(Oktober
revolutie
Vijftig jaar geleden veroverden
Bolsjewiki macht in Rusland
door
W. P. Timmers
VRIJDAG 27 OKTOBER 1967
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA T
HET is oktober in Petersburg. Het
broodrantsoen is tot 125 gram per
dag gedaald. Melk is er nu ook
voor baby's niet meer genoeg. Nog altijd
hebben de vrouwen, die met haar bood
schappentassen uren in de rij staan,
recht op een kilo suiker per maand. Maar
waar haal je in Petersburg suiker van
daan?
Een van de eerste Russische beleve
nissen van de Amerikaanse communist
John Reed, die het beroemdste ooggetui
genverslag van de oktoberrevolutie zal
schrijven, is het doodtrappen van een
soldaat. De man heeft voedsel gestolen.
Aan het uitgaansleven op de Newski
Prospekt merkt niemand dat er iets niet
in de haak is. Maar zijn er, nu arbeiders
met de bajonet op het geweer demon
streren, werkelijk nog mensen die zich
door de „leugendienst" van premier Ke
renski laten bedriegen? De kapitalist
Lianozow, die ze de Russische Rockefel
ler noemen, zegt tegen John Reed: „Re
volutie is een ziekte. Vandaag of morgen
moeten buitenlandse machten hier in
grijpen, zoals je ingrijpt om een ziek
kind te genezen. Het klinkt misschien
gek, maar laten de anderen het bolsje
wistische gevaar voor hun eigen land in
de gaten houden; zulke besmettelijke
ideeën als dictatuur van het proletariaat
en een sociale wereldrevolutie".
Tenslotte zijn Lenin en Trotski
Internationalisten, die op het punt
staan een wereldrevolutie te ontke
tenen. Rusland moet een eerste
stap zijn: alle macht aan de Sow-
jets, de raden van arbeiders en sol
daten en straks ook van de minder
snel in beweging gekomen boeren,
voor wie de heilige monniken tot
dusver het denkwerk plachten te
doen. Aan het front de eerste
wereldoorlog is drie jaar oud ko
men de soldatenraden in het ge
weer tegen officieren die er niet
aan kunnen wennen dat de tsaris
tische zegen niet meer op hun be
velen rust. In de fabrieken liggen
arbeidersraden overhoop met direc
ties. Als ook chaos zijn perfectie
kan hebben, dan nadert men in Pe
tersburg nu dat stadium.
Russische
Napoleon
In september is generaal Korni-
k>w Petersburg binnengetrokken om
de macht over te nemen. Er was om
een Russische Napoleon geroepen.
De soldatenraden wipten Kornilow
en zijn kornuiten. Kerenski, de so
cialistische premier, vindt dat hem
daarvoor alle eer toekomt. Het redt
echter zijn goede naam niet meer.
In Helsinki vergaderen de matro-
zenraden van de Baltische vloot. Zij
eisen het onmiddellijke aftreden
van Kerenski. Met de fanatieke
ijver die extremisten kenmerkt, be
reiden in Petersburg de Bolsjewiki
deze gebeurtenis voor. Overal in
Rusland zijn uitnodigingen ontvan-
gen om op 2 november in de kloos
tergebouwen van het Smolni, waar
vroeger dochters van de tsaristische
adel school gingen en nu het cen
trale comité van de Petersburgse
Sowjet resideert, de opening bij te
wonen van een congres van alle
Russische Sow jets.
Vervlogen hoop
Een volk is rijp voor revolutie als
alle hoop op een oplossing voor de
bestaande ellende is vervlogen. Ma
xim Gorki schrijft over Wanjka. de
Russische boer, die eerst de Polen
toen Bonaparte zijn land uitge-
ranseld heeft, daar nooit iets anders
dan slaag voor heeft gekregen en
ook nu weer niets te eten heeft.
Telkens als Wanjka van het slag
veld terugkwam, was er gestolen:
eerst zijn schuur, daarna het dak
van zijn hut. Nu moet hij zijn
krachten inzetten om Europa te
redden. De Duitser schiet hem een
been af. Op één been komt Wanjka
thuis en ziet dat zijn hut weg is,
dat zijn kinderen van honger zijn
omgekomen en dat zijn vrouw wa
ter haalt voor de buurman, ,,'t Is me
*at moois!", zegt Wanjka verwon
derd en hij heft zijn hand op om
rijn kruin te krabben, maar hij
heeft geen hoofd meer!
Maxim Gorki die niet gelooft
In Wanjka's glorieuze toekomst
is een socialist van de rechtervleu
gel, ver verwijderd van de fanatie
kelingen, die op links dankbaar pro-
Ilteren van de stroomversnelling
waarin zij dit voorjaar bij verras
sing zijn geraakt. De hongerop-
stand van 15 maait 1917 (de ,,Fe-
bruarirevolutie", want men gebruikt
tot 1918 nog de Juliaanse tijdreke
ning, die een paar weken op de
Gregoriaanse voor loopt) leidde tot
het heengaan van de tsaar. De
Bolsjewiki hadden van zo'n spon
tane uitbarsting hoogstens ge
droomd.
„Rode Zondag
De inleiding tot de Oktoberrevo
lutie begon in feite al in 1905, twee
jaar nadat in Londen de Russische
sociaal-democratische partij was
uiteengevallen.
Met twee stemmen meer had een
groep radicalen in Londen gezorgd
voor de scheuring. Haar leider was
Wladimir Iljitsj Oeljanow, een ju
rist uit Simbirsk, die zich sinds zijn
ontsnapping uit een Siberisch kamp
aan. de Lena, Lenin liet noemen.
Lenin waagde zich aan een reis
naar Petersburg nadat de tsaar op
de „Rode Zondag" van 22 januari
1905 zijn kozakken had losgelaten
tegen demonstrerende arbeiders. Er
vielen meer dan duizend doden on
der de massa, die ook nu best de
schuld had willen, geven aan de
Bojaren en naar de tsaar was ge
komen met de leus: „Sire weiger
niet uw volk te hulp te komen."
Het imago van Vadertje Tsaar
was onherstelbaar beschadigd. De
vorst beloofde zijn volk koeien met
gouden horens en herstelde de Doe-
ma, de oude volksvertegenwoordi
ging, in ere. Maar het werd een
keizerlijke Doema, die de malaise in
het sinds Iwan de Verschrikkelijke
langzaam maar zeker uit zijn
krachten gegroeide Rusland niet op
loste. De hofkliek regeerde toen
Rusland in een oorlog met de Duit
sers verzeild raakte. Een oorlog om
de conservatieve machten in het
zadel te houden, was de arbeiders
al ingefluisterd door socialisten, in
wier midden de Bolsjewiki niet meer
dan een kleine sekte van extremis
ten vormden.
De Doema kreeg pas betekenis
toen na het hongeroproer van
maart 1917 de toestand onhoud
baar was geworden. Tsaar Nicolaas
droeg de troon over aan zün broer
Michael, die daar allerminst prys
op stelde en onmiddellijk eveneens
afstand deed. Rusland werd een re
publiek en even leek het erop alsof
onder vorst Lwow de Westerse geest
van het liberalisme naar de Newa
was overgewaaid.
Misschien was het niet alleen
schijn en hebben de socialisten
(door Kerenski in de regering ver
tegenwoordigd) Lwow geen kans ge
geven. Rusland bleef de centralen
bestrijden. Het tsaristische ambte
narenapparaat kon niet worden af
geschaft zonder het land nog meer
te ontredderen. Maar zulke feiten
waren koren op de socialistische
molen.
In mei heeft Lwow plaats ge
maakt voor Kerenski. In de Doema
hebben zich nu zelfs Bolsjewiki la
ten verkiezen die overigens hun
mandaat grotendeels in de gevan
genis of in Siberië doorbrengen.
Vooral zij hebben het moeten ver
duren toen na de val van de tsaar
de beloofde veranderingen uitble
ven. Nu groeit hun macht snel. Ook
Kerenski zet immers de oorlog voort.
En Kerenski vertelt de boeren dat
het beloofde land van de groot-
sohe partij-apparaat opgebouwd,
door een Jozef Wissarionawitsj
Dsjoegasjwili, vermoedelijk de ge
duldigste van alle Bolsjewiki. John
Reed zal in zijn „Ten days, that
shook the world" (Tien dagen, die
de wereld schokten) nauwelijks
aandacht besteden aan deze man,
die vanwege zijn keiharde mentali
teit ..de stalen" wordt genoemd:
Stalin.
De regering-Kerenski is van het
begin af afhankelijk van de Sow-
jets. Die van Petersburg voert de
boventoon. Het is geen wonder dat
de premier zo gauw mogelijk een
eind wil maken aan deze medezeg
genschap. In september heeft de
„Iswestia" geschreven dat de Sow-
jets hun tijd hebben gehad nu het
socialistische regime gevestigd is.
rekenen. Kerenski treft voorberei
dingen voor een verhuizing naar
Moskou. Kunstschatten worden al
overgebracht naar het Kremlin, het
hart van het heilige Rusland. Op
de binnenplaats van het Winterpa
leis, waar nu de socialistische rege
ring zich laat bedienen door de la
keien van de in Tobolsk wonende
tsarenfamilie, stellen de jonkers hun
75 mm veldgeschut op. Maar mid
den op de Newa ligt de kruiser
„Aurora" voor anker. De marine is
het meest revolutionair gezinde deel
van de strijdkrachten. Bij wijze
van oefening richt de „Aurora" nu
en dan zijn 150 mm kanonnen op
het winterpaleis.
Beide partijen scherpen de zwaar
den. De kracht van de Rode garde
kan nog niet groot zyn. Maar hoe
ambassadeur Francis verzekerd,
zijn voldoende om Kozakken op te
trommelen voor de vernietiging der
Bolsjewiki.
Kerenski's vlucht levert niet het
eerste incident tussen Washington
en het Sowjet-regime van volks
commissarissen, dat met Lenin als
voorzitter en Trotski als commissa
ris voor Buitenlandse Zaken de
macht in handen heeft genomen.
President Wilson heeft zich (zo zal
George Kennan jaren later in zijn
„Russia leaves the war" schrijven)
nooit er voor Rusland geïnteres
seerd. Wanneer op 10 november of
ficieel het nieuws uit Petersburg is
ontvangen, speelt Wilson zijn spel
letje golf met zijn lijfarts. Er zijn
geen aanwijzingen, aldus Kennan,
dat hy zich de week daarna met
Rode gardisten bij het
klooster van Smolni: een nieu
we verordening wordt voorgele
zen.
waar het eerste zo snel verdwenen
is. Aan de Don scharen tsaristische
officieren en intellectuelen zich
achter generaal Kaledin, de Ata
man van de Don Kozakken.
Als Lenin verklaart dat alle vol
ken van Rusland over hun toe
komst kunnen beschikken, verkla
ren Polen, Finland en de Oekraïne
zich onmiddellijk onafhankelijk.
Aan het front weigert generaal Du-
khonin de Duitsers te benaderen
voor vredesbesprekingen.
Lenin, die zijn revolutionairen
grondbezitters pas na de oorlog voor
hen zal zijn. Kerenski, die erop uit
is een behoorlijk bestuursapparaat
op te bouwen voordat hij tot her
vormingen zal overgaan, krijgt van
de Bolsjewiki de kans niet.
Lenin komt
De Bolsjewiki roepen: „Alle
macht aan de Sow jets! Vrede!
Brood! Land!". Kerenski's leugen-
dienst noemt hen ten onrechte
agenten van de Duitse vijand, maar
het is wel de keizer geweest, die de
nu naar Zwitserland uitgeweken
Lenin in april per geblindeerde
trein naar Scandinavië heeft laten
transporteren, vanwaar de weg naar
Petersburg (dat later Leningrad
zal worden genoemd) open lag. Uit
Canada volgde Lenins naaste me
dewerker, Leon Trotski.
In Petersburg is het bolsjewisti-
Kerenski's jongste coalitieregering
heeft zelfs als een van haar pro
grammapunten gekozen „de liqui
datie van onverantwoordelijke or
ganisaties". Het is Kerenski zelf die
door overschatting van zijn macht
Trotski aan het hoofd van de Pe
tersburgse Sowjet brengt. Wanneer
ook in Moskou, Kiew, Odessa en
nog een aantal grote steden de
Bolsjewiki in de Sowjets regeren,
verstuurt Trotski de invitaties voor
het congres van 2 november.
Gei
mar
Al voelt de regering zich sterk,
het gevaar wordt toch niet onder
schat. Er is de laatste maanden
herhaaldelijk gevochten tussen de
gewapende arbeiders, die men „Ro
de gardisten" gaat noemen en jon
kers van de officiersopleidingen
samen met de Kozakken, mannen
op wie het regime nog altijd kan
veel militairen aan het thuisfront
staan aan haar kant? Als jonkers
de brug over de Newa opendraaien
om het Smolni te isoleren, draaien
matrozen de brug weer dicht. Als
Kerenski de „Aurora" bevel geeft
zee te kiezen, geeft Trotski een te
genbevel. En de „Aurora" blijft
om haar aandeel te leveren in de
revolutie. Trotski gebruikt de krui
ser als spreekbuis. Hy giet zijn op
roep in defensieve woorden: alle ar
beiders en soldaten worden opgeroe
pen klaar te staan voor het verweer
tegen de contrarevolutie.
Als op 2 november het grote Sow-
jet-congrës begint, verschijnen de
Bolsjewiki op volle oorlogssterkte.
De gematigder socialisten, nog al
tijd de meerderheid van de arbei
ders vertegenwoordigend, zien on
middellijk het gevaar dat hen be
dreigt. Zy weten vijf dagen uitstel
te verkrijgen, maar die periode is
niet lang genoeg om voldoende de
legaties naar Petersburg te dirige
ren. Trotski zal worden gekozen tot
voorzitter van het overkoepelende
orgaan van Russische Sowjets.
Op 6 november slaat Kerenski
toe. Hijzelf verschijnt in de Doema.
Hij heeft zegt hij niet eerder
ingegrepen om de Bolsjewiki de
kans te geven hun fouten te her
stellen. „Dat is juist het erge",
Wordt er geroepen. Nu heeft Ke
renski echter besloten tot arresta
ties over te gaan. Hij heeft opdracht
gegeven de kantoren van de bolsje
wistische krant te bezetten. Terwyl
hij spreekt, wordt een telegram
binnengebracht. De opstand is be
gonnen. Op straat wordt gevochten
om kranten met het laatste nieuws.
Het gerucht gaat dat de „Kron-
stad" opstoomt naar Petersburg. De
„Kronstad" heeft een bemanning
van vele duizenden koppen, naar
men zegt, overtuigde revolutionai
ren.
Kerenski vlucht
Zij aan zy opereren Rode gardis
ten en revolutionaire militairen. De
tegenstand lijkt niet groot, maar
Trotski is toch voorbarig wanneer
hij 7 november vroeg in de och
tend al meldt dat de regering niet
meer bestaat. Pas de volgende
nacht dringen stoottroepen van de
Rode garde het Winterpaleis bin
nen en arresteren de ministers. Al
leen Kerenski is gevlucht in een au
to met Amerikaanse vlag. Vijf da
gen, zo heeft hij de Amerikaanse
Zomer 1917 in Petersburg
arbeiders demonstreren, de ba
jonet op het geweer.
communisten is gaan noemen om
duidelijk te maken dat de verge
lijking met gematigder socialisten
misplaatst is, regeert. Zijn onver
biddelijke dictatuur „over" het pro
letariaat slaagt uiteindelijk steu
nend o.a. op de Tsjeka, de geheime
dienst van de dichterlijke moorde
naar Dzjerzjinski. Er wordt met
Duitsland een onvoordelige en tij
delijke vrede gesloten waarbij Po
len, Finland en de Oekraïne verlo
ren gaan. Kerenski vlucht, Dukho-
nin wordt gelyncht en Kaledin
schiet zich door het hoofd. De bur
geroorlog wordt onderdrukt.
Kolossale
problemen
Deze plaat geeft een detail
weer uit een schilderij, dat in
het Kremlin in Moskou hangt.
Men ziet hier Lenin, die voor
een groot gezelschap een uiteen
zetting geeft over de Russische
revolutie, nu vijftig jaar geleden.
zyn adviseurs op de toestand in
Rusland heeft beraden.
In Petersburg regeren de Bolsje
wiki. Het Sowjet-congres wordt voor
hen een daverend succes. Dé bezet
ting van het Winterpaleis en tal
van telegrammen van het front
ondermijnen het moreel van de te
genpartij, die niet wil geloven dat
een revolutionaire minderheid de
problemen kan oplossen waarin coa
lities hebben gefaald. Petersburg is
tenslotte heel Rusland niet. Trotski
moet de deuren forceren om zijn
ministerie van Buitenlandse Zaken
te kunnen betreden. De employés
van de staatsbank sluiten hun kan
toren als de volkscommissarissen
"voor de tweede keer een kapitaal
aan roebels komen opnemen zonder
enige aanwijzing te kunnen geven
Die „afronding" is echter in no
vember (oktober voor het Rusland
van 1917) niet te voorzien. Een
krant schryft: „De volkscommissa-
rissenregering acteert en dreigt. Ze
overstelpt ons met decreten, elke
nieuwe radicaler en „socialistischer"
dan de voorgaande. Maar die uit
stalling van socialisme-op-papier
toont noch het verlangen noch de
capaciteit om de alledaagse proble
men op te lossen".
De Westerse mogendheden, die er
even aan moeten wennen dat in de
brieven uit Petersburg voortaan de
complimenten zullen worden over
gebracht aan de volkeren en niet
meer aan regeringen, verbreken de
betrekkingen niet, omdat de Russi
sche bijdrage in de oorlog onmis
baar is, maar hun sympathie is
voor de „Witten". Lenin (door een
van de eerste Amerikanen, die hem
ontmoet, beschreven als het type
van de Franse dorpsburgemeester,
volgens John Reed die hem be
ter leerde kennen echter een
wonderlijke volksleider, humorloos,
en kleurloos, een leider „zuiver door
zijn intelligentie") heeft niet on
middellijk „vrede, brood en land"
beschikbaar.
En nu de onvrijheid van de pers
nog niet feilloos is, beschimpt de
„Naroda", het blad van de Mensje-
wiki, zowel hem als de geallieerden,
die zich niet serieus schijnen te in
teresseren voor de revolutie, waar
van de betekenis helaas niet valt
te voorzien. Droeg Naroda schrijft:
„Volkscommissarissen, waarom ar
resteren jullie de ambassadeurs niet
om een wapenstilstand of een vre
desverdrag met hen te sluiten? Het
is een vreemd volk die ambassa
deurs. Ze zwygen alsof ze niets ge
hoord hebben. Hola, hola, Engeland,
Frankrijk, Duitsland! We hebben
een vredesverdrag met jullie geslo
ten. Is het je misschien ontgaan?"
