Koningshuis betrokken bij
politieke spanningen
door
Han Wielick
:pil,k
to f.
Uit overgrootmoeders tijd IX
Feest vu in
Hollands
luiis
mga mei 1849 was de Franse schrijver Alexander Dumas
I in Amsterdam. Hier maakte hij de intocht mee van
I Koning Willem III, die zijn vader, Willem II, opvolg-
r de. Alexander Dumas schreef: „Ik geloof dat de ko
leer bemind is, sprak ik tot een der Hollanders, die
mij stonden. „Meer dan vroegergaf hij ten ant-
pord. Toen Willem II stierf, bevond de Prins van Oranje
jn Engeland. Eer men hem het bericht van overlijden
vaders aankondigde en eer hij terug was, verliepen er
q P
eing Willem III aanvaardde de regering
d ons land vier weken na de grondwets-
jleing van 1848. Eén van de belangrijkste
rtóngen waren de rechtstreekse verkie-
i de Tweede Kamer en de openbaar-
van de vergaderingen, zodat de kiezers
Lkozenen konden controleren. Koning
L in was toen hij de regering aan-
irdde van ons land, van staatszaken slecht
«hoogte. Twee-en-dertig jaar had hij
.|£ij wachten voor hij tot het koningschap
beroepen, want in 1817 zijn geboor-
ur_ stond zijn grootvader Willem I nog
jan het begin van zijn regeringsperiode,
nvader was van grote invloed op zijn vor-
U geweest.
minister Schimmelpenninck aan zijn oud-col
lega Heemskerk: „Amice, laat s.v.p. in geen
geval, niemand blijken, dat gij weet, wat ik
u mededeel. Zoéven n.l. heb ik, op last des
Konings. den opper-kamerheer Van Pallandt
opgedragen den heer Blankenheim, als presi
dent lid der Eerste Kamer namens den Ko
ning mede te deelen, dat de verwerping der
agrarische wet door Zijne Majesteit ge-
wenscht wordt, met verzoek om zoveel mo
gelijk die verwerping te bevorderen".
Tweede huwelijk
mngsver schillen
Koning Willem III was in 1839 gehuwd met
Sophia Frederica Mathilda, dochter van Wil
lem I, koning van Wurtemberg en Catharina
Paulowna dochter van Tsaar Paul I van Rus
land. Zij schonk hem drie zoons Willem,
lein III bleek over de verhouding rege-
•Umers-koning geheel verschillende op
togen te hebben dan een van de promo-
li van de grondwetswijziging: Thorbecke.
W hun persoonlijke verhouding was stroef
I pen sterker woord te gebruiken. Steeds
I (n er conflicten tussen Thorbecke en de
I driftig wordende koning, die dan niet op
woordenkeus lette.
er
er een erge uitbarsting was ge
stelde de raad van ministers zich
Jiver de koning op. Zoals in januari
oen zij schreven: „Al de leden van den
eide toch gevoelen zich smartelijk aange-
pver de harde en, naar hun eerbiedige
ns, onverdiende woorden, die Uwe
it in den gisteren gehouden kabinets-
- - in deze hunnen ambtgenoot (Thor-
heeft toegevoegd: meerderen hunner
m zich mede. in meerdere en mindere
f moeten bezwaren over de grievende
wilde agen. die zij vooral in den laatsten tijd.
zijde van Uwe Majesteit hebben moe-
hetpdervinden.
F. van Rappard (oud-minister) uitte
iauto|frgen over deze conflicten tegen graaf
van Randwijck. In september 1852
efhij: „Zelf heeft hij (Koning Willem
viCM pen verstand genoeg om eene andere
gaan zijne regeering te geven en met
ame staatslieden te raadplegen, schijnt
tiet ln zijn zwak te liggen, de koning
iieene partijhij zal die nooit verwer-
bbet
lijvee
e oa
rlie:
ui gen
jjjjM 8 was er een conflict tussen de Koning
Kamer. De Kamer werd ontbonden en
verkiezingen uitgeschreven, waarin
UI zich zelfs mengde door een pro
file aan de kiezers te laten verschijnen,
iur later was er weer onenigheid, wel-
foiï Migde met een overwinning van de Ka-
Hierna probeerde Willem III niet meer
P het regeringsbeleid om te buigen.
'rwA, hoofd buigen deed hij ook niet. Hij
via ex-ministers, kamerleden en
wen zijn invloed te blijven uitoefe-
jn1870 bij de behandeling van de agra-
wet in de Eerste Kamer schreef oud-
It v
efoni
Koningin Sophia, eerste gemalin van Ko
ning Willem III.
Alexander en Maurits, welke laatste slechts
zeven jaar oud werd. Koningin Sophia stierf
in 1877. In de zomer van 1878 reisde Koning
Willem III naar het vorstendom (metje)
Waldeck. In de hoofdstad Arolsen van het
1000 vierk. kilometer grote landje ontmoette
hij de dochter van Georg V van Waldeck-
Pyrmont, Prinses Emma, die een jaar later
zijn echtgenote zou worden.
In november reisde ook dr. Beynen en zijn
dochter naar Arolsen. De oud-rector van het
Haagse gymnasium ging de verloofde van de
Koning letterkunde, geschiedenis, aardrijks
kunde en taal onderrichten, terwijl zijn doch
ter een paar uur per dag met Emma conver
seerde. Na een paar maanden reeds kon de
Prinses onze taal verstaan en een beetje
spreken. Op 7 januari 1879 werd het huwelijk
in Waldeck voltrokken. De koning in admi
raalsuniform, Prinses Emma in het wit at-
les, bezaaid met gouden sterren. Zij droeg
een diadeem op het hoofd en een hermelijn
op de schouders. Toen de bruid en bruidegom
de ringen wisselden, klonken 101 kanonscho
ten over het besneeuwde landje.
Drie dagen werd er feest gevierd in Wal
deck, waar het koninklijke paar een hand
geknoopt tapijt werd aangeboden door de def
tige jongedames van Waldeck, terwijl de ne-
derlgen (de burgerlijke klasse) een gebor
duurd kussen compleet met gedichtjes schon
ken.
Op 10 januari 1879. half vier kwam de extra
trein met het bruidspaar uit Waldeck in het
grensstation Oldenzaal aan. Hier sprak Wil
lem III tot zijn bruid: „Ik ben diep geroerd,
nu ik Uwe Majesteit welkom mag heten op
Nederlandse bodem. Uwe Majesteit kan ver
zekerd zijn dat geen Koningin ter aarde op
dit ogenblik rijker is dan u, rijk in de liefde,
verering en aanhankelijkheid van een roem
rijk, eerlijk, trouw volk. Leve de Koningin
der Nederlanden".
Zijn driewerf hoera voor Koningin Emma
werd ondersteund door de aanwezige autori
teiten. Van Oldenzaal ging de trein naar
Apeldoorn, waar een perron vol Veluwse
scherpschutters stond aangetreden. En van
hier naar 't Loo, dat vol wapenschilden en
verlichte E's hing.
Afgebroken
Nederland vierde feest, overal werd gevlagd,
feestverlichting ontstoken, erepoorten werden
opgericht. Maar de feestelijkheden werden
abrupt afgelast toen op 13 januari de broer
van de Koning, Prins Hendrik (de zeevaar
der) plotseling stierf.
De vlaggen gingen halfstok, de feestverlich
ting werd gedoofd, de guirlandes werden
door rouwfloers vervangen.
Vijf maanden later op 11 juni stierf ook
Kroonprins Willem: 38 jaar oud. Ook hij
werd bijgezet in de grafkelder van de Oranjes
in de Nieuwe Kerk in Delft. De titel Prins
van Oranje ging over op de enig overgeble
ven zoon uit het huwelijk van Willem III met
Koningin Sophia: Prins Alexander. Maar de
ze 28-jarige zwakke ziekelijke koningszoon,
die op gespannen voet met zijn vader stond,
zou nog maar een paar jaar te leven hebben.
De koninklijke familie werd zwaar getroffen,
want in 1881 stierf Prins Frederik (broer van
Willem II en twee jaar later Prinses Marian
ne (zuster van Koning Willem II).
Het Oranjehuis raakte in die jaren ook steed£
meer betrokken in de sociale en politieke
spanningen, die in ons land heersten. De ve
le processen wegens majesteitsschennis die
er in die tijd aanhangig werden gemaakt,
waren er een bewijs van. Het proces tegen
Ferdinand Domela Nieuwenhuis in 1887 ont
ketende protest-acties.
Willemijntje
Een vreugdevolle gebeurtenis was er. Op
oudejaarsavond 1879 vertelde de 21-jarige
Koningin Emma haar echtgenoot dat zij in
blijde verwachting was en op 31 augustus
1880 werd „Willemijntje" geboren. Nog de
zelfde dag kondigde Koning Willem III per
proclamatie tot de leden van de Staten Ge
neraal de geboorte van zijn dochter aan.
Het Nederlandse volk vierde feest en men
sprak er van dat „menselijker wijze gespro
ken de continuïteit van de Oranje-dynastie
was verzekerd". In feite vreemd, want de
tweede zoon uit het eerste huwelijk van Ko
ning Willem III, Alexander die troonopvolger
was geworden toen zijn oudere broer Prins
Willem in 1877 was overleden, leefde nog.
Prins Alexander stierf juni 1884. toen Prinses
Wilhelmina drie jaar oud was. Zij hadden el
kaar nooit gezien.
Nog geen jaar oud, in mei 1881 werd
Wilhelmina „aan den volke getoond", toen
haar ouders Amsterdam bezochten. Daarna
ging zij ieder jaar met haar vader en moe
der mee op hun zesdaagse bezoek aan de
hoofdstad en stond zij naast hen op het bal
kon van het paleis op de Dam. Vaak maakte
zij een rijtoer met haar gouvernante door
Amsterdam. Het snel geëmotioneerde pu
bliek zag dan een klein blond meisje met een
grote strooien hoed op.
In 1890 ging de gezondheidstoestand van Ko
ning Willem III snel achteruit. Op 23 novem
ber stierf hij na een maandenlang lijden. Op
Prinses Wilhelmina maakte het ziek zijn van
haar vader een diepe indruk. In „Eenzaam
maar niet alleen" heeft zij hierover geschre-
1 ven.
Regentes
Drie dagen voor het overlijden van de Ko
ning legde Koningin Emma in de verenigde
vergadering van Eerste en Tweede Kamer
Pracht en praal bij de inhuldiging van de
18-jarige Koningin Wilhelmina op 6 septem
ber 1898.
drie dagen. Het volk wist niet waaraan het zich moest
houden, tussen zijn gestorven koning en zijn aanstaande
koning. Voeg daarbij nog het gerucht dat de prins de Kroon
zou weigeren, zodat het volk, toen hij de regering wilde
aanvaarden en in Den Haag terugkwam, ontheven was van
een kwellende onzekerheid en hem met een uitbundig
vreugdegejuich ontving. Deze drie dagen van tussenrege-
ring en twijfel hadden voor de nieuwe koning meer gedaan
dan alle geheime agenten en alle politiek ter wereld
de eed als regentes af. Elf jaar was zij ge
huwd geweest met Koning Willem III.
De politieke spanning in ons land hing ook
over het regentesseschap van Koningin Em
ma. Toen zij twee jaar na het overlijden van
haar man met haar dochtertje Friesland be
zocht, staken in de plaatsen waar de konink
lijke familie passeerde, revolutionaire arbei
ders borden en spandoeken omhoog met op
schriften: „Vrijheid gelijkheid en broeder
schap", „Bij u rijkdom, bij ons honger".
Koningin Emma maakte zich echter bijzon
der geliefd bij ons volk. Zij schonk bijvoor
beeld haar buitengoed in Renkum bij het
beëindigen van haar regentesseschap, waar
in 1901 het sanatorium voor t.b.c.-patiënten
Oranje Nassau werd geopend. In die jaren
dat aan t.b.e. iedere drie kwartier een Ne
derlander stierf zette de koningin-moeder
zich daadwerkelijk in bij de bestrijding van
deze volksziekte. Het latere bestrijdingsfonds
werd naar haar genoemd.
Op de dag van haar vaders overlijden was
aan Prinses Wilhelmina's „jeugd" een einde
gekomen. De 10-jarige was in naam konin
gin. Acht jaar jonger dan de toch al zeer
jeugdige Koningin Victoria van Engeland.
Men sprak haar volgens het protocol aan met
„mevrouw". De eerste keer dat men dat
deed, barstte zij in tranen uit. Zij werd on
der de zorgzame leiding van haar moeder
op het koningschap voorbereid, dat begon op
6 september 1898 toen Wilhelmina in de Nieu
we Kerk in Amsterdam de eed aflegde:
„Trouw aan de Grondwet, verdediging van
onafhankelijkheid en grondgebied des rijks,
bescherming van vrijheid en rechten aller on
derdanen, instandhouding en bevordering der
algemene en bijzondere welvaart, zoals een
goed koning schuldig is te doen"
Koning Willem III samen met zijn tweede
gemalin, Koningin Emma, die de harten van
de Nederlanders snel wist te winnen.
is ingehuldigd. Leve de Koningin. „Een
driewerf hoera volgde, het orgel viel bij en
hierna keerde de ingehuldigde vorstin terug
naar het paleis.
De twee SDAP-leden waren bij de inhuldi
ging niet aanwezig. Troelstra, de leider van
de Nederlandse sociaal-democraten gaf hier
van later uitleg in de Tweede Kamer.
Bij bruiloft
Zegetocht
Eén dag eerder was zij samen met haar
moeder naar Amsterdam gekomen. Aan het
Weesperpoortstation, waar om kwart voor
twee het eerste kanonsschot daverde ten te
ken dat de koninklijke trein in de hoofdstad
was gearriveerd. De Koningin droeg een robe
van wit zijden damast en een wit kapot-
hoedje. Haar moeder droeg een lilla kleed en
lilla kapothoed. Na de aankomst volgde een'
zegetocht door de versierde straten van Am
sterdam die eindigde op de Dam. waar bur
gemeester Veiling Meinesz moeder en doch
ter ontving. Beiden werd hierbij de emotie
te sterk. Na de eedsaflegging in de Nieuwe
Kerk riep de griffier van de Staten-Generaal
de namen van de Kamerleden af. die, de
voorste twee vingers van de rechterhand ge
heven, trouw aan Grondwet en Koningin be
loofden. Toen hief de koning van wapenen
zijn staf en riep: „De Koningin Wilhelmina
Koningin Wilhelmina had toen zij ingehul
digd werd, reeds de man ontmoet met wie zij
op 7 februari 1901 door minister Cort van der
Linden in den echt zou worden verbonden.
Hendrik, Wladimir, Albracht, Ernst, het vier
de kind van zijn moeder en het negende
kind van zijn vader. Groothertog Frederik
Frans II van Mecklenburg-Schwerin, was
evenals de gravinnen van Buren de titel
die Koningin Emma en Koningin Wilhelmina
voerden als zij incognito reisden in 1898 bij
de bruiloft van een nichtje in Cannes. De 22-
jarige Hendrik en de 17-jarige Wilhelmina
spraken elkaar daar de eerste maal. De
tweede maal dat zij elkaar datzelfde jaar ont
moetten was bij een doopplechtigheid in de
familie Von Wied, maar geen sterveling
dacht in de drukte van het inhuldigingsjaar
aan een vorstelijke romance. In 1899 ontmoet
ten zij elkaar weer een paar maal in hotel
„Weiszer Hirsch" te Schwarzburg. In okto
ber 1900 gingen moeder en dochter naar het
plaatsje Koenig bij Frankfort. Hier, bij erf-
graaf Erbach Schoenberg, werd de verloving
van Koningin Wilhelmina en Hertog Hendrik,
die als graaf Von Bülow in een hotel in Koe
nig stond ingeschreven, beklonken. Maandag
15 oktober 1900 kwam Willemientje op 't Loo
terug, een dag later arriveerde ook haar ver
loofde.
Bij de staatsdrukkerij werd in allerijl een
proclamatie gedrukt, waarin de Koningin
haar verloving bekend maakte. Geheel on
verwacht kwam deze aankondiging. In
schouwburgen, concertzalen overal werden
de voorstellingen onderbroken om het nieuws
bekend te maken.
Op 26 januari 1901 verleende een wet Hen
drik de „hoedanigheid van Nederlander en
verklaarde hem tot ingezetene van het rijk
Koningin Wilhelmina verloofde zich met een
Duitser, maar trouwde als 20-jarige met een
24-jarige Nederlander. Op 30 april 1909 werd
uit dit huwelijk een prinses (Juliana) gebo
ren, die door de Europese pers werd beschre
ven als een element van ontspanning in de
internationale politiek van die dagen. Een ge
beurtenis waarbij de vrede van Europa enig
belang heeft.
f "k irect nadat Koning Wil-
u lent III en Koningin
Emma in 1879 in ons land
waren aangekomen, barst -
ten overal feesten los. In alle
kranten van januari van dat
jaar werden tal van feest
artikelen aangeboden. Er wa
ren liefst negen soorten
oranje-lint te koop. Het
goedkoopste kostte vijf en
het duurste vijftig cent per
twaalf meter. Vetglazen, die
gegarandeerd zes uur latig
'brandden, deden twaalf en
eenhalve cent. Een Konin
gin Emmafontein kostte vijf
tig cent. Er waren welkomst
liederen en zegenbeden ver
krijgbaar in alle boekwinkels,
voor een paar centen per
stuk. Daar kon men ook een
Nassau-pakket kopenwaar
in bijgesloten was een bon
voor de 300-ste Staatsloterij,
kosten drie h*le kwartjes.
Een gekroonde W van ander
halve meter hoog. met. twaalf
meter gaspijp, zodat deze let
ter verlicht kon worden, was
alleen te betalen voor de wel-
gestelden. De prijs ivas onge
veer gelijk aan vier weeklo
nen van een arbeider uit die
dagen, namelijk 25 gulden.
Ook toen Koningin Wilhel
mina op dinsdag 6 september
1898 ingehuldigd iverd, ivas
er overal feest in ons land en
deden de feestartikelen-ver
kopers goede zaken. Illumi
neer-glazen met eerste klas
stearine gevuld kostten vier
cent per stuk; er werden
plaatsen aangeboden op
stoepen langs de route waar
Koningin Wilhelmina op
haar rijtoer zou komen. Men
kon de gouden koets bezich
tigen in het Amsterdamse
Paleis van Volksvlijt, en in
het Panopticum was het
beeld van Koningin Wilhel
mina „op de troon in kro-
ningsornaat" in de ivassen-
beeldencollectie te zien. Cir
cus Renz hield een „grote
parade gala voorstelling"
en Oscar Carré een „schitte
rende elite voorstelling".
Carré had nog meer verras
singen in petto. Op de Dam
had hij voor 1140 gulden een
raam gehuurd, waar hij zijn
..American Bioqraph" neer
zette Dit apvaraat maakte
enkele ovnam<>n van het
feest, welke ..lichtbeelden"
tien daaen daarna in pré
mière gingen.
