-BOM VOOR „DE KLEINE MAN"
Voor
hetzelfde
geld
CAFÉ CRÈME
CONTROLE IS
ONMOGELIJK
1.75
elieim
rookt u
20 geurige Café Crème
sigaartjes.
jOOR TOEPASSING LASERSTRAAL DREIGT
ÏON-PROLIFERATIE BASIS TE VERLIEZEN
Osim vertrokken Eddy Mercks
naar Joego-Slavië ongenaakbaar
ving van
Agnes Geene
geannuleerd
HENRI WINTERMANS
[JDAG 7 MAART 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 17
(Van een onzer redacteuren)
(SIDEN Er doemen mogelijkheden op, dat de waterstof-
j liet krachtigste explosieve wapen dat tot dusver is ont-
(seld, binnen zienbare tijd binnen het bereik komt van vrij-
alle mogendheden met een redelijk technologisch potentieel,
indien zou de produktie niet meer afhankelijk worden van
ontroleerbare toegang tot uraniumvoorraden en geen enor-
labriekscomplexen en grote economische offers vergen. Ge-
I van een en ander zou zijn, dat de controle op de aanmaak
I deze wapens vrijwel onmogelijk wordt en dat de nage-
jefde „non"-proliferatie" niet meer dan een illusie is.
ontwikkeling naar een H-bom-voor-Jan-en-Allcman
1st op de mogelijke vervanging van een conventionele
kn als ontstekingsmechanisme voor een H-bom door de toe-
üng van laser-stralen.
srika heeft onlangs bepaalde
iekingen op dit gebied tot
iified research" verklaard, dat
;gen tot strikt staatsgeheim
.nneer zij in de particuliere
worden verricht. Daaruit kan
•n geconcludeerd, dat men in
een technische doorbraak
lenlijkt heeft op dit gebied of
ergelijke doorbraak op korte
Jn voorziet.
itenscliappelijk-technologisch on-
;/ieJek op dit terrein wordt echter
'buiten Amerika uitgevoerd, voor
-q r bekend o.a. in Duitsland en
'"Mand. Hoewel die onderzoekin-
op vreedzame toepassingen van
iserstraal zijn gericht, staan de
i - tueel te publiceren resultaten
1 open voor misbruik ten behoe-
}5 In een nieuwe H-bomprocédeé.
Splitsing
Slaghoedje
i conventionele atoombom, de A-
9A berust op het principe van een
remde kettingreactie waarbij
(toomkernen van zware elemen-
fbepaalde vormen van natuurlijk
lum en van kunstmatig pluto-
1) splitsen. Daarbij komt een
jne hoeveelheid energie in de
jj van hitte en radioactieve stra- j
Z vrij in een zeer korte tijd.
It procédé voor de vervaardi-
Nvan de splijtstof 'een bepaalde
A iop van uranium die in slechts
beperkte mate in natuur -
iranium voorkomt» is bijzonder
/ikkeld en kostbaar, terwijl het
jigde uranium-erts ook niet bin-
ieders bereik is. Daardoor was
ankelijk het gevaar voor een
i 'breidelde en oncontroleer-
uitbreiding van het aantal
bom-mogendheden niet zo groot.
Fusie
Jkele jaren na het einde van de j
ide wereldoorlog, op 31 januari
deelde de toenmalige president
de Ver. Staten Truman mee,
iAmerika een nog veel krachti-
iwapen zou gaan ontwikkelen, de
Ir.aamde waterstofbom of H-bom
lel naar aanleiding van inlichtin-
j dat Rusland «via het verraad
J Klaus Puchs in bezit gekomen
de A-bom i dit superwapen op I
iel had staan. Deze H-bom zou
kracht niet ontlenen aan split-
van zware atoomkernen maar
samensmelting of fusie van
be kernen, in het bijzonder van
erstof en zijn isotopen deuterium
jritium.
eze „brandstof" voor de super-
5 overal aanwezig en
r iedere mogendheid eenvoudig
f§ oncontroleerbaar te winnen. Bij
I fusieproces komt een nog veel
lere hoeveelheid energie vrij dan
kernsplitsing.
iettemin was het gevaar voor een
11e verspreiding van dit nieuwe
rt kernwapen niet groot, omdat
fusie-proces in de H-bom slechts
er zeer extreme omstandigheden
I i materie-concentratie en tempe
ls jut in gang kon worden gezet tot
super-snelle kettingreactie Er
'en o.m. temperaturen van vele
joenen graden voor nodig.
Een naaldscherpe laserstraal
yrboort een stalen plaativaar-
de vonken in alle richtingen
gschieten.
Tot dusver is de benodigde hitte
voor de ontsteking van een hanteer
bare H-bom slechts te bereiken ge
weest door een conventionele A-bom
als slaghoedje te gebruiken. Slechts
de A-bom maakte een H-bom moge
lijk.
De beperkte mogelijkheden tot het
verkrijgen van voldoende hoeveelhe
den uranium-erts en de kostbaarheid
en omvang van de installaties om uit
dat erts de benodigde zeldzame iso
toop uranium-235 te winnen, waren
de beste garanties tegen ongeremde
verspreiding van A en H-bom beide.
Zelfs een vrij simpele sp'ionage-aoti-
viteit zou iedere poging tot het ver
vaardigen van kernwapens aan het
licht brengen.
Een dergelijke controle wordt al
iets moeilijker, wanneer de installa
ties voor het winnen van uranium-
235 uit natuurlijk erts volgens een
eenvoudiger en goedkoper procédé
zou kunnen geschieden dan het os-
mose-procédé, dat tot dusver in
zwang is en enorme fabriekscomple
xen en grote hoeveelheden energie
vergt.
Ultracentrifuge
D
Juist met het oog op het risico dat
een effectieve controle door de ont
wikkeling van eenvoudiger me
thoden voor de winning van splijt
stof moeilijker zou worden, heeft
Amerika er indertijd toe besloten,
het inderdaad zeer aantrekkelijke
ultra-centrifigue-procédé zoals dat
o.a. door d e Leids-Amsterdamse
hoogleraar prof. dr. J. Kistemaker
werd ontwikkeld, tot „classified re
search" te verklaren in de National
Security Act. Dit heeft niet verhin
derd, dat de methode elders (o.m. in j
Nederland. Duitsland en Engeland
verder werd ontwikkeld tot een sta
dium, waarin thans ontwerpen wor
den gemaakt voor een proeffabriek
Overigens moet men hierbij be
denken, dat het de fysici en technici
ook bij de ontwikkeling van dit pro
cédé ging om het goedkoper en een
Niettemin zijn er (o.a. door
MHD Research Inc. in New Port
Beach in Californië, in het C'ulham-
laboratorium van de kernenergie
organisatie van Engeland, in het
Central Electricity Laboratory in
Leatherhead in Engeland en in de
Technische Hochschule Sm München.
West-Duitsland) aanzienlijke vor
deringen geboekt in het overwinnen
van deze technische moeilijkheden.
Zo zfjn er mogelijkheden de van
nature reeds geconcentreerde laser
straal verder te concentreren en de
volle energieproduktie op één punt
samen te brengen. Een combinatie
van dergelijke stralingen kan een
extreem hoge temperatuur teweeg
brengen.
Doorbraak?
Vanzelfsprekend blijft met dit
alles het probleem bestaan, een in
gewikkelde laser -apparatuur als
ontstekingsmechanisme zodanig te
verkleinen, dat het bruikbaar blijft
voor een H-bom De ontwikkeling
van de microtechnieken, mede dank
zij de ruimtevaart staat er echter
borg voor, dat ook deze moeilijkhe
den binnen afzienbare tijd opgelost
kunnen warden.
De situatie is thans zo, dat de
theoretische mogelijkheden aanwezig
zijn, een laser-ontsteking voor een
H-bom te vervaardigen, en dat het
alleen nog maar gaat om de over
winning van technische hindernissen,
alvorens dit nieuwe slaghoedje voor
het meest krachtige explosieve wa
pen is geboren Dat kan tien jaar
duren, maar ook slechts één jaar.
De Amerikaanse stap, om onder
zoek op dit gebied tot geheim te
verklaren, wijst er op dat de op
lossing in zicht is.
Ontstellende cijfers
Het is misschien niet ondienstig,
met een paar cijfers de betekenis
van deze zorgwekkende ontwik
keling te onderstrepen.
In de tweede wereldoorlog was de
krachtigste bom voor de atoombom
men op Japan) de ..blockbuster* dfr
Amerikanen op Duitsland wier
pen en die de kracht had van 10 ton
TNT. hel krachtigste chemische
explosiemiddel De eerste atoom
bom op Japan had een kracht van
20.000 ton TNT Sindsdien zijn krach
tiger A-bommen ontworpen en be
groef d. waarna de waterstof
bom kwam die Rusland in
zijn krachtigste vorm heeft la
ten ontploffen in de herfst van 1961
boven Nova-Zembla: een explosieve
kracht van 60.000.000 ton TNT, zes
miljoen maal sterker dan de „bloei»»
buster" van de Amerikanen.
In de gehele wereld zijn than»
naar schatting zoveel kernwapene
opgeslagen dat in een eventueel ko
mend wereldconflict iedere dag
de totale explosieve kracht van allo
bommen, die in de tweede wereld
oorlog gebruikt zijn, uitgewor
pen zou kunnen worden gedurende-*
ruim 350 jaar.
Iedere dag de verwoesting van dg
tweede wereldoorlog gedurende drie
ëneenhalve eeuw. dat is een tijdperk
vanaf halverwege de tachtigjarige
oorlog tot vandaag toe
Deze wapenmacht ligt nu opgesla
gen bij slechts enkele mogendheden
voornamelijk Rusland en Amerika,
daarnaast in geringe mate bij Ch^
na, Engeland en Frankrijk.
Wanneer de H-bom binnen bereik van
alle landen komt, dank zij 'n eenvou
dig procédé «de benodigde water
stofisotopen deuterium en tritium
zfjn heel eenvoudig te winnen en een
laser-ontsteking zou te vervaardigen
zijn in een klein oncontroleerbaar
fabriekscomplex) dan is de moge
lijkheid niet uitgesloten, dat de
kernwapenvoorraad over enkele de
cennia over de gehele wereld ver
spreid is en een zodanige omvang
heeft, dat iedere dag de verwoesting
van de tweede wereldoorlog kan
worden aangericht over een periode
van duizenden jaren
De „nonproliferatie" van dit mo
ment berust op grondslagen, die
binnenkort verouderd zijn!
Laser-techniek
Thans lijken echter veel gevaarlij
ker ontwikkelingen plaats te vinden,
doordat de waterstofbom vervaar-
ligd zou kunnen worden zonder de
onventionele en enigszins con-
•oleerbare A-bom als slaghoedje.
Voor de ontsteking van de H-
voudiger verkrijgen van splijt
stof voor vreedzame doeleinden
zoals energievoorziening en weten
schappelijke en industriële toepas
singen. Wanneer het procédé bruik
baar blijkt, kan het desalniettemin
even goed voor bewapeningsdoel
einden worden misbruikt.
De ultra-centrifuge maakt in
de naaste toekomst de vervaardi
ging van splijtstof uit natuurlijk erts
wel makkelijker maar vergt toch
nog een groot technologisch poten
tieel en bovenal toegang tot in gro
te lijn controleerbare bronnen van
uraniumerts, zodat controle op kern
bewapening redelijk mogelijk blijft.
bom is in de eerste plaats een enorm
hoge temperatuur nodig, in de orde
van honderden miljoenen graden,
waartoe een hoeveelheid compacte
materie moet worden verhit. De
omvang van deze hoeveelheid kan
zeer klein zijn.
Er schijnen thans mogelijkheden te
bestaan, de benodigde temperaturen
te bereiken door toepassing van de
laser-straal.
Laser is een afkorting van Light
Amplification bij Stimulated Emis
sion of Radiation. Zonder in tech
nische details te treden vermelden
wij slechts dat laser-stralen uit zeer
nauwkeurig monochromatisch licht
(dus uitsluitend licht van één be
paalde golflengte) bestaan. Zij kun
nen door technische ingrepen enorm
r worden versterkt en door hun mono-
chromatisch karakter verspreiden
zij zich niet zoals andere lichtbun
dels. De volledige energie kan der
halve op een zeer klein punt gecon
centreerd blijven. Sterke magneti
sche velden kunnen bovendien de
voortdurend groeiende energie van
deze straling als het ware „vasthou
den" tot wegvallen van het magne
tisch veld de totaal opgebouw
de energie in een onvoorstelbaar
kleine fractie van een seconde langs
een zeer fijne straal loslaat. Daar
door kunnen zeer hoge temperatu
ren worden opgewekt in bestraald
materiaal.
Technisch betrekkelijk eenvoudige
laserstralen zijn in staat dikke staal
platen met ragfijnen gaatjes te door
boren en ook op ander terrein zijn
praktische toepassingen van een
grote energiebundeling in een niet-
divergerende straal gevonden. Zo
denkt men over communicatie-ver
bindingen in het heelal over miljoe
nen kilometers via laserstralen, die
zeer nauwkeurig kunnen worden ge
richt en vrijwel zonder energiever
lies onvoorstelbaar grote afstanden
kunnen overbruggen. Op oorlogsge
bied is al gedacht aan de toepassing
van de laser als „dodende straal",
ADVERTENTIE
Wordt dit binnenkort het re
sultaat van huisvlijt voor de I
kleine man"? De foto toont de
explosie van de eerste waterstof- j
bom temidden van een proef vloot
bij het Pacificeiland Eniwetok.
een geliefd object van science fic
tion sinds onheugelijke tijden.
Onderzoek
De uitzonderlijk grote, door mani
puleren met magneetvelden sterk
vergrootbare energieconcentratie in
een laser-straal leidt tot de mogelijk- I
heid, voor heel korte tijd, b.v. de
voor H-bomonststeking miljardste j
seconde, zeer hoge temperaturen op
te wekken in een kleine hoeveelheid
materie.
Ongelukkigerwijs betekent verho-
ging van de temperatuur sterkere
agitatie van de materiedeeltjes,
waardoor de materie uitzet en min-
der dicht wordt. Ook andere techni-
sche problemen maken het moeilijk,
de potentiële mogelijkheden tot het
opwekken van extreem hoge tempe
raturen bij de benodigde ionen-dicht
heid te verwezenlijken.
RTTWnT. (ANPi Mo wHn txue«ri<>
ZWOLLE «ANP' Ivica Osim is
niet meer in Zwolle. De Joegosla
vische sterspeler die eind vorig jaar
door Zwolse Boys werd aangekocht,
is donderdag samen met voetbalma
kelaar-journalist Branco Perovano-
vic op het vliegtuig naar ztfn ge
boorteland gestapt en zal pas begin
volgende week beslissen of hij wel
dan niet naar de Overijsselse hoofd
stad zal terugkeren. De reden van
het vertrek van Osim is, dat de
Zwolse tweede divisieclub niet meer
aan zijn verplichtingen jegens de
Joegoslaaf kon voldoen. In Zwolle
echter stelt men alles in het werk
om Osim voor dit seizoen nog te be
houden. Vooral Cees Schoonder-
woerd, die maandag zijn functie als
manager van Zwolse Boys neerlegde
maar de zaken rondom Osim zelf in
de hand wil houden, zoekt wegen die
kunnen leiden tot de terugkeer van
Osim, die zelf heeft verklaard wel
bij de Boys te willen blijven spelen
Begin volgende week zal Zwolse
Boys Osim telegrafisch mededelen
of de verplichtingen alsnog kunnen
worden nagekomen. Indien dit het
geval is, zal Osim zondag 16 maart
in de derby tegen PEC weer van de
partij zijn.
Honkbal Hideo Iijima, met 10,1
seconde Japans recordhouder op de
100 meter hardlopen heeft de duur
ste benen van Japan. Een honkbal-
club in Tokio, waarvoor de 26-jarige
Iijima uitkomt, heeft de benen van
zijn snelste honkloper verzekerd voor
50 miljoen yen ofwel een hall mil
joen gulden.
BUNOL «ANP» Na zijn tweede
plaatsen in de beide eerste ritten en
zijn overwinning in de derde étappe
heeft de Belg Eddy Merckx gisteren
ook de vierde étappe van de Ronde
van de Levant op zijn naam geschre
ven, waardoor hij uiteraard in het
bezit bleef van de gele leiderstrui.
Merckx legde het 167 km lange tra
ject van Cullera naar Bunol af in 5
uur 10 minuten en 8 seconden De
Spanjaarden Mascaro, Manzaneque,
Granell en Lopez Rodriguez eindig
den in deze volgorde in dezelfde tijd
als de Belg op de tweede, derde,
vierde en vijfde plaats. In de alge
mene rangschikking bezet Lopez
Rodriquez achter Merckx de tweede
plaats
HAARLEM «ANPi De bonds-
trainingscommissie van de Neder
landse Badmintonbond heeft beslo
ten de inschrijving van Agnes Geene
voor de All Engeland-kamploen-
schappen, die van 19 t/m 22 maart
worden gehouden, in te trekken. De
reden van dit besluit is dat de bonds-
trainingscommissie vindt dat Agnes
Geene in de open kampioenschap
pen van West-Duitsland in het en
kelspel een zeer slechte conditie de
monstreerde en in de dubbelspelen
haar partners ten zeerste dupeerde
door gebrek aan enig moreel. De
goede naam van het Nederlandse
badminton is daardoor in diskrediet
gebracht, aldus de commissie*
(ware grootte
Fijne geselecteerde tabak, verwerkt tot
slanke, gave, geurige sigaartjes.
Café Crème, van Henri Wintermans.
Twintig van die geurige sigaartjes gaan ef
in een elegant aanbied-blikje.
't Is maar hoe u uw rook-geld besteden wilt..
*20 voor
