Ook Nederland heeft zijn
SCHWARZWALD
RIJSSEN
Nog te
weinig bekend
in liet
vriendelijke
KOOP NU AL
UW CAMPING.
ARTIKELEN
MET GROTE
KORTINGEN
TOERISTISCHE BIJLAGE LEID6CH DAGBLAD
WOENSDAG 22 JANUARI 1969. PAGINA
ADVERTENTIE
(OP RESERVEER)
CAMPING SPORTHUIS
LANGE MARE 104 TEL. 23827
LEIDEN
gemeester Knottenbelt onschatbare diensten aan
de gemeenschap bewezen. Een rustieke bank in
een der prachtige lanen met hoge sparren tenen
de dank van Ryssen.
Bij de aanleg van het bos had de burgemeester
de tijd mee. In de jaren van de eerste wereld
oorlog was heel Rijssen vrijwel zonder werk. De
ruggegraat van het stadje was (en is) de jutefa-
briek van de NV Ter Horst en Co. De onbe
werkte jute komt uit -Pakistan. Vanwege de oor-
log stond in de jaren 1914'18 de aanvoer stop.
De arbeiders werden ingezet bij de beplanting
van een groot gebied rond Rijssen. Hele bossen
werden aangeplant, schitterende oprijlanen wer
den aangelegd, de kuilen ontstaan door leemaf-
graving werden omgetoverd tot rustieke vijvers.
Fraaie sparren, denaren en loofhout werden ge-
groepeerd op een wijze, dat in de ogen van de
heer Knottenbelt, het Duitse Schwarzwald werd
nagebootst. Dat is hem schitterend gelukt.
Hotel en zomerhuisjes
De NV bouwde een aantal bijzonder aantrekkelij
ke zomerhuisjes, enigszins in Zwitserse stijl, on
der architectuur van de heer Kortlang uit Er-
melo. Met de verhuur van de huisjes ging het
goed. Uitreismogelijkheden waren in de oorlogs
jaren niet aanwezig en de fraaie landhuisjes wa
ren zeer gewild. Ook bouwde de NV een hotel:
op de Rysserberg, gelegen in het hart van het
Hollands Schwarzwald. Ook daar zagen pre
sident-commissaris en aandeelhouders winst. Het
hotel werd verhuurd. Het werd vooral de eerste
jaren een debacle. Het exterieur (fraai rieten
dak) was stijlvol, aan het interieur ontbrak de
noodzakelijke accommodatie. In november 1930
trof de NV een ramp. Hotel Rysserberg brandde
tot aan de grond af. Een ramp, omdat het veel te
laag was verzekerd. De assurantiepenningen wa
ren onvoldoende voor herbouw. Omdat de NV in
haar totaliteit weinig (geen) vruchten had af
geworpen, waren de aandeelhouders kopschuw
geworden. Men besloot het terrein waarop het
hotel had gestaan te verkopen. De heer Hofstee
Het prachtige bosbad „De Koerbelt" met
uitgestrekte ligweiden.
Wie het Schwarzwald heeft ontdekt, door zijn ruige bossen heeft gezworven, de sfeer van
dit mooie deel van Duitsland heeft geproefd en genoten heeft van de idyllische bekoring
welke er van de Schwarzwald-dorpen uitgaat, zou ook een een bezoek moeten brengen
aan Hollands Schwarzwald, in de oorlogsjaren 1914-1918 gecreëerd in Rijssen, dat gele
gen is aan een uitloper van de Overijsselse heuvelrug.
en uitgaat, zou ook eens een bezoek moeten brengenis geweest, zou naar Rijssen kunnen gaan, naar
het Schwarzwald in Twente, omdat hij daar tot een bijzondere ontdekking zou komen. Tot meer
dan één!
Allereerst zou men het typische stadje Ryssen
(stadsrechten sedert 1243) ontdekken. Zo onbe
kend als vele Duitse dorpen in toeristisch opzicht
zijn geweest, zo vrijwel onbekend is Rijssen, on
danks een enorm areaal aan toeristische aan
trekkelijkheden, gebleven. Buurdoi-pen als Holten,
NijVerdal en Ommen zijn bekende plaatsen ge
worden, die in het zomerseizoen door vakantie
gangers overspoeld worden.
Ondanks alle activiteiten van het plaatselijk be
stuur van de WV, is Rijssen niet opgetrokken in
de vaart van de naburige vakantieplaatsen. Dat
Ls eigenlfjk jammer!
Vriendelijk en gul
In de eerste plaats wat de bevolking zelf betreft.
De Ryssenaar is een uitermate vriendelijk
iemand. Vriendelijker mensen zijn er naar mijn
weten moeilijk te vinden. Hij heeft de eeuwen
door zfjn eigen levensstijl behouden; daarvoor
vraagt hij respect, evenzeer als hij de ander de
vrijheid laat zijn eigen leven naar eigen aard en
opvatting te leven.
De gastvrijheid van de Rijssena-ar te groot. Als
men bij iemand zou aanbellen om de weg te vra
gen naar het Schwarzwald bijvoorbeeld, zit het er
dik in, dat men binnen moet komen om koffie te
drinken.
Vriendelijk, gastvrij en gul dus. Maar ook vol
humor. Typische Rijssense humor, die bij wyze
van spreken op straat ligt. Waarvan Herman
Schönfeld Wichers, zoon van een toenmalige Rijs
sense notaris, heeft geprofiteerd.
Belcampo, zoals hij als schrijver, naam heeft ge
maakt, vond een groot deel van zijn fantastische
en humoristische verhalen in Ryssen. Althans
daar werd er de kiem voor gelegd.
Zijn broer mr. Karei, die nog steeds in een on
gerept natuurgebied nabij Hollands Schwarzwald
woont, is ook door Rijssen gegrepen en er altijd
teruggekomen, hoewel hij al jarenlang een groot
deel van het jaar in Spanje of Italië (Sicilië) is
te vinden. Beide broers spreken feilloos dat op
vallende Rijssense dialect, dat voor een belang
rijk deel afwijkt van het gangbare Twents.
Nergens anders ter wereld, ook in de naburige
dorpen niet, spreekt men een dialect zoals men
dat sinds eeuwen in Rijssen doet. Vooral Mr.
Karei heeft daar van genoten. Hij stelde na ja
renlang speuren en opletten een woordenboek sa
men van het Rijssense dialect, dat in brede kring
belangstelling getrokken heeft. Waarom dat
„Rie-sens" dialect zo sterk afwijkt van „het plat",
dat in overig Twente wordt gesproken, heeft een
ooi-zaak. Rijssen is lang geïsoleerd geweest. Het
had weinig contact met de buitenwereld, ook in
een tijd, dat de mogelijkheid daartoe wèl aanwe
zig was.
Oude klederdracht
Is er in heel Twente of Salland geen vrouw meer
te vinden in Twentse klederdracht tenzij bij
een folkloristische dansgroep in Rijssen zijn er
nog honderden vrouwen, die gekleed gaan in jak
en rok en 's zondags bij het ter kerke gaan ge
tooid zijn met een fraaie z.g. knipmuts. Op door
deweekse dagen zijn de Rijssense vrouwen bloots
hoofds. alleen 's zondags zijn ze in vol ornaat.
Dat wil zeggen de vrouwen van tegen en boven
de vijftig. De jongeren hebben, zoals de oudere
vrouwen zeggen, zich „modern aangetrokken",
(waarbij aangetrokken aangekleed betekent).
Merkwaardig is in Rijssen de orthodoxe kerks
heid. In deze stad van bijna 17.000 Inwoners
staan niet minder dan 8 kerken, waarin men des
zondags graag „het woord der vad'ren" hoort. En
de kerken zitten zondag op zondag tjokvol. Men
zou denken dat men dus met een zwaarmoedig
Zo maar een laantje m Hollands Schwarz-
wald.
bouwde er een geheel nieuwe zaak, die na belang-
ryke uitbreidingen van het in- en uitwendige K|
nèg bestaat en heden ten dage een bloeiend be-
drijf kan worden genoemd, waarvan de heerttj
Ewout Hoogendijk de eigenaar is.
Een goede visie van de heer Knottenbelt werd Wè
destijds genoemd de aanleg van een autoweg, lij
welke het Hollands Schwarzwald als het wan If
doorsneed. Met grote luister werd deze recrea- U
tieweg geopend, waarvan Holten in latere jaren f-
het voorbeeld over nam.
Met de NV ging het niet goed. De huisjes wer- IJ
den wel enkele weken in het zomerseizoen ver- L
huurd, maar ei* was voor de aandeelhouders geen
winst te behalen. Zo werden ze verkocht. De NV
leed een moeilijk bestaan en toen burgemeester
Knottenbelt in 1937 gepensioneerd werd, bezat de ar
NV nog slechts 12 hectare terrein. Op één van
de mooiste plekken van het Schwarzwald had de ,fl
heer Knottenbelt een fraaie villa gebouwd, die a
thans eigendom is van ir. van Oppen. 1
Naar de gemeente
Bij het begin van de tweede wereldoorlog ston-
den de 12 hectare bos bij de NV op de balans
voor f350 per hectare. Na de oorlog is de ge-
meeiate Rijssen er in geslaagd de aandelen van
de NV op te kopen, zodat een groot deel van het
gebied in handen is gekomen van de gemeente n
Rijssen, die aan het Hollands Schwarzwald een
schitterend recreatiegebied heeft overgehouden, H
zij het dat het een lange lijdensgeschiedenis is ,j
geweest. [j
Midden in dit gebied is enkele jaren geleden een h
fraai bosbad „De Koerbelt" aangelegd, dat gere- sti
kcnd kan worden tot een der mooiste van Over- 1
ijssel. Dit jaar zal in de nabijheid er van een
gemeentelijke camping worden aangelegd, terwijl Q.
aan de rand van Hollands Schwarzwald enkels lDl
jaren geleden twee particuliere campings vos*e- ?r
zen. JJ
De mogelijkheden om van Rijssen en omgevin#
te genieten zijn dus volop aanwezig!
G. J. KIENHUI8
di
betalen. Er waren geen voorschriften of richtlij
nen en zodra de leem laag overging in een zand
laag. ging men als nomaden verderop. Ook als
de kuil te diep weg. ging men graven op een an
dere plaats. Want mechanische hulpmiddelen be
stonden er toen nog niet. De ondeskundige be
werking liet een ohaos achter.
U topie
In 1918 kreeg Rijssen een nieuwe burgemeester
in de persoon van Johannes Knottenbelt. Deze
zag In de ruige vlakte mogelijkheden, die htf
koste wat kost wilde realiseren. Hy wilde dit ge
bied maken tot een recreatiegebied dat zyn weer
ga niet zou kennen.
Burgemeester Knottenbelt stamde uit een
Utrechtse koopmansfamilie. De koopmansgeest
was ook zyn deel. Hij richtte een NV op. „Het
Villapark Hollands Schwarzwald", werd zelf pre
sident-commissaris en wist de goedkeuring van
de gemeenteraad te verkrijgen voor de aankoop
van 100 hectare grond tegen f 100 per hectare.
Later is de heer Knottenbelt verweten, dat hy
de NV had opgericht om er zelf, niet de gemeen
schap. beter van te worden.
De actieve burgemeester had. achteraf bekeken,
utopistische ideeën. Hier moeeten riante villa's
worden gebouwd, een aantrekkelijk hotel voor
voorname gasten moest er komen, het Nederland
se Zwartewoud zou een lustoord worden,
„een der allermooiste plekjes, die men in ons va
derland aantreft", zoals in een hoogdravend ge
schreven folder omstreeks 1920 werd gezegd.
Drama
De NV Hollands Schwarzwald is nooit geworden
wat burgemeester Knottenbelt en de aandeelhou
ders (o.a. twee Rysscnse jutefabrikanten) zich
er van hadden voorgesteld. De geschiedenis van
de NV is eigenlijk één groot drama geweest, om
dat het belegde kapitaal nooit baten heeft opge
leverd. Het schijnt dat slechts éénmaal dividend
ls uitgekeerd, namelijk 2 procent.
Wat wèl verwezenlijkt is, is de aanleg van het
Hollands Schwarzwald. In dat opzicht heeft bur
Typisch Rijssens boerderijtje aan de mooie
autoweg door Hollands Schwarzwald. Men let
te op de oude zandstenen put met houten
zwengel rechts op de foto.
volkje te maken zou hebben, maar nogmaals niets
is minder waar. Hier geen volksgerichten en geen
uitsluiting van vreemden. Nee. Aardige mensen,
die juist en vooral vreemdelingen op allerlei ma
nieren willen helpen.
Maar men heeft er nooit aan meegedaan om ka
mers te verhuren en bouwsels in de tuin te doen
verrijzen, zoals men dat in andere plaatsen wel
ziet. Men wil aan het toerisme eigenlijk niet beter
worden. In het algemeen gesproken uiteraard. Er
zijn wel enkele tientallen mensen, die kamers ver
huren, er zijn wel enkele kampeerboerderijen en
enkele pensions, maar het is hier stellig geen
„huis aan huis geschiedenis". Hoewel, eerlijk ge
zegd. langzaam de indruk ontstaat, dat het wat
beter wordt. Maar in principe te Rijssen als va
kantieplaats nog niet ontdekt
Ongerept gebied
Hollands Schwarzwald te een gebied van veie
honderden hectaren ongerepte natuur waar men
uren kan dwalen en wandelen. Het is er nog stil,
een recreatiegebied bij uitnemendheid. Men kan
er wandelen in prachtige lanen, in op zich zelf
staande bossen, men wandelt heuvel op heuvel af
en plotseling ontdekt men fraaie vijvers als een
oase in uitgestrekte bossen. Hier vinden haas. ko
nijn, ree en fasant nog „Lebenstraum". (Dat
mag men toch wel zeggen als men over Schwarz
wald spreekt)
Er is slechts een enkele die de geschiedenis van
Hollands Schwarzwald („Zwetswald", zegt de
Ryssenaar in zijn dialect)kent.
Tot 1913 was dit gebied om Rijssen een onaan
trekkelijke vlakte, een onherbergzaam oord van
heide met hier en daar een verdwaalde boom, vol
kuilen en gaten. Het was een waardeloos, on-
vioichtbaar gebied, dat sinds eeuwen bewerkt was
door de steenbakkers, die hier keileem vonden,
waarvan op primitieve wijze stenen werden ge
bakken. Voor het leemgraven behoefden de „ti-
chelders", zoals de steenbakkers in het Rijssen
se dialect heten, geen cent aan de gemeente te
