Bewogen hart in een
wereld in beweging
Wankele wereld
Pwintig jaar Koningin Juliana
OENSDAG 4 SEPTEMBER 1988
UODSCH DAGBLAD
PAGINA T
p de zesde september a.s. zal het twintig jaar geleden zijn, dat
J Koningin Juliana als vijfde monarch in de Oranjedynastie
erd ingehuldigd. Twintig bewogen jaren, in de wereld, in Neder-
ind, in het „gezin van Soestdijk".
democratisering van het koningschap in
s land in de naoorlogse jaren heeft grondi-
verandering gebracht in de problemen
arvoor men komt te staan bij het vervaar-
ïen van een portret van een regerend vor-
n, zoals wij dit bij dit jubileum zouden wil-
doen, om het even of dit nu een beeld in
sen, brons, olieverf op doek of woorden is.
n halve eeuw geleden stonden voor een der-
lijk portret de imposante marmeren sokkel
de zwaar vergulde lijst reeds gereed voor-
t de eerste ruwe vorm gegeven werd aan
t portret zelf. Het beeld moest passend ge
lakt worden aan de uiterlijke functie, de
rthische geladenheid, waarbij de mens zelf
de tweede rang stond of eenvoudig niet
jetelde: als er maar wat persoonlijke (al
niet historisch-juiste) anecdotes door bio-
afische gegevens werden geroerd was het
rtret klaar. Het ging immers om de lijst of
t voetstuk?
st is een van de grootste verdiensten van
koninginnen van het Huis van Oranje ge
est, dat zij de grote veranderingen in de
iatschappij en de evoluties van de opvat-
igen omtrent het gezag niet alleen hebben
rstaan, maar ook hebben meebeleefd en
arop zelfs hebben geanticipeerd.
[ningin Wilhelmina heeft deze revolutie in
t denken begrepen in een tijd, dat konings-
izen in Europa sneuvelden aan de lopende
nd. Zij heeft het begin van de democrati-
;ing van het koningschap in ons land ac-
nt gegeven door uit de gouden lijst te stap-
n toen zij "uit ballingschap in vrij Neder-
nd terugkeerde-
lnses Juliana was haar hier in zeker op-
jht voorgegaan, toen zij in september 1936
8t haar verloofde Prins Bernhard in een
en Fordje Nederland binnenstormde, maar
k zij moest toen nog het goud en marmer
llden.
de twintig jaren van haar koningschap
i$ft zij echter bewust die vergulde lijst en
marmeren sokkel op de rommelhoop van
historie gegooid. Zij heeft gehandeld naar
it inzicht, dat in de moderne wereld een
rstin haar zeggenschap ontleent aan per-
onlijk veroverde waardering, aan persoon-
ke, menselijke verdiensten en niet aan een
I de geboorte meegekregen waardigheid zo-
s in het verleden. Het is uitsluitend op deze
sis dat Oranje en Nederland ook in deze
d nog zo nauw met elkaar verbonden zijn.
Maakt dit het vervaardigen van een portret
nvoudiger? Geenszins. Want er behoeft wel
waar niet meer van een lijst of sokkel uit
werkt te worden, maar die lijst en sokkel
n er onvermijdelijk: zij zijn inherent aan
ft koningschap, dat zonder deze attributen
n prooi moet vallen aan ontwaarding. Er
oet bij het vervaardigen van een portret
ans worden gewerkt van binnen uit, van de
srsoon, naar de lijst in plaats van omge-
erd.
it wil zeggen dat de wereld om de gepor-
etteerde heen in dit portret een belang
rijke functie blijft behouden, onmisbaar is.
Iets minder zou dit het geval zijn wanneer
het om bijvoorbeeld een vijftigste verjaar
dag zou gaan of zelfs een abdicatie. Maar het
wereldgebeuren mag als kleur op het palet
van de schilder zeker niet ontbreken, wan
neer het portret wordt vervaardigd naar aan
leiding van een regeringsjubileum, een jubi
leum dat aan de functie, niet aan de persoon
is ontleend.
Wij willen trachten dit beeld te schetsen, in
enkele lijnen, en te laten zien hoe Oranje
en Nederland ook in deze tijd nog een twee
eenheid vormen als slechts sporadisch elders
in de wereld te onderkennen valt.
Vrijere jeugd
Meer dan bij enige Oranje voordien heeft de
ontplooiing van de gaven van het hart als
instrument voor behartiging van het koning
schap van jongs af aan bij de vorming van
Prinses Juliana een evenwaardige plaats ge
kregen naast de voorbereidingen op een on
menselijk zware maatschappelijke taak op
ander terrein.
Koningin Wilhelmina heeft, mede onder in
vloed van de mild-menselijke geest van Ko
ningin-Moeder Emma aan haair dochter in
haar jeugd een groter vrijheid gegeven en
meer gelegenheid tot mens-zijn-onder-de-
mensen dan wie van haar voorouders dan
ook geboden kregen. Kind met andere kinde
ren, scholiere in klasseverband bij de grote
vooruitziende pedagoog Jan Ligthart, studen
te onder de studenten in Leiden. Het zijn ver
schijnselen die later gemeengoed voor de
Oranjes zijn geworden, voor de prinsessen
van vandaag, maar die indertijd voor Julia
na een revolutionaire vernieuwing in het le
ven van een prinses betekenden.
Dit heeft er in sterke mate toe bijgedragen,
dat Juliana meer is kunnen worden dan con
stitutioneel vorstin, meer dan wat Struycken
eens omschreef als het „geweten van de par
tijregering". Zij kon worden tot personifica
tie van het collectief geweten van ons volk
in al zijn facetten en geledingen.
Het is slechts enkele volken gegeven, zulk een
gewetenssymbool te bezitten- Wij Nederlan
ders vormen te zamen een van de begenadig
de volken, mede dank zij het feit dat het
„zonneschijntje", dat de lieveling was van
haar ouders, uitgroeide tot een koningin wier
heldere geest en warm hart waren gerijpt zo
wel in gezin als in maatschappij.
Reeds voor haar studie in Leiden kreeg Julia
na geleidelijk meer deel aan de representa
tieve plichten van het koningshuis, waarbij
zij een opvallend begrip ontwikkelde voor
plaatselijke toestanden en verhoudingen.
In de maatschappij
Haar maatschappelijke belangstelling werd
geleidelijk aan zeer groot en daarnaast ont
wikkelde zij een wilskrachtig doorzettings
vermogen om vrijwillig aanvaarde meer
dan representatieve taken te volvoeren.
Wij denken daarbij aan haar werk bij de op
richting van het Nationaal Crisis Comité in
de jaren dertig, aan haar daadwerkelijk en
inspannend voorzitterschap van het Neder-
landsche Roode Kruis na het overlijden van
Prins Hendrik, welk voorzitterschap zij pas
kort voor haar inhuldiging neerlegde. Ook
tijdens haar Canadese ballingschap bleef zij
als bestuurslid deze organisatie trouw, zó
trouw zelfs dat zij enigszins schroomde om
vergunning te vragen een vergadering te mo
gen overslaan toen haar moeder haar voor
het eerst in haar Canadese ballingschapsoord
kwam opzoeken. Verder is te denken aan haar
werk voor de jeugdbeweging, in het bijzon
der de padvinderij, haar oecumenische be
langstelling en bijdragen, haar werk voor de
tuberculosebestrijding welke zozeer gestimu
leerd was door haar grootmoeder.
In de jaren tussen Leidse studie en Canadese
verbanning was na het overlijden van Konin
gin-Moeder Emma en Prins Hendrik in het
zwarte jaar 1934, de achtste september 1936
een glorieuze Oranjedag voor het Neder
landse volk: letterlijk en figuurlijk stormde
Prins Bernhard onze samenleving binnen om
in de dertig jaren nadien in het Nederlandse
gezin een even grote en hechte plaats te ver
overen als in het hart van Juliana.
Ballingschap
schap-oude-stijl en heeft zich juist daardoor
zo voortreffelijk weten voor te bereiden op
een taak-nieuwe-stijl in een wereld-nieuwe-
stijl waarin wij sinds de beëindiging van de
Tweede Wereldoorlog leven.
Tumultueus begin
Zeer belangrijk voor haar persoonlijke ont
wikkeling zijn de Canadese ballingschapsjaren
geweest. Ver van representatieve plichten en
ver van de „gouden kooi" waarin toenmaals
het koninklijk gezin toch altijd nog opgeslo
ten was, heeft zij daar jaren van een nor
maal leven gekend, ook al ontbrak de echt
genoot vrijwel altijd. Wel heeft zij ook daar
zeer veel gedaan voor de verhoudingen tus
sen Nederland en andere landen en met name
Nederland en de West, voor zeelieden en voor
vluchtelingen, maar het gezinsleven had in
die tijd een geheel ander, normaler karakter
dan in Nederland ooit mogelijk was geweest
en voor jaren was zij telkens weer geruime
tijd bevrijd van het als een keurslijf knel
lende protocol van een koninklijk gezin. Zij
stond toen verder dan ooit van het konlng-
Prrnses Juliana had reeds tweemaal als re
gentes het hoogste gezag in ons land bekleed,
vóór zij op 4 september 1948 koningin werd
door de abdicatie van Koningin Wilhelmina
en op 6 september van dat laar werd inge
huldigd.
Twintig jaar zijn sindsdien verlopen. Twin
tig tumultueuze jaren in een wereld-in-bewe-
ging, twee dramatische decennia waarin fu
rie en chaos, tempo en heftigheid, conflict en
wanhoop de hoofdtoon voerden, maar waar
in ook nieuwe mogelijkheden, nieuwe wegen
en nieuwe uitzichten werden geopend.
Toen zij in 1948 haar taak aanvaardde, was
internationaal en nationaal de roes van de
menselijke saamhorigheid uit de bevrijdings
periode reeds uitgeslapen. „Praag" was een
half jaar tevoren reeds afgelopen als wekker
om het Westen uit die roes te halen. Wij zijn
nu, twintig jaar later, nu „Praag" ander
maal het wereldnieuws beheerst, die eerste
„wekker" al weer bijna vergeten. In Indone
sië waren, toen Juliana aan het bewind
Op 6 september 1948 legt Koningin Juliana
als vijfde monarch in het Koningshuls van
Oranje de eed af op de grondwet tijdens haar
inhuldiging in de Nieuwe Kerk te Amsterdam,
kwam, reeds tweemaal de wapenen opgeno
men tussen burgers van het koninkrijk-oude
stijl om ons nationaal uit de roes te wekken.
Nog geen jaar van Juliana's bewind was
achter de rug of na moeizame voorbereidin
gen begon de RTC met Indonesië. Het zeer
onbevredigende slot hiervan, dat de kiemen
in zich hield voor een volledige afscheiding
van 80 van de 90 miljoen rijksgenoten, werd
gevormd door de ondertekening van het
Nieuwe Statuut van het Koninkrijk op 27 de
cember van dat jaar, de dag na Kerstmis.
In haar kersttoespraak zei Koningin Julia
na dat jaar onder meer het volgende: „Wie
behouden wil, zal steeds verliezen en wie be
reid is te verliezen zal behouden, ook al be
houdt hij heel iets anders dan hij zich oor
spronkelijk had voorgesteld".
Nimmer heeft een koninklijke handtekening
zo zwaar gewogen als deze, of het moest zijii
de aanvaarding van de Belgische afscheiding
ruim een eeuw voordien. Het is ongetwijfeld
voor Koningin Juliana een bittere teleurstel
ling geweest dat zij in het begin van haar
bewind genoodzaakt was de grondslag te leg
gen voor wat later inderdaad bleek uit te
groeien tot een volledige scheiding tussen
twee rijksdelen, tot het onterende conflict
over Nieuw-Guinea, de strijd tussen volken
die eens verbonden waren, de nederlaag in
die strijd door aanvaarding van internatio
naal bevel, het verdwijnen na eeuwen van de
Nederlandse vlag uit het Verre Oosten.
Koningin Juliana
tijdens de rijtoer
met de Prinsessen
Beatrix en Margriet
op haar verjaardag
in 1964. Uitbundig
was de hulde van de
bevolking op die
dag, de dag nadat
Prinses Irene in
afwezigheid van
haar moeder in
Rome in het
huwelijk was
getreden.
Deze geïnternationaliseerde nationale pro
blemen waren niettemin klein in vergelijking
met wat de wereld doormaakte. De eerste
gewapende uitbarsting van het conflict Oost-
West in juni 1950 in het verre Korea. Onder
het wapengeweld, dat hier uit de sluimeren
de koude oorlog opschoot, vielen ook vele Ne
derlandse militairen die hun plicht hadden
verstaan tegenover de vrijheid. Slechts
vijf jaren na het beëindigen van de afschu
welijkste aller oorlogen, wankelde de wereld
opnieuw op de rand van een nieuwe, nu defi-
nitief-fatale brand. Er kwam meer. De greep
naar de vrijheid, die wij zo gewoon vinden,
door gehele volkeren als de Tibettanen en
Hongaren werd in bloedbaden afgeslagen. In
het Verre en Midden-Oosten waren bloedige
revoluties en strijd aan de orde van de dag:
China, Pakistan en India, Iran, Libanon, Sy
rië, Algerije: In het voorheen nog geheel aan
blanke heersers onderworpen Afrika ontston
den in veelal bloedige omwentelingen tal van
nieuwe staten die in zichzelf en onder
ling (begrijpelijkerwijs) nog onvolwassen ble
ken. Er kwamen de conflicten tussen de jon
ge staat Israël en de Arabische landen na de
Suezcrisis die zijn weerslag in geheel Euro
pa vond. „De muur" werd opgericht als bewijs
van onvermogen om de zegeningen van de
vrijheid van denken te aanvaarden als het
hoogste goed. De Cubacrisis bracht de we
reld andermaal op de rand van een wereld
brand. De huiveringwekkende wedloop in de
creatie van steeds afschuwelijker super-wa
pens heeft gedurende de gehele regeringspe
riode van Juliana een deken van angst over
de wereld gelegd. Moorden als die op de
Kennedy's, Luther King, Verwoerd en ande
ren toonden aan dat het dierlijke nog steeds
een belangrijke rol speelt in de menselijke
samenleving, waarvan ook rassenonlusten in
de nieuwe wereld getuigen. Vietnam is nog
steeds een slepend onmenselijk conflict van
wereldomvang.
Nationaal kreeg de samenleving ook nogal
het een en ander te verduren. Wij wezen
reeds op Indonesië en Nieuw-Guinea. Maar er
was ook een stormramp in 1953, er waren
politieke crises van ongekende gecom
pliceerdheid en duurzaamheid, er was
het lamentabele tempo waarin de woning
nood werd opgeheven, er was het verlies van
miljarden in het Verre Oosten.
Wordt vervolgd
