Huidige woningbouw is
kwalitatief beter dan
de vooroorlogse bouw
Stijgend ziekteverzuim
HOOGBOUW SCHEPT SOMS PSYCHISCHE PROBLEMEN
LEDENLIJST
LEIDSCHE
IER. VAN
INDUS-
IRIEELEN
flflttJSTRIEBIJLAGE VAN HET LEIDSCH DAGBLAD
MAANDAG 13 NOVEMBER 1967
Panagro's directeur J. P. v. d. Zeeuw:
Midden ln het wijde War-
mondse polderlandschap staat
een middelgroot industrie
complex. De ramen van het
directiekantoor bieden uit
richt op het schemerige sil
houet van de Sleutelstad, dat
herhaaldelijk wordt onder
broken door de flits van een
voorbijrazende trein. Het ver
trek bevat naast een lange
conferentietafel een ouder
wets schrijfbureau, dat van
;oede houtsoort lijkt te
rijn vervaardigd. Dit laatste
is niet zo verwonderlijk, want
de man, die er, rond en grij
zend, achter zit „doet" in
hout. Zijn naam is J. P. v. d.
Zeeuw. Hij is behalve lid van
de jubilerende Leidsche Ver-
eeniging van Industrieëlen,
directeur van de N.V. Hout
industrie Padox (sinds 1955)
en van de N.V. Aanneming
maatschappij Panagro (sinds
1962). Een gesprekje met hem
gaat dus over de ontwikke
ling van het bouwbedrijf.
„We bestaan nu dertig jaar als
aannemingmaatschappij en hebben
dus vrijwel geen vooroorlogse erva
ring, hoewel we door de timmerfa
briek, die in 1919 is opgericht, wel
geruime tyd gelieerd zijn geweest
aan het bouwbedrijf", vertelt de
heer V. d. Zeeuw. Zijn aanneming-
bedrijf is een dochteronderneming
van de N.V. Nationaal Grondbezit
in Den Haag. Dat verklaart meteen
Panagro's naam, die een samen
trekking is van Padox en Natio
naal Grondbezit. „We zijn in 1937
bescheiden begonnen, voornamelijk
ADVERTENTIE
met onderhoudswerken", vervolgt
de heer V. d. Zeeuw, wiens bedrijf
zich vooral na de jongste wereld
oorlog intensief bezig is gaan hou
den met de bouw van huizen. Pana
gro heeft echter ook tijdens deze
oorlog het nodige werk verzet. „We
hebben in 1941 bijvoorbeeld de
mooie opdracht gekregen van de
toenmalige directie van de Wierin-
germeerpolders om in de pas
drooggevallen Noordoostpolder drie
entwintig arbeiderskampen te bou
wen voor de ontginning van deze
polder. Daar was dus zowel de tim
merfabriek ruim mee bezet als de
aannemingmaatschappij, die de op
bouw verzorgde. We ztfn in dat ge
bied trouwens nog steeds werk
zaam, onder meer met de bouw
van winkels en scholen. Aan de
Langenering, dè winkelstraat van
Emmeloord, hebben wij bijna alle
winkels gebouwd", vertelt de direc
teur van Panagro niet zonder trots.
Finse scholen
De Warmondse aannemingmaat
schappij is in de loop der jaren uit
gegroeid tot een bedrijf met drie
honderd man eigen personeel, de
timmerfabriek tot een werkge
meenschap van vijfenzestig man.
Beide bedrijven hebben een belang
rijke bijdrage geleverd aan de we
deropbouw van ons land, de laatste
tijd voornamelijk in een straal van
zestig kilometer rond Leiden. Het
is Panagro geweest, die in de be
ginperiode van de wederopbouw
handerdvijftig Finse scholen heeft
neergezet, ook in de Leidse Profes
soren wyk!
Op het gebied van de woning
nood en de woningbouw zijn er vol
gens de heer V. d. Zeeuw vele kwa
len en vele dokters. „Er is geen ter
rein waarover zoveel gepraat wordt
als juist over de woningbouw". De
heer V. d. Zeeuw wijst er in dit ver
band op, dat bij Panagro de idee
is geboren van een woningfabriek.
..De idee dus om in een fabriek gro
te elementen, in hoofdzaak van be
ton, te gaan vervaardigen. Daar
voor is een nieuwe fabriek gesticht
in Maassluis, die een zelfstandig be
staan leidt en een eigen directie
heeft".
Hoogbouw
Wat de toenemende tendens naar
hoogbouw betreft, daar valt vol
gens Panagro's directeur niet aan
te ontkomen. „De vraag is hoe
hoog je met deze bouw moet gaan",
zegt hij. „Er is een ontwikkeling ge
weest van steeds maar hoger bou
wen, er is nu ook de gedachte om de
hoogte enigszins te beperken". De
heer V. d. Zeeuw vertelt dan van
allerlei moeilijkheden, zelfs van
psychische aard, die door de hoog
bouw kunnen ontstaan. „Er zijn spe
ciale commissies benoemd, die de
problemen rond de hoogbouw moe
ten bestuderen, met name ook de
Invloed van deze hoogbouw op het
kind". Gebleken is volgens de heer
V. d. Zeeuw dat sommige kinderen
met leermoeilijkheden te kampen
krijgen, zodra zij in een torenflat
komen te wonen. „Maar ja, ge
meenten zoals Leiden, die moeten
woekeren met de beschikbare
grond, zoeken nu eenmaal in de
hoogte en dat Is begrijpelijk".
met de nieuwe bouwwijzen ook
wel wat nieuwe moeilijkheden
naar voren gekomen. Zelfs de ar
chitectuur is oorzaak dat er soms
problemen rijzen.
Behoefte
Kwaliteit
De heer V. de Zeeuw noemt het
een van de nadelen van de wo
ningbouw in het algemeen dat de
ze niet buiten de politieke sfeer i6
te houden. „Op een gegeven mo
ment doet dus de kreet opgeld zo
veel mogelijk woningen voor zo
min mogelijk geld. Dat gaat al
tijd ten koste van iets, ofschoon
niet nadrukkelijk gesteld hoeft te
worden dat het ten koste van de
kwaliteit gaat. De bouwmethoden
zijn er toch echt niet slechter op
geworden, vergeleken met vroe
ger". De heer V. d. Zeeuw is er
van overtuigd, dat de woning
bouw van tegenwoordig kwalita
tief beter is dan wat er gemiddeld
vóór de oorlog werd gebouwd. Al
leen wat de afwerking van de wo
ningen betreft is men naar zijn
mening wat meer bescheiden ge
worden. „Maar er zijn natuurlijk
Vroeger waren er, om een voor
beeld te noemen, kleine kozijnen
nodig met veel metselwerk, maar
de laatste tijd vooral zijn er flats
verrezen met reusachtige puien.
Ruimtelijk gezien een hele verbe
tering dus. De afmetingen van de
woningen moesten destijds zoals u
zich herinneren zult, persé worden
vergroot, maar op het moment
dat men deze eisen begon te stel
len. wilde men er eigenlijk al op
terug komen. Er bleek gewoon
geen geld voor te zijnOok nu
moet er steeds beter en ruimer
worden gebouwd, maar is dat niet
omgekeerd evenredig met de mo
gelijkheden, die er financieel zijn?
Het kapitaal is schaars, dus wor
den de woningen ook wat de huur
prijs betreft vrij duur". De heer
V. d. Zeeuw vindt het overigens
noodzakelijk dat de huren omhoog
gaan. omdat er naar zijn mening
nog steeds een wanverhouding be
staat tussen de vooroorlogse wonin
gen en de huizen van nu. „Zodra er
iets gesubsidieerd moet worden, is
het eigenlijk niet meer gezond". De
situatie zou volgens hem pas ge
zond zijn wanneer de bouw wordt
aangepast aan de behoefte.
„We bouwen op het ogenblik een
prachtige serie woningen in Velsen,
waar een grote behoefte aan woon
ruimte bestaat. De huur van deze
woningen zal tussen de honderdzes
tig en honderdzeventig gulden per
maand komen te liggen, inclusief
verwarming. Dat is niet zo duur,
maar daar moeten mensen in gaan
wonen, voor een deel althans, die
uit saneringsgebieden komen, waar
ze niet meer dan vijftien gulden per
week betalen. Voor die mensen is
het dus echt wel een hele stap. Het
resultaat is. dat men een aantal
van deze mooi in de duinen gele
gen woningen moeilijk kwijt raakt.
Toegegeven, de verhouding tussen
deze huren en die van de oude wo
ningen is scheef komen te liggen,
maar we mogen niet vergeten dat
de lonen in ongeveer tien jaar tijd
verdubbeld zijn".
Aan de arbeidsbesparende sy
steembouw valt naar het oordeel
van de heer V. dZeeuw niet te
ontkomen, niet alleen in verband
met het aantal manuren dat voor
een woning nodig is, maar ook in
verband met de steeds stijgende
loonkosten. Vooral hier in het wes
ten valt aan een steeds toenemende
rationalisatie niet te ontkomen",
zegt hij tenslotte.
Zwaluw vloog in
straalvliegtuig
Zij had de aansluiting gemist, de
kleine zwaluw van het jaar 1967,
die door schoolkinderen ln Lohr
(West-Duitsland) gevonden was.
Haar soortgenoten waren al lang
naar het warme Zuiden vertrokken.
De winter over in Duitsland te biy-
ven, zou voor de vogel een wisse
dood geweest zijn. Nadat de vereni
ging voor dierenbescherming in
Lohr de kleine vogel weer een beet
je op de been had gebracht, kwa
men de dierenvrienden op het idee,
de zwaluw achter haar familiele
den aan te sturen. En wel in een
tempo, dat de grote vogelzwermen
niet zouden kunnen bijhouden. Een
grote Duitse reisonderneming ver
klaarde zich bereid, de kleine ge
vleugelde gast gratis met een vlieg
tuig naar warmer streken te trans
porteren. Zo begon de zwaluw in
een kleine kooi aan haar eerste en
waarschijnlijk ook enige vlucht per
straalvliegtuig naar Majorca. Van
hieruit zette zij daarna samen met
andere zwaluwen de vlucht naar
Afrika voort. Ditmaal echter - zoals
het vogels betaamt - op eigen vleu
gels.
Het is nog maar kort geleden, dat drs. H. Philipsen, verbon
den aan het Nederlands Instituut voor Praeventieve Genees
kunde in Leiden, in het tijdschrift „Mens en onderneming''
enkele aspecten belichtte van het stijgend ziekteverzuim in de
ondernemingen.
Vergrijsing
van de
bedrijven
In een gedocumenteerd artikel
het onderzoek strekte zich uit over
circa 300.000 mannen komt drs.
Philipsen aan de hand van N.I.P.G.-
gegevens tot de conclusie, dat het
ziektepercentage in de jaren 1955
1965 is gestegen van 4.6 tot 6.2,
terwijl de gemiddelde ziekteduur
steeg van 13.9 tot 15.3 dagen.
Tussen de leeftijdscategorieën be
staan, zo oordeelt drs. Philipsen,
geen grote verschillen in het aantal
ziekmeldingen per man per jaar.
Er is alleen een duidelijke, maar
niet al te zwaarwegende tendens,
dat werknemers onder de 25 jaar
en ouderen boven de 45 jaar zich
iets minder vaak ziek melden dan
de daartussenin liggende categorie
van 2544 jarigen. Het grote ver
schil wordt veroorzaakt door de ge
middelde verzuimduur.
Met het ouder worden gaan de
verzuimen langer duren, zowel door
een toenemen van de ernst als door
een langduriger arbeidsongeschikt
heid. Jongeren onder 25 jaar blijven
gemiddeld nog geen 9 dagen per ge
val weg, mannen boven de 45 jaar
middeld nog geen 9 dagen per ge
val weg, mannen boven de 45 ge-
gemiddeld 23 dagen.
In acht Jaar tijds is het aantal
werknemers van 45 jaar en ouder
toegenomen van 28% tot 36% in de
onderzochte bedrijven, hetgeen
neerkomt op een vergrijzing van de
bedrijven. Hierdoor wordt de stij
ging van de gemiddelde ziekteduur
bijna volledig verklaard.
Drs. Philipsen schrijft de stijging
van het aantal ziektemeldingen niet
toe aan een verslechterende gezond
heidstoestand van de bevolking. De
toename vindt plaats bij minder
ernstige aandoeningen, waarbij de
subjectieve klachten van de patiënt
voor een belangrijk deel de aard
van de diagnose en de therapie be
palen. Hoe komt het nu, dat dit
soort aandoeningen vaker dan vroe
ger in de verzuimstatistieken voor
komt? Drs. Philipsen geeft daarop
het volgende antwoord. Men heeft
klachten, in het begin vaak van va
ge aard. Dan merkt men, dat er iets
aan de gezondheid hapert. Men
praat erover met vrouw, collega's
etc. Men gaat misschien naar de
huisarts. Vaak gaat men meteen
naar bed en roept dan medische
hulp in.
•Bij een niet te ernstige griep of
buikgriep, bij spierreuma of hoofd
pijn vier groepen, welke tezamen
ongeveer 60% van de verzuimgeval
len leveren kan men al of niet
zijn klachten met ziek zijn in ver
band brengen; al of niet een ver-
zuimbevorderend advies van vrouw
of collega's krijgen; al of niet eerst
naar de dokter gaan en tenslotte al
of niet naar bed gaan en zich ziek
melden.
Een aantal malen achtereen moet
men als het ware een beslissing ne
men of men de weg inslaat naar
ziek zijn en ziek blijven. Zo'n be
slissing is natuurlijk geen koel en
rationeel besluit; maatschappelijke
normen en misschien weinig bewus
te gevoelens van voorkeur en af
keer spelen daarbij een belangrijke
rol.
Ziek worden
Drs. Philipsen gelooft, dat er re
den Is om aan te nemen, dat boven
genoemde beslissingen thans vaker
dan tien jaar geleden uitvallen ten
gunste van ziek worden. De ziekte
drempel is z.i. lager komen te lig
gen.
Eenzelfde persoon kan en wil in
het ene geval bij een griepje met
een lichte verhoging de extra moei
te, die het dan kost om te gaan
werken wel opbrengen, terwijl hij in
een ander geval zich die moeite
niet getroost. Ook tussen individuen
en tussen groepen komen verschil
len voor in de hoogte van deze ziek
tedrempel. Het effect van de veran
deringen in de ziektedrempels is
dat in 1955 het aantal ziektemeldin
gen in de industrie 1.2 per man per
jaar bedroegen, thans is dit cijfer
1.5.
Groep 1 Textielindustrie
N.V. Sajetfabrieken P. Clos en Leembruggen
Overhemdenfabriek „Elmi" N.V.
J J. Krantz en Zoon N.V.
Leidsche Wolspinnerij N.V.
Leidsche Breifabriek v.h. P. en J. van Poot en Co.
Olga Matrassen N.V. Leidsche Matrassenfabriek
N.V. Vereenigde Touwfabrieken, Leiderdorp
Groep 2 Metaal- en Elektriciteits-industrie
Aspa Leiden N.V.
N.V. v.h. Gebrs. Boot
Carrosseriefabriek Chr. B. A. Deckers en Zn. N.V.
Chroomindustrie Stokkermans
N.V. „Electra", Werktuigkundig en Elektrotechnisch Bureau
N.V. Nederlandsche Electrolasch - Maatschappij
Machinefabriek Den Holder
N.V. Hollandsche Constructiewerkplaatsen
Hollands^ Loonbeitserij N.V.
N.V. I.EJI.C.O.
N.V. Kon. v. Kempen en Begeer, Voorschoten
N.V. Kon. Nederlandsche Grofsmederij
N.V. Leidsche Apparatenfabriek
N.V. Leidsche Machinefabriek vil. Fa. J. P. Janssen
N.V. Het Motorhuis
Ned. Koperenbuizenfabriek N.V. Leiderdorp
N.V. Noord-Zuid-Hollandsche Vervoer-Mij., Haarlem
Reed Roller Bit Company Nederland NV.
C. V. van Rossum du Chattel en Driessen
N.V. Reece
Royal Typewriter Company N.V.
Instrumentenfabriek Smit C V.
Sted. Fabrieken van Gas en Electriciteit
Tokheim N.V
Fa. A. E. v. d. Voet en Zn.
Hanab N.V. Valkenburg
Minnesota Nederland N.V.
Groep 3 Voedings-, Genotmiddelen en Chemische Industrie
Backer en Co N.V.
Fa. H. J. Dieben, StoomwasserU „De Zon"
Leidsche Duinwater Maatschappij
Pharmaceutische Industrie- en Handelsonderneming Dutim N.V.
Oegstgeest
Fasson (Nederland) N.V.
Verf- en Japanlakfabriek H. Gijsman
N.V. Distilleerderij „De Franse Kroon" v.h. Hartevelt en Zn.
N.V. Verf- en Vernisfabriek Herfst en Helder
Vereniging „Het Kaasmerk"
N.V. Koninkl. Nederl. Kunstvuurwerkfabriek A. J. Kat vil. Joh. Loeff
N.V. Chemische Industrie „Katwijk", Katwijk
N.V. Meelfabriek „De Sleutels" v.h De Koster en Co.
N.V. Koffiebranderij en Theehandel „Klaverblad"
N.V. Leidsche Broodfabriek
N.V. Leidsche Wasserij
„Lilo" Chemische Fabrieken
N.V. „Mavom", Mij voor Oppervlak- en Metaaltechniek
N.V. Melkinrichting „De Landbouw"
Nefaboline Lakfabriek N.V., Voorschoten
N.V. Fabriek van Verduurzaamde Levensmiddelen vil. L. E. Nieuwen-
huizen
Riedel Limonadefabriek N.V.
Kon. Zeep- Eau de Cologne- en Parfumerieënfabriek vii. Sanders en
Co. N.V
N.V. Conservenfabriek „De Verwachting" vil. E. J. Schoondergang-Speet
N.V. Shulton
Farball-Holland Inc., Gebr. v d Stap, Lak en Verffabriek, Voorschoten
Sikkens Lakfabrieken N.V. Sassenheim.
Wasserij Spronk N.V.
Groep 4 Grafische Industrie
N.V. Alg. Boek- en Handelsdrukkerij vii. Batteljee en Terpstra
Boekbinderij en Brocheerinrichting J. v. d. Berg N.V.
„De Bink" Drukkerij N.V.
N.V. Boekhandel en Drukkerij vil E. J. Brill
L. Demmenie en Zn. N.V.
N.V Boek-, Courant- en Handelsdrukkerij vil. J. J. Groen en Zn.
N.V Foto-Litho Inrichting Koningsveld en Zn.
N.V Leidsch Dagblad
N.V. Leidsche Courant
Nederlandse Drukkerij Bedrijf N.V.
N.V. Ned. Rotogravure-Mij
N.V. A. W Sijthoff's Üitgevers-Mij.
Research Publicaties N.V.-Oegstgeest
Groep 5 Bouwmaterialenindustrie
N.V. Bouwmaterialenhandel vil. P. Fontein en Zn.
Fa. Gebrs. Ginjaar, Leiderdorp
Gebrs. van Hoeken's Houthandel
N.V. Ingenieursbureau voor Bouwnijverheid
N.V. Katwijkse Kalkzandsteenfabriek, Katwijk a. d. Rijn
N.V. Ned. Durisol, Leiderdorp
N.V. Industrie- en Schoorsteenbouw „De Ridder"
N.V. Padox, Warmond
N.V. Panagro, Warmond
Wernink's Beton- en Aannemingsmij. N.V.
Bestuur
Ir. A. Sitsen, voorzitter
Mr. C. J. Leembruggen, vertegenwoordiger van groep 1;
plv. N F. G Lens
Ir. O. J. Schreuders, vertegenwoordiger van groep 2;
plv. J. den Holder
J. A. Riedel, vertegenwoordiger van groep 3
plv. P. A. de Jong
Mr S. C. H Coebergh, vertegenwoordiger van groep 4
plv. R Sloos
Ir. H W L Heyning vertegenwoordiger van groep 5
plv. Ir H. v. d. Velde
Ir. M. C. de Jong, buitengewoon bestuurslid
Commissie voor de elektriciteits- en gascontracten
Ir. M, C. de Jong, voorzitter.
Ir. H. A. Bol lid
Mr. Ph. J de Ruijter de WUdt, secretaris
Secretariaat
