Geen vlucht in
revoluties
Opnieuw schot in de roos
KERKDIENSTEN
Kerkzang
Ilerrieschoppen niet
het juiste wapen
voor vernieuwing
Student Hemmes (raadslid in Wageningen):
Democratie is
een goede zaak
Dominee komt niet
meer
Goed nieuws voor
gedupeerde kopers
EEN „HISTORISCHE" ROMAN
Kerkelijk Leven
van
bezinning
ltTERDAG 23 NOVEMBER 1968
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA It
WAGENINGEN (GPD) De heer H. Hemmes (26 jaar en
ïtrouwd) zit als vertegenwoordiger van de Wageningse stu-
enten in de gemeenteraad. Hij heeft de begrotingsvergadering
^gegrepen om de studentenonrust te analyseren. In zijn ver-
laring distantieerde hij zich van in Nijmegen en Arnhem ont
zie revolutionaire toestanden.
„Zeventig jaar geleden kwam de
dominee op huisbezoek met een hoge
hoed. veertig jaar geleden op de
fiets, twintig jaar geleden op de mo
tor, tien jaar geleden met de auto.
En nu komt hij niet meer", al
dus een pessimistische ds. A. G. van
Gilse in het Alg. Doopsgezind Week
blad.
Maar daarmee wil hij niet als
f»i conservatief jongeling ver-
den worden. Hij zegt: „Ik be-
üp dat de mensen, dus ook stu
nten, voortdurend bezig zijn
i de maatschappij, dat zij kri-
op de bestaande situaties
ibben en dat ze zich nieuwe
^stellingen maken van die
iatschappijHet is volgens mij
goede zaak, als dat democra-
ic/i gaat. Maar niet door com-
de opstanden. Van revoluties
iet ik niets hebben".
aj de woelige universiteitssteden
ikt Wageningen af als een burcht
ruSt. Volgens student Hemmes
et daaruit niet afgeleid worden
Wageningen de ontwikkelingen
itisch volgt. „Wij denken in Wa
lingen ook over vernieuwingen,
ir we vluchten niet in revolutio-
optreden. Daar schiet je name
niets mee op, je doorkruist al-
het overleg met hoogleraren en
sheid".
zijn algemene beschouwing
ft de heer Hemmes gezegd, dat
meningen als hogeschoolstad een
plaats inneemt. „Er staat nog
:jd een Landbouwhogeschool en
je daar studeert", meent hy, „heb
renoeg te doen. Zeer veel tijd
et aan de studie worden besteed".
Anders
lemmes: „Om te zeggen dat wij
studenten in Wageningen geen
hebben voor de maatschappij,
kan natuurlijk niet. Want dat
?een excuus. Het is ook niet
We houden ons wel degelijk
i met actuele onderwerpen als
üocratisering van het onderwijs,
denken erover en we uiten ons
het algemeen minder fel dan
s. Hoewel we ook een S.VJ.
oen, die zich af en toe wel roert,
ir de mentaliteit van de Wage-
studenten is over het alge-
ïi anders. Je moet niet verge-
dat wij landbouwwetenschappen
teren.
Ift contact met de hoogleraren
Üj ons redelijk, hoewel er wel
iritaire figuren bij zjjn. Wjj
van beide kanten tot een
to verstandhouding te komen en
Hjkt goed te lukken. Het punt is
'Mn, dat je samen tot een vorm
onderwijs komt, die vruchten
'frpt. Dat zal hier makkelijker
dan bijvoorbeeld In Amster-
i In Wageningen zijn we als
tonten een betrekkelijk kleine
*P. Voor inspraak hoeven we hier
liet direct aparte commissies in
leven te roepen.
6j de verkiezingen voor de ge-
wteraad twee jaar geleden
'1de student Hemmes 700stem-
t Niet alleen de stemgerechtigde
tenten steunden hem, want bij-
rbeeld de S.V.B. in Wageningen
er nooit een geheim van ge-
tot dat zij hem een ongeschikt
tegenwoordiger vond. De Wage-
student stemde uiteindelijk
hjj is, namelijk gematigd, zegt
toer Hemmes, die zich in de ge-
beraad best thuisvoelt.
Pleiter
heeft ervaren, dat hij via zijn
«lidmaatschap de belangen van
radenten goed kan bepleiten. Dat
hjj als zjjn taak. „Ik ben niet
to raad gekpmen om rotzooi te
IPen. Daar is geen kunst aan.
het zou doen, gooide ik alles
wat ik tot nu toe heb be-
Ik word aanvaard als een vol-
1? partner. Je wordt overal bjj
^ken. Als de fractievoorzitters
'n worden geroepen voor een
•opijk verleg, ben ik daar als
van de studentenpartij bij
Alles gaat volgens de nor-
te democratische regels".
de heer Hemmes niet kan
Pijpen, dat veel studenten hun
toeken bij staten als Cuba en
met borden van Mao de
'1 opgaan. „Demonstreren kan
ztjn, maar dit is geen zin-
te bezigheid. Men verlaat zich te
zeer communistische maat-
!PPijen. Misschien komt het, om-
Nederland de zaak be veel
tetteld" is. Er valt hier niet zo
veel meer te regelen. Dan ga je er
toe over je voorstellingen te
van nieuwe maatschappelijke
®eo. Ik geloof dat onze revolutio-
*n er eens rekening mee moeten
•toh wat in de toekomst de con-
vatieve groep zal worden. Dat zijn
tobelders, die willen hun autootje
beslist niet meer afstaan als ze hem
hebben. We moeten ervoor zorgen
dat we allemaal onze eigen inbreng
houden in de maatschappij en dan
zitten we met. een liberale maat
schappij goed. Zo denk ik er ten
minste over".
Amsterdam
Voor student Hemmes in Wage
ningen staat het vast, dat hij in
Amsterdam geen „onruststoker" ge
weest zou zijn, als hjj daar gestu
deerd zou hebben. Als hij ziet wat
daar aan de hand is, kan hjj alleen
maar zijn wenkbrauwen fronsen. Dat
heeft volgens hem zo weinig met de
universiteit te maken. „lerrieschop
pen is wel een aard'ge bezighe'd,
maar het is niet het juiste wapen
voor vernieuwing".
Geen groentje
Politiek gesproken is de heer Hem
mes geen groentje meer. Wie wat
wil ontdekken over zjjn politieke
identiteit krijgt te horen: „Ik weet
niet op welke partij ik in de toe
komst zal stemmen. In ieder geval
ben ik D'66-er. Het verschil tussen
links en rechts vind ik zo moeilijk.
Van de studenten in Wageningen
stemt bijna iedereen keurig en dat
betekent dat veel studenten de partij
kiezen van pa en ma. Ik doe dat
nou ook en ik behoef me er niet voor
te schamen".
Hemmes' echtgenote studeert ook,
rechten in Utrecht. Haar commen
taar op de politieke beschouwingen
van haar man: „Ik ben soms gema
tigder dan hij"'. Daar laat ze het
bü.
JÜ
H. HEMMES
In Wageningen is de heer Hemmes
niet alleen bekend als student, maar
ook als ambtenaar van de burgerlij
ke stand. Hij heeft al twintig huwe
lijke op zijn naam staan. „Veel stu
dentenhuwelijken, maar ook assisten
tes die gaan trouwen, vragen me wel
eens".
Hoe kwam hij aan dat baantje van
ambtenaar van de burgerlijke stand.
Hemmes: „Het is een kroegverhaal.
Een vriend van me dacht „Hij is
raadslid en daarom kan hij mijn
huwelijk bezegelen. We hebben dat
aan burgemeester De Niet voorge
steld. Die was ervoor. En toen kwam
het vlug voor elkaar".
Faillissement
Claus Amsterdam
ROTTERDAM (GPD) De direc
tie van de in- en verkooporganisatie
voor overheidspersoneel, KIPO NV
Rotterdam-Amsterdam, overweegt de
overname der gehele orderportefeuille
van Claus Amsterdam.
Enige honderden kopers betaalden
bij koop van meubelen belangrijke
sommen geld als handgeld. Zij zijn
hierdoor zwaar gedupeerd, daar zij
u;t het Claus-faillissement geen cent
terug zullen ontvangen, noch de be
stelde meubelen uitgeleverd krijgen.
De KIPO-directie wil al deze or
ders geheel gaan leveren in uitvoe
ring en prijs als besteld werd onder
aftrek der betaalde handgelden en
zal deze vele orders onder haar nor
male service- en garantiebepalingen
laten vallen.
In afwachting van besprekingen
met en goedkeuring van de curator,
kunnen gedupeerden zich thans di
rect schriftelijk wenden tot de direc
tie der KIPO te Amsterdam Singel
42 of Rotterdam Wijnhaven 140.
LEIDEN 8 Hervormde gemeente
Pieterskerk 10 u. ds, H. Aalbers te
Oegstgeest.
Hooglandse Kerk 10 u. ds. C. Boo
gaard te Hillegom.
Marekerk 10.30 u. ds. L. Kievit.
Bethlehemkerk Driftstr. 10 u. ds
A. J. de Jong. 5 u. ds. W. G. Meyring
te Voorschoten.
Maranathakerk Lage Morsweg
10.30 u. dr. P. L. Schoonhelm.
Bevrijdingskerk Montgomerystraat
9 u. ds. A. J. Lamping. 7 u. de. D
Bouman te Katwijk aan Zee.
Kontngskerk Koningsstraat 10 u.
ds. J. C Hunnlk te Katwijk aan Zee.
Vredeskerk Burggravenln. 10 u.
ds. I. S. Kijne. 7 u. ds. A. J. Lamping
(gespreksdlenst)
Ver. Vrijz. Hervormden Aula As
Hazerswoude Herv. Gem. 9 u. de
heer A. van Beek te Bodegraven, 6.30
u ds. J. H Bogers te Alphen aan den
Rijn. Geref. Kerk 10.30 u. ds. Brink,
5 u. ds. T. Penning te Zoetermeer.
Hoogmade Herv. Gem. 10 u. dg.
J. de Wit te Lelden.
Katwijk aan Zee Herv. Gem. Nwe
Kerk 10 u. ds. A. Vink, 6 u. ds. G.
Boer, Oude Kerk 10 u. ds. W. Vroeg»
lndeweij, 6 u, ds. J. C. Hunnlk, Ich-
thuskerk 10 u. ds. C. v. d. Bergh, 5 u,
ds J R van Roon. Pniëlkerk 9.30 u.
ds'. J. Poort van Leiden, 6 u. ds. W.
Vroegindeweij, Gr. van Prinstererschool
10 u. ds. Jac. de Vos. Kapel Zie
kenhuis Overduln 4 u. ds. J. G. Iepe
ren. Wijkgebouw De Hoeksteen 10 u. do-
vendlenst. Zeehospitium 8.30 u. ds. Jac.
eerstr. 10.30 u. ds. M. J. Wagenvoorde de Vos. Gerei. Kerk Trfomfatorkerk 10
i.irir-o xxr o-ii/irpr ii ri.c R. tip Vries.
Vrachtauto leeg
teruggevonden
VENLO (GPD» De Duitse
vrachtauto met aanhangwagen, die
beladen met 26 ton koper, bestemd
voor de Vereinte Deutsche Metal-
werke in Frankfurt, in de nacht van
woensdag op donderdag nabij het
Duitse grenskantoor bij Tegelen werd
gestoleri, is gisteren teruggevonden.
De wagen en aanhanger werden leeg
aangetroffen onder de gemeente
Roermond.
Kan men een roman die 38 jaar geleden begint te spelen en
beperkt blijft tot en met '45, een „historische" roman noemen?
Ik zou zeggen van wel en dat om twee redenen. Ten eerste om
dat de periode, die hier gegeven wordt, afgesloten is, n.l. de
opkomst en ondergang van het Hitler-regime, en ten tweede
omdat de auteur, gezien zijn foto op de achterzijde, het door
hem beschreven tijdperk onmogelijk beleefd kan hebben.
Jaap Harten
De Getatoeëerde
Lorelei
De Bezige Bij
Amsterdam
Hij zegt dat trouwens op blz. 30:
„Foto's uit de jaren die ik nu be
schrijf en waarvan ik niet weet waar
om ze mij bezighouden. Wat heb ik
met Berlijn te maken? Toen ik er
voor het eerst kwam, in 1964, was er
vrijwel niets meer te vinden dat nog
aan de Republiek van Weimar herin
nerde. Waarom schrijf ik over een
stad die ik niet gekend heb? Waarom
herkende ik Berlijn, ondanks de brok
stukken?" En weer op blz. 31 waar
hij spreekt over de Engelse schrijver
uit de dertiger jaren, Christopher
Isherwood:: „Hij heeft door de Ber-
lijnse straten gelopen met W. H. Au-
den en Stephen Spender, toen ik nog
In de wieg lag. Hij is me een enorme
stap vóór geweest. Hij heeft gezien
en meegemaakt wat ik nooit kan zien
of meemaken —en wat ik toch jele-
ven wil door dit boek. Vraag niet
waarom".
Enorme inleving
Het is duidelijk uit deze woorden
dat Harten wel bij Isherwood te rade
is gegaan, en terecht, wat betreft de
situatie In het Berlijn van 1930. Ik
zou dus zeggen dat we hier te doen
hebben met een historisch kader
waarvoor de auteur zich zeer uitvoe
rig heeft moeten oriënteren daar hij,
zoals duidelijk is, deze zaken onmo
gelijk uit eigen ervaring en waarde
ring kon weten. Het kader speelt ook
een grote rol in het geheel.. Een ro
man Is het boek omdat er de ttfd re
presenterende personen in optreden
die fictief zijn, althans zij die de ro
man dragen zijn fictief. De gedra
gingen en de handelingen van deze
figuren passen volkomen in hun ka
der. in hun tijd dus. Het zijn repre
sentanten van hun tijd en de auteur
is er op uit geweest zich met de tijd
te vereenzelvigen en dus mensen-van
ook geslaagd is. is een bewijs van
het geweldige inleefvermogen van de
auteur. Dat is te verwachten van een
schrijver die zegt dat hij een tijd
„toch beleven wil door dit boek".
Zoals ik al gezegd heb, speelt de
roman in Duitsland tussen '30 en 45
in die verwarde politieke tijd van
verwording en armoede, de opkomst
van het nationaal-socialisme, de
strijd van het communisme, de wer
keloosheid. Later de oorlog, de Joden
vervolgingen. De nieuwe machtheb
bers treden zelf op. Men ziet Röhm
bü een bokswedstrijd, men hoort Hit-
Ier die vertelt hoe hij aan zijn IJze
ren Kruis gekomen is. Dramatische
hoofdstukken zijn gewijd aan het le
ven en de daden van Marinus van
der Lubbe en de Rijksdagbrand.
Wereld der homo's
Waar het de roman zelf betreft,
men kan in gemoede zeggen dat het
een homosexuelenroinan en een on
derwereldroman is. Dat is niet ver
wonderlijk. want Berlijn stond in de
jaren dertig bekend als de stad van
de door de wet niet geoorloofde
genoegen, zodat het een trekpleister
voor vreemdelingen was. Men keek
er niet zo nauw als in het eigen land;
zeker niet zo nauw als in Engeland.
Voorts schijnt het wel zo te zijn dat
homosexualiteit een gewas was dat
in de Duitse mannenmaatschappij
welig tierde, mogelijk meer als nood
situatie leger, kostscholen, tucht
huizen dan vanwege de natuurlij
ke aanleg.
Harten weet het milieu met zijn
rake, ironische en toch zachtmoedi
ge wijze van beschrijven uitstekend
te treffen. De representatieve figu
ren zijn Kraut, de schandknaap die
later als Jood en homo in Auswitz te
recht zal komen, de oud-officier van
de oorlog '14-'18, von Losch met zijn
Griekse illusies en zijn afkeer van de
brute S.A. Zijn lot voert hem nota be
ne naar een Steiner-kliniek nadat hij
eerst zijn Joodse hospita getrouwd
heeft om haar zodoende aan de weg
voering en de dood te onttrekken.
Dan is er de onvoorstelbare figuur
van de koningin van de nacht, „de
gravin" von Turn und Taxis (histo
risch? aan de naam zou men het zeg
gen), de man die altijd in vrouwen
kleren gehuld is. Voortreffelijk ge
daan. hoewel de gedachte aan Genet
De Lorelei zelf is „een echte nichten-
moeder". oorspronkelijk afkomstig
uit het cabaret waar zij, als zich uit
kledende maar van top tot teen ge
tatoeëerde zigeunerin, een grote at
tractie was. Nu houdt ze een goed
koop pension, waar we o.a. een spi
ritistische séance meemaken. Later
komt ze in een „Frauenheim" te
recht en overleeft bommen, honger
en schuilkelders om aan het eind van
de roman geconfronteerd te worden
met de resten van het spook dat door
alles heen waart. Hitler.
De roman munt uit door levendig
heid en het is duidelijk dat de schrij
ver kans heeft gezien zjjn eigen ge
boeid-zijn met de beschreven perio
de op de lezer over te brengen. Over
zijn kennis van zaken heb ik het al
gehad. Hoewel de erotische scènes er
niet om liegen, behoeft men niet te
vrezen voor een hoeveelheid z.g.
schuttingwoorden. Dat is door Har
ten verstandig bekeken: men kon
zich in die tijd wel rauw maar ook
veel gevarieerder uitdrukken. Als ik
goed gezien heb. is dit Jaap Hartens
eerste roman. Het komt niet veel
voor dat een eerste werk een schot
ln de roos is en bovendien van een
kaliber dat men in Nederland zelden
aantreft.
fdodengedenkdag, mjn.v. Kerkkoor;
Eglise Wallonne Breestr. 10.30 u.
Pasteur A. E. Malaise.
Academisch Ziekenhuis 10 u. ds. P.
J. D. van Malssen.
Diaconessenhuis 10.30 u. ds. J. Hap
pee.
Jeugdkerk L.H.J.-Gebouw Leven
daal 10.30 u. ds. J. Irik.
Geref. Kerk Zulderkerk, Lammen-
schansweg 15: 10 u. ds. Kronemeijer.
5 u. dr. Vlijm (Jeugddienst).
Petrakerk, Surlnamestr. 10 u. ds. Bre-
derveld. 5 u. dr. v, d. Zwaan.
Oude Vestkerk lo u. ds. Poet. 5 u.
ds. Kronemeijer
Beloftekerk 10 u. ds. Bovenberg. 6.50
u. ds. Brederveld (Dienst met be
langstellenden)
Bevrijdingskerk Aerent Bruunstraat:
10.30 u. dr. Vlijm. 5 u. ds. Bovenberg.
„Groenhoven": 10 u. dr. v. d. Zwaan.
,X>e Mirt": 10 u. dhr. De Koning.
Christian Science (Steenechuur 6):
10.30 u. dienst.
Oud-Kath. Kerk Cronestelnkade 2)
9.45 u. hm.
Vrije Kath. Kerk (Vreewijkstr.) 10.30
HM.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 u. ds. J.
H. Carlier
Rem Gem. 10.30 u dr. A. W. Cramer
(am. en kantatedienst
Leger des Heils 10 u. Heillgings-
dienst 7.30 u. verlossingssamenkomst.
Geref. Kerk (vrijgem.) 10 en 5 u. ds.
J. v. d. Haar.
Doopsgez. Gem. 10 ds. H. van Bil-
derbeek (H.A.).
Evang. Chr. Gem. Middelstegrt. 3)
10 u. en 5 u. drs. Th. Dlkkes.
Evang. Luth. Gem. 10.15 u. ds. L. J.
Melners.
Geref. Gem. 10 u. leesdlenst, 3.30 u.
ds. A F. Honkoop.
Baptistengem. 10 u. ds. R. Relling.
5 u. dhr. A. Hofman te Bilthoven.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem.
Adventskerk Julianastr. 10 u. ds. J. H.
Bogers. 6.10 u. Zangdienst. 6.30 u. dr.
A. van Haarlem te Waddinxveen (JD.)
Kruiskerk Gouwsluis 10 u. ds. M. Ha-
nemaaijer. Opstandlngskerk 10 u. ds.
W. Verweij. 6.30 u. ds. Joh. Poort te
Leiden. Gebouw Nabij 10 u. Jeugdka-
pel mevr. Bootde Ridder. Zaal Op
standlngskerk 10 u. dhr, G. Sampie-
mong JeugdkapelMartha-Stichting
„Rijnstroom" 10.30 u. ds. I. J. Walpot.
Oudshoornseweg 10 u. ds. G. Cadée.
Sionskerk 9.30 u. ds. H. Koudstaal. 6.30
u. in Kerk Oudshoornseweg ds. H.
Koudstaal. Gebouw Onderweg 10 u. ds.
H. W. Hemmes te Leiden. Aula Al
phen - Noord 11 u. ds. P. Kloek te
Leiden. Geref. Kerk Maranathakerk
Raadhuisstr. 10 u. ds. A. Borman. 6.30
u. ds. G. A. Westerveld. Salvatorikerk
W. de Zwijgerln. 10 u. ds. G. A. Wes
terveld. 6.30 u. ds. G. O. N. Veen-
huizen. Alphen aan den Rijn- Noord:
Goede Herderkerk 10 u. ds. G. O. N.
Veenhuizen. 6.30 u. ds. A. Borman.
Geref. Kerk (Vrijgem.) 9.30 u. lees
dlenst. 6.30 u. ds. H. Scholte .Chr. Gere
formeerde Kerk Jeruzalemkerk Grijpen
stelnstr. 9.30 u. Dienst des Woords 2.30
u. ds. H. C. van der Ent te Katwijk
aan Zee. Oud Geref. Gem. Kerkge
bouw Hoofdstr. 240 9.30 u. en 4 uur
Leesdiensten. Rem. Geref. Gem. Van
Mandersloostr. 10 u. prof. dr. H. J.
Heerlng te Leiden. Baptisten Gem. 10
en 6.30 u. ds. Gravendeel. Volle Evan-
gelie-gem. (Volksbelang) 10 u. dienst.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 u.
dhr. Drijver te Voorschoten. 7 u. ds. G.
van Doorn. Geref. Kerk 9.30 u. en 6.30
u. ds. H. A. Botterburg te Voorburg.
Chr. Geref. Kerk 9.30 u. en 6.30 u. ds.
M. Gelei]nse te Hilversum.
Boskoop Herv. Gem. 9.30 u. ds.
W. D. Heijmans. 6.30 u. ds. A. de Leeuw
Geref. Kerk 9.30 en 5 u. ds. H. Dijk
stra. Aula Mavo-school (Mendelweg) 11
u. ds. H. Dijkstra; Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 u. ds. J. Mannij. Geref.
Gem. 9.30 u. leesdlenst. 7 u. ds. M.
Rijksen uit Gouda: Vrijs. Prot. Geloofs
gemeenschap 10 u. ds. G. S. Weste-
rouen-van Meeteren te Rotterdam (do
denherdenking)
NED. HERV. KERK
Beroepen te Kesteren (toezegging)
S. de Jong te Houtem in Utrecht, te
Nieuw-Lekkerland, W. L. Tukker, te
Zwolle, te Noordwijk-Binnen (toe
zegging) D. J. Froentjes te Den
Burg.
Aangenomen naar Zwolle (voor
CLARA EGGINK het jeugdwerk) J. Meester te Gendt.
IHIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII]II
-die-tijd te creëren. Dat deze opzet niet gemakkelijk te onderdrukken is.
niet alleen tot protestantse ker
ken beperkt gebleven. Zingen
-is een zo grote kracht dat
Luther de zang een dubbel-ge-
bed noemde. In het gezamen
lijk lied kunnen we juichen,
treuren, smeken, schuld uit
spreken. Velen mogen in ge
zongen .Amen" of „Halleluja"
een roomse klank beluisteren,
in wezen gaat deze wijze van
•antwoord terug op de Joodse
eredienst in de tempel. In enke
le psalmen zijn van deze „res
ponsies" voorbeelden te vinden.
Het orgel heeft in onze Neder
landse kerken met moeite in
gang gevonden. Het verlangen
op de een of andere manier in
Sinds Luther en Calvijn is de
zang in de kerken gemeente
zang geworden. De Rooms-Ka-
tholieke kerk is hierin de laatste
jaren gevolgd. Protestanten be
seffen nauwelijks hoe grote rijk
dom in het gezamenlijk zingen
van het geestelijk lied wordt
gevonden. Tv-uitzendingen o.a.
maken dit gelukkig in brede
kring duidelijk. Dichters en
componisten zijn onvermoeid
bezig nieuwe kerkliederen te
scheppen. Ook dit werk is zeker
de leeg geworden kerken van
de Hervorming ornament te
brengen en rijkdom ten toon te
stellen, werd in eeuwen van wel
vaart in de orgelbouw uitbundig
getoond. Het kerkorgel heeft in
West-Europa een roemrijke ge
schiedenis. Moderne materdalen
en oude technieken zijn in on
ze tijd samengevoegd om histo
rische orgels in oude stadsker
ken en op het platteland in oor
spronkelijke luister uiterlijk en
innerlijk, wat klank betreft, te
herstellen.
De koorzang heeft in de li
turgie altijd een speciale plaats
ontvangen. Voorganger, koor en
gemeente vormen, als het goed
is, een geheel. Niemand komt
in een kerk om louter passief
te zijn, slechts om toe te horen
of toe te zien. Prediking, gebed,
zang, orgelspel, koor, dit alles
moet op elkaar zijn afgestemd.
Een stem vraagt om een tegen
stem, een woord roept een lied,
het gebed een gezamenlijk
Amen.
Over de stijl van kerkmuziek
lopen demeningen uiteen. Hoe
wel daarbij ook veel onberede
neerde en niet onder woorden te
brengen gevoelens een rol spe
len. Over smaak valt niet te
twisten, zo wordt gezegd. Maar
wel is het de vraag in hoeverre
uiteenlopende muzikale stijlen
met elkaar vermengd kunnen
worden. Persoonlijk maar
dat is dan ook persoonlijk
kan ik moeilijk wennen aan een
orkest met jazz-instrumenten in
een middeleeuwse kerk. Daar
voor zou men een zaal of een
moderne kerkruimte moeten
kiezen. Het is niet onmogelijk,
dat zich ook in de kerkmuziek
en de kerkzang bij een verdere
ontwikkeling duidelijke ver
schillen en nuances aftekenen.
Nu maakt het vernieuwings-
werk een te chaotische indruk.
Waarom zouden we op den
duur niet komen tot bepaalde
kerken met bepaalde vormen
van liturgie en kerkmuziek? In
de Rooms-Katholieke kerk heeft
men volkomen terecht diensten
met de Latijnse kerkzang, dien
sten in de landstaal en diensten
met combo- of beat-ensembles.
Zoals we niet over eikaars keu
ze voor bepaalde kunstuitingen
in het algemeen mogen heer
sen, zo zou ook een grotere va
riatie, duidelijk onderscheiden
naar stijl, zonder vermenging
of tegenstrijdige verbinding,
moeten worden gebracht in de
onvoorstelbaar grote rijkdom en
mogelijkheden voor orgelmu
ziek, koor- en kerkzang.
Dr. P. L. Schoonheim
Herv. pred. in Leiden.
Zoeterwoude Herv. Gein. 10 u. de
heer E. Loerakker. 7 u. ds. B. van Gin-
kel te A'dam (Jeugddienst).
Zevenhoven Herv. Gem. 9.30 u.
llll!ll!llll!l!llllllllllllllllllllllllllllllll!l!llllllt!ll!llllll!llllllllll!lllllllllil!llllllllllll!llll!l!llll!IIIIIMIlllllllllllllllllllltlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllIllllllllllllllllllllllllllllllllllll 11 dhifj" D.'CreS'tAuLS30 u' ea 1 u
u drs. W. Bakker, 5 u. ds. R. de Vries.
Vredeskerk 10 u. ds. R. de Vries, 5 u,
D v d. Meulen van Wassenaar, bij7..
dienst thema met bespreking. Clir. Ge*
reformeerde Kerk 10 en 5 ds. H. C. v. d.
Ent. Geref. Ke rrv(kijgem.) 9 en 7 u,
ds. Visee. Geref. Gem. 10 en 5 u. lees
dlenst.
Katwijk aan RUn Herv Gem.
Dorpskerk 10 en 6 u. ds. A Makkenze,
(H.A.). Ontmoetingskerk 10 u. ds. S.
G. J. Gooverts, 6.30 u. ds. A. Boos. Mo-
lenblok 10.30 u. ds. A. Baas. Geref,
Kerk 10 u. niet bekend. 5 u. drs. W.
Bakkers.
Koudekerk aan den Rijn Herv.
Gem. 10 u. ds. Lefeber. 7 u. ds. Quak,
Geref Kerk 10 u. en 7 u. ds. Makkin-
ga.
Leiderdorp Herv. Gem. (Gerefor
meerde Kerk Hoofdstr.) 10.30 u. ds. J.
P. Honnef. 5 u. ds. P. Kloek, te Lei
den. (Scheppingskerk, kapel) 10.30 u.
ds. M. J. Ufrlch, te Voorburg. Geref.
Kerk (Hoofdstr.) 9 u. ds. J. van Drie.
6.30 u, ds. F. Minnema. (Scheppings
kerk) 9.30 u ds Minnema 5 u ds van
Drie Ver Vrijz. Herv. (Gebouw Lin
delaan 12a) 10.30 u. dr. J. J. Springer,
te Leiden.
Leimulden Herv. Gem. 9.30 u. ds. P
L. J. Wapenaar. 7 u. dhr. A. H. van
Pijpen te Veenendaal. Geref. Kerk
9.30 u. ds. D. Averes. 7 u. ds. A. P. Hel-
ner te Ter Aar.
Llsse Herv. gem. (Grote Kerk) 10
u. en 7 u. ds. J. v. d. Velden; (Herv.
Kapel) 10 en 7 u. ds. H. G. Oostinga.
(H.A.). Geref Kerk 10 u. drs. G. N.
Lammens, te Heemstede: 7 u ds. J.
Bovenberg te Leiden. Chr. Geref. Kerk
10 en 4.30 u. ds. D. H. Biesma: Geref.
Gemeente 10 en 4 u. ds. W. Suyker;
Geref. Kerk (vrijgemaakt) 10 en 4.30
u. ds. J. J Verleur; Oud Geref. Gem.
9.30 en 3 u. Leesdlenst (Woensdagav.
7.30 u. ds. E. du Marchie van Voort-
huysen, te Urk). Ned. Prot. Bond
geen dienst.
NoordwUk aan Zee Herv Gem.
10 u. ds. J. van Dok. (De Rank) 10 u.
Jeugdkerk. 5 u. ds. D. Keuning. Sole
Mio 10 dr. J. G. B. Jansen. Geref. Kerk
10 u. ds. H. Hjesen, 5 u. ds. C War
ner Herv. Ger. Evangelisatie (VGLO-
school, Schoolstr. 2) 10 u. ds. H. Stolk
Scheveningen3.30 u. ds. W. Vroeg
indeweij (Katwijk aan Zee)
NoordwUk-Blnnen Herv. Gem. 10
u. ds. D. Keuning. 7 u. ds. J. van Dok
(afscheid). Geref. Kerk 9.30 u. ds. C.
Warner. 5 u. ds. H. Lijesen (Van den
Berghstichtlng11 u ds. C. Warner.
Ned. Prot. Bond geen dienst.
Noordwykerhout Herv. Gemeente
10 u. ds. A, H. Smits, 7 u. ds. A. H.
Smits, (leerdlenst).
Nieuwkoop Herv. Gem. 10 u. ds.
G. van Doorn te Aarlanderveen. 6.30 u.
Kand. G. S. Alma te A'dam. Geref.
Kerk 9.30 u. en 6.30 u. ds. Rinse J.
A. Hanenburg. Chr. Geref Kerk 9 30
u. en 6.30 u. ahr. J. van Leeuwen. Rem.
Geref. Gem. 10 u. ds. H. J. W. Modder
man te A'dam.
Nieuwveen Herv. Gem. 9.30 ds. J.
Gebraad. 6.30 u. ds. A. Vink te Katwijk
aan Zee. Geref. Kerk 9.30 u. en 6.30 u.
ds. M. G A. Meinders.
Rynsaterwoude Herv. Gem. 9.30
u. en 7 u. ds. Leenmans. Chr. Geref.
Kerk 9.30 u. Dienst des Woords. 2.15
u. ds. G. Bouw te Scheveningen.
Rijnsburg Herv. Gem. (Grote
Kerk) 9.30 u. ds. E. Bouwman (uit
Urk). 5 u. ds. H. van Gosllga. (Bethel-
Kerk) 9.30 u. ds. H. van Gosliga
(H.D.) 5 u. ds. H. L. Boonstra (uit
Haarlem) Jeugddienst Met med. v.h.
Kerkkoor. Chr. Geref. Kerk 10 u. en 5
u. ds. de Vries. Geref. Kerk (vrijgem.)
10 en 5.15 u. Ds. A. W. Boxman, te
Ede. Geref. Kerk Petrakerk: 9.30 en
5 u. ds. v. d. Linde. Maranathakerk (v.
kerkgangers Rapenburgkerk)8.30 en
4.30 u. ds Baayen. Maranathakerk:
10.30 u. en 6 u. ds. Bijleveld. (in alle
diensten viering van H.A.).
Oude Wetering Herv. Gem. 9.30
u. ds. Lalleman. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 u. ds. J. A. Tiemens te IJmulden
Rem. Geref. Gem. 7 u. dr. A. W. Cra
mer.
Oegstgeest Hen', gem. (Groene
Kerk) 10.30 u. ds. W. E. Verdonk
(Pauluskerk) 10 u. ds. H. P. Huisman,
7 u ds J. Irik (Gemeentecentrum)
10.30 u, ds. P. J. Mackaay (jeugdkerk)
Vrijz. Herv. (Gemeentecentrum) 10.30
u. ds. C. J. Rasch te Slootdorp. Geref.
Kerk 10 en 5 u. ds. Vegter. Geref.
Kerk (vrijgem.) (Rijnlandslyceum)
8.30 en 3 u. ds. J. v. d. Haar.
Sassenheim Herv. Gem. 9 en 10.30
u. ds. A. Westra. 7 u. ds. A. de Kuiper
te Oegstgeest (Jeugddienst): Gerefor
meerde kerk: 10 u. ds. J. D. te Winkel
5 u. ds. H. v. d. Berg; Chr. Geref. Kerk
10 en 5 u. ds. L. S. den Boer.
Voorschoten Herv. Gem. (Dorps
kerk) 10 u. ds. Meijering. 7 u. ds. Jens
(Utrecht) jeugddienst. (Hulp en Heil)
10 u. ds. v. d. Geest. (Rijndijk) 10 u.
ds. Saraber. Geref. Kerk 9 u., 10.30
u. en 5 u ds. Modderaar. Geref. Kerk
(vrijgem.) 10 en 5 u. ds. J. Boe.
Valkenburg Herv. Gem. 10 u. ds.
van Egmond te Utrecht. 6.30 u. dhr.
P. Drijver te Voorschoten (Jeugddienst
met med. van „Advendo".). Geref.
Kerk 10 u. ds. J. Snoeij te Waddinx
veen. 6.30 u ds. H. J. van Duinen te
Voorburg. Geref. Kerk (vrijgem.) 8.30
en 3 u. ds. A. W. Boxman.
Voorhout Herv. Gem. 10 u. ds.
Oskamp.
Woubrugge Herv. Gem. 9.30 u. ds.
Franken. 6.30 u. ds. Kret te Leiden
(Jeugdd.). Geref. Kerk 9.30 u. ds.
Dethmers. 6.30 u. ds Averes te Lei-
muiden. Ned. Prot. Bond, 5 u. (O.
Raedthuys) ds. Sipkema.
Waddinxveen Herv. Gem. (Brug-
kerk) 9.30 u. ds. J. J. Timmer te
Woerden. 6.30 u. ds, J. v. d. Heuvel.
(Esdoornln.) 9.30 u. id. ?.30 u ds D. v.
d. Ent Braat te Haarlem. (Bethel) 9.30
u. ds. T. van 't Veld. 5 u. ds. L. Roet-
man te Gouda. (Immanuelkerk) 9.30
u. dr. A. van Haarlem. 19 u. ds. H.
M. Cnossen. Geref. Kerk 9 u. 10.30
u. en 6.30 u. ds. B. Koekkoek Chr Af-
gesch. Gem. 9.30 en 5 u ds A. P. Ver
loop
Wassenaar Herv Gem (Dorps
kerk) 10 u. dr. Th. c. Frederikse; 7 u.
(jeugddienst) ds. M. L. W. Schoch te
Den Haag. Kievietkerk9 u. jeugd
kerk; 10 u. ds. J. T. Wiersma. (Mes-
siaskerk) 10 u. ds. 'J. A. G. van Zan
ten. (Deylerhuis) 10 u. jeugdkerk. Ge
reformeerde Kerk (Bloémcampln.) 10
en 5 u. ds. L. Bech. (Zljlln.) 10 u. ds.
D. van der Meulen; 5 u. bijz. dienst o.
l.v. S. van der Land. Ned. Prot. Bond
(Lange Kerkdam) 10.30 u. dodenher
denking Ds. D. A. Werner. Herv. Geref.
Evangelisatie (Dorpshuis) 10 en 5 u.
u. C. J. Kesting, te Dirksland. Chris
tian Sclencegroep (Bloémcampln. 29)
11 u. Nederlandse dienst.
Warmond Herv. Gem. 10 \i. ds.
J. M. Snijders (mm.v. het Kerkkoor
en „de Lofstem" uit Sassenheim). 7 u
ds. G. Zonneveld uit Valkenburg.
Zwammerdam Herv. Gem. 10 u.
ds. J. Th. W. Quak te Koudekerk aan
den Rijn, 6.30 U. ds. Reijenga te Ze
venhoven. Geref. Kerk 10 u. ds. Sj. Tie-
rnersma. 6.30 u. ds. J. Dethmers te
Woubrugge. Rem. Geref. Gem. geen
dienst.
