Parabel in Japanse stijl
naast negen 'mini-plays'
9
Hikl
DE BIZARRE WERELD VAN
ARRABAL
PRODENT
25_ant
Tweemaal
in Leiden
IRE
Carla doet mee.» de hele klas doet mee!
Wij willen f.1000,-voor 'n machtig schoolreisje.
daarom sparen we Prodent meisjeskopjes.
CELIBAAT
HANDHAVEN
VRIJDAG 18 APRIL 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 25
(Door Simon Koster)
LONDEN (GPD) Onder de jonge Engelse toneelschrijvers is Edward Bond meer dan
enige andere de laatste tijd met verrassende snelheid op de voorgrond gekomen. Nog maar
drie jaar geleden maakte hij zijn opzienbarend debuut met „Saved" (hier onder de titel
(Gered" door Centrum gespeeld) en dit voorjaar geniet hij de unieke eer dat het Royal
Court Theatre, het Londense avant-garde-theater bij uitstek, een soort van Edward Bond
festival geeft door twee maanden lang afwisselend zijn drie tot dusver opgevoerde stuk
ken te spelen. Behalve „Saved" zijn dat „Early morning" (een zonderling surrealistisch
spel, waarin o.a. Koningin Victoria en Florence Nightingale voorkomen, maar dat des
ondanks geen enkele historische basis heeft) en „Narrow road to the deep north". Dit laat
ste stuk, door Bond geschreven in opdracht van de domheer van de kathedraal van Co
ventry, was de nieuwste en (terecht) meest geprezen opvoering van het Royal Court
theatre.
„Narrow road to the deep north"
jeen parabel in dichterlijke Japan-
g stijl maar daarom niet minder
treffend als keiharde afrekening met
de westerse beschaving. Uitgangs
punt ervan is een kort verhaal van
de Japanse dichter Matsuo Bashc
erer een wijsgerige priester, die op
|jn tocht naar het verre noorden
«ar hij door meditatie het grote in-
Bcht hoopt te verwerven, ziet hoe
j «n baby door de gebrek-lijdende
coders te vondeling wordt gelegd.
Als hy dertig jaar later terugkomt
tixider het grote inzicht te hebben
urtregen) is daar een stad ge
touwd, overheerst door de wrede ti-
sn Shogo. Shogo was een vondeling
tor een liefdeloze jeugd opgegroeid
V. een hardvochtige machtswellus-
jdmg. Is hij degene die door zijn ou
ters in het bijzijn van de priester
terd verlaten en had deze dus zijn
Dfdeburgers veel leed kunnen bespa-
door zich het lot van het kind
trekken in plaats van te gaan
aditeren? Bond suggereert het al
len maar. Aan het schrikbewind
Tin Shogo komt een einde als de
tad onverwachts wordt veroverd
tor een Engelse „kolonisator", die
het verre noorden door de pries-
t opmerkzaam is gemaakt op de
ruchtbaarheid van de zuidelijke
kndstreek.
Maar door de komst van de En-
(tlsman en zijn zendeling-achtige I
aster Georgina beginit de misère 1
por de bevolking pas goed. Georgi-
psalmen-zingend en de tam-
aerijn hanterend door het verre
osten trekt, formuleert het zo: „wij
ebben geen martelwerktuigen nodig
n de inboorlingen onder de duim
houden, wij doen het door hun het
Dode-besef bij te brengen". Maar
ontfermt zich wel over het kind
tan de vermoorde keizer, waarop
hogo, als die weer aan de macht is
Ijn woede wil koelen. Als zij weigert
i zeggen, welk kind uit haar bijbel
tje de mogelijke troonopvolger is.
oordt Shogo „voor alle zekerheid"
5 hele klasje uit. waardoor Georgi-
i haar verstand verliest. Ook met
lede bedoelingen komt men voi
re Bond dus niet veel verder. De
»d. beurtelings in Engelse en Azia-
rhe handen, krijgt het van beide
inten steeds zwaarder te verduren.
i**o wordt tenslotte op een heel
bedige, „typisch oosterse" manier
kor de Engelsen terechtgesteld. En
fcs als een jonge afgewezen pries-
ter in zijn wanhoop over het verloop
der dingen harakiri pleegt en
daardoor het hulpgeroep achter zich
niet hoort klimt er een uitgeputte
naakte drenkeling aan land: de
naakte schuldloze mens. zonder be
zit en onbesmet door het verleden,
het symbool van Edward Bonds ge
loof aan een heel nieuw begin als
enige mogelijke redding voor de
menselijke samenleving.
Een toneelstuk dat. wat opzet,
milieu en stijl betreft, wel het
grootst denkbare contrast vormt
met „Saved". Maar toch blykt uit
beide stukken gelijkelijk, hoezeer
hij alle schijnheiligheid daaromtrent
verafschuwt en die probeert te ont
maskeren. „Narrow road to the deep
north" is een prachtig stuk. een wijze
zij het pessimistische en wat fa
ciei eindigende parabel die voort
durend tot nadenken stemt, be
wonderenswaardig van vormgeving
en fascinerend door de dichterlijke
eenvoud van de dialoog. Maar laat
ik daar dadelijk bijvoegen dat het
stuk onder de fijnzinnige regie van
Jane Howell een sublieme opvoering
kreeg, in een uiterst sobere, door
oude Japanse kunst geïnspireerde
stijl waarmee het ensemble van het
Royal Court Theatre, hoe modern
dat ook is ingesteld, zich feilloos
wist te identificeren. Aan die voor
treffelijke opvoering heeft het stuk
ongetwijfeld veel van zijn beklem
mende dramatische werking te dan
ken.
Ongeveer van dezelfde leeftijd als
Edward Bond was Joe Orton. die ver
leden Jaar op gewelddadige wijze de
dood vond. (Zijn .Lief zijn voor
Sloane" is destijds ook door Centrum
gespeeld). Het door hem in manus-
oript nagelaten stuk, „What the bfY-
ler saw", zou misschien nooit zijn op
gevoerd althans niet in de huidige
vorm als Orton nog had geleefd
en er nog eens over had kunnen na
denken. Want zijn bittere, ietwat
perverse humor en zijn macaber sar
casme waren toch wel van wat beter
allooi dan deze quasi-moderne klucht
der vergissingen op het afgezaagde
thema van het krankzinnigengesticht
waarin de leden van de medische staf
nog gekker zijn dan de patiënten en
tegen het einde allemaal drie-kwart
naakt door het gebouw rondrennen.
Orton heeft intussen wel een voort
zetter van zijn oorspronkelijk genre
gevonden in de nu 33-jarige Simon
Gray, die verleden jaar de aandacht
trok met zijn eerste stuk, „Wise
child", en wiens tweede stuk „Dutch
uncle", de onderscheiding genoot,
door de Royal Shakespeare Company
te "'orden opgevoerd. Dit eerbied
waardige gezelschap, met Peggy Ash-
croft en Peter Brook in de directie,
verdeelt zijn optreden tussen Londen
en Stratford-upon-Avon en zijn re
pertoire tussen Shakespeare en
eigentijdse stukken. Maar dat het op
laatstgenoemd gebied wel eens een
lelijke misgreep kan maken, is wel
duidelijk gebleken cc:r de opvoering
van „Dutch uncle; waarvan ik eind
maart de grootscheeps aangekondig
de „wereldpremière" bijwoonde.
Simon Gray streeft in zijn stukken,
evenals Orton dat deed. naar een
nogal lugubere, zwarte humor. Zijn
nieuwe blijspel gaat dan ook over
een man die. uit ziekelijk verlangen
naar een zekere criminele „status"
eerst zijn vrouw wil vergassen en
daarna, omdat het in een moeite
doorgaat, ook het enigszins achter
lijke vrouwtje van zijn buurman. De
ze would-be moordenaar, die door
allerlei kluchtig bedoelde toevallighe
den maar niet kan slagen in zijn op
zet. is psychologisch wel knap gete
kend: een man die in alle opzichten
(ook sexueel. als echtgenoot) een
mislukkeling is. een vurig bewonde
raar van de politie maar ook van
misdadigers die in de publiciteit ko
men, een geniepige en immorele leeg
loper, die al zijn falen toeschrijft
aan de „wond" die hij, volgens zijn
zeggen, tijdens de oorlog als lid van
de Londende BB zou hebben opge
lopen. Maar één goed-getekende fi
guur maakt nog geen blijspel en wat
de schrijver als handeling heeft be
dacht, is even flauw als laag-bij-de-
gronds. De titel is ook al buiten
gewoon gezocht, want „Dutch uncle"
blijkt niets met een Hollandse oom
en zelfs niet met het thema van het
stuk te maken te hebben. Het is al
leen de populaire benaming van een
politie-handgreep waarmee aan het
slot niet de would-be moordenaar
maar een echte misdadiger buiten
gevecht wordt gesteld. De regisseur
Peter Hall heeft van de opvoering
nog iets weten te maken door de na
druk te leggen op de psychische af
wijkingen van de figuren, die het
stuk bevolken. En vooral Warren
mitchell geeft een knappe vertolking
van de griezelige man. die met zijn
pogingen om twee vrouwen te ver
moorden alleen een aantal goudvis
sen om het leven brengt.
Een hoogst opmerkelijk debuut
van een jonge (in dit geval Ameri
kaanse) toneelschrijver is „The boys
in the band" van de ongeveer dertig
jarige Mart Crowley, dat elke avond
voor een stampvolle zaal in het
Windham's Theater wordt ge
speeld. Waarschijnlijk het eerste to
neelstuk, waarin alle figuren op
één na homoseksuelen zijn en die
ene uitzondering heeft toch nog een
homoseksueel verleden. Op een ver-
jaarspart ij ter ere van een hunr.er
komen al die jongemannen bij el
kaar. in een sfeer van uitbundige
vrolijkheid. Maar als Harold, de
„uitzondering", de man die bo
ven alles respectabel wil zijn,
onverwachts binnenkomt, wordt die
sfeer gespannen, de vrolijkheid
wordt krampachtig, de maskers val
len één voor één af en van achter elk
daarvan komt een kleine persoonlij
ke tragedie tevoorschijn. Die kleine
tragedies zijn niet opzienbarend, ze
vertellen niet veel nieuws over de
psychologische en sociale achter
gronden van homoseksualiteit, maar
ze zijn zo voortreffelijk onder woor
den gebracht en zo goed belichaamd
in de individuele karakters, dat ze
gezamenlijk een aangrijpend geheel
vormen.
De waarde van „The boys in the
band" ligt dan ook vooral in de bij
zonder raak uitgewerkte karakteri
sering en de levens-echtheid van de
acht jongemannen (de negende is
een domme Newyorkse pseudo-cow
boy die vrijwel geen woord te zeg
gen heeft) en in de briljante dia
loog waarmee de debuterende Mart
Crowley een talent aan de dag legt
dat hoge verwachtingen wekt. Het
stuk is meesterlijk geregisseerd door
Robert Moore, onder wiens leiding
negen jonge en nog vrijwel onbeken
de acteurs voor bijzonder slagvaar
dig en boeiend ensemble-spel zor
gen.
In het Wyndham's Theatre dus ne
gen acteurs aan het woord. Een paar
straten verder, in het Comedy Thea
tre, negen toneelschrijvers op één
avond. Dat laatste negental is sa
men verantwoordelijk voor „Mixed
doubles", een programma van heel
korte eenacters, „mini-plays", over
dat ene, onuitputtelijke thema: het
huwelijk. Tot die negen behoren ver
scheidene auteurs van wie ook in
Nederland werk is gespeeld: voorop
Harold Pinter, dan James Saunders
(„Een geur van bloemen"), Alan
Aykbourn („Slippers")John Bowen
(„BUJf zitten waar je zit"). Ieder
van hen heeft een klein huwelijks
probleempje of -incidentje bijgedra
gen, het ene komisch, het andere
ernstig. Het geheel wordt bijeenge
houden door korte monologen van
„de gezaghebbende figuren" met
wie de huwelijkspartners te maken
(kunnen) krijgen: de dominee die
het huwelijk inzegent, de dokter, de
bankier, de psychiater, de echtschei
dingsadvocaat. Alles bij elkaar een
heel gevarieerde en onderhoudende
avond.
Met een slechts zeven minuten du
rende scène toont Pinter ook hier
weer zijn uitzonderlijke kwaliteiten
i Onder de titel „Night" geeft hij een
I dialoog tussen een gelukkig getrouw
de man en vrouw van middelbare
j leeftijd, die zich door de stemming
van een mooie zomeravond laten
I verleiden tot het ophalen van hun
herinneringen aan de avond van hun
eerste ontmoeting en eerste intimi
teit. Maar .Lij" herinnert zich al
les heel anders dan ,zij" en tenslot
te rijst er twijfel of ze zich niet alle
bei vergissen en ongewild aan een
eerste ontmoeting met een andere
partner terugdenken. Een bijzonder
subtiel en sfeervol geschreven ,jni-
ni-play", typerend voor Pinters re
lativering van menselijke verhoudin
gen. met een bijna expressionistisch
gestileerde maar toch uiterst gevoe
lige dialoog waarin elk woord een
belangrijke rol vervult.
Ook John Bowen toont zich van
zijn beste kant met „Silver wedding"
een bittere eenacter over een man
die. na vijfentwintig Jaar van sullige
verdraagzaamheid in een sleurhuwe-
lifk op de avond van de zilveren
bruiloft de al die tijd opgekropte haat
tegen zijn vrouw niet langer kan in
houden. James Saunders heeft het
zich wel heel gemakkelijk gemaakt
met een schetsje van een jong paar
op de huwelijksreis. Van de overige
auteurs moet vooral David Campton
worden genoemd voor zijn ..Resting
place" (een bejaard echtpaar op
een bankje van een begraafplaats)
en ook Alan Ayckbourn voor zijn
„Countdown", een heel komisch
beeld van de wederzijds Irritatie en
verveling in een lang versleten bur
germanshuwelijk.
Het hele programma behalve de
intermezzi, wordt gespeeld door een
uitmuntend kwartet van acteurs: Vi
vien Merchant (de vrouw van Ha
rold Pinter), Nigel Stock. Andree
Melly en Oscar Quitak, die om beur
ten de echtparen vertolken en daar
bij kostelijke typeringen te zien ge
ven.
in Edward Bonds „Narrow
road" dreigt de tiran Shogo
Jack Shepherdhet bijbelklasje
i (voorgesteld door poppen) te
vermoorden. Naast hem „zende
linge" Georgina (Gillian Martell).
Tenslotte zü vermeld dat de hip
pie-musical .Jlair" nog steeds we
ken tevoren uitverkocht is. dat „Ana-
tevka" („Fiddler on the roof') zijn
duizendste voorstelling nadert en
dat de Nederlands-Weense mime
kunstenares Cilli Wang deze maand
met haar solo-programma drie we
ken lang in het Arts Theatre op
treedt. Dat Agatha Christie's „TLe
mousetrap" nog altijd maar wordt
doorgespeeld, hoeft niemand meer
te verbazen. Dit stuk, dat nu sedert
1952 dagelijks in het Ambassadors
Theatre wordt opgevoerd, behoort
langzaam tot de historische beziens
waardigheden van Londen.
(ADVERTENTIE)
|MM
■HU
doe mee
Twee op het kartonnen doosje van Prodent
tandpasta, één op het doosje van Prodent
tandenborstels. We plakken deze Prodent kopjes
op het wedstrijdformulier. Dit heeft onze
onderwijzer(es). Je kunt 't ook aanvragen bij
Prodent. Postbus 200. Amersfoort.
Inzenden vóór 15 juni a.s.
3prijzen per provincief 1000; f 750;f 250;.
In totaal stelt Prodent f 22.000.-beschikbaar.
Wie winnen?De klassen die gemiddeld per
leerling de meeste kopjes hebben ingestuurd.
Grote en kleinere klassen hebben dus gelijke
kansen. Wie mee doet. gaat akkoord met de
voorwaarden. Uitslag 16 juni 1969. De winnende
klassen krijgen al op 16 juni een telegram.
VOOR PARELWITTE TANDEN!
■MNHHNMNM
(Door D. Koekebakker)
LEIDEN Er worden op het
ogenblik in Nederland twee stuk
ken vertoond van de van afkomst
Spaanse schrijver, Fernando Ar-
rabal; het ene,, „Ceremonie voor
een vermoorde neger", door het
Zuidelijk Toneel „Globe" onder
regie van Krijn ter Braak en met
Ton Lutz In één van de hoofd
rollen; het andere, „De tuin der
lusten", door Toneelgroep „Stu
dio" onder regie van Lodewijk de
Boer. Een vorig seizoen heeft
Studio ook reeds een stuk van
Arrabal gespeeld, „De architect
en de keizer van Assyrië", even-
eens met Lutz in de hoofdrol.
Ook dat stuk trok zeer de aan
dacht.
Wie is Arrabal? Het is van belang
lets van zijn leven te weten, omdat
dit enige verklaring geeft over het
werk van deze uitzonderlijke kunste
naar.
Fernando Ara bal werd in 1932 ge
boren in Spaans Marokko als zoon
van een luitenant in het Spaanse le
ger. Toen Franco in 1936 zijn op
stand begon, werd de vader van Ar
rabal onmiddellijk gearresteerd, om
dat hij bekend stond als progressief,
ja zelfs als anarchist. Hij werd ter
dood veroordeeld en hoewel het von
nis niet werd voltrokken, heeft de
jonfg Arabal zijn vader nooit terug
gezien. Hy verdween, als zovele vy-
I anden van het regimemen denke
aan die andere grote Spaanse to-
I neelschryver. Frederico Garcia Lorca.
Arrabal werd groot gebracht door
j zyn moeder, die wars was van elke
progressiviteit en haar zoon eerbied
voor het r.k. geloof en het regi
me voorhield. Is het wonder, dat een
jongen, die opgroeide tydens de bur
geroorlog. over wiens vaders lot een
gruweiyk geheim lag en wiens moe
der een toonbeeld was van bekrom
pen autoriteit, een mens werd. die
aan spanningen bloot stond? Daar
kwam by, dat Arrabal klein en leiyk
was; zyn vrienden scholden hem uit
voor „waterhoofd": hy was boven
dien erfeiyk met t.b.c. belast.
Hy kwam in verzet, tegen zyn
moeder, tegen de kerk en tegen het
i bewind. Dat verzet uitte zich al op
heel jonge leeftyd in het schryven
van stukken. Een ervan bracht hem,
nadat hy in Madrid was gaan stu
deren. zyn kans. Hy kreeg een prys
en daarmee een beurs. In Pary6 be
studeerde hy het theaterleven. Daar
viel al gauw de aandacht op hem;
een regisseur en een uitgever werden
zyn vrienden. Twee jaar werd zyn
werk onderbroken, omdat hy wegens
zyn ziekte in een sanatorium moest
worden opgenomen. Maar men begon
zyn stukken te spelen en hy werd in
ternationaal bekend.
Wie eenmaal een stuk van Arrabal
gezien heeft, zal moeten erkennen,
dat daarin een by zonder mens aa n
het woord is; afgezien van de vraag
of men er sympathiek tegenover kan
staan. Zyn vaak gruweiyke en
schokkende beelden komen duideiyk
voort uit het domein van het onder
bewuste. Hy wordt geïnspireerd door
dromen en nachtmerries. Maar de
weergave van zyn angstdromen
gaat gepaard met een grote teder
heid, een soms onverwachte humor
en een ontwapenende speelsheid. Het
zyn niet alleen de persooniyke com
plexen van Arrabal. die tot uiting
komen. Men heeft de indruk, dat hij
de tolk is van algemeen menseiyke
complexen van deze tyd; complexen
waarvan veel mensen niet durven te
weten, die diep verborgen liggen, die
het menseiyk bestaan onhoud-
baar dreigen te maken.
Men zou Arrabal een surrealist
kunnen noemen. Zelf verzet hy zich
daartegen. Hy spreekt over zyn
kunst als „panisch theater" Men
mag daarby zowel denken aan de
wereld van de god Pan als aan pa
niek. Want het is de in paniek ver
kerende mens. die uit zyn werk naar
voren komt: de mens in verwarring.
Arrabal heeft over theater als
kunstvorm gezegd: „Het is vóór al
les een plechtigheid, een feesteiyk-
heid. die verwant is aan heiligschen
nis en aan heiligheid, aan erotiek en
mystiek, ter dood brengen en genie
ten van het leven. Ik droom van een
theater, waar humor en poëzie, ge
boeid kyken en in paniek raken, één
geheel zullen worden".
In 1967 is hy by een bezoek aan
Spanje gearresteerd wegens „beledi
ging van God en het vaderland";
hy heeft ook gezegd: ik geloof, dat
God bestaat, maar hy is een heel
andere God, dan die men my heeft
voorgesteld.
Arrabal is wel vergeleken met Je
roen Bosch. Als deze houdt hy de we
reld een spiegel voor met bizarre,
groteske, schokkende beelden. Maar
zegt hy. men moet niet het theater
de schuld geven; men moet niet een
spiegel de schuld geven. EL hy voegt
daaraan toe: ik schrijf vanuit een
inspiratie! Door een samenloop van
omstandigheden worden de twee ge
noemde stukken van Arrabal in één
week tyds in Leiden vertoond. Op 23
en 24 april speelt het Zuideiyk To
neel „Globe" in de abonnementsserie
van K. en O. „Ceremonie voor een
vermoorde neger", op 28 april komt
de Toneelgroep Studio in de serie
Modern Toneel van K. en O. samen
met het LAK met „De tuin der lus
ten". Fernando Arrabal is als kunste
naar een speciale introductie waard.
FERNANDO ARRABAL
komen. Het „beest in de kooi" staat
by voortduring midden op de scène.
In het oudere „Ceremonie voor een
vermoorde neger" is Arrabal nog veel
meer geobsedeerd dan in het boven
genoemde stuk. Oppervlakkig be
schouwd schijnt het te gaan om een,
ook al weer uiterst bizar getekende
relatie tussen twee mannen. Maar de
achtergrond ligt dieper; het is een
zoeken naar menseiyke onschuld in
een gruweiyke werkeiykheid.
Men heeft Arrabal sadisme, exhibi
tionisme. pornografie verweten. Hy
erkent: myn personages kennen geen
wetten. Hy heeft van zichzelf ver
klaard: als kind heb ik een hersen
spoeling ondergaan. Ik heb geleefd in
de verschrikkingen van de hel. Maar
ADVERT ENTIE
voorjaars-voordeel
men had hem geprovoceerd. Hy
bracht enige tyd in een donkere ker
ker door. Die weken hebben voor
hem een soort wedergeboorte bete-
i kendhy kreeg er ook de eerste
I ideeën over zyn „Tuin der lusten".
De schuld, het leven als een gevan
genis. het afpersen van bekentenis
sen, Inquisitie, dromen van onschuld,
'zyn motieven, die in het stuk voor-
Amerika:
HOUSTON TEXAS (AFPi De
215 Amerikaanse bischoppen hebben
op een congres in Houston zich een-
stemmig uitgesproken voor handha-
I ving van het celibaat voor de 60 000
I rooms-katholieke priesters in de V S.
Het besluit is genomen ondanks grote
aandrang van verscheidene kanten,
ook uit de geesteiykheid. om priesters
toe te staan in het huweiyk te tre
den.
De bisschoppen hebben voorts een i
resolutie aangenomen waarin zy zich
verzetten tege nabortus provocatus en
tegen elke poging de staatswetten in
dit opzicht te wyzigen.
Tijdelijk 2 flacons
FV>ly-Set haarversteviger
van 1(70 voor slechts 1A5
Ontdek nü hoeveel beter en
prettiger Poly-Set is. Poly-Set
- de ideale haarversteviger op
alcohol-basis - is één van de
speciale Poly Haarcosmrtica-
produkten, die geheel zijn af
gestemd op de h aarver zor
ging thuis. g
Poly-Setvoor
een soepel kapsel,
dat lang in vorm blijft. .Ejf
