Meeslepende
memoires van
controversieel
verzetsfiguur
WEINREB en zijn „spook-generaal
55
WOENSDAG 21 MEI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 1"
De geschiedenis van de tweede wereld
oorlog telt een aantal gebeurtenissen, waar
mee niemand goed raad weet. Zelfs nu nog
niet. bijna 25 jaar nadat het laatste schot op
Hitiers horden werd afgevuurd. Het gaat
hier niet zozeer om de schermutselingen
aan het front, nee, het gaat om wat zich
toen afspeelde in het achterland dat bi
zarre speelterrein van spionnen, dubbel
spionnen, verraders, collaborateurs, ver
zetslieden. politieke intriganten, opportu
nisten, zwarthandelaars en gewone, dode
lijk beangstigde mensen. Het zijn gebeurte
nissen, waarbij de werkelijkheid soms zo'n
absurde baan heeft beschreven .dat daarbij
vergeleken wilde oorlogsfantasiën tamelijk
kleurloos aandoen.
Eén zo'n hoe-kon-het-toch-allemaal ver
haal is de kwestie-Weinreb; Friedrich
Weinreb, de man die in de oorlogsjaren
vele honderden Joden van de ondergang
heeft pogen te redden en daarin voor een
deel ook is geslaagd. Maar het ongelooflijke
spelletje blufpoker, waarvan Weinreb zich
bediende en waarmee hij de eerste oorlogs
jaren zulke verbijsterende resultaten be
haalde, keerde zich in het laatste gedeelte
van de oorlog tegen hem. De inventieve
Weinreb had krachten en situaties in het
leven geroepen die op den duur niet meer
te overzien en te bedwingen waren. Als
Weinreb een kruimeltje geluk aan zijn zijde
had gehad, zou hij nu een alom geëerd man
zijn geweest. Maar het noodlot (of wat dan
ook) wilde anders. Het wierp hem op het
beslissende moment aan de andere kant van
de scheidslijn, in de categorie van de aan
geklaagden, de knoeiers en verraders.
In 1948 werd Weinreb veroordeeld tot zes
jaar gevangenisstraf. Het was een schok
kend proces en een schokkende straf-
Slechts langzaam zakte de opwinding er
over in Nederland weg. In 1965 werd de
zaak opgerakeld. Na een studie van 15 jaar
verscheen prof. Pressers boek „Ondergang
de vervolging en verdelging van het Ne
derlandse Jodendom 1940-'45". Presser be
steedde een apart hoofdstuk aan Weinreb.
Het hele, omvangrijke dossier over hem
had hij ervoor doorgenomen. Presser
kwam, in hoffelijke bewoordingen, tot een
vernietigend oordeel over de motivering
van het vonnis.
Er werd in de Eerste Kamer nog een
vraag over de zaak-Weinreb gesteld, maar
het liep op niets uit. Is het laatste woord
daarmee over de zaak-Weinreb gesproken?
Het ziet er niet naar uit. In een recent in
terview zei prof. Presser desgevraagd: „De
affaire-Weinreb is altijd dynamiet". Dezer
dagen is het eerste deel verschenen van
Weinrebs memoires („Collaboratie en ver
zet, I. Het land der blinden").
Prof. dr. Weinreb werd ertoe gestimu
leerd door de journaliste Renata Ruben-
stein. Hijzelf geloofde niet dat Nederland
nog belangstelling voor zijn belevenissen
had. Het boek dat prof. Weinreb heeft ge
schreven (de delen II en III komen in de
herfst uit) is een buitengewoon belangrijk
document- Het relaas is huiveringwekkend
en spookachtig, triest en ellendig, een re
laas van hoop en wanhoop. Fascinerend is
het werk in zijn detailwerking en sfeerte
kening. De man moet een formidabel ge
heugen hebben om de gebeurtenissen op
deze beklemmende manier te laten her
leven.
Friedrich Weinreb geboren in 1910 in Lemberg, kwam in
1916 naar Nederland. Hij studeerde economie in Rotterdam en
was later verbonden aan het Nederlands Economisch Instituut,
een functie die hijJood zijndein 1941 op last van de bezetter
moest opgeven.
Weinreb woonde in die tijd in Scheveningen. Hij was ge
huwd, had kinderen en zijn huis waszo zegt hij in zijn boek.
al voor 1940 een verzamelplaats van talrijke uit het buitenland
gevluchte Joden. Hij was adviseur van de Oostjoodse gemeen
schap in Scheveningen en lid van comités, die Joden bijstonden
een nieuwe toekomst op te bouwen. In zijn omgeving gold hij
als een man. ..die toegang tot de autoriteiten had".
Het was logisch dat deze als ln- les wel uitkomen. Maar nee. F scher
vloedrijk beschouwde figuur op zeker zei dat wat Von Schumann deed heel
moment H942i werd geraadpleegd goed was. Later bleek dat hij er niet
door radeloze Joden, die waren aan- voor uit had willen komen dat Ber-
gewezen om te werken in Neder- lijn hem van deze affaire kennelijk
landse arbeidskampen. Weinreb kon onkundig had gehouden. Iedereen,
daaraan niets doen. Niets? Weinreb slikte die spook-generaal, niemand
kwam aan de weet. dat als men in dacht eraan die Von Schumann in
het neutrale buitenland de beschik- Berlijn eens op te bellen. De gene
king had over deviezen en die raai ging een heel eigen leven leiden:
beschikbaar wilde stellen voor het bij de Joden, die verrukt waren van
Derde Rijk, de mogelijkheid tot emi
gratie bestond. En dat men dan. in
afwachting van een definitieve be
slissing daarover, niet naar een
werkkamp hoefde.
Weinreb begon daarop een roeke
loze actie, waarvan hij de gevolgen
absoluut niet kon overzien.
Hij belde het gewestelijk arbeids-
zo'n beschennende hqge-piet en bij
de instanties. Om het nog wat ech
ter te maken, ontwierp Weinreb ook
fraai postpapier met de naam van
Von Schumann er op. Niemand, nie
mand verdacht Weinreb ervan de
generaal uit zijn duim te zuigen. Zo
iets deed je toch ook niet
In juni-1942 kwam het bericht dat
bureau «dat over de werkkampen de SD Joodse gezinnen via Wester-
gingi op en deelde de chef daar bru- bork naar kampen in het buitenland
taal mee. dat hij drs. Weinreb was. zou gaan zenden de deportaties
de expert voor Joodse emigratie, zo- dus. Dat was iets anders dan werk-
als de man ongetwijfeld wel zou we- kampen voor Joodse mannen in Ne
ten. Vervolgens schudde hij een fan- derland. waarover de arbeidsbureaus
tastisch verhaal uit de mouw: hij, waren gegaan. Weinreb begreep dat
Weinreb, was in Nederland de ver- de pseudo-legaliteit met Von Schu-
tegenwoordiger van de Duitse Wehr- inann nu niet meer voldoende zou
macht instanties om er op toe te zien zijn Zijn beschermelingen op de
dat bepaalde Joden, die over devie- .Jyst" voelden zich weliswaar veilig,
zen beschikken, in de toekomst de maar alleen Weinreb wist «zelfs zijn
kans zouden krijgen te emigreren, vrouw was niet op de hoogte van de
want Duitsland kon die gelden best nep-generaaldat dat vertrouwen in
gebruiken enz. Of het arbeidsbureau de Berlijnse generaal op niets be-
nu maar wilde zorgen dat die perso- rustte. Hij maakte zich nog ongerus-
nen niet naar de werkkampen gin- ter dan hy al was. Hij hoopte met
gen. Een gaaf staaltje van ongeloof- zijn „bureau" door te kunnen gaan
luke bluf. En wat Weinreb zelf nau- tot september 1942. Dan zou, zo re-
welyks voor mogelijk hield, gebeur- kende hy, de invasie van de
de: de man van het arbeidsbureau, geallieerden de bevrijding moeten
zeer onder de indruk, trapte erin. Hy brengen, of hy zou ontmaskerd wor-
beloofde de Weinreb-Joaen uitstel tt den. De Duitsers zouden dat ge
geven als voor iedere betrokkene dan scherm met Von Schumann toch
maar een verklaring met stempel I niet blijven slikken. Zeker de SD
werd overgelegd. Nou, daar wist Wein- niet. die soms op tamelijk gespan- j
reb wel raad mee. Het was hem al nen voet met de Wehrmacht stond.
lang duidelijk dat men leefde „in een
karikaturale wereld van papie
ren realiteit en papieren nep"
Een grote hoeveelheid Joden me
mand was op de hoogte van de bluf)
spoedde zich daarna naar Weinreb
om op de emigratielyst te worden
geplaatst (lijsten hield Weinreb ove
rigens niet bij, dat was hem veel te
gevaarlijk). Over deviezen werd nau
welijks nog gesproken. Weinreb,
die onmogelijk iedereen voor emigra
tie kon aanmelden, zocht de meest
Bevrijding in 1942. die verwachting
lijkt nil belachtelijk. maar Weinreb
stond daarin niet alleen. Vele waren
die mening toegedaan. Het kón ge
woon niet anders, het mócht eenvou
dig niet nog langer duren.
Netjes
Daarom begon Weinreb zijn gere
gistreerde mensen op te wekken on-
schrynende gevallen er uit en meld- der te duiken Achter de schijnbare
deze aan het arbeidsbureau. legaliteit van zijn bureau ging nu
De chef daar belde hem na verloop ppn groeiende illegaliteit schuil. Hy
van tijd weer eens op. Hij vroeg zich zorgde Vja een relatie voor onder
af, wie er nu precies achter zat. dat dUjkadressen> Voor valse persoonsbe-
gepraat over de Wehrmacht was enz Hij hielp Joden via een
toch wel erg vaag en algemeen
Weinreb, die de man niet achter
dochtig wilde maken, verzon ter
plekke de naam van de godheid, die
in Berlijn de zaak in handen had:
Generalleutnant Herbert Joachirn
von Schumann
herinnerde Weinreb zich uit een of
ander jongensboek. Nou, die naam
deed het geweldig. De man van het
arbeidsbureau was geïmponeerd en
zou alle medewerking blijven verle
nen
Bekendheid
(gevaarlijke) vluchtroute ook ille
gaal het land uit. De Weinreb-Joden
waren echter voor een groot deel he
lemaal niet gesteld op die illegaliteit.
Men wilde het rustig, netjes en voor
al legaal doen. Waarom onderduiken
de voornamen hadden de generaal toch? Wat
.aV, t iV, uit non nf
met zijn gezin naar Wester bork ge
zonden. Het onderzoek werd niet
doorgezet. Een paar maanden later
werd Weinreb plotseling naar Sche
veningen teruggehaald. De SD-er
Bollard, die de zaak nu in handen
had. stelde hem voor. voor de SD te
gaan werken. HU zou dan zijn best
moeten doen rijke, inmiddels onder
gedoken Joden op te sporen. Wein
reb stemde toe weigeren beteken
de meteen de dood voor hem en zijn
gezin en hoopte dat zyn improvi
satietalent hem weer zou redden. Als
st:k achter de deur hield de
SD Weinrebs vrouw en kinderen in
Westerbork. Weinreb ging het
terrein verkennen. Hij merkte dat
Bolland en zyn medewerkers verzot
op geld waren en toverde hen de
fraaiste dingen voor ogen. Gebeuren
deed er overigens weinig. Bolland
was verrukt over wat er allemaal in
het vooruitzicht was gesteld en na
verloop van tijd slaagde Weinreb pi
in zijn gezin weer naar huis te ha
len.
In Westerbork werd de Weinreb-
lijst weer ingevoerd. Zo'n 1500 perso
nen kregen er een plaats op en de
gelden die Weinreb hier inde, stopte
hfj Bolland en zijn medewerkers toe.
Hier liepen de zaken Weinreb uit de
hand. hier raakte hy aan de andere
kant van de scheidslyn. Maakte wat
hy hier deed nu erg veel uit? Het
ging hier immers toch al om ten do
de opgeschreven mensen?
Langzamerhand voelde Weinreb
echter dat hij van het toneel moest
verdwijnen. De SD zou hem. vroeg
of laat. toch uit de weg ruimen, om
dat hy al veel te veel wist. Bovendien
wilde de SD nu wel eens fortuinen
op tafel zien. De Weinreb-lyst in
Westerbork ..platzte" begin februari
1944. Acht februari kwamen de Duit
sers om hem op te halen, maar de
vogel was gevlogen. Een dag eerder
was Weinreb met zijn gezin onderge
doken.
hun vrijheid. Als hij onderdook zou
dat ook hun einde betekenen.
Onthullend en onthutsend is het
beeld dat Weinreb geeft van de hou
ding die vele Joden ten opzichte van
de illegaliteit aannamen. Men wilde
precies doen wat de overheid eiste,
ook al was zij nog zo vijandig en
misdadig tegen de Joden. Weinreb
constateert met ironie en verbitte
ring: .Men haatte de Duitsers niet.
Toen niet en nu niet. Men doet wel
vaak alsof, omdat die houding wel
eens flink staat op zyn tijd. Men
was bang voor de Duitsers en men
schaamt zich nu. maar men haatte
ze niet. Want zU speelden het spel
van de legaliteit. Zij gingen met ad
vocaten om. bezaten stempel, hadden
bureaus. Maar de mensen die zeiden
dat dat allemaal maar onzin was. die
er de gek mee staken, die de stempels
namaakten, dat waren niet de echte,
de goede. Ja, men had ze wel eens
nodig, maai- veel liever was men met
de Duitsers verder gegaan Hadden
de Duitsers dat maar gedaan. Nu
men dus moest, door dat domme on
begrip der Duitsers gedwongen, wel
dan moest het maai-. Maar het wa
ren toch niet serieuze figuren, die il
legalen, het waren halve gekken, wil
den. Ze waren onbetrouwbaar, het
waren tarters van de brave, legale
burger, die o. zo graag tot in de dood
legaal zou zijn gebleven"
IIMIIIItllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII''
door
R. D. Paauw
rig Joden ophaalden Zy sloofden
zich er echt voor uit. „Het waren
geen slechte mensen", zegt Weinreb.
„het was erger. Het waren niet-men-
sen". Op basis van vrijwilligheid, zo
vernam Weinreb van een SD-er en
later van anderen, konden Haagse
agenten deelnemen aan de razzia's.
Er was een heel gedrang om mee te
mogen. ..omdat er dan altijd iets te
halen viel".
Administratief
zou Von Schumann zeggen als zij zo
maar verdwenen. Wist de generaal
wel dat Weinreb zó zyn zaken be
heerde?
Bovendien: bij ontdekking zouden
zy Mauthausen riskeren en wat dat
betekende beseften de Joden toen al j
heel goed. Weinreb was onverbidde-
I lijk. Hy moest immers wel. Wie zich
zo maar door de SD zou laten opha
len. kon niet meer verwyzen naar
de Weinreb-lyst, want de generaal
wenste niet in een ruzie met de SD
te worden betrokken. Men diende
zich voor de SD schuil te houden tot
dat de Wehrmacht de papieren voor
emigratie in orde had.
Het verhinderde niet dat er uit
namen van die mensen niet
eens. Was het een valstrik? Hy bel
de met een benauwd hart Wester
bork op. tastte de mogelykheden af.
merkte dat er „speelruimte" was en
kwam weer brutaal met Von Schu
mann op de proppen. Men boog diep
voor de imaginaire generaal. Tot zyn
verbazing kon Weinreb zyn lyst ook
in Westerbork doorvoeren. De Wein
reb-Joden zouden zo lang in Wester
bork blyven totdat uitsluitsel over
emigratie was gegeven. Toen dat be
kend raakte, werd Weinreb bedolven
onder de brieven en telegrammen
uit Westerbork. Het drukte hem zo
terneer dat hy maar een fractie van
al die mensen kon redden dat hy op
den duur zyn post niet meer dorst
openen Er waren telegrammen met
hartverscheurende inhoud..Red
ons. God zal u zegenen. Sally. Mir
jam, Mozes, Louise Jacob Brillesly-
per, barak 67, Westerbork". Bij el
kaar zou Weinreb in het kamp zo'n
500 a 600 Joden „sperren"
Weinreb deed nog meer. Hij waar
schuwde Joden in wyken waar de
SD van plan was razzia's te houden.
(Hy bood hun onderduikadres
sen aan. Sommigen weigerden weg te
gaan. O, nee, illegaal wilde men niet
zyn). Weinreb redde ook meer dan
eens een aantal op straat opgepakte
Joden uit de klauwen van Fischer
en Slottke. weer zwaaiend met die
generaal
Gepakt
Het bureau-Weinreb kreeg steeds
grotere bekendheid over de grote
spanning waaronder de man kwam
te leven, zal hierna nog iets worden
verteld, maar die laat zich al ge
makkelijk raden. Weinreb werd er
kend door de Joodse Raad, dat ver
lengstuk, werktuig zo men wil. van
de Duitsers. En via de Joodse Raad Westerbork telegrammen kwamen
vernam ook de beruchte SD-er Fi
scher van het bestaan van de „Wein-
reb-iyst" Toen Weinreb dat hoor
de, verbleekte hy, want nu moest al-
van wanhopige mensen. Of hy toch
alsjeblieft wilde bevestigen dat zy op
zyn ïyst stonden. Van het eerste te
legram schrok Weinreb. Hy kende de
Toch moest Weinreb tegen de
lamp lopen. Hy wist dat zelf ook.
Daarom hoopte hy zo vurig dat de
oorlog in 1942. voor zyn demasqué,
ten einde zou zyn. Op 11 september
1942 werd Weinreb van huis ge
haald. De SD had kort tevoren een
meisje gepakt dat met valse papie
ren in een bioscoop zat. Het meisje
liet de naam Weinreb vallen. De
zaak kwam in handen van de SD-er
Koch en Koch, in zyn routine-
geest, ging alles na. Hy ver
telde Weinreb dat er in Berhjn
geen generaal met de naam Von
Schumann bestond. Weinreb waande
zich totaal verloren, maar Koch
zag in Weinreb alleen maar het
slachtoffer van een misdadig com
plot. Er was natuuriyk een schurk
achtige Duitse figuur, zo hield hy
Weinreb voor, die zich van de naam
Von Schumann had bediend, het
hoofd van een organisatie die zich
wilde verryken via Weinreb en de
deviezen. Een schurk van een vent.
vond Koch. De bende moest ontmas
kerd worden en Weinreb moest daar
bij helpen. Dat leek Weinreb
wel wat. Als de generaal of een van
zyn assistenten «Weinreb noemde als
fictieve figuren Six en Von Rath
weer in Scheveningen kwam, zou hy
Weinreb Koch een seintje geven.
Maar intussen moest de Weinreb-
I lyst wel van kracht blyven, want
i anders zou de generaal onraad rui-
ken. Mooiere dekking was nauweiyks
mogelyk, hoewel Weinreb het vuur
j nu toch wel heel dicht genaderd was.
Ook Koch kwam dus niet op de ge-
dahete dat Weinreb de generaal had
verzonnen. Dat was toch immers
waanzin?
Weinreb moest achter Von Schu
mann, m.a.w. achter zichzelf aan.
Hy deed het nauwgezet. Elke week
j bracht hy Koch rapport uit. Wein-
reb improviseerde op een verbluffen
de manier en Koch geloofde hem.
Maandenlang bleef de zaak slepen.
Tenslotte b egreep Weinreb dat hy
Koch nu toch iets in handen moest
spelen: een helper van Von Schu
mann. Maar hoe. Hy vond een ge
wezen gevangenisklant bereid voor
10.000 gulden de rol van Six te spe-
len. Weinreb instrueerde de man en
i het spel zou zo worden opgezet dat
ook Six in feite door Von Schumann
I was bedrogen en er dus wel met een
lichte straf zou afkomen. Hier ein
digt deel I van Weinrebs meeslepen
de memoires.
Grote spanning
Het bovenstaande is een ruwe. zeer
j onvolledige schets van de gebeurte-
nissen. «Weinreb zelf heeft er in deel
I meer dan 650 pagina's voor nodig).
Op een aantal punten moet nog
I nader worden ingegaan.
Heel kort is al aangestipt de grote
druk, de spanningen. waaraan
Weinreb bloot stond. Dat laat zich
niet in een paar zinnen beschryven.
Het is eigeniyk een wonder dat hy
I niet tussentyds een hartaanval of
een zenuwtoeval heeft gekregen. Hy
had (in '42) vrouw en drie kinderen
en een vierde op komst. By hem in
woonden zyn uit het buitenland af
komstige, niet aangemelde grootva-
I der en een al even illegaal schoon
zusje. Zyn bovenburen, die fout wa
ren, bezagen hem met achterdocht.
I Elk moment kon er iets mislopen en
de dood betekenen voor hem en de
I zynen. Hy werkte ook onder zeer
moeiiyke omstandigheden. Als Jood
I mocht hy niet meer van tram en
trein gebruik maken, zyn telefoon
werd afgesneden en het was hem
niet toegestaan na achten 's avonds
op straat te komen. Hy moest dan
ook gebruik maken van Arische hel
pers van wie er een paar zeer com
mercieel waren» om zyn werk te
kunnen blyven doen.
aarom
Mishandeld
Wy weten in grote trekken hoe het
Weinreb verder is vergaan. De stunt
met de gewezen gevangenisklant
mislukte. Weinreb werd gearresteerd,
zwaar mishandeld en in mei-1943
Een ander punt: wat dreef deze
man er toe die waaghalzerij zo lang
vol te houden? Hyzelf zegt er van:
omdat ik het niet laten kon.
evenals eten, drinken en slapen. Ik
zou op de een of andere manier te
gronde zyn gegaan als ik het niet
had gedaan". Hy noemt het later
ook een soort egoïsme, een soort zelf
bevrediging. Er waren ook wel mo
menten dat hy er helemaal af wilde,
dat de .generaal" hem loodzwaar op
de schouders drukte. Maar hy zat er
te diep in om op te geven. Te veel
mensen dankten aan hem tydelyk
Diezelfde weerzin tegen de illega-
j liteit kwam naar voren by het on-
derduiken. Weinreb had er geld voor
I nodig, veel geld. Er was nu eenmaal
in dat opzicht, volgens Weinreb. heel
I wat minder idealisme, dan velen ge-
I neigd zyn te denken. Hy klopte voor
dat geld aan by gefortuneerde Jo-
den. Hy stootte overal zyn neus. of
kreeg een fooi in handen gedrukt.
Een Joodse miljonair, die zyn for
tuin met behulp van Weinreb ille
gaal had ondergebracht, wilde aan-
vankeiyk aan Weinreb niets geven
Want hy was nu eenmaal tegen dat
soort illegaliteit. Weinreb in een an
der hoofdstuk over min of meer het-
zelfde probleem: „De deugdzame ka-
pitalisten hebben my verleid een blik
j in hun samenleving te werpen. Het
moest wel even. Ik ril altyd even
van die lieve, aaierige. behulpzame
I society: ik ken haar al te goed, ik
ken de kant die zy niet kennen, niet
durven tonen. En daar zyn zy af
zichtelijke demonen. Laten we dat
weten. En laten we van hen niets
verwachten, zy willen hun spel con-
tinueren. tot in het oneindige. Zy
laten ieder ander omkomen, als zy
maar hun leven kunnen voortzetten.
Daarvoor hebben zy een vat vol
smoezen voorradig"
Weinreb redde zich toch. Aan van-
keiyk had hy voor een plaats op
I zyn „lijst" niets gevraagd, maar toen
ging hy inschryfgeld heffen. Von
Schumann had hem dat gevraagd
En dat wilde iedereen graag beta
len. Dat gaf ook zo'n legaal idee.
I Een plaats op andere lysten (Indu-
strie-Sperre. Diamant-Sperre enz.)
kostte immera ook handenvol geld.
Weinreb stopte de aldus vergaarde
centen in de onderduikaffaires. Hy
heeft er na de oorlog nog last genoeg
mee gehad Na 1945 waren velen nog
..zo verblind in hun legaliteits-
Weinreb was niet het type held dat
gewoonlyk voor deze eretitel model
staat. Hy pleegde geen overvallen of
ander gespierd werk. Hy bestreed,
vermoedelyk als enige, de Duitsers
met hun eigen wapens. „Men viel de
Joden niet met messen en geweren
aan. dan moet je met messen en ge
weren terugslaan. Men viel admini
stratief aan. onzichtbaar, via berich
ten in de krant, via de post die de
oproepen verzorgde. Men werd naar
werkkampen geadministreerd. Dat is
nauweiyks een gevecht, het speelt
zich administratief af. En tegen een
administratieve aanval moet je Je ad
ministratief verdedigen".
Weinreb heeft de draak gestoken
met die heilige administratie en bu
reaucratie. Heilig voor de Duit
sers. maar ook voor heel wat Neder
landers. Misschien is dat een
van de redenen, waarom er na de
oorlog zo weinig sympathie voor hem
was. Hy had al die stempels
en mooie verklaringen, die indruk
wekkende brievenhoofden en heel de
santemekraam die daar mee samen
hing belacheiyk gemaakt. Wein
reb had helemaal mets achter zich
staan, niet eens die generaal. En het
is niet prettig om in minder dan je
hemd te worden gezet. Weinreb had
misschien als een tweede Köpernick
kunnen worden beschouwd, maar hy
werd het niet. omdat de achtergrond
waartegen alles zich had afgespeeld
zo bitter weinig reden tot lachen gaf.
V reenul
aanbidding van de code van de dui
vel. dat zy weer niet begrepen hoe
vreseiyk zy zich weer blootga
ven. Zy konden maar niet vergeven
dat de legale generaal het legale geld
niet had gekregen, doch dat de ille
gale generaals-maker het geld voor
illegale onderduikers had gebruikt".
Weinreb schryft ook meer dan eens
over dat zo ontmoedigende „waan
zinnige doorfunctioneren" van de
maatschappy. Hy wyst op een aan
tal Nederlandse agenten die zo voor
beeldig hun plicht deden en zo yve-
Keren wy terug naar het begin
van dit verhaal: Weinrebs veroorde
ling tot zes jaar. Misschien heeft
Weinreb, eenmaal in de klauwen van
de SD geraakt, fouten gemaakt, ern
stige fouten. Het is mogelyk. Maar
Presser, wie men geen slordigheden
kan verwyten. heeft in het dossier
niet veel belastends kunnen vinden.
Wèl een aantal vreemde dingen in
het proces tegen Weinreb. Zo is er
tegen hem getuigd hoe is het mo
gelyk door zyn tegenspelers in de
oorlogsjaren .het tuig van „Win
dekind" (het Haags politiecentrum).
In het vonnis tegen Weinreb staat
verder: dat de rechtsorde niet
gedoogt dat enig mens in vertrou
wen op eigen kunnen en naar eigen
morele maatstaf aldus beschikt over
leven en lot van anderen". Een
mooie redenering voor een zuivere
maatschappy, maar tussen '40 en
'45 was de leiding van de maatschap
py misdadig en bedorven. Presser
merkt op dat de stelling van de
rechtbank een veroordeling van het
illegale werk an sich is. Welke ille
gale werker beschikte niet over het
lot van anderen? Heeft, zo vraagt
Presser zich dan ook af. de rechter
zich wel voldoende verplaatst in de
oorlogssituatie, toen iedere Jood een
ter dood veroordeelde was?
Waarom toch werd Weinreb ge
straft en zo zwaar gestraft?
Presser geeft als zyn persoonlyke
overtuiging: „De Jood Weinreb is de
zondebok geworden, heeft voor het
tekortschieten va ntalloze niet-Joden
geboet. Hy moest gefaald hebben,
óók gefaald, omdat zy gefaald had
den. Niet alleen zy hadden hun
plicht verzaakt, ook hy. Als er geen
Joodse verraders waren, moest men
ze uitvinden. De paar. die men na
de oorlog berechtte, betekenden te
weinig. Hier nu. was er een van het
formaat dat voldeed".
