ndonesië's probleem
Ier 100000 gevangenen
nauwelijks oplosbaar
BUCHENWALD na 20 jaar
i
I
l m n
ss n FaTDA--
Van onze
reisredacteur
H. Kolb
Van onze medische
medewerker
dr. J. Kater
^oen generaal Nasoetion in novem
ber 1965 zei dat het communisme
tot aan de wortel moest worden uit
geroeid, begon in Indonesië de grote
slachting: het officiële dodencijfer
staat op 55.000, doch het is aanneme
lijk, dat tussen de 300.000 en 500.000
mensen het leven hebben moeten la
ten, van wie alleen al 90.000 op het
schone eiland Bali.
De uitroeiing tot aan de wortel is
niet geslaagd. In politieke zin voor
alsnog wel, maar het vraagstuk van
75.000 tot 100.000 communisten en
veronderstelde communisten, die
thans nog gevangen zitten, is voor de
„nieuwe orde van president Soehar-
to een probleem van zeer dreigende
omvang geworden''.
Aan berechting van alle gevangenen
kan niet worden gedacht. Kolonel
Taher, hoofd van het centrale onder
zoekingsteam van de militaire politie
heeft zich wel eens laten ontvallen
dat de kosten per rechtszaak onge
veer 100.000 roepiahs zouden belopen.
En aangezien er in totaal nog slechts
een honderdtal belangrijke gevallen
gerechtelijk zijn afgehandeld, bete
kent een volledige berechting van al
le gevangenen nog een uitgave van
op zijn minst 7,5 miljard roepiahs
ruwweg toch nog altijd 75 miljoen
gulden.
Een menswaardige en snelle oplos
sing van het probleem der gevange
nen is echter in allerlei opzichten
noodzakelijk. Het gaat tenslotte niet
alleen om de gevangenen zelf, maar
ook om hun gezinnen. Verder doet de
kwestie ernstig afbreuk aan het juist
met zoveel moeite herziene beeld van
Indonesië als rechtsstaat.
c
ri
iM
«t/ neraal Soeharto heeft openlijk toege
geven, dat de communistische gedeti-
rden een probleem van steeds grotere
t iale en economische omvang gaan
njjjjj men. Zij kosten het land veel geld,
s al krijgen zij per dag niet meer dan
tien tot twintig roepiahs eten. Hun
indelijke onvermijdelijke terugplaat-
naar de maatschappij presenteert
een netelige kwestie op zichzelf, om-
het merendeel door zijn oude omge-
g is uitgestoten en zich eigenlijk in de
angenis nog maar het veiligst voelt.
I binnenlandse politieke overwegingen kan de
|ring uiteraard deze mensen niet zonder
r loslaten dat moet geleidelijk gebeuren
zorgvuldig opgesteld programma van
taitie en vestiging in andere delen van
ië.
I dit programma wordt wel gesproken <on-
•indere met het ontwikkelingsfonds van de
1 Naties imaar van nauwkeurig omschreven
peten is nog geen sprake. En het blijft voor-
f een raadsel hoe de Indonesische regering
ÉeHjke opgaven wil volbrengen, wanneer by-
Fbeeld in de Tjipinang-gevangenis te Djakar-
|lwaar overwegend criminelen verblijven) nog
5 geld is om een eenvoudige volleybal te
en. Laat staan om materiaal aan te schaffen,
mee in de houtbewerkingsafdeling, de tex-
tabriek en de metaaldraaierij een enigszins
rolle bezigheid aan de gestraften kan worden
rhaft.
he categorieën
[politieke gevangenen zijn onderverdeeld in
P categorieën:
Np A omvat omstreeks 15.000 vooraanstaande
froMc met haar baby m vrouwengevan-
N in de Indonesische hoofdstad.
kaderleden van de communistische partij. Het
honderdtal rechtszaken dat tot nu toe werd afge
werkt werd tegen vertegenwoordigers uit deze
groep aangespannen zestig kregen de dood
straf. Overigens had de P.K.I. in haar glorietijd
300.000 kaderleden, van wie het merendeel nooit
kon worden gegrepen.
Groep B telt 20.000 man: leidende figuren,
voornamelijk uit plaatselijke en centrale massa -
organisaties, die duidelijk in connectie stonden
tot de communistische beweging.
Groep C is de omvangrijkste en bestaat uit al
degenen die destijds, veelal op uiterst vage aan
wijzingen van soms twijfelachtig allooi, voor alle
zekerheid maar werden opgesloten.
De huisvesting in de 335 strafinstituten, die Indo
nesië telt, (de meeste op Java) is zeer verschil
lend. Soms verblijven de verdachten in min of
meer bewaakte dessa's, soms ook in oude lood
sen van vroegere ondernemingen of in gevorder
de scholen Oud-ministers hebben in Bandoeng
villa's ter beschikking gekregen.
In de Salemba-gevangenis van Djakarta (vroe
ger Struiswijk genaamd) huizen ruim 1900 poli
tieke gevangenen onder militair toezicht binnen
een complex dat voor niet meer dan 800 mensen
plaats biedit. In Tjipinang daarentegen is plaats
voor 2536 gestraften, terwijl de huidige bezetting
bijna 800 is.
Weinig zachtzinnig
'Over de behandeling van de politieke gedeti
neerden kunnen weinig illusies bestaan. Het is
beter geworden in het laatste jaar, dat wel. Vol
gens kerkelijke waarnemers komen er minder
gevallen van opzettelijk sadisme voor dan in de
jaren tussen 1966 en 1968, toen op gezag van lo
cale bewindhebbers met tamelijk losse hand
executies werden uitgevoerd. Niettemin wordt
naar het heet weinig zachtzinnig te werk gegaan.
En in Djember (oost-Java) heeft een fanatieke
Islamitische jeugdorganisatie een paar maanden
geleden kans gezien een aantal gevangenen om
te brengen nadat de kampcommandant was ge
prest de aan zijn zorgen toevertrouwde ongeluk-
kigen mee te geven.
Tegenwoordig worden de gevangenen dikwijls
als goedkope arbeidskrachten verhuurd. Ze bren
gen dan vijf tot tien roepiahs per dag op het hu
ren vain een karbouw kost meer) en de revenuen
verdwijnen naar Indonesische trant want de be
wakers moeten het zelf ook doen met een uiterst
karig loontje.
Gemiddeld verdient zon opzichter minder dan
600 roepiahs per maand in een gewone gevange
nis, waar de gevangenen voor ongeveer 40
roepiahs eten krijgen. Per maand beloopt dat al
meer dan het. dubbele van het inkomen der oi-
piers.
Te langzaam
A Koesnoen, directeur-generaal van het Indone
sische gevangeniswezen bekent zuchtend,.De
beginselen van een rechtsstaat worden hier wel
toegepast, maar veel te langzaam. Als het zo
doorgaat duurt het allemaal veel te lang. Het
moet sneller, maar niemand weet hoe. Indonesië
kan zich als rechtsstaat nog niet ontplooien."
En luitenant-kolonel van de luchtmacht Heroe
Amodjo, tot levenslang veroordeeld wegens zijn
hoogst belangrijke aandeel in de communistische
coup. zegt in de Tjiponang-gevangenis: „Voor
dat ik hier kwam, was mijn behandeling niet be
paald menselijk te noemen: tijdens het vooron
derzoek zo min als tijdens het proces. We werden
een uur per dag gelucht."
Hebt u onder pressie verklaringen afgelegd?
Antwoord: „Dat lijkt me wel duidelijk
Heroe Amodjo heeft nu een cel alleen, met een
soort voortuintje van enkele vierkante meters.
Hij wordt behandeld zoals elke andere gevange
ne. HU wenst verder niet te praten over vroeger,
maar zegt alleen: „Er moet wat gedaan worden
voor al die mensen die volkomen onschuldig on
der verdenking van communistische sympa
thieën. zün opgesloten."
President Soeharto beseft zeer wel, dat er in zijn
land nog steeds een grote, zU het niet meer ge
bundelde communistische onderstroom is. Het
sociale protest van de bevolking moet met meer
worden opgevangen dan met de belofte van een
betere toekomst over vyf jaar. teneinde de com
munisten niet opnieuw de kans te bieden
In de haart
Een voortzetting van de uitzichtloze strafoefe
ning speelt de communisten evenzeer in de kaart
als een uitsluitend op ideale en niet op praktische
Mannen met verbitterde gezichten in een
gevangenis in Djakarta.
beginselen gegrondvest mededogen met de
slachtoffers.
Moed puttend uit een geslaagde proef met 60.000
Chinezen in de Kapoeasdelta op Borneo, wordt
nu gesproken over Ceram als een geschikt eiland
waar de communistische verdachten opnieuw
kunnen beginnen.
Want zoals gezegd: aan berechting valt niet te
denken, nog afgezien van het feit dat er niet ge
noeg rechters, officieren van justitie en verdedi
gers zouden zUn om de dan losbrekende vloed
van ellende in te dammen binnen de beginselen,
die een rechtsstaat nu eenmaal moet verdedigen.
Bij de uitgeverij Van Loghem Slaterus in Arnhem verscheen onlangs een boek van
de psychiater dr. A. J. W. Kaas: „Buchenwald, conclusies na 20 jaar".
Mét prof. L. de Jong. die een „woord vooraf" in dit boek schreef, is men dadelijk ge
neigd om zich af te vragen: „weer een boek over de Duitse concentratiekampen?"
En dat meer dan 20 jaar nadat de overlevenden eruit werden bevrijd en deze onmen
selijke instellingen voorgoed buiten werking werden gesteld.
t
S JYv L Vs
De kwalUke gevolgen voor hen, die de concentra
tiekampen overleefden, zowel de lichamelijke als
vooral ook de geestelijke gevolgen, zyn in de loop
der jaren onderwerp geweest van veel studie en
wetenschappelijke discussie en hebben aan de
medische wetenschap het beeld der bU elkaar be
horende verschijnselen toegevoegd, dat wel het
„concentratiekamp-syndroom" wordt genoemd.
Daarover is een grote stroom literatuur versche
nen en werden reeds tal van congressen gehou
den die nog door vele andere zullen worden ge
volgd. Ook hebben artsen reeds hun eigen con
centratiekamp-belevenissen te boek gesteld «on
der andere als proefschrift, door dr Cohen)
waarin zU ook de psychische invloeden ervan ver
melden.
Het bUzondere van deze nieuwe monografie is
nu dat zU door een psychiater is geschreven, ge
traind in het zorgvuldig observeren van gevoels-
reacties en gedragspatronen by zichzelf en by
anderen. Blykbaar is het nu pas mogelyk om het
geheim van zyn eigen indrukken, ervaringen en
reacties prys te geven, gezuiverd en gelouterd ge
durende de jaren na zyn bevrUding.
.Behalve het feitelyke relaas van zyn weder
waardigheden. die in hun zakelUke nuchterheid
duidelijk-opzettelyk buiten de gevoelssfeer wor
den gehouden, zyn juist de analytische beschou
wingen ten opzichte van zyn eigen gedrag en
reacties, zowel als van zyn medekampbewoners,
in dit boek waardevol.
Vreemd
Dr. Kaas heeft zUn beschouwingen over de
kern van zyn boek. Buchenwald, in fasen inge
deeld. Voordat hy in dit concentratiekamp be
landde. „passeerde" hy achtereenvolgens het
Huis van Bewaring in Amsterdam. Westerbork,
Scheveningen en Weimar, waar hy de verschil
lende stadia doormaakte, die hem reeds de eerste
psychische traumate toebrachten. Later reali
seerde hy zich dat hy in het Huis van Bewaring
„verwend" was. En ook Westerbork bracht nog
niet „de machtige vijanden van ieder die gevan
gen kwam te zitten: de eenzaamheid en de verve
ling".
Kleine mishandelingen bleven hem te lang bU eri
werden nog als een werkelUke bedreiging gezien.
Hy kon een gedachte niet meer helder uitwer
ken en haar ook niet tydig van zich afzetten. BU-
zonder duidelyk schetst dr. Kaas de ont-persoon-
lyking die zowel het gevolg van het leven in een
concentratiekamp was. als tegelykertyd een on
ontbeerlijke voorwaarde om zich staande te kun
nen houden.
Het duurt een geruime tyd voordat hfj zich zo
danig had leren omschakelen en aanpassen, dat
men zich in deze andere wereld kon staande hou
den. De eerste tyd was hy ook veel te kwetsbaar,
leed teveel aan depressieve restgevoelens, moest
ook wennen aan de totale anonimiteit van de
kampbewoners.
„Een onoverzienbare massa gevangenen was aan
zichzelf overgelaten en leidde een schUnleven on
der de druk van een paar geüniformeerden, die
zo machtig waren, dat *U zich nauwelyks be
hoefden te vertonen".
„Muselmanner," zyn onvergeiykbaar in hun tra
giek en observatie.
Haarscherp ontleed
De wyze waarop de SS de behandeling van de zie
ken regelde wordt door dr. Kaas haarscherp ont
leed, waarbij zijn inschakeling als arts in de vier
de fase van zijn verblijf hem alle feitenmateriaal
heeft verschaft. Daarna kwamen de allerlaatste
fasen, waarin hij genoodzaakt was dingen te doen,
hij schrijft zelf, dat Iedere gevangene leerde zijn
emoties te verdringen, omdat zij een enorm ge
vaar betekenden en dat daardoor een nivellering
van het gehele emotionele leven ontstond. Zon
der deze zou een depressie zijn ontstaan die tot
zelfvernietiging leidde.
▼▼▼▼▼▼▼TT
Er bestaan ook in deze tyd nog concentratiekam
pen. waarschyniyk veel meer dan de meesten
onzer vermoeden. Ook over het leven dat de ge
vangenen daar heden- ten-dage, en al vele jaren
voorheen leiden, zyn slechts vage gegevens be
kend, ook niet die. waarin deze kampen verschil
len van de Duitse. Maar er wonen in ons mid
den en in vele andere landen, ettelijke tiendui
zenden mensen, die hetzij in hun prilste jeugd of
daarna, in een concentratiekamp gevangen heb
ben gezeten.
Omdat die tyd zo ver achter ons ligt en de mees
ten der voormalige gevangenen (schijnbaar) ge
woon aan het maatschappelyke leven deelnemen
en er werken, is het byna vanzelfsprekend, dat
hun achtergrond voor de grote massa vervaagd
en vaak onbekend is.
Zo zy al „vreemd" lyken, problemen in hun werk
kring veroorzaken, of in hun naaste omgeving,
wordt het hoe langer hoe moeiiyker hun gedra
gingen terug te voeren op hun concentratiekamp
belevenissen. Ook al omdat zy dikwyls op een ge
heel andere plek wonen, waar hun levensgeschie
denis onbekend is. En mede omdat velen hunner
weer een zekere economische welstand hebben
verworven, die sterk verschilt van wat men zou
verwachten van iemand, die nog steeds worstelt
met onuitwisbare ervaringen.
Le ven in angst
Ziekte betekende voor iedere eenzame een spoe
dige dood. Alle gevangenen kregen tenge
volge van hun eenzaamheid reactief-depressieve
stemmingen. En wanneer zy niet door vrienden
daar uit werden gehaald, werden deze depressies
steeds gevaarlyker. De angst voor ieder uniform
ontstond en verdween nimmer weer, het zelfver
trouwen nam steeds meer af en maakte plaats
voor angst, het zich-bedreigd-voelen.
Telkens vergelykt dr Kaas zyn bevindingen met
die van andere auteurs over dit onderwerp, waar
onder het boek van E. Kogon: Der SS-Staat. En
vooral dat van een andere psychiater, dr B. Bet-
telheim: The informed heart, dat al in vierde
druk is verschenen. Het was heel moeilyk de con-
tra-spionage. der „Abwehr" te doorgronden, die
blykens dit boek onvermoed meer macht bezat
ten opzichte der kampleiding, dan andere auteurs
hebben duidelyk gemaakt
In zyn derde fase ontbrak ieder gevoel van ge
borgenheid en werd ook het gevoel van een
zaamheid steeds intenser. In dat stadium was hy
in staat om de „Neuzugange," de nieuw-aangeko-
menen, te analyseren. ZUn beschouwingen over
de oorzaken waardoor vele kampbewoners de
tot een zekere dood gedoemden werden, de
▲AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
Dit alles resulteerde ln een drietal gevoelens:
dat van schuld, van rancune en van teleurstelling,
die deels in het verborgene zyn biyven bestaan.
Juist in deze laatste hoofdstukken spreekt de
psychiater het sterkst, waardoor dit boek zich van
vele andere over dit onderwerp onderscheidt
Juist nu een nieuwe regeling voor by stand aan
ex-kampbewoners, die na al deze Jaren nog aan
de gevolgen van de gevangenschap ïyden, is ge
troffen, leert het boek van dr. Kaas ons nog eens,
dat zy daar meer dan recht op hebben. HU heeft
in enkele aanhangsels een reeks literatuur en an
dere gegevens vermeld die van veel nut zyn. Dat
er een aantal typisch psychiatrische begrippen in
zyn tekst staan, die by de lezers misschien wat
moeiiykheden kunnen veroorzaken, doet nauwe
lijks afbreuk aan de belangrijke inzichten die dit
boek verschaft.
Weekeindbijlage Leidsch Dagblad
LDEXTR ALDEXTR ALDEXTR ALDEXTR ALD
EXTRALDEXTRALDEXTRALDEXTRALDEX
LDEXTRALDEXTRALDEXTRALDEXTRALD
EXTR A T .ngVTRAT.nRXTR A T .DF.XTRALDEX
LDEX PIf«IA A TRALD
EXTRfcl/ LA I llMlLDEX
LDEX'lKALUü.AiKALUr.AinrtijiJEAi'RALD
EXTRALDEXTRALDEXTRALDEXTRALDEX
LDEXTRALDEXTRALDEXTRALDEXTRALD
EXTRALDEXTRALDEXTRALDEXTRALDEX
LDEXTRALDEXTRALDEXTRALDEXTRALD
Zaterdag 8 maart 1969
