Haarlem geboortestad van
veel Nederlandse films
Peter Sharoff
(83) overleden
Groot regisseur
Roofoverval
in Nistelrode
Socialisten in
Italië willen
Hanoi erkennen
ZATERDAG 19 APRIL 1969 LEIDSCH DAGBLAD PAGINA 13
Qeoff Donaldson, Australiër èn Rotterdammer, is waarschijnlijk de
grootste kenner van de Nederlandse film van de „oertijd" tot heden.
Hij heeft unieke gegevens vergaard, met de fanatieke precisie van
de geboren historicus, een verzameling, die uiteindelijk beslist in boek
vorm zal verschijnen.
Misschien wel de belangrijkste episode in de Nederlandse filmhistorie
speelde zich af in Haarlem, omstreeks de eerste wereldoorlog. Annie
werd hier een ster van formaat, de enige echte filmster die Neder
land heeft gekend.
Het was ook het enige tijdvak, waarin Nederland een geregelde
filmproduktie had. Die leverde alleen al in Haarlem, in de filmfabriek
van Maurits Binger, tegen de honderd speelfilms op, eerst korte, later
ook avondvullende.
ken. Het was de tijd van de grote to- I
neel-sterren die alles speelden; ook
nog jonge meisjes als ze over de zes
tig waren, de jongeren kregen daar
door geen kans.
Zij allen deden mee aan de eer
ste produktie, die onder de handels
naam „Hollandia Film" werd uitge
bracht: .Nederland en Oranje" die
werd gemaakt ter gelegenheid van 't
honderdjarig bestaan van het
Koninkrijk der Nederlanden in 1913.
Het was een epis:de-film met flits-n
uit de geschiedenis, de boekenkist
van Hugo de Groot bijvoorbeeld en
de aanbieding van het smeekschrift
door de edelen. Er bestaan geloof ik
nog stukjes van die film, maar ik
heb ze niet gezien. Die film heeft zeer j
lang gedraaid, in kindervoorstellin
gen en op koninginnedag met name.
Daarna werd de bekende toneel-
draak van jhr. van Riemsdijk ..Sil
via Silombra" verfilmd. De hoofdrol
van de erfelijk belaste -actrice werd
gespeeld door Julia Cuypers.
Grote ster
Annie Bos
Vrijwel alle toneelartiesten van
toen hebben met wisselend succes
voor de film gespeel-J. Maar de gro
te ster was Annie Bos. Ik heb met
haar gesproken.
drukking „de Hollandse Asta Niel
sen" over."
Hoe werd er in die tijd gefilmd?
„Waarschijnlijk eerst zonder stu
dio. buiten meestal, vanwege het
licht. Daarom werden vaak verha
len van de zee verfilmd, over vis
sers. Als er een studio nodig was,
werd ergens een gebouwtje neerge
zet. bijvoorbeeld in de duinen.
Op een bepaald mij onbekend mo
ment nam „Hollandia film" een he
renhuis aan het Spaarne over. num
mer 57. nu een groothandel in rij
wiel- en bromfietsonderdelen. Daar
werd ook een glazen studio gebouwd,
boven of in de tuin. dat moest, voor
het licht. Ik weet wel van mensen
uit Engeland, die toen zijr. komen
kijken, dat die studio behoorlijk was
ingericht.
Overigens had Binger veel contac
ten met zeer gegoede families in de
omgeving van Haarlem. Daar kon
hij wel een echt groot huis van le
nen bijvoorbeeld voor een tuinfeest;
een wat deftiger omgeving heeft hij I
gefilmd op het Santpoortse land
goed „Duin en Kruidberg" van mi- j
nister J. T. Cremer. tevens presi-
dent van de Nederlandse Handel-
Maatschappij, in huize „Kareol" in
Aerdenhout van de heer J. C. Bun ge.
Dat was een Maecenas in die tijd.
films, met de rolbezetting zover die
te achterhalen is ingedeeld vol
gens de premièredatum, een alfabe
tische index op de titels en een in
dex van artiesten, met biografische
gegevens, waarvoor ik veel aan de
burgerlijke stand heb gehad. Dat is
handig. In Australië kom je hoog
stens achter de geboorte- en sterf da-
Het vroegere herenhuis aan
het Spaarne no. 57, dat als film
studio diende.
turn. Hier worden ook verhuizingen
aangetekend. Verder probeer ik van
iedere acteur een portret te krijgen
Daarnaast zijn er de herinneringen
van de artiesten en foto's uit films."
py voor artistieke cinematograhpie.
De eerste maakte documentaires, een
bezoek aan Artis en zo, de tweede
speelfilmpjes.
Wanneer Binger zijn eerste poging
heeft gedaan een film te maken heb
ik nog niet kunnen ontdekken. Hij
was bezeten van film. Waarschijnlijk
had hij zijn eerste films in Parijs ge
zien. Hij was medevennoot van de
steendrukkerij Emrik en Binger. die
zeer goed stond aangeschreven. Een
filmproduktiebedrijf bestond in Ne
derland nog niet. Hy zocht artiesten
als acteurs, er kwamen mensen van
Pathé uit Parijs over om hem en zijn
medewerkers te laten zien hoe je een
film moest maken.
Ik heb artiesten uit die tijd aange
schreven, maar er zijn er natuurlijk
niet zo vreselijk veel meer oyer en
bovendien. persoonlijke herinne
ringen zijn vaak niet zo betrouwbaar.
Ik noteer de verhalen van artiesten,
maar zie ze graag door anderen en
liefst door documenten, bevestigd.
Als ik naar een artiest toega. neem
ik stapels foto's mee. Het was in het
begin erg moeilijk om de mensen die
erop stonden te identificeren. De ar
tiesten herkennen er altijd wel een
paarik ben nu aardig thuis in de ge
zichten".
.Ik begrijp niet, dat jonge Ne-
ierlandse cineasten zo afgeven
de oude Nederlandse film. Ze
er eenvoudig niets vanaf,
geloof wel, dat de ongunstige
van de critici in de jaren
nog steeds doorwerkt bij
ere generaties", zegt Geoff
De oudere Haarlemmers kunnen
km helpen het beeld, dat hij zich in
tussen van de zwijgende Haarlemse
tllm heeft gevormd, te completeren;
twijfelt er niet aan of velen van
hebben herinneringen aan die
bewaren foto's of krantenknip-
zeker als ze zelf figuranten zijn
of op andere wijze hebben
De heer Donaldson wil
documentatie graag lenen om ze
fotograferen.
is de heer Donaldson ertoe
Ik kom uit Newcastle, waar ik on-
was. De film was ook daar
hobby. De Australische filmin-
Maurits H. Binger. directeur
van de „Filmfabriek Hollandia"
in Haarlem.
dustrie heeft net als de Hollandse te
kampen met een gebrek aan conti
nuïteit.
Ik heb daar in het wilde weg veel
verzameld; dat materiaal is nog bij
mijn familie, recensies, knipsels, fo
to's, affiches, programmaboekjes
van vroeger en van nu, zonder een
bepaalde lijn: al die dingen kunnen
ooit echt historische waarde krijgen.
In 1955 ben ik naar Nederland geko
men. Om een werkvergunning te krij
gen plukte ik tomaten. Daarna was
ik vijf jaar magazijnbediende bij
de Bijenkorf, sindsdien correspondent
bij Unilever. Mijn hobby, de docu
mentatie over film, ging gewoon
door".
Hoe is het in Haarlem begonnen?
„Maurits Binger en Daniel de
Clercq richtten op 19 juli 1912 twee
filmmaatschappijen op: de NV maat
schappij voor wetenschappelijke ci
nematographic en de NV maatschap-
Hoe ging het na 1912 verder?
„Op 10 juni 1913 richtten dezelfde
mensen, Binger en De Clercq, een
nieuwe maatschappij op: de Filmfa
briek Hollandia. Die heeft onder lei
ding van Binger bestaan tot april
1923.
Een voorbeeld van hoe ik aan de
gegevens kom. Mevrouw Annie
Heijermans-Jurgens, de tweede
vrouw van Herman Heijermans
heeft me verteld dat ze in ongeveer
1910 of 1911 (ik dacht dat het wat la
ter was» met Willem Hunsche en
Marcel Myin heeft gespeeld in „De
oude veerman". Die film is volgens
haar nooit uitgebracht, die zou zijn
mislukt. Maar ze hoeft hem niet te
hebben gezien. De artiesten uit die
tijd leidden zo"n zwervend bestaan.
De eerste film van Binger waar
van ik zeker weet dat hij bestaan
heeft was „De levende ladder". D:^
is begin 1913 vertoond; ik heb er
advertenties van en zelfs een recen
sie van twee regels.
Toneelsterren
Belangrijk was, dat ln mei 1913
Louis Crispijn, een van de directeu
ren van de Stadsschouwburg in Am
sterdam. ging meewerken, met
Christine Crispijn-Van Meeteren. Ze
namen veel ontevreden acteurs mee;
ook jongeren die bij de film mogelijk
heden zagen om snel carrière te ma-
Scène uit de film Weer ge
vonden" uit 1914, met de acteurs
Louis H.Crispijn en mevrouiv En-
ny Molsde Leeuwe, toen nog
Enny de Leeuwe.
Annie Bos, de enige echte filmster die Nederland ooit
heeft gekend.
Ze had de normale toneelopleiding
gehad en was opgetreden in Brussel
en Amsterdam. Haar specialiteit was
de Franse klucht. Binger zag wat in
haar: mimische talenten, een goed
figuur, een goed gezicht. Zijzelf heeft
op den duur wel spijt gehad dat ze
zo lang, tot 1924 bij de film is geble
ven, ©n in die tijd nauwelijks een to
neelrol heeft gespeeld; daarna was
de overgang naar het toneel erg
moeilijk. Als filmster had ze goed
verdiend, ze ontmoette veel jaloezie.
Deze actrice paste zich in speelstijl
aan bij de film. Bij het toneel was
het toen de tijd van het grote ge
baar, van overacting. Haar filmstijl
was het omgekeerde: under-acting.
Verder werden er ook films ge
draaid bij het herenhuis „Elswout"
toentertijd van de familie Van der
Vliet-Borski. Het was toen in aan
bouw.
V ijfakters
Opvallend
Ze viel al heel gauw op. Begin
1914 ongeveer werd ze fllmac trice.
Een blad „De Kunst" in Amsterdam
besteedde toen al aandacht aan
film maar uit de boze: „daar kon
film maar uit de boze: „daar kor
nooit Gods zegen op rusten of zo
iets". .De Kunst" schreef naar aan
leiding van de film .Diefde waakt":
Annie Bos wordt de Hollandse Asta
Nielsen." Die uitspraak is heel lang
blijven plakken. Ze was in niveau
met Asta Nielsen te vergelijken,
maar ze wilde zichzelf, Annie Bos
zijn. Zij had meer bewondering voor
de Italiaanse actrices uit die tijd
Franceses Bertini bijvoorbeeld.
Maar de advertenties namen de uit-
Ik heb gegevens over achtentach
tig films. Die werden steeds langer.
Het begon heel klein, maar onge
veer 1915 kwamen al de vijfakters,
die duurden negentig minuten. Daar
naast werd veel „kleinwerk" opge
nomen, filmpjes van ongeveer een
kwartier, waarvan er nogal wat in
het Filmmuseum in Amsterdam
zijn. Ik heb die gezien, hoe kunnen
mensen die die filmpjes kennen zul
ke onprettige dingen zeggen over de
zwijgende Nederlandse film? Ze zijn
byzonder leuk. ze blijven fris en
hebben niet het melodramatische
van veel oude films.
Er was wel een Hollandse filmtra
ditie. In de boeken over die
staan veel onjuiste dingen: de schrij
vers kennen de feiten niet en fanta
seren er dan maar op los.
Uw „index" wil daar verandering
inbrengen?
„Het moet een soort almanak
worden. Kritisch kan ik de films
niet bespreken, omdat ik ze niet h
gezien. Het worden lijsten van gege
vens. Er komen twee delen: Eén
over de zwijgende film van 1899 tot
1932 en één over de geluidsfilm van
1929 tot heden. Beide delen krijgen
drie hoofdstukken een lijst van
ROME (GPD) 1st Rome ls
gistermiddag op 83-jarige leeftijd
overleden de Russische toneel
regisseur Pjotr (Peter) Sharoff.
Sharoff, die in 1886 in Perm ge
boren werd. was in zijn jonge ja
ren één van de acteurs van het
Theater der Kunst.
Weldra werd hij de rechterhand
van deze grote toneelvernieuwer. En
kele jaren na de oktoberrevolutie be
sloten Stanislowski en Sharoff dat
het voor de toneelspeelkunst en voor
de verbreiding van de Russische Mi-
tuur wenselijk was dat Sharoff weer
West-Europa ging en daar de ft
van Stanislawski zou verbreiden.
Na een kort verblijf in Duitsland
vestigde hij zich in Rome. waar hil
in de Jaren voorafgaand aan de
tweede wereldoorlog een zeer grote
en vruchtbare invloed heeft uitgeoe- j
fend op het Italiaanse toneel. Zijn
opvoeringen van Russische werken,
vooral die var Tsjeohow waren toon
aangevend.
Zijn grootste roem na de oorlog
kende hij in Nederland, waar het ge
hele toneelleven bijzonder veel aan
hem te danken heeft. Niet voor niets
vindt men in tal van Nederlandse
schouwburgen een borstbeeld van de
grote meester. Ook in Engeland. Is
raël. Oostenrijk. Zuid-Afrika en
Duitsland heeft hy in de laatste ja
ren veel gewerkt. Toch was Neder
land het land waar hij het meest be
kend werd.
Zijn bewondering voor het Neder-
landse toneel was onbegrensd. Ander-
zijds getuigden Nederlandse acteurs1
en actrices van hun bijzondere ach
ting voor de grote leermeester door
hem een jaargeld te doen toekomen. I
Met trots droeg hij steeds het knoop
je, waaruit bleek dat hij offcier was
in de Orde van Oranje-Nassau.
Tot voor enkele maanden was hij
nog steeds met jeugdige ijver werk
zaam. In 1967 verraste hij het Ita
liaanse publiek met een prachtige
uitvoering van „Oom Wania" en in
oktober 1968 zou hij datzelfde stuk
weer opvoeren ln een van de kleine
theaters van Rome, de Cometa. Drie
dagen voor de première brak er tij
dens de repetities brand uit, waar
door het theater geheel werd ver
woest. Sharoff liet zich echter niet
ontmoedigen en hervatte de opvoe
ringen in een ander minder geschikt
theater.
Enkele weken geleden werd Sharoff
getroffen door een hersent romboöe.
Omdat hij in een hotel woonde, werd
hy in het huis van zijn geneesheer
verpleegd. Voor die verpleging zorgde,
behalve de vrouw van de dokter, ook
de echtgenote van de Nederlandse
culturele attaché in Rome, prof. dr.
Schulte Nordholt.
NISTELRODE (ANP) Op een vuil
nisbelt van Nistelrode gisteren 'n 63-
jiarlge Van de W. uit deze plaats met
een stuk ijzer neergeslagen en be
roofd van zijn portemonnaie met
ruim duizend gulden. Van de W.
kwam na enige tijd weer by zyn be
wustzijn en kon zyn woning bereiken.
Enige uren later werd aangifte by
de rykspolitie gedaan, die in de loop
van de middag de dader, eveneens
uit Nistelrode afkomstig heeft gear
resteerd.
ROME (AP) De leden van de
socialistische fractie in de Italiaanse
kamer hebben vrijwel eenstemmig ge
pleit voor erkenning van Noord-Viet-
nam door Italië. De socialistische
party, één van de drie part yen van
de coalitie-regering Rumor, heeft een
motie aanvaard waarin wordt gezegd:
,4e socialistische afgevaardigden zyn
van mening dat het niet bevorderlijk
ls voor de zaak van de vrede het
bestaan te blijven negeren van een
land dat heldhaftig strydt voor zyn
onafhankelykheid en nationale een
wording. dat grondgebied onder zyn
bestuur heeft en diplomatieke onder
handelingen voert met de Verenigde
Staten".
j De Italiaanse minister van buiten
landse zaken Pietro Nennl heeft eer-
I der verklaard dat Italië stappen on-
derneemt om diplomatieke betrek
kingen aan te knopen met conimunis-
j tisch China. Tot dusver is hierby geen
I positief resultaat gemeld.
