Gesprek met Tsjechen
verlamde de
Russische kracht
Tsjecho
Slowakije,
een les in geweldloze weerbaarheid
1
F:
1
SEPTEMBER
ZATERDAG 7 SEPTEMBER 1968
LD EXjjjj
niiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiill
Prof. dr. I. Gadourek is hoogleraar so- §j
ciologie aan de Rijksuniversiteit in Gro-
ningen. De professor, die Slowaak van
geboorte is, ontvluchtte twintig "jaar ge-
leden (in 1948) na de communistische
staatsgreep zijn land.
Prof. Gadourek schreef voor de GPD-bla-
den een analyse van de reactie in Tsje-
s cho-Slowakije op de invasie van de vijf
s Warschau-pact-landen op die sombere Ij
dag van 21 augustus 1968.
iHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin'
Vooral jonge Tsjechen knoopten ge
sprekken aan met de Russische soldaten,
die hierdoor in grote verwarring werden
gebracht.
De Tsjechen en Slowaken zijn ongeneeslijke optimisten. Waar een Nederlander temid
den van de steeds toenemende welvaart, sociale zekerheid, afnemende sterfte en
voortschrijdende humanisering van de samenleving, bedenkelijk zijn hoofd schudt, van
de ondergang van zijn beschaving gewaagt of andere cultuur-pessimistische profetieën
ten beste geeft, blijft een Tsjech of Slowaak onwrikbaar in zijn geloof, dat de waar
heid zal overwinnen, dat er Blanikti Rytiri, ridders en dappere en humane leiders zul
len spruiten uit de schoot van het volk om het naar een betere en rechtvaardiger toe
komst te leiden.
Tsjechen en Slowaken geloven dit ondanks
het feit dat zij in de laatste eeuwen als na
tie bijna zijn uitgeroeid en zelfs gedurende
deze generatie drie keer hun zelfstandigheid
verloren, hun leiders zagen sterven in ge
vangenissen of kampen en waar vrijheid in
de kiem werd gesmoord. Men zou ze meta
fysische optimisten kunnen noemen.
Door vorming en geboorte ben ik één van
hen en het heeft weinig zin zich anders te
willen voordoen. Ondanks de berichten over
een bruut geweld in mijn geboorteland, de
dictatuur van de Russen en het schandelijke
gebrek aan eenheid tussen de kleinere buur
landen, om de beurt slachtoffers van de Sow-
jet-agressie, zie ik ook positieve kanten aan
de ontwikkeling in Tsjecho-Slowakije in de
afgelopen weken.
Geschiedenis gemaakt
Tsjechen en Slowaken hebben enkele da
gen geschiedenis gemaakt. Zoals reeds zo
vaak in het verleden is dit de wereldgeschie
denis waarin zij verwikkeld zijn geraakt. Zij
hebben ons een voorbeeld gegeven in een
techniek van strijd, waarop velen ook hier in
het Westen hun hoop vestigen- De geweld
loze weerbaarheid die ons uit onze atoom
impasse zal kunnen helpen.
Ze hebben militaire machten getrotseerd,
die sterk genoeg zijn om de halve wereld te
vernietigen. Teneinde voorbarige conclusies
en verstrekkende consequenties te vermijden,
is het goed hun verzet, dat toch althans
in deze fase enigszins succesrijk mag wor
den geacht, aan een korte analyse te onder
werpen.
Welke factoren droegen bij tot dit, zij het
betrekkelijke, succes?
In de eerste plaats wil ik de ideolo
gische gespletenheid van de tegenstander
noemen. Hij handelde immers inconsequent,
met eigen ideologie en ook met eigen stelsel
door Tsjecho-Slowakije te bezetten. Het is
goed te beseffen dat Doebtsek, die door de be
zetter gevangen werd genomen, volgens de
statuten der communistische partij is geko
zen. De Sowjet-communisten hebben niet al
leen deze statuten goedgekeurd, Breznjew
persoonlijk heeft zich met de verkiezing van
Doebtsek in het begin van dit jaar verenigd,
zodat zelfs aan de meest Stalinistische in
terpretatie van het democratisch centralis
me het principe dat de lagere partij-functio
narissen slechts met goedkeuring van de ho
gere worden gekozen in hun functie, is vol
daan.
Principes geschonden
Dat de Sowjets het principe van nationale
soevereiniteit hebben geschonden, dat zij
voorstaan en nog in de verklaring van Bra-
tislawa van 4 augustus nadrukkelijk onder
schrijven, is algemeen bekend. Weinigen van
ons echter beseffen dat het politioneel optre
den met militair geweld tegen de volksmassa
en arbeidersmassa in alle leerboekjes in de
communistische landen als schrikbeeld van
kapitalistisch onrecht wordt beschreven.
Geen wonder dat de bezetters zich niet al
tijd in hun tanks op hun gemak voelden. Geen
wonder dat men zijn toevlucht nam tot gro
ve leugens die nauwelijks als klassewaar
king tegen provocatie, geheime instructies in
code aan omroepers of medewerkers van de
organisatie.
Tweeërlei functie
digheid van het proletariaat gerechtvaardigd
kunnen worden.
Een tweede voorwaarde voor zo een lijdelijk
verzet is de eenheid in eigen kamp. In dit
opzicht heeft de bezetter nauwelijks een gro
tere dienst aan Doebtsek c.s. kunnen bewij
zen. De bevolking die hen reeds erkentelijk
was voor de invoering van objectieve bericht
geving, rehabilitatie van eigen nationaal ver
leden en van eigen geschiedenis, het aan de
kaak stellen van de misdaden van het Sta
linisme en het in ere herstellen van de grote
humanist Mazaryk, werd door de daad van
Stalinistische agressie tot een hechte eenheid
gesmolten. Ook de latente spanning tussen
Tsjechen en Slowaken verdween. Voor de
eerste keer kreeg immers een Slowaak de be
langrijkste positie in de staat- In de regering
die Doebtsek heeft voorgedragen, werd te
vens Hoesak opgenomen, die onder het Stali
nisme als ijveraar voor Slowaakse autono
mie de gevangenis werd ingestuurd.
Leidende kracht
Voor de eerste keer in 20 jaar werd de com
munistische partij werkelijk tot een leiden
de kracht van de gehele natie. De kloof tussen
de partij en het volk, die we haast in alle
communistische landen waarnemen, werd
overbrugd.
Een belangrijke factor is zonder twijfel ge
weest dat deze partij haar gehele organisa
tie ter beschikking stelde van het verzet. De
communistische partij is in de illegaliteit ge
treden, een rol waarop zij vooral in de niet-
communistische landen voortdurend wordt
voorbereid. Dat het hier om een formidabele
organisatie gaat, weten slechts de kenners
van het Sowjet-communisme. De partij cellen
reiken tot de verste uithoeken van het land.
De comité's beschikken nu en dan over eigen
verbindingen, telefoonlijnen, draadloze tele
grafie, enz. Wat we hier wensen te beklem
tonen is, dat het om een organisatie gaat,
bij uitstek geschikt om een revolutionaire
actie te voeren. De eenmaal genomen beslis
sing moet door alle leden van deze organisa
tie worden uitgevoerd. Het is een wet voor elk
lid, vooral in een crisissituatie, zoals die door
de bezetting is ontstaan.
Massamedia in actie
De hierboven genoemde voorwaarden voor
het slagen van het verzet brengt mij dan
tot de volgende: een eigen communicatiesys
teem. Het opduiken van geheime zenders,
tezamen met de duizenden transistor-toe
stellen in handen van tieners op straat, was
een factor van verrassing voor de bezetters.
Een nóg grotere verrassing kwam in de actie
van de massamedia, mensen in het Westen,
die de wandaden van de bezetter in de huis
kamers van miljoenen, ook communistische,
toeschouwers bracht in de hele wereld.
Voorts kwam er contact tussen verslaggevers
aan beide kanten, zowel door de uitzendin
gen langs de grens als door de gestrande
toeristen die film- en bandopnamen meena
men. Doch nog voornamer was: waarschu
wen voor collaborateurs, voor de opsporings
diensten en stoorzenders van de bezetter, in
structies en waarschuwingen aan de bevol
De actie van verzet had tweeërlei doel
stelling:
a. de bescherming van de bevolking en
het waarborgen van vitale functies: eerste
hulp-verlening, bescherming tegen punde-
ring, verzekering van bevoorrading en
b een politieke functie.
Deze laatste werd gericht op versterking van
voorwaarden, die we reeds genoemd hebben.
1. Het beklemtonen van inconsistenties, tegen
spraak in het optreden van de bezetter en 2.
versterking van eigen eenheid.
Zo heeft men onder de lopen van de kanon
nen en de tanks meer dan duizend afge
vaardigden van de partij uit alle landstreken
naar Praag weten te brengen en daar in een
grote fabriek het congres van de communis
tische partij van Tsjecho-Slowakije weten te
houden onder de bescherming van de gewa
pende arbeiders-militie. Het is dit congres, dat
volgens de statuten de hoogste macht heeft
in de partij. Men zou het met de rol van het
parlement in de democratie kunnen verge
lijken.
Dit hoogste orgaan heeft de door de bezet
ter gearresteerde en momenteel geliquideer
de leiders herkozen en heeft zich van andere
personen, door de bezetter voorbestemd als
marionetten, gedistantieerd. Voorts heeft
men unaniem het optreden van de bezetter
veroordeeld en zich vastgebeten in de vroe
ger genomen besluiten.
Tenslotte nog de techniek van de actie: hu
maan, vindingrijk, maar tevens onverschrok
ken en dapper. Het was ontroerend voor mij
na middernacht te luisteren naar de omroep
in Brno, mijn geboortestad waar een berg
beklimmersvereniging werd ingeschakeld bij
het verwijderen van straat- en nummerbor
den.
II aarscliuwingen
De intellectuelen, die op zwarte lijsten van
de bezetter stonden, werden gewaarschuwd en
aangespoord tot onderduiken (in de tweede
wereldoorlog kwam het onderduiken in dat
land weinig voor). De autonummers en de
namen van de collaborateurs werden open
baar bekendgemaakt. De bevolking werd ge
vraagd in geval van arrestatie de woonblok
ken te mobiliseren, samenscholingen te orga
niseren en op die wijze zichzelf te bescher
men.
De jongeren, die de talen van de bezetter be
heersten, begonnen gesprekken met tankbe
manningen, commandanten en soldaten,
waarbij zij wezen op de absurditeit van hun
gedrag.
Toen dit door harder optreden onmogelijk
werd, verschenen opschriften in het Russisch
en begon men de eigen pers ook in de talen
van de bezetters onder het leger te versprei
den. Toen na enkele dagen de troepen on
bruikbaar werden en moesten verwisseld wor
den (in de nacht van vrijdag) heeft men op
kruispunten wegwijzers vernietigd of vervan
gen door borden met: Moskou 2000 km, of:
Iwan ga naar huis.
Humaan verzet
Van de humane instelling van de verzetsstrij
ders heb ik me overtuigd toen ik 's nachts
het bericht opving over het neergestorte Sow-
jet-hefschroefvliegtuig bij Tseske Boedejow-
tse- De legale vrije zender vroeg om bloeddo
nors met de volgende motivering: geef ze het
bloed dat zij hier kwamen vergieten, want
dan gaan zij des te vlugger naar hun moe
ders en meisjes, dan gaan ze naar huis.
Tenslotte de laatste voorwaarde van geweld
loos verzet, die ik uit de recente geschiede
nis in Praag distilleer, een gecoördineerde
buitenlandse actie het mobiliseren van de
wereldopinie.
Het was een gelukkige omstandigheid dat de
minister van Buitenlandse Zaken in Belgra
do zat ten tijde van de bezetting. Het was
een daad van moed en wijsheid dat bijna het
gehele diplomatieke corps en de buitenlandse
correspondenten van Praag trouw zijn geble
ven aan leiders en volk.
Zo kon in de Veiligheidsraad de leugen van
Malik, dat het Rode leger door de Praagse
regering geroepen werd, aan de kaak worden
gesteld. Zo werden ook de communistische
partijen in de gehele wereld goed geïnfor
meerd en konden zij hun protesten zenden
naar Moskou, terwijl Tito ijlings een ver
drag van wederzijdse bijstand ging sluiten
met Roemenië.
Last, but not least: de zedelijke normen van
de tegenstander, die het lijdelijk verzet mo
gelijk maakt. Het niet willen uitroeien van
gehele bevolkingsmassa's zou ik hiertoe willen
rekenen. Als we van de wereldopinie gewag
maken, dan is het jiiist het appèl doen op
deze normen van internationaal fatsoen, die
in het spel zijn en door de agressor geschon
den worden. Hoe ver zal hij hierin gaan?
Zal hij na het falen van geweld, ook brute
terreur inschakelen?
Hier zijn we ook bij de grenzen aangeland
van het mogelijke, dat door het passieve ver
zet te behalen is. Lang-durende bezetting
paard met terreur, geleidelijke isolatie vv
bevolking, vernietiging van het commu,
tiesysteemdit alles breekt de eenheid f
weerstand. Een reden temeer om de rft
druk op de bezetters te verhogen, om v
buitengewone zitting der Verenigde
de aanvallers duidelijk te maken, dat zij
buiten de gemeenschap van de Verenigd^
ties plaatsen door hun daad die aan mill
grenst.
Vooral indien voorgedragen door Joego-S
of Roemenië of een der Scandinavisch)
den kan een dergelijke actie wellicht
hebben. Met alle empirische twijfel o^
toekomstige ontwikkeling, ben ik posi_
gestemd over de methode van geweldloof
zet na de actie van Tsjechen en Slowak
En Nederland
ie\
iec
bij mfe
:leine
lijke
Onwillekeurig dringt zich echter bij
grimmige vraag op: hoe zou dit kleine
Nederland, reageren op een dergelijke
ting? Wat heeft men voorbereid voor de1
dediging van de vrijheid en van onze hi
instellingen, nu gebleken is dat het v<
nings- en waarschuwingssysteem vai.
NAVO kolossaal kan falen? Zullen we hV
dagen volhouden als de Tsjechen in Pra^
de Slowaken in Bratislawa. Grimmige!
gen: zij overschrijden reeds mijn metafjp*
optimisme en brengen mij tot het
matische pessimisme en de twijfel vaif
leven van alledag. tk<
9
'ch
r"
September is afgeleid
van het Latijnse woord voor
zeven. Vroeger was Sep.
tember de zevende maand.
De zon komaan
het teken Maagd in het te.
ken van de Weeqschaal.
De eerste tekenen v.d. vo_
geltrek worden zichtbaar.
Van de ongeveer300soorten
vogels in noordelijk Europa
trekken eronqeveer175weg
De bomen laten hun blade,
ren vallen omdat alle voe
dingsstoffen weggezogen
zijn en de boom inde koude
dagen zo weinig mogelijk
verdamping moet hebben.
Van elke 10 regendruppels
verdampen er 5,de rest
vloeit weg of verzinkt.
Hier wordt het herfst.maar
op het zuidel ijk halfrond
begint op22sept.de lente
^iisep"!.1959 verstapte de AmerikMnse ingenieurPickaid
den oude dochtertje in eenVanguard.rakct.Deze foto cirkelt tot ca.1990 rond de aarde.
Oe gem. etmaaltemperatuur.gemeten in DeBilt.in sept, is 16.12graden C.S
c
E
1
I
h
5
1
.1
