Over relatie schrijver
lezer is weinig bekend
„Eindeloze liefde
„Con Amore
ontroerend „Req
Verdi's
uiem"
j Literatuur-socioloog drs. A. Nuis:
Binnen 15 tellen klaar:
.Theater" voor K. en
TOEGEWIJDE VERKLANKING
99
111
DE CRISIS IN
DE R.K. KERK
Jean Paulhan
-83~ overleden
Actrice Willy
Haak overleden
(jollandia
Team werkt
aan opera
VRIJDAG 11 oktober 1968
leidsch dagblad
PAGINA 23
(GPD) Vóór de laatste wereldoorlog waren de schrijvers
vrijwel zonder uitzondering academici, die zich richtten op de
bovenlaag van de samenleving. De kwaliteit van hun boeken
was, letterkundig gezien, hoog. De oplagen waren klein. Een
bestseller werd door de critici met wantrouwen bekeken
dat kon nooit veel zijnNa de oorlog kwam de grote omme
keer De academicus onder de schrijvers is een zeldzaam ver
schijnsel geworden. De bestseller wordt nu met heel andere
n bekeken.
merkwaardige verschuiving is
door drs. A. Nuis gesignaleea-d in het
januarinummer van ..De Gids". De
heer Nuis is medewerker van prof.
H. A. Gomperts die in Leiden moder
ne Nederlandse litera/tuur doceert.
Een verklaring voor die verschuiving
lean hij niet geven, zomin als hij
antwoorden heeft op vele vragen die
hem bezighouden. Men zou hem li
teratuur-psycholoog kunnen noemen,
i hij is vast van plan tal van nog
liet opgehelderde verschijnselen in de
vrcreld van het boek boven water te
brengen, zoals bijv prof. Escarpit in
Frankrijk doet.
„Alle onderzoekers hebben zich tot
dusver vrijwel uitsluitend beperkt tot
de verkoop van het boek, maar strek
ken zich niet uit tot de relatie tus-
len schrijver en lezer. Ik zou wel
eens, al was het maar van één boek,
«illen weten waar het terechtkomt
i wie het leest".
Actief en passief
De heer Nuis heeft over bepaalde
eersdhijnselen wel enig inzicht verkre-
jen. Zo verdeelt hij het Nederland-
ie lezerspubliek in twee groepen: een
ictieve en een passieve groep. De ac-
ieve groep bestaat uit lezers die al-
ijd direct reageren en voor een dia-
oop met de schrijver zorgen. De ac-
ieve groep omvat ongeveer 30.000
nensen. Weet een schrijver door die
[roep heen te breken met een hoger
'erkoopcijfer. dan is er sprake van
besteller. Van 't Reve is dat ge-
Hermans daarentegen richt zich
specifiek tot de actieve groep, dat
anderen wellicht nooit zal berei-
n. ,.Het is natuurlijk prettig voor
li schrijver, dat hij kan rekenen op
'n actieve groep van 30.000, maar
s kleine taalgebied brengt met zich
dat deze groep ook de buiten-
mdse literatuur pleegt te volgen. Als
•volg hiervan wordt de Nederland -
schrijver wat neerbuigend behan-
;ld door het publiek waarvoor hij
Jhrijft".
Diverse genres
Een probleem voor de literatuur-
icioloog 'is het onderverdelen in gen-
Wat is literatuur?
Waar ligt de grens met de sub-li-
•ratuur, de thrillers en de liefdcs-
terhalen?
Dan zijn er de enorme oplagen van
loeken. die vroeger „keukenmeiden-
jomans" werden genoemd, boeken die
Jolgens een bepaald recept worden
i 'reschreven en waarvoor men in
Ijjunerika zelfs schriftelijke schrij-
I Ipscursussen kan volgen. Een ande-
[Jfc sector is die van de pornografi-
(che boeken, die toch ook een f lin
ie markt hebben. De grenzen zijn
Khter volstrekt onduidelijk en tussen
Ie grenres in liggen grote overgangs
leden.
Schrijverssucces
Frankrijk heeft prof. Sscarpit uit
irdeaux de laatste jaren interes-
ite onderzoeken naar de relatie
9 ADVERTENTIE
SOr
schrijver-lezer gedaan. Hij heeft zich
o.m. beziggehouden met de vraag: ie
het inderdaad zo dat de tijd uit
maakt wat literatuur is? In de Na
tionale Bibliotheek van Frankrijk be
vinden zich alle boeken die de laat
ste 450 jaar in dit land zijn uitge
geven. Toen dé hoogleraar in ency
clopedieën en schrijvershandleidingen
do opsomming van schrijvers verge
leek met de in de bibliotheek opge
nomen schrijvers, bleek slechts één
procent te zijn vermeld. 99 was in
de vergetelheid geraakt. Merkwaar
dig is, dat de kwaliteit van de boe
ken van vele schrijvers uit de groep
van 99 beslist niet inderdeed voor
die van sommige schrijvers, die tot
de uitverkoren één procent behoren.
Tenslotte bleek, dat „de tijd zal het
wel leren" niet opgaat voor schrij
vers. En het onderzoek concludeerde,
dat als een schrijver omstreeks de
middelbare leeftijd niet is geslaagd,
hij zijn sucecs verder wel kan ver
geten
Het zou interessant zijn als er in
ons land iets zou worden gedaan aan
literatuur van sociologisch onderzoek.
De heer Nuis: „Cultuur-sociologie
bestaat allang, maar heeft zich al
tijd gekenmerkt door een algemeen
beschouwend karakter, In de heden
daagse sociologie zit echter meer iets
van ontleden, tellen, onderzoeken,
concretiseren. Ik ben bezig verklarin
gen te zoeken voor bepaalde ver
schijnselen. Anderen doen dat ook.
Wij zouden elkaar eens moeten vin
den en bekijken wat we op tafel kun
nen brengen
Drs. A. Nuis
(Foto LD/Holvast)
ADVERTENTIE
yoghurt
vla-flip
En nog door de melkman thuisbezorgd ookl
De Fransman Roussin is er één, die het klappen van de zweep
kent. Hij is een typisch vertegenwoordiger van het boulevard
toneel en voor het „avondje uit" komt men bij hem op plezie
rige wijze aan zijn trekken. Zijn stukken voeren uiteraard de
naam blijspel, maar hellen naar de klucht. Trouwens, het brede
niemandsland tussen blijspel en klucht is nu net het terrein,
waar het boulevardtoneel het van moet hebben. De zaak flink
in het gekke gegooid, met net nog aanvaardbare onwaarschijn
lijkheden en toch ook hier en daar menselijke trekjes, die wer
kelijk interessant zijn; wat wil men meer?
dat iemand het hoort aan de andere
kant.
Dat kè,n allemaal. Op het toneel
kan èlles. Maar op één voorwaarde:
dat het sprankelt van geest. Wij ont
zeggen Roussin een grote mate van
geestigheid niet; zijn dialogen zijn
vaak kostelijk, zijn verwikkelingen
ook. Maar naar de geest van zijn
stuk gooit hy als goed Boulevardier
met de pet.
De Toneelgroep Theater heeft het
uit 1962 daterende stuk verdienstelijk
vertoond. Maar het kwam ons voor,
dat de vertaler en regisseur, Ernst
van Altena. het meer naar de sfeer
van de klucht had getrokken dan op
zichzelf nodig zou zijn geweest. De
Franse schrijver was knap genoeg
om aan zijn vier figuren: de man, die
zijn „eindeloze liefde" wenst; zijn
vrouw, die dat wel aan kon zien. De
Verwikkelingen
Als een jonge getrouwde man, al
leen voor een rustkuur met vakantie
een jonge, gelukkig getrouwde vrouw
ontmoet en haar zijn platonische lief
de verklaart, die zij accepteert, met
de uitdrukkelijke mededeling, dat zij
haar man niets zal verbergen, lig
gen heel wat verwikkelingsmogelijk
heden voor het grijpen. En wie be
reid is de auteur in goed geloof te
volgen, kan een avond lachen om te
bewijzen, dat het idee „ik heb haar
lief; maar niemand heeft daar iets
mee te maken, noch er zich gekwetst
door te voelen" in die praktijk niet
opgaat. Als dan bovendien de twee
echtparen, die bij de liefde betrokken
zijn, in twee kamers naast elkaar ge
zet worden, met een denkbeeldige
tussenwand, komt er nog een dimen
sie bij. Alle geliefden, die geliefd zijn,
of verliefd worden, of ermee ophou
den, kunnen Alles zeggen, zonder
LEIDEN Een versterkte Chr. Oratoriumvereniging „Con
Amore" heeft gisteravond in een stampvolle Stadsgehoorzaal
voor een verrassing gezorgd.
Zij was van het traditionele repertoir radicaal afgestapt en
wijdde zich met bezieling aan het van een gloedvolle, roman
tische „opera"-sfeer doortrokken, veeleisende „Requiem" van
Verdi, dat door zijn unieke dramatische expressie nog steeds
tot een der meest geliefde werken uit de koorliteratuur be
hoort.
Verdi schreef dit Requiem ter nagedachtenis aan zijn intieme
vriend, de Italiaanse vrijheidsstrijder en dichter Alessandro Manzoni,
in 1873 overleden. Hij deed dit met al zijn zuidelijk geaarde religieuze
intenties. Intenties, wellicht bevreemdend voor de meer nuchter
ingestelde noorderling, niettemin zuiver en natuurlijkdoor en door
oprecht.
27 januari 1901 verliet Verdi deze
aarde, doch zijn muziek heeft nog
niets van haar ontroerende macht en
pracht, haar intense suggestivtteit en
zielvolle gevoeligheid ingeboet. Met
als overweldigende slotclimax het
„Libera me!" („Bevrijd mij!"), een
smeking naar welker vervulling een
ganse mensheid geslacht tot geslacht
snakt.
Na Rossini's dood op 13 november
1869 had Verdi reeds dit responso
rium „Libera me" geschreven, doch
van een voltooiing was toen niets
kunnen komen. Na Manzoni's ster
ven componeerde hij echter met vol.
Ie inspiratie onder de diepe indruk
van het voor hem zo smartelijk ver
lies als in een roes dit grootse Re-
quim, dat op 22 mei 1874 in de San
Marco te Venetië onder zijn leiding
de eerste uitvoering beleefde.
Niemand ontkomt aan de indrin
gende kracht van deze muziek met
haar melodieuze schoonheids-
spanningen, haar treffende bewogen
heid, haar innige devotie en vooral
niet aan de enorme hoogtepunten,
bijv. de visionaire schildering van het
„Dies irae" (Dag des oordeels) met
zijn felle orkestslagen, zijn fantasie
volle chromatiek, imponerende ba
zuingeschal en scherpe ritmiek. Deze
muziek moge dan sterk wijzen in de
richting van de veredelde opera: het
zy zo
Wanneer dan het Requiem, na de
magistrale Fuga en de fluisterende
smekingen van de sopraan, eindigt
met het tere C-majeur akkoord,
blijft daar ondanks de bezwaren
die sommigen er tegen kunnen aan
voeren - de herinnering 'n een groot
se schepping van een componist, die
naast de vocale en instrumental
schittering, toch ook de verstilling
lief had. waarvoor wij o.a. verwijzen
naar het in de aanvang door het koor
gezongen „Requim in aeternam" en
het ingetogen „Agnus Dei" voor so
praan en alt.
Verdi schreef in dit „Requiem" een
sterke aangrijpende muziek, gigan
tisch en suggestief in haar opbouw
en getuigend van dat geniale mees
terschap, waarmee hij een wereld
veroverde.
Solisten
Voor Jan Pasveer en zijn koor een
opgave, welke geheel nieuwe eisen
stelde.
Eisen, waaraan met veel overtui
ging en kunnen bijzonder bevredi
gend is voldaan. Een koor, dat zich
in veel opzichten opgeheven voelde,
dat met te loven dicscipline zich wijd
de aan de fuga's van het „Sanctus"
en het „Libera me", zulks deed in
gave klankverhouding en kleur en
dat zich nauw verwant voelde aan
Verdi's geest, gestimuleerd als het
werd door een dirigent, die zijn be
schaafd materiaal tot hoog niveau
wist op te voeren, ook al hadden wij
hier en daar fijnzinniger nuancering,
differentiatie en raffinement gewenst.
Niettemin een te waarderen presta
tie, ook stylistisoh. ondersteund door
het Gewestelijke Orkest voor Zuid-
Holland voor wie de begeleiding een
krachtproef betekende, welke slechts
matig lukte, al willen wij graag een
uitzondering maken voor de kranige
prestaties dei' blazers.
Hét solistenkwartet gaf gemengde
Indrukken, want de stemmen har
monieerden onvoldoende, ondanks te
loven individuele kwaliteiten der vo
calisten.
De sopraan Maaijke van der Lugt
beheerste haar omvangrijke partij,
waarin de hoge Cs moeilijk# struikel
blokken zjjn, ln menig opzicht magi
straal. Toch hoedde zij zich voor te
grote stemuitzetting in de hoogste re-
Solisten en dirigent in Ver
di's „Requiem". V.l.n.r. Pieter v.
d. Berg (bas), Wilhelmine Mat-
thes (alt), Jan Pasveer (dirigent),
Marijke v. d. Lugt (sopraan) en
Charles Holland (tenor).
(Foto LD/Holvast)
gionen, waardoor afbreuk wordt ge
daan aan het fraaie timbre, dat spe
ciaal in het mezzavoce en de pianis-
simi de aantrekkelijkste facetten
openbaart.
De alt Wilhelmina Matthes was we
derom een waardevolle kracht, op wie
te bouwen valt. Waarom zij echter
alles wat zij zingt met zoveel na
druk doet, is ons niet recht duidelijk.
Het is beslist onnodig steeds zoveel
mogelijk het forte op te zoeken.
Daarmee is de geest van dit overi
gens extatische werk in de medidatie-
ve passages toch zeker niet gebaat.
Met groot genoegen beluisterden wij
wederom de innemende en nobele te
nor van Charles Holland, ook al ver
loopt zijn toonproduktie in het hoog
ste register niet altijd volkomen vrij.
Dat hij zich soms niet tot in de de
tail aan de partituurlij ke voorschrif
ten houdt, die „vrijheden" moeten
wij hem maar vergeven, zij het node.
Indringend klonk de sonore stem
van Pieter v. d. Berg, ondanks de
geannonceerde verkoudheid. Hij is
met de opera tot in de vezelen ver
trouwd, zijn bas bezit allure en ka
rakteristieke zeggingskracht. Hij dient
zich echter te hoeden voor een te
veel „ophalen" van de toon, wat ln
dit Requiem minder passend is.
Niettemin deed zijn vloeiend en ge
makkelijk aansprekend zingen wel
dadig aan.
Ook ditmaal heeft deze Verdi
reeds eerder onder Van Otterloo en
BERN (AFP) De Zwitserse rk.
theoloog prof. dr. Hans Kung heeft
in een vraaggesprek voor de televisie
verklaard niet te geloven, dat men
hem in het Vaticaan voor ketter zal
uitmaken. Wel werd er op het ogen
blik door de Vaticaanse congregatie
voor de geloofsleer een onderzoek in
gesteld naar zijn boek „De kerk",
maar dit betekende niet dat dit on
derzoek zou uitlopen op een beschul
diging van ketterij. Een gedachtewis
seling zou veel ophelderen, aldus
Kung.
Kung was het niet eens men hen
die menen dat Paus Johannes XXIII
en het concilie verantwoordelijk zijn
voor de huidige crisis in de R.K Kerk.
De oorzaak van deze crisis moest men
eerder zoeken in de „toestand van
verstening" waarin de kerk zich zijns
inziens al verscheidene eeuwen be
vindt. Alle vraagstukken hadden
zich tegelijkertijd voorgedaan, omdat
het jongste Vaticaanse concilie een
analyse van de toestand had moge
lijk gemaakt en de deur voor de ver
nieuwing open had gezet.
Prof. Kung, die als deskundige van
het Duitse episcopaat had deelgeno
men aan het jongste Vaticaanse
concilie, heeft het werk en de con
clusie van dit concilie in verschillen
de werken geanalyseerd, waaronder
het boekje „De kerk".
PARIJS Jean Paulhan, een
van Frankrijks meest bekende letter
kundigen, is op 83 jarige leeftijd
te Parijs overleden. Paulhan was lid
van de Academie Franc aise.
Hij heeft een deel van zijn jeugd
doorgebracht in Madagascar, waar
hij les gaf en in de goudmijnen
werkte.
In 1912 keerde hij terug naar
Frankrijk en begon een roemrijke
literaire carrière.
Paulhan was in de tweede wereld
oorlog in het verzet. In 1963 werd
hü opgenomen in de Academie.
AMSTERDAM (ANP) In
Driebergen is in de ouderdom van
71 jaar overleden. De actrice Wil
ly Haak. Wegens ziekte kon zij de
laatste jaren niet meer optreden. De
laatste grote rol die zij speelde was
die van Claire Zachanassian in Dür-
renmatt'8 „Het bezoek van de oude
dame" bij toneelgroep Theater.
De crematie zal maandag 14 okto
ber om 10.00 uur te Westerveld
plaatsvinden.
driemaal onder Arlbo met diens
Toonkunstkoor hier uitgevoerd
een frappante indruk gemaakt.
Zün „Requiem" waarmee h|j de
mensheid nog altUd gelukkig maakt,
is en blijft onverwoestbaar.
En dat men er de grote waarden
diep van heeft ondergaan, is geble
ken uit het dankbare, zelfs opgeto
gen applaus, waarmee men zowel di
rigent als koor en solisten heeft be
loond.
Een sympathiebetuiging, die alle be
trokkenen goed zal hebben gedaan.
h.
vrouw, die de liefde gepresenteerd
kreeg en haar man, die dat dan toch
maar niet nam, sommige zeer men
selijke kwaliteiten te geven. En die
kwamen in deze vertoning niet ge
heel tot hun recht.
Hans Oroiset, de leider van „Thea
ter". die men eigenlijk te zelden ziet,
speelde de liefdevolle hoofdfiguur.
Met vaak kostelijke gebaartjes en
mimiekjes vond hij een uitweg voor
zijn platonische lading. Vlot, net nog
geloofwaardig en bij voortduring
amusant. De twee vrouwelijke rollen
waren toevertrouwd aam Fenneke
Andreae en Margriet de Groot. Wij
leven in een tijd, dat jonge kunste
naars, die net van de toneelschool
zijn gekomen, vaak al hoofdrollen
krijgen toebedeeld. Dat geeft hun
kansen. Maar de kans zit er ook in,
dat het gebrek aan routine opvalt.
Dit gold voor Fenneke Andreae, die
bovendien kwam te staan tegenover
de wèl zeer geroutineerde en voor
dit soort werk bij uitstek begaafde
Margriet de Groot. Het neemt niet
weg, dat we met belangstelling de
verdere ontwikkeling van Fenneike
Andreae mogen volgen. Het zou ons
niet verwonderen als haar begaafd
heid in andere richting dan het blij
spel zou blijken te wijzen. De vierde
in het team, de man, die het niet
nam, was in goede handen bij Eric
van der Donk; hij was innemend en
trof een juiste toon.
Het verzorgde décor van Herman
Gordijn deed het op het te kleine
Leidse toneel goed; de ruimte lede
groter dan zij tot veler wanhoop in
werkelijkheid is. Speciaal mag ook
melding worden gemaakt van de
fraaie dameskostuums van Edgar
Vos.
Een avond van luchtige verwikke
ling schonk K. en O. zijn getrouwen
dus; waarbü niemand spijt behoeft
te hebben gehad, dat de liefde niet al
te eindeloos duurde.
DX
ADVERTENTIE
INTERNATIONAAL BEKROOND
Verkrijgbaar bij:
Herenstraat 83
Breestraat 137
UTRECHT (ANP) Vijf com
ponisten en twee schrijvers werken
in opdracht van de Ned. Opera
stichting aan een eigentijdse opera,
die tijdens het Holland Festival 1969
in Theater Carré in Amsterdam in
première za! gaan, zo blijkt uit een
mededeling van de Stichting Gau-
deamus.
De componisten zijn Louis Andries-
sen, Reinbert de Leeuw, Misja Men
gelberg, Peter Schat en Jan van
Vlijmen. De tekst voor de opera
wordt geschreven door Harry Mu-
lisch en Hugo Claus. D? tekst is
ontleend aan het Don Juan-verhaal
en behandelt „De imperialistische
bemoeiingen van de V.S. in Zuid-
Amorika".
