Capitulatie:
Paulus
groet de
Russen
met
Vlag van de triomf.
*rL
c
WK£SÈÊiiiat&Ê&&&
De ingang van de tractorenfabriek
beiden voor de vrede, zodat wat in
Stalingrad gebeurde, nooit meer
voorkomt". Grootmoedig zijn ze
soms, die Russen.
stond een piano, er lagen Heden
op de vioer. We noemden de capi
tulatievoorwaarden, we drongen
zo dicht mogelijk naar bet ge
bouw op en elke Duitse soldaat
kreeg twee of drie Russen naast
zach.
Raske zei, dat het hele gebouw was
ondermijnd en dat het bij misluk
ken van de onderhandelingen met
de hele Duitse staf erin zou wor
den opgeblazen. Wij verzochten
generaal Rastke om Paulus gehik
te wensen met zijn bevordering.
Pas daarna werden wij door hem
ontvangen, toen alle vragen ai
waren beantwoord.
Paulus had een kleine kamer. Hij
lag op bed, met zijtn overjas over
zich heen getrokken. Er hing een
enorme kaart van Stalingrad,
waarop met rode en blauwe pij
len de posities van de legers wa
ren aangegeven. Het was een
zeer vuile kamer, er lagen overal
sigarettepeukjes. Paulus stond
op. Hij stak zijn rechterarm op.
„Heil", zei hij. „Hitier" liet hij
weg.
Later is de officiële Russische dele
gatie gekomen om hem mee te
nemen. Maar op dringend ver
zoek van Raske werd de opperbe
velhebber van het Zesde leger
weggebracht in een Russische
auto en niet in zijn eigen vervoer
middel, omdat zij vreesden, dat
zijn eigen soldaten hem zouden
doodschieten onderweg. Niet zo
zeer vanwege de capitulatie,
maar omdat hij die soldaten zo
lang aan de Russische aanvallen
had blootgesteld, nadat de Duitse
positie al hopeloos was geworden.
Mét Paulus. werden toen nog 15
generaals krijgsgevangen ge
maakt. Het totaal der gevangen
generaals kwam later oo 24".
En wat zegt nü generaal b.d. Ar
thur Schmidt, tegenwoordig weer
woonachtig in Hamburg, alge
meen beschouwd als de man, die
steeds opnieuw Paulus tot het in
zicht bracht, dat hij zich aan Hit-
Iers orders moest nouden in
plaats van volgens zijn militaire
verstand te handelen? Generaal
Schmidt, die de restanten van de
officieren om zich heen heeft ver
zameld en op die manier poogt
een „objectieve" berichtgeving
over Stalingrad te bewerkstelli
gen, liet weten dat hij nog slechts
geïnteresseerd is in verslagen die
„vom Soldatischen aus" waarheid
bevatten. De politiek, de oorzaak
ten slotte van het verschijnen der
Duitsers aan de Wolga, die poli
tiek wordt niet meer ter sprake
gebracht. (Generaal Schmidt is
dus een waardig burger van de
Bondsrepubliek)
En drager van de Lenin-orde W.ino-
koer? Hij bezoekt en ontvangt
zijn voormalige tegenstander, de
in de DDR wonende generaal
Adam. Zij wisselen boeken uit
met allerhartelijkste opdrachten
van deze aard: ,,Wij zijn verbon
den door een sterke en onaantast
bare vriendschap. Wij vechten
Sinds de stichting van de fabriek,
in januari 1930, heeft zij op deze
plaats het hare bijgedragen aan
de vooruitgang van de Sovjet
staat: Lyd a Stjepanowna P.asti-
kowa, 53 jaar. In de fabriek heelt
ze haar man zien sneuve'en. Ze
heeft kindcen gehad, die bij htt
Duitse boml ardement o/nkwe
men: een jongen van vier en
een meisje van een jaar en z»ven
maanden. Haar broers en naar
moeder zijn dood, de fam lie van
haar man '5 dood.
Tijdens de slag om Stalingrad was
zij secretaresse van de ra/>i
raad der Komsomol na de be
vrijding l:d van de stadsraad
Kruipend door de puinhopen van
de fabriek haalde zij gewonden
uit de lYo.'llijn, onder voortduren
de beschieting van Duitse scherp
schutters Op dekens sleurde z,j
oioedende mannen voort, tot zij
ergens kondèn worden verbonden.
En tussen da» alles door zwerven
kinderen rond, die hun ouders
kw:jt' waren en zochten, zo' hten
zochten. Zot.der het gevaar pre
cies te begrijpen. Zij denkt te; tg
aan Katja van twee en ha ir
broer van zes, Sasja, staande
naast een kanon, bij de benen
van un moeder, die uit de
sneeuw s ken: de vrouw had cp
een mijn trapt,
f -en de s ^aien riepen: ,,Voor het
vaderland, voor Stalin" en opruk
ten, liepen de kinderen mee, want
tussen de soldaten zochten ze hun
vader, die ai lang was gevallen.
Ook die kleine kinderen hielpen,
want daar ze klein waren was het
voor hen gemakkelijker onge
merkt naar de Wolga te sluipen
om water te halen. En jongens
van dertien, veertien, vijftien
jaar vochten in de voorste linies,
soms.
Lydia Stjepanowna heeft na de oor
log zes kinderen van haar uitge
roeide familie grootgebrachL
Uit een weeshuis nam ze nog een
jongetje, acht maanden oud,
naamloos. Ze noemde hem Vik
tor. Taen hij veertien jaar was is
hij op 25 januari 1964 's avonds
om zeven uur uiteengereten door
de splinters van een alsnog ont
ploffende Du.tse bom. Lydia Stje
panowna: „Dat gebeurt hier élk
jaar wel een paar maal. Een
neefje van mü is zo een hand
kwijtgeraakt. Want kinderen zijn
nieuwsgierig".
Maar ingenieur PTastikowa, die
werkt op de afdeling reserve-on
derdelen, schijnt slechts zo na en
dan te glimlachen. Haar ogen kij
ken voortdurend naar iels dat
zeer ver weg moet zijn.
HUWELIJK
Voor kolonel Alexander Serkow, die
ook tot op de tweede februari
heeft gevochten, bleek het leven
duidelijk verder te gaan. Op het
slagveld, bij het verzamelen van
krijgsgevangenen, ontmoette hij
een jonge vrouw, van de Kouso-
mol-organisatie.
„Waarom loop je daar", brulde hrj
haar toe. „Waarom zou ik daar
niet lopen", riep zij terug.
Op 8 maart 1943, een maand en zes
dagen na de overgave van de
laatste Duitse troepen, zijn zij ge
trouwd. Een kleermaker uit Ser-
kows regiment naaide, voor de
bruid van zijn commandant, in
één nacht, uit allerlei gevonden
stukken textiel, een aanvaardbaar
toilet.
Op de bruiloft dronken de kolonel
en zijn mannen likeur, die de
kok stookte uit wodka, met choco
lade en sinaasappels. Serkow:
„We kregen in de winter, tijdens
de gevechten, per persoon een
hoeveelheid wodka om ons op de
been te houden. Maar er sneuvel
den zoveel mannen, dat wij ten
slotte vaten vol over hadden".
Voor de Duitse krijgsgevangenen
begon een lijdensweg, die nog
langer zou duren dan hun hele
oorlog. In sombere colonnes, be
waakt door één Rus per duizend
Duitsers, trokken zij naar het
achterland. De zieken werden
vervoerd, als het heel ernstig
was. De anderen moesten lopen.
Van Hitiers trotse Zesde leger
was weinig meer over, dat herin
nerde aan de zegepralen, die het
vóór Rusland, op andere slagvel
den had behaald.
Gekromd onder hun bagage, ge
kleed in lompen, smerig en met
ontstoken ogen in magere gezich
ten, paradeerden de restanten
van het Zesde leger ten slotte
toch door Stalingrad. Over het
Plein der Gevallen Helden, waar
op de restanten van het theater
een helder rode vlag wapperde.
Sommige kameraden, die hele
maal niet meer konden lopen,
maar toch niet met auto's mee
konden. werden op sleeën voort
gezeuld. Zij zagen Stalingrad, zij
zagen de lijken van hun wapen
broeders.
Zo hier en daar stond, tussen
de uiteengeslagen steen-
brokken, een rijtje kruisen,
waarvan sommige al kapot
waren. „Er starb, damit
Deutschland lebe", de leugen
van het Duitse heldendom in
zijn bitterste vorm.
Tussen 6 en 7 uur verscheen er op
nieuw een witte vlag. We zijn ge
gaan. zeven man. Op de binnen
plaats stonden 400 zwaar bewa
pende Duitsers, rillend van de
kou, allen scherpschutters. Wij
voelden ons niet op ons gemak,
want dit was de vijand. We moes
ten onze wapens afgeven. Bij de
ene ingang stonden twee machi
negeweren, bij de volgende in
gang lagen mijnen. Die wapens
hebben we dus toch maar gehou
den. De kelder begon met een
lange gang van tientallen meters,
die langzaam naar beneden leid
de. Er stonden twee pantserwa
gens in en motorfietsen. De gang
was nauwelijks verlicht. In plaats
van lampen, hadden ze bakjes
olie met een flakkerend stuk ka
toen erin. Iedereen, die we tegen
kwamen gt >ette voor ons.
In de kamer van generaal Raske,
werden we voorgesteld aan de
andere officieren: generaal
Schmidt, generaal Ullrich en ge
neraal Adam. Onze tolk wilden ze
niet gebruiken, want dat was een
Duitse overloper. In de kamer
hingen vodden aan de muur, er
Het is na 25 jaar niet meer van veel belang de doodsstrijd van een leger Duitsers met alle gru
welijke details te omkleden. Het is niet meer noodzakelijk zeker te weten, of sommigen zich
in leven hebben gehouden door het eten van vlees hunner gesneuvelde kameraden de ene
bron zegt van wel, de andere ontkent het. Omdat zij ratten aten, staat hun Indirect kanni
balisme in elk geval vast, maar wat doet het er nog toe.
Negentig- tot honderdduizend Duitsers bij 35 graden Celsius onder nul, bewegingloos vastgena
geld in de keihard bevroren steppe of in de, nog enige bescherming gevende, kelders en on
derkomens van de stad. zo'n enkele maal wil er nog wel eens iemand aan hen denken.
De unieke daden van de Russen. de jonge verbindingssoldaat, die uitging om een kapotte lijn
te repareren en daarin slaagde, doch niet terugkeerde. Hij werd gevonden. Doodgeschoten,
maar met de uiteinden van de telefoonlijn tussen zijn tanden geklemd. Hebben deze heldhaf
tigheden een betekenis, die thans nog uitgaat boven het feit, dat het echo's zijn uit een oorlog,
maar min of meer overstemd door de verschuiving der bondgenootschappelijke machtsver
houdingen, nadien?
De Russen ontleenden aan hun aanvankelijk tekort aan strijdmiddelen een improvisafietalent, dat ongetwij
feld van doorslaggevende betekenis is geweest voor het uiteindelijke resultaat van hun verzet tegen de
Duitsers. Het vierde pantserleger van generaal Hoth bij voorbeeld, op weg gegaan om Paulus te ontzet
ten, zag honden op zich af komen, met mijnen ooi de nek gebonden. De tanks konden de dieren niet ont
wijken, die te snel en te klein waren om hen goed te kunnen neerschieten vanuit de hoge geschutskoepels.
De beesten sprongen tegen de tanks op en ontploften: tank, hond en springlading.
Het einde van de tragedie was nabij: op 8 januari, om tien uur 's morgens, overhandigden drie Russische
officieren aan generaal Friedrich Paulus een ultimatum. Capituleren en garanties voor lijfsbehoud óf ver
nietiging. Het ultimatum werd verworpen. De Russen begonnen de schroef nog vastier aan te draaien. Het
vliegveld Pitomnik viel op 16 januari. En langs de weg, die nu 's zomers duizenden Wolgograders gaan, om
dat ter plaatse van Pitomnik een voetbalterrein van de vereniging Dynamo is, met nog andere sportinsti
tuten. langs die weg van acht kilometer lagen in januari 1943 veertieoduizend lijken van gewonde Duitsers,
die in opperste wanhoop hadden geprobeerd, nog een vliegtuig te bereiken.
Op 22 januari namen de Russen het vliegveld Goemrak in, de laatste mogelijkheid van de Duitsers om door
de lucht in verbinding te blijven met de buitenwereld. Goemrak, een luchthaven van behoorlijke omvang
nu, voor binnenlands luchtverkeer, was het toneel van een verschrikkelijke slachting: de Duitsers wilden
zich niet overgeven en werden
verpletterd onder de vuurwals
van de nauwgezette Russische ar
tillerie.
Op 28 januari hadden de Duitsers
nog drie kleine en van elkaar ge
scheiden stukken Stalingrad in
handen: een deel van de fabrieks-
wijk in het noorden, een stuk cen
trum en een aantal huizenblok
ken, iets ten zuiden daarvan.
Op 31 januari capituleerde het cen
trum, onder generaal Von Seyd-
Htz.
De geniale Hitier, die zelfs de laat
ste overlevenden geen vrijbrief
had willen geven om op eigen ge
legenheid te proberen naar het
westen door te breken, bedacht
een nieuwe zet: hij benoemde de
geschiedenis tot werktuig in zijn
hand, door van generaal Paulus
per telegram veldmaarschalk
Paulus te maken. „Nog nooit
heeft een Duitse veldmaarschalk
gecapituleerd", argumenteerde de
Führer, maar voor Paulus waren
in Stalingrad geen onderschei
dingstekenen van zijn nieuwe
rang.
Januari 1968: op het Poesjkrn-piein
te Moskou, laat een gedrongen
man, met een grote bontmuts
zich willig fotograferen. Kolonel
Leonid Abowftsch Wïnokoer, 61
jaar, met een borst vol onder
scheidingen, politiek commissaris
van het Rode Leger een van
de mannen, die veldmaarschalk
Paulus en zijn staf krijgsgevan
gen maakten in de kelders van het
nu weer geheel herstelde en
binnen Russische perken ge
moderniseerde warenhuis „Uni-
vermag".
LAATSTE AANVAL
Wïnokoer: „Op 28 januari kregen
wij bevel ons een weg te banen
naar het warenhuis, naar bet
Plein der Gevallen Helden. Het
was een afstand van 8 kilometer.
Om vier uur in de morgen van de
30ste bereikten wij het plein".
(Dat wil zeggen: per minuut zo'n
twee en een halve meter
voorwaarts). „Na een dag van
zware gevechten kwam het com
mando: Univermag innemen
wij kregen de opdracht, omdat
we zo goed hadden gevochten en
omdat er in ons onderdeel arbei
ders meestreden uit Stalingrad
zelf. Tegen vier uur in de ochtend
begon de laatste aanval op de
kelders van het warenhuis. Om
een uur verscheen een Duitser
met een witte vlag, die een on
derhandelaar wilde spreken.
Maar toen deze kwam, werd er
op hem geschoten.
ïvangen genomen generaals.
Wiookoer Paulus lag op
Januari 1968: In de Tractorenfa
briek loopt een vrouwtje. Mager,
wat gebogen. Sombere fabrieks
hallen, waar tegenwoordig weer
in hoog tempo tractoren van de
band rollen. Buiten, voor de im
mense toegangspoort, staat de
laatste T 34 tank, die er werd ge
maakt. Door de hele stad heen
staan, op stenen sokkels, ge
schutskoepels van die machines
op rupsbanden, om de punten aan
te geven, waar de Russen ten
slotte hun tegenaanvallen inzet
ten. De lopen van de kanonnen
wijzen dan ook doorgaans m de
richting van gedenktekens. In
deze fabriek heeft de noordelijk
ste groep Duitsers ook na de offi
ciële capitulatie nog stand gehou
den. Pas op twee februari werden
bon handelingen gesmoord m eea
artilleriebombardement, om vier
uur 's middags, maar die doden
veranderden weinig aan de ba
lans, waarop hoe dan ook al 25.000
Duitsers genoteerd stonden na de
Lydia Plastikowa: na veertien
jaar nog een dode.
