
ook ons bekend in de oren klinkt.
De belasting op bier en wijn, de
oudste belasting op verbruiksartike-
len, geschiedde eerst per vat, ton of
aam, dus bij een grote maat. Daar
na werd ook de tapper aangeslagen
Gein. Iedere brouwerij had een ei- maken en deze aanbevolen ..als zeer Na de tweede wereldoorlog (1945:.
gen „bierpaal", waar zij konden aan bevorderlijk voor fe gezondheid". 12.7 liter» veerde het gebruik even
leggen. Met een hefboomsysteem Vooral de befaamde theedokter Cor- op, om in 1949 haar dieptepunt te
werd het water uit de schuiten nelis Bontekoe. een Haags prakti- bereiken, met een voor de brouwers
naar de brouwerij overgebracht. zijn, die met steun van de bewind- catastrofaal getal van 10.1 liter, ter-
In de Gouden Eeuw werd door de voerders van de VOC geestdriftig j wijl het verbruik van sterke drank
kinderen reeds melk gedronken, traktaatjes over thee uitgaf knaag- steeg van 0.5 liter in 1945 tot 3.2 liter
maar de ouderen hieilden zich nog de aan de positie van het bier. ln 1949.
aan het „liefelyck nat" dat al of niet Maar naast Bontekoe waren ook Maar vanaf dat (voor de brouwers)
verdund de gehele dag door werd ge- andere doktoren actief, zoals de lijf- rampjaar, ging het onafgebroken
bruikt als weergaloze volks- arts van koning-stadhouder Willem
drank. Het was overal te koop. Het III. Nico laas Tulp. Gover Bidlom
wemelde van de brouwerijen en tap- Bontius, Sylvius en Blankaert.
Door het veranderde levens
patroon o.a. door de televisie
werd het huisverbruik. steeds gro
ter en werd het veelal in fust ge
kochte bier aan café's voor het
grootste gedeelte vervangen door
flessenbier. Vierhonderd liter bier per
hoofd per jaar zal wel nooit meer
worden gehaald, maar dat het ver
bruik van bier nog zal toenemen,
daarvan zijn de brouwers overtuigd.
Ondanks heel wat onvriendeltke (ou
de) spreuken over het bier. Zoals:
„een huis vol dochters een kelder vol
zuur bier" of „mij heeft hij een bier
gebrouwen" (hij heeft mij een poets
gebakken i. Zij wijzen liever op een
uitspraak van Charles Bandelaire
die schreef: „Iemand die slechts wa
ter drinkt, heeft een geheim voor
zijn medemensen te verbergen
Door de vele oorlogen, overstromin-
was bekend. In het middel- de bevolkingsgroepen bier. dat ook in gen, epidemieën en andere rampen
ds (1200 1600" werd het spijzen werd gebruikt, zoals in bier- die veel geld eisten, stond de accijns pers en huisbrouwers. Deze mochten „Thee is een parel schitterend inder
of „bruwen" genoemd, pap, bierstruif, en bierenbroodspot. nooit vast en werd zij dikwijls ver- weliswaar geen bier aan anderen de kruyden. een secreet ende reme-
Germanen hun bier be- Het werd zelfs sterk aanbevolen als hoogd. Dit lokte dan weer fel ver- verkopen dan werd immers de ac- die voor alle de sieckten. ende
zal wel eeuwig een raadsel geneesmiddel voor bepaalde ziekten, zet uit de opstand in Gent in 1540 cijns ontdoken maar een buren- krankheden. Men moghe alle de me-
Bekend is alleen dat zy op was vooral een protest tegen deze of vriendendienst is toch geen han- dicynen uyt de boeckskens weg-
een zoet schrappen ende elleenlyck
voorvaderen dit deden
n het nooit weten. Het gis-
es van het „wort" zullen zij
Als wijn
litieve manier, tussen zware yi/7/7rrt hoge belastin?en omdat de ac- del redeneerden zij
aver en gerst braken, plet- f cf "UflUri u III ff cijns het zwaarst op de minvermo- winstje is naet te versmaden,
neusden en daarna met wa- genden drukten,
lengden. Voor de meest een- Tussen 1300 en 1600 bedroeg het Maar naast een welkome bron van
manier van bier bereiden is bierverbruik in ons landje vierhon- inkomsten werd de biernijver-
nodig gerst- ef andere derd liter per hoofd per jaar. -handel) reeds eeuwen ge
reis te laten kiemen in een Niet zo vreemd, wanneer men weetleden een van de economische pijlers
nde moutkelder. Hoe onze dat men in die jaren weinig anders van land, die tevens de buiten
kon drinken. Er waren weinig beek- I jandse handel stimuleerde. Voor Am- ••^e kronieken van Spaanse soldaten
jes met helder stromend water, ter- sterdam is de vlucht die de bier- Ult het van de tachtig-jarige I TV* nn/y/jHviceon
wijl waar wel water was. dit werd brouwerij hier nam van doorslagge- oorlog". „De moeders geven de klein- l"I It'CfddC?ff
verontreinigd en besmet by gebrek Ve>nde betekenis geweest als handels- tjes als ZÜ hen neerleggen, met wyn
aan hygiënische maatregelen. Bo- stad. De uitvoer van Duitse bieren of bier gevulde houten kallebassen Hiertegen waren pleitbezorgers
vendien was het grotendeels brak en kwam in de veertiende eeuw voorna- i111 06 vorm van een vrouwenborst en j voor het bier als Petrus Camper
erg koud. melyk de Amstelstad ten goede, in
Melk werd in de Middeleeuwen bijzonder de transitohandel. Dr. J.
weinig gedronken pas in de ze- van Dillen, die in 1914 promoveer-
ventiende eeuw begon men hier en de op het proefschrift: „Het econo-
daar karnemelk te drinken wijn misch karakter der middeleeu
wss een luxe artikel dat alleen de j se stad" drukte zich nog wat voor
rijken zich konden veroorloven. I zichtig uit met de stelling: „De bier-
brandewijn werd wel reeds in 1500 j handel heeft stellig veel bijgedra-
geïmporteerd. inaar alleen voor me- I gen tot de opkomst- van Amsterdam 1
sel aan de natuur hebben dische doeleinden gebruikt, terwijl I als handelsstad". Precies een halve
en. In ieder geval werd het koffie en thee pas enige betekenis eeuw later (1964) stelde prof. dr. W.
daartoe overgegoten in kui- kregen in latere eeuwen. Iemkers Jappe Alberts met zoveel woorden
kruiken. Hun bier zal dan bereidden wel mede. maai- in het vast dat Amsterdam voor het noor
geheel anders hebben ge- dagelijkse leven speelde deze drank, den het eindstation van de bierex-
!an het onze. die in de oudheid zeer geliefd was. P°rt uit Hamburg was, om dan te
derselve behouden" schreef Bontekoe
nogal commercieel, want een jaar
later kwam hij alweer op aan
stichten van de heren Zeventien
ti van de VOC op de proppen met
Hoe buitenlanders onze bierzwei- i een „cort traotaat van de kragten
gende voorouders zagen, blijkt uit ende het goede gebruyck van coffy".
de kinderen zuigen daaraan alsof het en Matthias van Geuns niet op
een tepel was en drinken het als gewassen Hoe fanatiek zij ook
melk" schreef een Spaanse militair, schreven „dat bier een betere drank
Kapitein Monso Vazquez schreefJ was dan afkooksel van theebladeren
,3ier wordt in deze streken gedron- I en koffiebonen",
ken als wijn. Het bier maakt even
v,—wHet bierverbruik daalde in ons
spoedig dronken als heel koppige
land met de regelmaat
Eind 1968 hebben enige kaderleden
van D"66 daartoe uitgenodigd een
thee in vergadering van de afdeling Leiden
I wijn. Vele wolachtige zakken zijn al-
van een uur-
rmaanse vrouwen, want zij geen rol van betekenis meer.
n" naast het eten koken.
gen. akkerbouw, inzamelen SIIKKt h'
ïdhout en de zorg van het
gebruikten veel kruiden in
nk. zoals jeneverbes, gagel.
poneren: „daaraan heeft de stad
haar opkomst te danken".
Waterprobleem
lummel en anijs.
t
ie jacht en visvangst werd
lees en vis gegeten, voorzo-
gezouten werd dank
kdelven (zoutwinnen uit de
- zorgde de eenzijdige voe-
r een enorme dorst. Daar-
er steeds grote behoefte aan
mede (honing met water)
«al bier.
speelden lange tijd
Er werd door jong en oud 's mor
gens. 's middags en 's avonds bier De Amsterdamse brouwers hadden
gedronken, want het had het grote echter een groot probleem: het wa-
voordeel dat het brouwsel was ge- ter. In ons gehele land waren de
kookt, zodat vele bacteriën waren stadsgrachten vervuild, maar in de
gedood en zelfs de allergoecikoopste 1 Ajnstelstad in ^het bijzonder. Daar-
soorten bier hadden toch altijd nog 1"**
meer smaak dan het water uit re
genbakken en putten.
Over bier zijn heel wat ruzies ge
weest. Het begon al met het gruit
recht. Gruit of gagel werd in de Mid
deleeuwen bij de bierbereiding ge
bruikt en uit de verkoop van gruit.
dat op hun landgoederen groeide,
kregen de heren grote inkomens.
rol in"he"t brouwprëces. pil i Toan h0P de Plaats van f Puit
van Karei de Grote (om- elnS innemen, belastten de landeige-
#0) namen verschillende I naren 8™°™ het bier, zodat de in
liet bierbrouwen ter band, I komsten toch bleven vloeien. Ook
door vrouwen, en de gehe- i werd het gruitrecht (pas in 1798 bü
feeeuwen door. maar ook in grondwet van de Bataafse repu-
ede en zeventiende eeuw Mek afgeschaft) wel verpacht, of
vrouwen die zelfstandig als pandlening gegeven. Het was in
tster optraden en m bier die gouden bier-eeuwen geen uitzon
leven Ook in de Middel- dering dat de Inkomsten van een
a lang daarna werd de gro- s'ad ™or het grootste deel afkom-
van de mensen aangewak- st'8 waren van de brouwerij-nering.
de voeding. Maar ook de Bier was reeds spoedig een ge-
kerkelijke feestdagen mo- liefd belastingobject en is het nu
om lieten de brouwers sinds 1624 wa
ter met schepen uit de Vecht boven
Weesp komen en na 1665 uit het
tüd gevuld met hop, een kruid dat "c'k; Y™ „409 Btf '"en 1300
men voor de bierbereiding gebruikt. J6"0 39 9 Uter 'n,1913 en d°or Mn
Deze liggen in grote stapels ppge- f"r' f-ondstoffen in de eer
slagen. hierachter verschanst men ste w"eld»orlog - dat men met
het geschut als een stad door Span- hh-derwaardige produkten als aard-
jaarden wordt aangevallen. De koop- J™*"!® tf
lieden die in die hop handelen zijn s'«hls 133 1919-
zeer r«k. Sommigen bezitten meer aantal brouwerijen daalde mee van
dan honderdduizend dukaten, ook jjjj„J, "flül" Omf'het g™ ter vice-voorzitter van D
bruik van sterke drank de anti-
drankpropaganda was hieraan niet
vreemd daalde eveneens en wel
van 8.2 liter tot 5,2 liter per hoofd
per jaar.
van de KVP bezocht, teneinde de op
het Leidse congres van D'66 aange
nomen resoluties toe te lichten.
Als tegenprestatie hebben onderge
tekenden de jongste ledenvergade
ring van de afdeling Leiden van D'66
bezocht en naar aanleiding daarvan
'n de rubriek .Lezers schrijven" van
het Leidsch Dagblad van 21 mei hun
mening over de afdeling Leiden van
D'66 kenbaar gemaakt.
De voorzitter en vice-voorzitter
van D'66 zijn nu blijkens een in
gezonden stuk in het Leidsch Dag
blad van 23 mei om meer redenen
boos op ons.
Zo hadden wij niet mogen schrij
ven dat het een openbare, besloten
algemene ledenvergadering" betrof,
hoewel de aanwezige niet-leden van
D'66 de vergaderruimte moesten ver
laten, zodra de afdeling Leiden van
D'66 had besloten tot het PAK toe te
treden.
zeer rijk zijn de bierbrouwers."
Tot de komst van de thee en kof
fie hield het bier haar bijna onaan
tastbare positie. Maar toen de Vere-
nige Oost. Indische Compagnie
thee en daarna cacao en koffie uit
„de Indiën", China en Japan ging
aanvoeren, brokkelde de hegemo
nie van het bier langzaam maar
zeker af
Vooral toen verschillende genees
heren propaganda voor thee gingen
De bierbrouwers stonden voor een
Ook onze opmerking dat de Leidse
afdeling van D'66 thans overgele
verd is aan „socialistische breinen"
behoeft voor de plaatselijke voorzit-
nade-
re uitleg. Welnu, wij menen dat voor
samenwerking met D'66 weinig
ruimte zal zijn bij echte socialisten.
De mentaliteit binnen de PvdA en de
PSP verschilt hiervoor te zeer van
die binnen D'66. Dit in tegenstelling
tot de samenwerking binnen 't Con-
zware taak. Langzamerhand wonnen fessioneel akkoord Leiden (ARP.
zij terrein: 13.3 liter in 1919. 28 li- CHU en KVP) alwaar men ook niet
ter in 1929, maar de economische cri- bevreesd behoeft te zijn voor stern-
pis gaf ook deze tak van industrie menverlies aan één der partijen,
een wzare klap: 14.1 liter in 1937. waarmee eer. akkoord is aangegaan.
Daarby komt, dat de door ons met
name genoemde ..breinen" in poli
tieke aangelegenheden veel meer er
varing hebben dan de huidige plaat
selijke bestuurders van D'66.
Voorts wordt ons gevraagd in wel
ke hoedanigheid wij ons stuk dd. 21
mei jJ. inzonden. Daar door ons
geen bijzondere hoedanigheid werd
vermeld, hebben wij als individuele
burgers gereageerd.
Tenslotte willen wij onze verbazing
er over uitspreken dat de plaatselij
ke voorzitter van D'66 ondanks zij"n
gebrek aan vertrouwen in de Leidse
PvdA én ondanks het feit dat het
door hem verdedigde voorstel om
niet tot het Leidse PAK toe te treden
werd verworpen, niet is afgetreden.
J. Hansscn
J. Werter
Officiële publikaties
Landelijk deel der gemeente Lelden.
Burgemeester en Wethouders van Lel
den brengen ter openbare kennis, dat
Gedeputeerde Staten der provincie
Zuid-Holland bij besluit van 16 april
1969, N.S. no 548/1, hebben vastge
steld de grenzen van het landelijk deel
van de gemeente Lelden, zulks Inge
volge artikel 1, lid 3. van de Verorde
ning bescherming landschap Zuid-Hol
land en artikel 1, lid 4, van de Woon
schepenverordening Zuid-Holland.
Het besluit ligt met de daarbij be
horende overzichtskaart gedurende twe
weken voor een leder ter inzage ter
gemeentesecretarie, afdeling Openbare
Werken IStadhuls, kamer 112).
Lelden. 30 mei 1969.
Hiernaast een
bierpul die niemand
in één teug kan
ledigen.
Gevuld weegt hij
bijna 60 kilo.
Er kan 32 liter in;
hij is 1.20 meter
hoog en wordt de
grootste bierpul
ter wereld genoemd.
Dit met de hand
vervaardigde
meesterstuk is voor
1600 gulden te koop
in Koblenz.
Het is een getrouwe
copie van de
grootste bierpul ter
wereld, in het jaar
1820 gemaakt door
een zekere
A. J. Gerz.
Op de fraai
gemodelleerde pul is
in heldere kleuren
een Vlaamse
bruiloft afgebeeld
naar het beroemde
schilderij van
Pieter Breughel.
RECHTSPRAAK is naar het
oude Romeinse woord de „ars
aequi et boni." de kunst van
het billijke en het goede met
de nadruk op het woord „kunst."
Niets is immers zo erg als de
rechter te verwijten dat hij een
„automaat" is. Toch is het op
vallend hoeveel aantrekkings
kracht de gedachte heeft gehad
dat rechtdoen zo logisch moet
zi/n dat het bijna mechanisch
gaat. Zo heeft de Amerikaanse
rechtswetenschap nog deze
eeuw de „slot-machine"-theorie
opgeleverd slot-machinemunt
automaat). Deze theorie bracht
het werk van het hooggerechts
hof terug tot het automatisch
toepassen van de grondwet.
Tegenwoordig vindt steeds
meer erkenning dat rechtdoen
geen technische aangelegenheid
is, maar een veelomvattend
maatschappelijk oordelingspro
ces. Terwijl dus de idee van het
juridisch automatisme verder
van ons af staat dan ooit. doet
thans de echte automaat de
computer zijn intrede in
de rechtspraktijk. Daarmee is
echter meteen gezegd dat het
gevaar van een veroordeling
domme kracht gering is. De
kwestie is niet computer of
mens. maar mens en computer
Sils hulpkracht.
DIE HULP IS hard nodig nu
het rechtsmateriaal zo snel
groeit, dat men met reden
spreekt van een „rechtsexplo-
sie." Geen jurist kan al het ma
teriaal bijhouden. Zelfs het op
zoeken wordt een heel werk.
doordat één kwestie vaak op
meerdere riiveau's is geregeld.
(Wet. algemene maatregel van
bestuur. aanvullende lagere
verordeningenrechtspraak
Bovendien komen steeds meer
zaken te liggen op het snijpunt
/an meerdere rechtsgebieden,
ieder met zijn eigen enorme
achtergrond aan documentatie.
Met de Ver. Staten voorop
zyn daarom verschillende lan
den (België. Engeland. West-
Duitsland) in de eerste plaats
de enorme hoeveelheid wets
teksten in een elektronisch
brein gaan stoppen, dat dan
voor de toekomst moet fungeren
als „naslagwerker." In Neder
land werkt sinds 1967 een ad
viescommissie in samenwer
king met twee juridische uitge
verijen. Een werkgroep heeft
de enorme jurisprudentie (sinds
1930) over de begrippen „goede
trouw, billijkheid en zedelijk
heid" in het burgerlijk recht be
werkt. Daarmee worden nu
proeven genomen.
In Amerika is men al veel
verder. Daar heeft het project
Lite (legal information tru elec
tronics) het federale wetboek in
de computer gestopt. Wellicht
gestimuleerd door dit resultaat,
heeft een wereldconferentie van
juristen in Genève besloten dat
de automatisering van het recht
verder moet worden bevorderd.
Met name om het moeilijk
grijpbare internationale recht
beter toegankelijk te maken als
een bijdrage tot het uiteindelij
ke doel van wereldvrede-door-
het-recht.
DEZE COMPUTERISERING
van rechtsmateriaal is geen
eenvoudig karwei. De rechts
taal is immers historisch ge
groeid, eerlijk gezegd af en toe
nogal onverstaanbaar en hele
maal niet zonder meer bere
kend op een wiskundig-logische
verwerking. Neem bijvoorbeeld
het voor velerlei uitleg vatbare
Er zijn nog andere perspec
tieven. Bijvoorbeeld: het via de
computer opsporen en „uitwie-
den" van allerlei overbodige
bepalingen en/of doublures.
Weer een stap verder is het de
wetgeving zo te vereenvoudigen
dat er iets waar te maken is
van de oude, maar twijfelachti
ge fictie „een ieder wordt ge
acht de wet te kennen." Door
een druk op de computerknop
zou dat een levende werkelijk
heid kunnen worden.
door onze juridische medewerker
F. Kuitenbrouwer
mr.
begrip „openbare orde." Het
temmen van de weerbarstige
rechtstaal is daardoor uitge
groeid tot. een apart en nieuw
specialismede jurymetrie.
In Nederland is mej. dr. Ali-
da Bos die cum laude promo
veerde op de methoden van be
gripsvorming in het recht de
pionier van deze uniformering
en modernisering van de
rechtstaal. Thans werkt zij bij
een lectoraat in Groningen ver
der aan de jurymetrie. Een
voornaam winstpunt van dit
vak is dat de jurist zich daar
door veel scherper moet reali
seren wat hij eigenlijk wil en
doet. Daardoor kam hij minder
toegeven aan zijn neiging tot
traditionalistisch donken.
TOT ZOVER DOEN de mo
gelijkheden van de automatise
ring weinig af aan het beginsel
van menselijke wijsheid im het
recht.
Als de ontwikkeling doorzet, ko
men we natuurlijk toch niet uit
onder de vraag of we niet nog
een stap verder moeten. Statis
tische analyse van rechterlijke
vonnissen leidt tot voorspel
baarheid van uitspraken. Zeker
in routine-gevallen, waarin ook
nu reeds volgens tarief wordt
recht gesproken.
Als een computer een doelma
tig belastingsysteem kan uitre
kenen (zoals in de VS begonnen
is) moet hij ook in het recht de
beste tot het doel kunnen uit
zoeken. Hij zal kunnen aankno
pen by begrippen als rechtsze
kerheid en rechtsgelijkheid
Waarom dan niet bijvoorbeeld
bij routine-verkeerszaken een
veroordelingsautomaat inge
schakeld? Uiteraard met steeds
de mogelijkheid van gehoor by
een levende rechter; vergelijk
de schikking met de politie of
het openbaar ministerie. Veel
mensen zouden de tijdwinst en
zekerheid van de computer pre
fereren.
Het gevaar is natuurlijk een
elektronisch gedicteerd stare
decisis" (bindende kracht van
het precedent of een ongeïn
spireerde voeding van het elek
tronisch brein. In het IBM-kan-
toor te Tokio moet het volgende
spreukje hangen: „De compu
ter snel. accuraat, dom. De
mens langzaam. slordig,
briljant." Daarom zal voorop
moeten blfjven staan dat de ju
ridische computer een „rechts-
knecht" is, die de mensen in
het recht vrijmaakt voor het
werkelyk belangrijke werk.
Dergelijke toekomstperspec
tieven vragen bepaald om be
zinning. Maar voorlopig ligt de
nadruk vooral op het bedrijfs
klaar maken van de automati
sering voor juridische documen
tatie en registratie zonder
meer. Deze ontwikkeling belooft
met name ook resultaten op
een gebied dat hier nog niet
aan de orde is gekomen: het
politiewerk. Daarover in een
tweede artikel.
