rafische industrie heeft tekort aan huizen
Leiden is niet enkel
een universiteitsstad
Er is veel veranderd
Van „nagellieter" tot
vakman
- jjdUBTRTESWLAGE VAN HET LETDSCH DAGBLAD
MAANDAG 13 NOVEMBER 1967
Sterke binding aan Leiden
„Mijn bedrijf heeft een sterke binding met Leiden. Er lig
gen In deze gemeente vele contacten met de wetenschappe
lijke wereld. Bij de viering van ons eeuwfeest (in 1951)
neenden wij Leiden dan ook geen passender geschenk te
mnnen aanbieden dan een paar gebrandschilderde ramen
voor de raadzaal, waarin onze gehechtheid aan de Sleutelstad
ivordt gesymboliseerd". Dit vertelt ons de heer G. de Flines,
directeur van A. W. Sijthoffs Uitgeversmaatschappij, toen wij
iem vroegen naar het leef- en werkklimaat in zijn onder-
tven trekt hij de wenkbrau-
op en komt er enige ver-
fa ntrusting in zijn stem als wij
preken over de huisvestings-
noeilijkheden voor de industrie
4n dit geval het grafische be-
rfjf in Leiden. Dit is een
trdrtetig probleem", aldus de
eer De Flines, ,,dat ook zijn
rslag („narigheid") vindt
onze opleiding in het be-
Wij hebben een periode gekend,
it circa 25 jonge grafici bij ons in
leiding waren. Men wierp zich en-
lousiast op de stof, kwam met een
rachtige puntenlijst uit de bus en
ïte zich vol overgave aan het
ö(|rlc. In zo'n geval denk je „wij
bben gewonnen". Maar dan wil
eens de narigheid beginnen. De
jeman is verloofd, denkt aan
twen en slaagt er maar niet in
woning te vinden. Hij ziet het
d tijdje aan en kan dan elders
elal buiten de randstad Holland
een baan, met inbegrip van wo-
ng, vinden. Hoewel het grafische
drijf in zijn totaliteit met "onze"
leiding geholpen is, verspelen wij
vele gevallen een uitstekende
srknemer mee.
PlR
om boekdrukker te worden, rolde
reeds kort na de oprichting het
eerste boek (Gulden levensbestuur
van C. S. Adema van Scheltema)
van zijn persen. De titel van „zyn"
eerste bpek is typerend geweest voor
het levensinzicht" van deze pio
nier van de Leidse boekdrukkers,
die tevens een groot aandeel had in
de oprichting van dagbladen, t.w.
Leidsch Dagblad (1860). Het
Vaderland (1869), Rotterdamsch
Nieuwsblad (1878) en in latere ja
ren de Haagsche Courant. Reeds
één jaar na de oprichting verhuis
de het bedrijf van de Oude Vest
naar de huidige vestiging aan de
Doezastraat. Talrijke werken
auteurs van naam wist men steeds
aan te trekken hebben in de loop
der jaren hun weg over de wereld
gevonden. Daarbij heeft vooral de
uitgave van wetenschappelijke wer
ken en studiemateriaal de laatste
tien jaar een grote vlucht genomen
(1/3 van de totale boekenomzet).
Bovendien bracht het veelvuldige
diplomatieke contact A.W.S. spe
cialiseert zich in de uitgave van
werken over internationaal recht
met zich mee, dat een verkoopor
ganisatie over de gehele wereld
moest worden opgebouwd.
Met gerechtvaardigde trots ver
telt de heer De Flines dan, dat zo-
..Dat is nu echt een flatje
voor ons". Ook jonge mensen
ze zijn belangrijk voor de
industrie moeten aan een
woning worden geholpen.
juist het eerste deel er komen
veertien delen, met circa 3600 foto's
in een Engelse vertaling van de
pers is gekomen van het standaard
werk van Max J. Friedlander, een
wereldberoemd expert op het ter
rein van de oud-Nederlandse schil
derkunst. Een uitgave, welke tot
stand kwam onder auspiciën van de
„Drie Culturele Accoorden" (Ne
derland, België en Duitsland).
Leeshonger
Dat de „leeshonger" bijzonder
groot is Nederland staat hoog ge
noteerd op de Europese boeken
markt bewijst de door A. W. S.,
maandelijks bijgehouden, uitgave
van Brinkmans Catalogus, waarin
alles is opgenomen wat er in ons
land aan boeken verschijnt. Volle
dig op titel èn naam van de auteur.
Een vergelijking toont aan, dat een
produktie van vijf jaar nu dezelfde
omvang heeft als in een ver verle
den in 180 jaar.
Zowel in modernisering men
bedient zich steeds meer van nieuwe
technieken als in het toepassen
van goede sociale en menselijke ver
houdingen in het bedrijf, is A. W. S.
met haar tijd meegegaan. Een
kerngezond bedrijf, dat op de lijst
van by de jubilerende Leidsche
Vereeniging van Industrieëlen inge
schreven ondernemingen een eer
volle plaats inneemt.
(roevig
Indien maar even mogelijk, aldus
at de heer De Flines verder, hel-
n wij ons personeel met I>et zoe-
in naar een woning. Naast deelne-
ing in de Leidse industriewonin-
n, laten wij ook bouwen in Lei-
rdorp en Alphen aan den Rijn.
ivendien trekken wij huurwonin-
aan in omliggende gemeenten
tot zelfs in Haarlem. Het blijft
hter een noodoplossing, want in
en en weer reizen gaat veel tijd
ten. Met al deze verloren uren is
endien het gezinsleven niet ge-
end. Het is een droevige zaak.
Hoewel men aan „de Doezastraat"
ook al om redenen van expansie
wel eens aan verplaatsing van
bedrijf (circa 200 man) heeft
dacht, is men daarvan terugge-
men. Sijthoff is daarvoor te veel
it Leiden verbonden, bovendien
dit een zeer kostbare zaak wor-
Intern verbouwen en vergro-
wij nu maar. En daar voelen
ons best bij.
lest
voelt de heer De Flines
t'n ook als wij met hem spreken
er de vlucht, die dit tweeledige
órljf (drukken en uitgeven) in de
ap van deze ruim honderd jaar
eft genomen. Het begon zeer een
tin een pand aan de Oude
t). Na een gedegen opleiding: de
ondlegger van het bedrijf, de heer
W. Sijthoff, had er reeds in de
hoolbanken zijn zinnen op gezet
1 at g
kl «dig
«11
In gespannen aandacht voor
f eindprodukt van het gra-
gfte bedrijf: het boek. In Ne
tland is de leeshonger groot.
Dankzij het optreden van de vakbeweging sinds het begin van deze
eeuw is er in de sociale en maatschappelijke omstandigheden van da
werknemer zeer veel ten goede veranderd. Werkgevers en werknemer»
hebben elkaar thans in de Stichting van de Arbeid gevonden. Een voor
beeld van 19-eeuwse arbeidsverordeningen geeft het Reglement voor da
gezellen van A. W. Sijthoff ingevoerd op 1 december 1871. Curiositeita-
halve nemen wij hieruit enkele artikelen over:
Art. 3. De boeten voor het te laat komen zijn bepaald als volgt: van
5 tot 15 minuten 5 cents, van 15 tot 30. minuten 10 cents, van 30 tot
60 minuten 15 cents, en de verzuimde tijd in evenredigheid der weke-
lijksche verdienste. Den geheelen dag wegblijvende heeft men zijn be
trekking verbeurd.
Art. 9. Hij, die zich onwelvoeglijk tegen de Meesterknechts gedraagt
of zijne metgezellen door schelden of onbetamelijke woorden beleedigt,
betaalt een boete van 50 cents.
Art. 10. Hij, die zijn metgezellen slaat, betaalt den eersten keer eene
boete ten bedrage van f 1.-, den tweeden keer fl.50 en zoo hij zich ten
derde male daaraan schuldig maakt, zal hem dadelijk de dienst ont
zegd worden.
Art. 11. De Meesterknechts zullen steeds 5 k 10 minuten eerder aanwezig
moeten zijn dan de overige gezellen.
Art. 14. Hij, die bij het inslaan van een vorm een pagina verkeerd
plaatst, betaalt 50 cents boete.
Degene bij wien letters onder zijn bok, achter of naast hem op den
grond gevonden worden, zal een boete betalen van 5 cents.
Art. 15. Het rooken van tabak wordt niet toegestaan, tenzij er wordt
overgewerkt en de pijp alsdan van een dop voorzien. Hij, die zich aan
overtreding schuldig maakt, betaalt een boete van 25 cents. Sigaren mo
gen onder het werk in geen geval gerookt worden.
Art. 20. Alle boeten zullen, in evenredigheid der wekelijksche verdien
sten, onder de gezellen worden verdeeld, welke deeling plaats heeft op
Koppermaandag.
he
uEr is een schaduw gevallen
ner het leven van Flip Mas-
nr, Hij kan de slag van het
Hwijnen van het LFC-be-
uur zijn club, waarvoor
een leven lang gezwoegd
geploeterd heeft nog
0B' Mr nauwelijks verwerken.
tte felle man met zijn on-
Iusbare, ongeremde en dy-
tmische energie zit met een
'obleem. En met hem zijn
nuw, de ex-korfbalster Ma-
ie Hensen. Samen moeten ze
rt oplossen. Maar dat kost
W en vergt veel incasse-
}svermogen
De gevolgen van hetgeen de ene
ens de ander aandoet de be-
^üredenen voor dit al of niet juist
édelen in het midden gelaten zijn
moeilijk te overzien. Vandaar
de verantwoordelijkheid van de
Jegens de ander niet hoog ge-
kan worden aangeslagen. Flip
15sa&r welke Leidenaar kent
niet? zal ervaren, dat sport
mentaal sterk kan maken en
Nidere hobby's zal hij wel weer
J uitlaat vinden voor zijn ontem-
dadendrang.
je kwamen bij de heer Massaar
4 om over sport te praten. Hij
7' In „de metaal". Van kinds-
'afEn zo hoort hij thuis in dit
Mrienummcr.
^dertig jaar lang is hij con-
i-bankwerker bij de Holland-
Constructie Werkplaatsen,
^gewaardeerde kracht. Volleerd
Zijn werk ls zijn andere
Flip Massaar:
„De stad Leiden wordt vaak aangeduid als universiteitsstad,
doch het kenmerkt zich ook als een belangrijke industriestad,
waarin het grafisch bedrijf een zeer voorname plaats inneemt.
Ondanks goede sociale voorzieningen in dit bedrijf, is er nog
steeds een tekort aan vaklieden, zowel hand- als machine-
zetters en drukkers". Dit zegt ons de heer N. Langezaal, een
in Leidse vakbondskringen bekende figuur.
Specialisatie
De voortschrijdende technische
ontwikkeling heeft ook in het 'gra
fisch bedrijf aanleiding gegeven tot
veranderde werkmethoden. Er is
een steeds groter wordende specia
lisatie gegroeid.
Vele grafische bedrijven beschik
ken thans over een eigen lay-out-
afdeling, die tot taak heeft na te
gaan op welke wijze een drukwerk
order moet worden gezet en opge
maakt. Voorheen werd dit voorna
melijk overgelaten aan het eigen
inzicht van de handzetter. Hierdoor
is de taak van de handzetter dras
tisch gewijzigd. Deze heeft uitslui
tend tot taak een drukwerk order
klaar te maken volgens het aan
hem door de lay-out-afdeling ver
schafte gegevens.
Ook in drukkerijen is de werk-
Vele van de in de Sleutelstad ge
vestigde grafische bedrijven het
zijn er plm. 24 met circa 2000 aan
werknemers hebben tevens aan
hun bedrijf een uitgeverij verbon
den. Behalve het gewone drukwerk
zoals boeken, couranten en tijd
schriften worden ook zeer vele be
langrijke wetenschappelijke wer
ken vervaardigd. Een aantal grote
drukkerijen in Leiden heeft zelfs
een internationale bekendheid als
gevolg van buitenlandse opdrach
ten.
211
Over de H.CW. spreekt hij als
over zijn troetelkind. Wat is daar in
de loop van de dertig jaren, welke
hij er werkte, al niet ten goede ver
anderd!
Komend uit een kinderrijk gezin,
moest hij al jong gaan mee-verdie-
nen. Eerst werkte hij bij een ander
bedrijf in de metaal. „Nagelheter",
noemden ze dat vroeger. Overdag in
de werkplaats en 's avonds naar de
ambachtsschool om het hele vak
onder de knie te krijgen.
Vroeger? Slechte sociale voorzie
ningen. Drie dagen vakantie. Nu:
21 werkdagen vakantie met 6 pro
cent vakantietoeslag. Dat is dus een
maand vrij-af. Flip Massaar be
steedt deze vakantie om er met zl/n
tien jaar jongere vrouw en twee
kinderen op uit te trekken.
De H.C.W. kent ook een behoor
lijke winstdeling. De vruchten van
de arbeid komen dus niet alleen
de aandeelhouders ten goede. Hoe
meer zij verdienen, des te beter
hebben ook wij het, zegt Massaar.
Natuurlijk, je wilt altijd wel meer
hebben. Maar laten we één keer te
vreden zijn. Hij heeft niets op met
die mopperaars, ook al is dat een
echt-Hollandse eigenschap.
Wat de H.C.W. doet voor de ge
pensioneerden, heeft zijn volle lof.
Bij alle grote gebeurtenissen in het
bedrijf zijn ze aanwezig. Ze krijgen
zelfs Flip noemt dan enig in
de zomer een extra vakantiegrati
ficatie.
Er is een personeelsvereniging:
„De Stalen Band". Geweldig wat die
doet. Dat bleek wel weer uit de vie
ring van het vijfentwintigjarig ju
bileum. Het werd een uitbundig
feest, waar ook de directie aan deel
nam. Afstand bestond er niet. Je
voelde je als eikaars gelijken. De
man met het witte boord en de man
in overall vroeger zo vaak ge
scheiden vierden hier feest zij
aan zy. En ook de gepensioneerden
deelden gratis in de feestvreugde.
Apartheid kennen we hier niet.
De leden van de directie. Mensen,
meneer, en zyn vrouw stemde
hier volledig mee in die veel over
hebben voor andere mensen. Leiding
in een bedrijf, die moet er zyn. An
ders wordt het een chaos. De bazen
hebben het recht je op de vingers te
tikken als er fouten begaan wor
den. En die gebeuren. Een mens is
geen machine. Je hebt je zorgen
en dan vlot het wel eens niet. Maar
ook dat wordt begrepen, al kan het
fouten maken niet getolereerd wor
den.
De H.C.W. ls een dynamisch be
drijf. We moeten concurreren tegen
de grotere bedrijven. Vaak krijgen
we spoedorders die in snel tempo
moeten worden afgewerkt.
Er is bij ons een oude kern, waar
men op steunt. Helaas is het zo,
dat veel jongeren als ze de leer
school doorlopen hebben en het di
ploma op zak hebben, de benen ne
men, omdat ze elders huisvesting
kunnen vinden voor het jong te
stichten gezin.
Flip Massaar kan een potje bre
ken bij zyn bazen. Hij is ook de
organisator van het jaarlijkse voet
baltoernooi en hier kwamen we
weer over zijn grootste hobby voet
bal te spreken dat gewoonlijk
in mei gehouden wordt. De beamb
ten tegen de arbeiders in de werk
plaatsen en de wedstrijd van de ve
teranen. Dat moet je meemaken!
Uit de speelgoedactie van de
VARA is voortgevloeid de adoptie
van de Martha-Stichting in Alphen
aan den Rijn. Jaarlijks wordt daar
een groot bedrag voor de kinderen
van die stichting door „De Stalen
Band" overhandigd en de directie
doet daar een even grote schep bo
venop.
Het Sinterklaasfeest voor de kin
deren van de werknemers uit het
bedryf is een der andere hoogte
punten uit het leven van de H.C.W,
En met Kerstmis wordt er een
groot pakket uitgedeeld aan ieder
een, zelfs aan de directeuren.
We zijn één grote familie en ik
heb het hier uitstekend naar myn
zin.
Flip Massaar nu 49. een man
die zich van zyn mogelijk falen be
wust is hoopt nog vele jaren
fouten bij de H.C.W. te kunnen ma-
ken.-.,*,
methode aangepast aan de techni
sche ontwikkeling. En die is groot-
Vele drukkerijen beschikken over
een eigen afdeling vormvoorberei-
ding. Een aantal werkzaamheden,
die de drukker zelf moest verrich
ten zoals pasklaarmaken wordt nu
voor een belangrijk deel door de af
deling vormvoor b er ei ding gedaan.
Verder heeft ook het offset-procédé
in de loop der jaren in de Leidse
drukkerijen zijn intrede gedaan.
Ook de zetmachines zijn aangepast
aan moderne apparaturen. Dit al
les was nodig om tot een grotere
produktiviteit te komen. Men moest
„ook in het grafisch bedrijf „by blij
ven" om de grote concurrentie,
vooral in het buitenland, het hoofd
te kunnen bieden.
Zeer goed
georganiseerd
Het grafisch bedrijf, aldus de
heer Langezaal, kan van oudsher
het best georganiseerde bedrijf wor
den genoemd. Het kent geen „klap
lopers".
Reeds in 1914 werd een collectie
ve arbeidsovereenkomst afgesloten
en kwam een gereglementeerde sa
menwerking tussen werkgevers en
werknemers tot stand In de C.A.O.
voor het grafisch bedrijf is o.m. het
verplichte lidmaatschap opgenomen,
hetgeen impliceert, dat ieder, die
in het grafisch bedrijf gaat werken,
lid moet zijn van een grafische
werknemersorganisatie.
Het verplichte lidmaatschap is
voor de betrokken werknemers niet
zonder betekenis gebleven.
Reeds in 1929 kwam het grafisch
pensioenfonds tot stand. Ten behoe
ve van de grafische werknemers is
er een Sociaal Fonds beter bekend
als het „A.S.F.". Dit fonds heeft
een waardevolle taak ten aanzien
van de gezondheidszorg in het
boekdrukkers- en rasterdiepdruk-
bedryf.
Unicum
Als een unicum ten opzichte van
andere bedrijfstakken mag de recht
spraakinstantie in het grafisch be
drijf worden genoemd. Geschillen
tussen werknemers en werkgevers
worden over het algemeen behan
deld door de Gewestelijke Arbeids
bureaus.
Ten slotte mag de opleidingsin
stantie niet onvermeld blijven. De
ze instantie ziet er nauwlettend op
toe, dat de leerling zijn (of haar)
opleiding krijgt welke nodig is om
te komen tot een goed vakman of
-vrouw. Al deze regelingen liggen
verankerd in de C.A.O.
Aan de HeidelbergerVoor
grafici een begrip
