Twintig jaar
ruiswoordraadse!
LNotedop"
De kleinste kerk ter wereld
wssms£-
EDAG 9 MAART 1968
21. betrouwbaar, leuk (Bargoens)
sierplant 22. sprekende vogel
24. uitstekend reepje ln kaari~*'s-
by vuur teem
27. sleepnet
teunend staaldraad op schip 28. riviertje in Friesland
[bloedverwante 29. meubelstuk
'ader van 17 horizontaal 32. element
In Festina in de staat Iowa (V.S.) staat
een heel klein kerkje, waarschijnlijk het
kleinste ter wereld. Het meet 4.25 bij 6
meter en kan slechts acht gelovigen in
zijn beperkte, maar intieme ruimte toe
laten. Het klokketorentje reikt tot ruim
12 meter. Het mini-kerkje is gewijd aan
St. Antonius van Padua.
Een Franse priester, die in de vorige eeuw de Win-
nebago-Indianen in de buurt van Fort Atkinson in
Iowa kerstende, ontmoette in 1848 in Cincinnati
in Ohio een zekere John Gartner. De priester, die
gedwongen was om zyn geliefde Indianen te ver
laten, omdat de regering hen naar elders had
overgebracht, raadde hem aan het gebied rond
Fort Atkinson eens te onderzoeken. John Gartner
ging in op deze suggestie en vertrok met twee van
zijn vrienden naar Dubuque in Iowa. Van Dubuque
legden zij 160 kilometer te voet af naar Fort At
kinson en arriveerden daar op 5 oktober 1848.
Hier vonden zij een eenzame kolonist, Gottlieb
Krumm, die 800 meter ten zuiden van het fort in
een hut woonde. Gartner en zijn begeleiders on
derzochten de omgeving, waren ingenomen met de
mogelijkheden van dit gebied en haastten zich te
rug naar Indiana om het nieuws van hun bevin-
Foto: United States Travel Service.
dingen te verspreiden. De beschrijving, die John
Gartner gaf, sprak zyn medebewoners in Indiana
zó aan, dat John Gartner in de lente van 1849
met Frank Joseph Huber, Jacob Rausch, Anton
Slabte, Andrew Meyer, George Bechel, Joseph
Speilman en hun gezinnen naar Iowa vertrokken,
waar zij in april 1849 by de Turkey-rivier aan
kwamen.
Door de hoge stand van de rivier moesten zy en
kele weken ter plaatse blijven bivakkeren. Óp 13
mei bereikten zy het vroegere missiegebied en ves
tigden zich onmiddeliyk op het land, dat zy had
den gekocht van het Indiaanse agentschap Rice
and Brisbois of Prairie du Chein in Wisconsin. Het
kon hun weinig schelen, dat de kleine houten hui
zen die op het stuk grond stonden, erg primitief
waren. Het enige waar de zeven gezinnen zich
druk om maakten was, dat er geen kerk aanwezig
was. In antwoord op hun verzoek stuurde de bis
schop Lor as een priester om de diensten te ver
richten. Hij arriveerde in september 1849 en las
de mis in het houten huis, waarin John Gartner
en zyn schoonzoon Frank Joseph Huber met hun
gezinnen woonden. De mis werd gelezen voor deze
gezinnen, die de eerste blanke kolonisten in Win
neshiek County waren. Later werden om de drie
maanden diensten gehouden in het huis van Gart
ner. Tenslotte werd een eenvoudige houten kerk
gebouwd.
In 1852 nam een geesteiyke de zorg over de kleine
parochie op zich. Begin 1854 werd de houten
kerk door brand verwoest. Toen besloten de kolo
nisten kerkjes te laten bouwen dichter by hun
respectieve nederzettingen. Andrew Meyer ging
dus naar de kerk in Festina, Anton Slatte kerkte
in St.-Lucas en Joseph Speilman bezocht de dien
sten in Spillville. John Gartner en Frank Joseph
Huber gingen aanvankelijk ook naar de kerk in
Festina, maar vestigden in 1885 toch een nieuwe
uit steen opgetrokken mini-kerk op de plek waar
haar houten voorganger had gestaan.
John- Gartner, de stichter van de kleinste kerk,
vervulde hiermede een gelofte die zyn moeder
eens had afgelegd, zy had niet lang genoeg meer
geleefd om deze in te lossen. Toen John Gartner
op zyn zestiende jaar in het leger van Napoleon
Bonaparte moest dienen, had zyn moeder na-
melyk beloofd, dat zij een kapel zou laten bouwen
wanneer hy veilig zou terugkeren.
In de kapel, die nog steeds door de nakomelin
gen van John Gartner en Frank J. Huber wordt
onderhouden, wordt ieder jaar op 13 juni, het
feest van St.-Antonius, een mis gelezen op het
miniatuuraltaar. .Op het kerkhof liggen de graven
van John Gartner en zyn vrouw en haar zuster
Ursula Bouillion, Frank J. Huber met zijn echtge
note en hun zoon William, en enkele anderen. Er
zyn echter vele rijen anonieme graven geweest
van oude kolonisten en hun kinderen, die inmid
dels uit de herinnering zyn verdwenen.
33. uitschot, klein goed
34. sprookjeswezen
35. bloem
36. boom
38. Ned. werkeiyke schuld
39. loswal
40. scheepstouw
41. ontkenning
42. naar myn mening
43. voorzetsel
44. diploma van een universiteit
46. Nederlandse luchtvaart my.
48. landbouwwerktuig
50. schande
51. tydperk
53. vogeltje
54. getyde
55. meubel in kinderkamer
58. hoogtemerk
59. lange smalle plank
61. opperwezen
62. voorzetsel
63. badplaats in België
64. wezen, hoedanigheid
66. indien
68. heldendicht
69. afgryzen
72. beheerder van hotel
74. zoon van Abraham
75. rund
VERTICAAL
1. werktekening met omschrijving
2. laatste rustplaats
3. deel van het hoofd
4. windrichting
5. persooniyk voornaamwoord
7. laagty
8. titel
9. grappig zoogdier
10. rystbrandewyn
11. na die tyd
13. heden
daden
16. niet aansprakelyk zyn
17. afgestoken stuk gras
18. de leidende medewerkers
20. vrouwenkledingstuk
22. onwillig, ongezeglyk
23. voegwoord
25. onberispelyk
26. benevelen
29. ramp, onheil
30. korte tijdsduur
31. plaats waar iets gelast is
37. vaas
38. lichaamsdeel
voor
43. aan salaris toegevoegd bedrag
44. mond
45. vlaktemaat
47. H.L.
49. geschikte
51. de IJslandse poëzie
52. medicus
56. windrichting
57. element
60. gebreid kledingstuk
63. naaldboom
65. dat wil zeggen
67. muzieknoot, opbergruimte
68. eer
70. en anderen
71. zie 67 verticaal
72. Greenwich-tyd
73. kippenprodukt
OPLOSSING VAN
VORIGE OPGAVE
De eerste prys van f 5 werd toe
gekend aan mevr. B. van Dyk-
Handgraaf, Prof. Zernikelaan 11
te Voorschoten, de twee pryzen
van f2,50 aan de heer M. Buysen,
Kasteinstraat 34 te Leiden en aan
de heer J. van Veen, Guido Ge-
zellestraat 14 te Hazerswoude.
De pryzen worden de winnaars
toegezonden.
-
fan vier tot vijf, een radioprogramma in een notedopDeze kreet is de goede radio-
jteraars zachtjesaan wel vertrouwd. Want kort geleden bestond AVRO's Notedop al-
Lr twintig jaar. Dit alles nog steeds onder de bezielende leiding van Emile Kelle-
m.
en een paar cijfers om daarmee de activiteiten van de heer Kellenaers en zijn mede-
trJters te bewijzen: er zijn in die jaren 414 hoorspelen geregisseerd, waarvan 303 uit
Ierland en België afkomstig waren. Een paar bekende mensen die bij de Notedop
ebuteerd hebben en er nog steeds voor schrijven: Dimitri Frenkel Frank, Pieter
Hem Franse, Yvonne Keuls, Toos Staalman, Frans Hoppenbrouwers en André
ran.
heb net gehoord dat ze iedere keer onge-
0 gerichte luisteraars hebben, met een
deringscyfer van 7", vertelt ons een enthou-
Emile Kellenaers. De Notedop draait iede-
eer rond een kort hoorspel, dat met muziek
teratuur wordt omlyst. In de eerste Notedop
len daarvoor Ype Höweler en dr. P. H. Ritter
jhans wordt dat gedaan door Willem Striet-
Olaf J. de Landell.
reldig eigenlyk, dat zoiets gewoon moge-
Is een dergeiyk gericht programma, gedu-
zo lange tyd. Ik ben het bestuur en de di
van harte dankbaar dat ze my deze kans
en hebben. Nu kan ik tenminste door het
vooruitzien wat my mogelyk wordt ge-
t, een fatsoenlyk repertoire opbouwen, dat
bij de tyd is. Ik vind het wel eens jammer,
zo weinig over de Notedop wordt geschre-
Niet voor my persoonlijk, begryp me goed,
voor de auteurs. We moeten begeleid worden
door kritiek, zoals dat by toneel het geval is. Ik
ben reuze dankbaar als iemand eens iets over ons
schryft. De auteurs voor de Notedop zyn de besten
die wy in ons land hebben, maar ook zy willen
wel eens kritiek horen, omdat zy anders het ge
voel hebben in een vacuüm te zweven. Dat is
trouwens niet alleen een bezwaar wat wy gevoelen,
het is een algemeen gehoorde klacht van alle ra
dio-mensen. Ik heb een geweldig stel mensen om
me heen. In hun hoorspelen komen ze tot zo een
uitgebalanceerde dialoog, dat de hele zaak in 25
minuten is afgewikkeld", aldus Emile Kellenaers.
„De ontwikkeling van het hoorspel en het to
neelstuk hebben my in het gelyk gesteld: de één-
akter, waarin de mensen een beeld voorgezet
krijgen, bloeit welig, evenals zyn broertje het
hoorspel van een half uur. Dr. Ritter was de eer
ste die literaire praatjes hield van vyf minuten.
Dat was ongewoon voor toen, maar nu een hele
normale zaak. Alles wordt hoe langer hoe meer
Van links naar
rechts:
E. Kellenaers
programmamedewer-
ker afdeling Gesproken
Woord,
J. J. van Herpen,
hoofd afdeling Gespro
ken Woord,
W. F. Strietman,
programmamedeioer-
ker afdeling Ernstige
Muziek,
de auteurs Dimitri
Frenkel Frank,
Yvonne Keuls,
Toos Staalman en
Pieter Willem Franse.
gecomprimeerd. Dat is mijn ideaal: zoveel mo
gelyk zeggen in zo min mogelyke tyd. Het geheim
van de Notedop is verder dit: ik heb steeds twaalf
mensen om me heen, die precies weten wat ik no
dig heb. Bovendien wordt de kwaliteit van de
schrijvers steeds hoger en ik heb er een ruime
armslag: twee jaar van tevoren kan ik reeds een
schema opbouwen. Vandaar die volkomen afwis
seling: nu eens een familiestuk, dan weer een
Spaanse éénakter en vervolgens een diep-psycho-
logisoh werk".
Emile Kellenaers is een zoon van schryvende
ouders. Zyn moeder was politiek correspondent
in Berlyn, zyn vader oefende hetzelfde vak uit
in Brussel. Toneel had van jongsaf zyn grote lief
de. maar zijn ouders juichten dit niet toe. Vandaar
dat hy de zee opging, als stuurmansleerling by de
KNSM. Het toneel bleef evenwel trekken en zo
kwam hy in 1929 als volontair terecht by het Rot
terdams Hofstad-toneel, by Cor van der Lugt Mel-
sert. Op aandringen van Louis van Gasteren leg
de hy zich toe op solo-toneel en jarenlang reisde
hy ons land af met Saidjah van Multatuli. De we
reldcrisis stak een spaak in het wiel. Met solo
toneel viel niets meer te verdienen reden dat
Emile Kellenaers een goed heenkomen zocht en
terecht kwam by de radio. Sinds 1936 is hy af
wisselend werkzaam geweest als hoorspel er, om
roeper, voordrachtskunstenaar en sinds 1948, het
begin van de Notedop, als regisseur.
Is er edgenlyk veel veranderd in zyn 20-jarig re
gisseurschap? „Ja. Er heeft een enorme evolutie
plaats gevonden. Toen ik met de Notedop begon,
vond men de éénakter niet interessant. Het mocht
hoogstens een benadering weergeven van een ge
steld probleem. Fragmenten uit langer werk wa
ren bij tyd en wijle ook nog wel eens welkom.
Maar dat was alles. Nu streven de tekstschry-
vers, geschoold door de grote novellisten uit de
tweede helft van de vorige eeuw, zoals De Maupas
sant en Tsjechov, naar de volledige afwikkeling
van een situatie binnen de kortst mogelijke tyd,
door puntigheid van dialoog en snelle opeenvol
ging van gecomprimeerde scènes. We zien by de
film hetzelfde verschynsel. De traditionele auto
rijdt niet meer door ellenlange straten, maar de
ze afstand wordt overbrugd door byvoorbeeld
twee shots van enkele seconden, door close-ups
van een paar huisnummers uit die straat. De han
deling verliest daardoor niet aan waarde, maar
wint integendeel door verhoging van beeldtempo"
Wegens onnaspeurlijke redenen zijn in LD Extra van 24 februari fo
to's verwisseld van Jan Gorissen (accordeonist) en Jan Gorisren
(toneelspeler)Hierboven staat de juiste foto van de accordeonist,
die in het muziekleven zoveel successen heeft behaald o.m. als ka
pelmeester bij de V.A.R.A. In Duitsland brak hij alle records met
tijn plaat „Romame 67",
Oplossingen onder het motto
„Kruiswoordraadsel" dienen voor
woensdag a.s. te 9 uur vjn. in het
bezit te zyn van de redactie, Wit-
tesingel 1 te Leiden. Onder de
goede oplossingen stellen wy een
eerste prys van f 5 en twee pry
zen van f2,50 beschikbaar, waar
naar alleen abonnees kunnen me
dedingen.
