Tien jaar ruimtevaart
Sfeer nog lang niet rijp
voor nauwe samenwerking
ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1067
L.D.EXTRA 2
Emotionele start, prestige en militaire
belangen misvormden het grootste
avontuur van de mensheid tot
technische wedloop tussen twee
grootmachten
Spoetnik I, het kleine kunst
maantje, dat tien jaar
historie maakte.
(Van onze redacteur ruimtevaart)
Tien jaar geleden, in de nacht van 4 op 5 oktober 1957,
leidden bliep-bliep-bliep-radiosignalen uit de ruimte als
de eerste kreetjes van een baby het jongste avontuur van
de mensheid in. Het jongste maar ook het grootste. De ruimte
vaart had een aanvang genomen in de vorm van een klein
helder glanzend bolletje van ruim een halve meter doorsnee,
dat op een paar honderd kilometer hoogte om de aarde draai
de: de Russische Spoetnik I.
jp en historische gebeurtenis
Pj die Amerika verbijsterde
en voor eens en voor altijd
een einde maakte aan het
sprookje van een onaantast
baar lijkende technische superio
riteit van het Westen. De Rus
sen juichten, het Westen was
geschokt. In de eerste jaren
zouden dat juichen en die schok
zich telkens weer voordoen en
daarmee een onmogelijk geach
te situatie onderstrepen.
Het eerste decennium van de
ruimtevaart werd tot een keten
van emoties, waaruit de ruimte
wedloop en de race naar de
maan zijn géboren. Dit wed
strijd-element, gevoed door
prestige-overweging en en mili
taire belangenheeft weliswaar
het positieve effect gehad dat
het tempo van de verovering
van de ruimte duizelingwek
kend werd versneld, maar geeft
toch ook een ivrange bijsmaak
aan wat het meest glorieuze
avontuur niet van grootmach
ten maar van de mensheid als
geheel had moeten zijn: de
eerste schreden van de mens
buiten de wieg, die aarde heet.
Elke vijf dagen
Nu. nog maar tien jaar later, is
de lancering van een „gewone"
kunstmaan geen voorpagina-nieuws
meer, waardoor het nog steeds niet
verdwenen schokeffect wat is af
gestompt. Hoe kan dat ook anders
wanneer men weet, dat gemiddeld
sinds die historische dag in 1957
elke vijf dagen, tien jaar lang,
een ruimtelancering plaats vond?
Er werden ongeveer 750 voertuigen
in de ruimte gebracht, in banen om
de aarde, naar de maan en de pla
neten Venus en Mars, naar banen
om de zon. Naar schatting werd het
gewicht van circa 5000 mensen als
„nuttige lading" in de ruimte ge
schoten, ongeveer 4500 maal het ge
wicht van die eerste bescheiden
Spoetnik, nog afgezien van de dui
zenden brokstukken van lanceerra-
ketten, die als „ruimteafval" om de
aarde zweven. Er werden landingen
op de maan uitgevoerd van inge
wikkelde instrumentencapsules.
Close-ups van het maanoppervlak
werden „live" op de televisiescher
men in de huiskamers in de gehele
wereld gebracht, mede dank zij een
betrouwbaar net van communica
tiesatellieten die ons in staat stel
len op het moment zelf te zien wat
er aan de andere kant van de we
reld gebeurt. Er werd in de maan-
bodem geboord en gegraven, de sa
menstelling ervan werd onderzocht.
Men bracht de tot voor enkele jaren
nooit geziene „achterkant" van de
maan fotografisch in kaart, detail-
rijker dan men het tien jaar gele
den met de wel zichtbare maan-
helft kon doen. De atmosfeer van
Venus werd „doorgemeten" en de
temperatuur van deze avondster
werd opgenomen: nogal koortsach
tig. Er werden close-ups gemaakt
van het verrassend „pokdalige" en
maanachtige oppervlak van de ro
de planeet Mars. Op aarde werden
miljarden bespaard door betere
weersvoorspellingen en waarschu
wingen voor stormen dank zij een
net van meteorologische satellieten.
De toepassingen van de onbemande
ruimtevaart zijn nu al legio en be
ginnen ook financieel vruchten af
te werpen.
+Wie zal het eerst voetstappen
zetten in deze imposante woeste
leegte, een Rus of een Ameri
kaan? Deze foto van de maan-
krater Copernicus met op de
achtergrond het gebergte Gay
Lussac werd gemaakt door de
Amerikaanse Lunar Orbiter II
op 23 november 1966 op een
hoogte van 46 kilometer.
Dertig ruimtevaarders maakten
tezamen 25 vluchten in bemande
capsules, sommigen tweemaal,
waarbij zij ruim 2500 man-uren
(ruim drie maanden) ervaring op
deden. Twee Amerikanen vertoef
den zelfs twee weken achtereen in
de ruimte. De mens kwam tot een
hoogte van 1372 kilometer boven de
aarde, ruim zestig maal zoveel als
tien jaar geleden. Zeven astronau
ten deden ruim 12% uur ervaring op
met ruimtewandelen en andere ac
tiviteiten buiten hun ruimtevaar
tuig, vrij zwevend in de kosmos.
Amerika besteedde tot dusver
ongeveer 150 miljard gulden aan de
ruimtevaart en de nooit gepubli
ceerde Russische uitgaven zullen
waarschijnlijk in dezelfde orde van
grootte liggen: tezamen driehon-
derdmiljard gulden derhalve, hon
derd gulden per man over de ge
hele wereldbevolking gerekend en
tien jaar lang elke dag gemiddeld
tachtigmiljoen gulden.
Dat zijn allemaal indrukwekken
de getallen wanneer men bedenkt
dat zij betrekking hebben op slechts
tien jaar. En toch is het eigenlijk
nog maar een heel klein, zelfs nau
welijks een beginnetje van de
„verovering van de ruimte". Ruim
tevaartuigen hebben alleen nog
maar in de directe omgeving van
de aarde rondgescharreld om er wat
onbeholpen te experimenteren. Het
is te vergelijken met de „verovering
van de wereldzeeën" waarover een
voorvader van vele duizenden ja
ren her gesproken zou hebben, na
dat hij van het strand enkele ste
nen in de branding had geworpen
en zich in een uitgeholde boomstam
halverwege tot de eerste zandbank
had gewaagd.
Het heeft zo gezien weinig nut
om bij het voltooien van het twee
de lustrum van de ruimtevaart te
filosoferen over de vraag „hoe ver"
we nu zijn gevorderd. Die verre
voorvader wist bij het zien van de
zandbank en misschien van een ei
landje aan de einder nog niet wat
hem te wachten stond en „hoe ver"
hij Was gevorderd. Dat kan de mens
van nu ook niet hoewel hij iets
meer weet van de wereldzee buiten
dan zijn voorvader over de wereld
zee op de aarde.
ij kunnen dit Jubileum al
leen maar aangrijpen om
de situatie van nu te ana
lyseren en ook daarbij treden merk
waardige moeilijkheden op.
Tien jaar geleden had Rusland
een duidelijke voorsprong op Ameri
ka. Op de avond van 4 oktober
1957 was er in Washington een re
ceptie in de Russische ambassade.
Een van de leidende figuren van
het Amerikaanse ruimtevaartpro
gramma had juist een uiteenzet
ting gegeven over de VS-plannen
om een kleine kunstmaan de ruim
te in te sturen, toen de Russische
Gewicht van
5000 mensen
in het heelal
geschoten in
eerste jaren
ruimtevaart
W'
ruimtevaartdeskundige Blagonra-
wow een schriftelijke mededeling in
handen kreeg gespeeld en even la
ter trots bekend maakte, dat Rus
land zijn eerste satelliet met succes
had gelanceerd. De verbijstering
van dit bericht werd later nog over
troffen toen nog geen maand la
ter Spoetnik II met het hondje
Laika aan boord in de ruimte werd
gebracht, een gewicht van meer
dan 500 kg, terwijl de Amerikanen
nog worstelden om hun beschei
den eerste Va nguar d-kunstma an-
tje van nog geen anderhalve kilo
van de grond te krijgen. Dat lukte
pas veel later, en de eerste Ameri
kaanse satelliet zou de Explorer I
van 13.5 kg worden, die op 31 ja
nuari 1958 werd gelanceerd, die nog
steeds baantjes om de aarde draait
en daarmee de satelliet met de
langste levensduur is; en die bo
vendien een zeer belangrijke we
tenschappelijke ontdekking deed:
het bestaan van de Van Allen stra
lingsgordels om de aarde.
Wellicht illustreren deze eerste
drie lanceringen, twee opzienbaren
de van Rusland en een latere be
scheiden van Amerika het beste
de situatie zoals deze inder
tijd was en eigenlijk sindsdien
zij het in minder sprekende mate
gebleven is. Rusland bleek te be
schikken over veel krachtiger lan-
ceerraketten dan Amerika, maar de
Verenigde Staten boekten met hun
bescheiden experimenten dank zij
een meer verfijnde techniek (me
de nodig om het tekort aan stuw
kracht te compenseren) meer en
opzienbarender resultaten.
Rusland-Amerika
De voorsprong op raketgebied
heeft Rusland een reeks van spec
taculaire primeurs opgeleverd: de
eerste kunstmaan, de eerste kunst
maan met een levend wezen aan
boord, het eerste schot langs de
maan, de eerste treffer op de maan,
In dit vlakje zijn 5000 punten
getekend: het gewicht van zo
veel mensen is in de eerste tien
jaren van de ruimtevaart als
nuttige lading in het heelal ge
bracht.
de eerste zachte landing op de maan,
de eerste foto's van de „achterzij
de" van de maan, de eerste be
mande ruimtevlucht van Gagarin
op 12 april 1961, nog geen vier jaar
na de eerste Spoetnik, de eerste
vluchten langs Mars en Venus (die
overigens vruchteloos bleven door
het uitvallen van de radioverbin
dingen) en de eerste treffen op Ve
nus, onder meer om dezelfde reden
een mislukking.
Amerika daarentegen heeft, op
vele gebieden op korte tijd
achter Rusland aanlopend, al
die prestaties ook geleverd (op de
driemansvlucht en de Venustreffer
na) en daarbij veel meer weten
schappelijke, technische en prakti-
se resultaten geboekt. Zij deden be
ter wat de Russen eerder presteer
den en zij deden bovendien meer.
De Amerikanen hebben een veel
grotere manuur-ervaring in de
ruimte dan de Russen (1993 tegen
535 uur), een grotere ervaring met
ruimtewandelen en activiteiten bui
ten de capsule (738 tegen 10 mi
nuten), een groter aantal ervaren
ruimtevaarders (17 plus twee die
bij de Apollobrand om het leven
kwamen tegen 10 plus Komarow
die met de Sojoez I te pletter viel).
Amerika heeft 16 bemande ruimte-
vluchten gemaakt. Rusland 9 waar
van de laatste fataal eindigde. Rus
land liet zijn maanvoertuigen slechts
enkele vage foto's maken, de Ame
rikanen kwamen met tienduizenden
prima gedetailleerde foto's voor de
dag. Russische experimenten op de
maan waren bescheiden van aard
en resultaat, de Amerikaanse om
vatten een veel breder terrein van
onderzoek en leverden groter reek
sen gegevens op. Russische schoten
op Mars en Venus zijn alle op
een fiasco uitgelopen, de latere
Amerikaanse waren grandioze
successen. Op biologisch en medisch
terrein hebben de Russen nauwe
lijks iets over hun bevindingen
met betrekking tot de ruimtevaart
gepubliceerd, de Amerikanen boek
delen. Op astronomisch gebied zijn
de Amerikaanse wetenschappelijke
bijdragen via de ruimtevaart veel
gevarieerder en rijker dan de Rus
sische.
Maar niet alleen is het later op
gang gekomen Amerikaanse werk
intensiever, veelzijdiger en vrucht
baarder geweest. Amerika heeft ook
een indrukwekkende reeks pri
meurs geboekt al waren het min
der opzienbarende spektakelstuk
ken.
De Amerikanen ontdekten de
stralingsgordels om de aarde,
een ontdekking van zeer groot
belang uit wetenschappelijk oog
punt en in verband met de verde
re ontwikkeling van de bemande
ruimtevaart. Zij brachten de eer
ste duizenden close-ups vanuit een
om de maan cirkelende satelliet
die ook de achterkant duidelijk in
beeld brachten. Zij lanceerden lang
voor de Russen de eerste commu
nicatiesatellieten, de eerste meteo
rologische satellieten, de eerste na-
vigatiesatellieten. Zij brachten de
eerste bestuurbare bemande satel
liet in een baan om de aarde,
brachten het eerste ruimte-rendez-
vous tot stand en de eerste koppe
ling van ruimtevoertuigen, en zij
lieten voor het eerst een ruimte
vaarder „wandelen in het niets"
shet behulp van een eigen voortstu
wingsapparaat. Zij presteerden de
eerste meervoudige lancering (meer
dan één satelliet met één raket),
plaatsten de eerste synchronische
satelliet in een baan om de aarde
en de eerste kernreactor in de
ruimte. Zij boekten het hoogtere
cord en het duurrecord voor be
mande vluchten en het record ruim
te wandelen en lieten voor het eerst
en nog zesmaal nadien een astro
naut voor de tweede maal de ruim
te in gaan. De eerste Rus, die dit
presteerde, Komarow, kwam bij die
tweede vlucht om het leven. Nog
tientallen andere primeurs staan op
Amerikaanse naam.
Niemand 'voor'
Het is onder deze omstandighe
den niet te zeggen wie "voor" ligt
in de ruimtevaart tien jaar nadat
de eerste voorzichtige schrede werd
gezet. Evenmin als men van twee
legers die een vijandig gebied bin
nen trekken, kan zeggen wie voor
ligt, wanneer het ene leger in
speerpunten ver "doordringt met
voorbijgaan van vele onbezette ge
bieden, terwijl het andere leger
over een breed front een minder
aantal kilometers van de grens is
gekomen met beheersing van het
volledige achterland.
Stelt men zich een beperkter doel,
bv. wie de hoofdstad van de vijand
het eerst bereikt, dan is er over het
algemeen wel een prognóse mo
gelijk. Men zou bv. de landing van
een ruimtevaarder op de maan en
zijn behouden terugkeer naar de
aarde als een dergelijk beperkt doel
in de ruimtevaart van deze jaren
kunnen stellen. Amerika heeft hier
van dan ook een gewichtig punt ge
maakt.
Helaas is ook dan nog geen ant
woord mogelijk op de vraag wie
voor ligt. Dat is een gevolg van de
omstandigheid, dat Rusland gewoon
is alleen bereikte resultaten in de
ruimtevaart te vermelden en niets
over plannen mede te delen, noch
over beschikbare middelen, zoals
Amerika dat wel steeds openlijk
heeft gedaan.
Binnenkort hoopt Amerika de
Saturnus-V-raket voor het eerst te
lanceren. Met deze raket moet in
1969 een driemans Apollo-capsule
naar de maan worden gelanceerd
voor de landing van twee astro
nauten. Het is niet bekend, dat
Rusland thans al over zo zware ra
ketten beschikt als deze Saturnus-
V, maar men vermoedt dat zij wel
in de maak zijn en dat Amerika
niet lang erop kan bogen, de
zwaarste raket te bezitten. Amerika
heeft echter een zeer ruime erva
ring opgedaan met detailtechnie
ken, die onmisbaar worden geacht
voor een maanlanding, zoals een
Het meest opwindende i
ruimtevaart was tot dusver wel
het „ruimtewandelen", zoals zes
astronauten hebben gepres
teerd: vijf Amerikanen en een
Rus. Op de foto de Amerikaan
White tijdens zijn uitstapje in
het nietsWhite kwam in ja
nuari j.l. om het leven tijdens
de brand in de Apollocapsule.
rendez vous inde ruimte en het
koppelen van ruimtevaartuigen.
Rusland is aan de oefening in deze
technieken nog niet toegekomen.
Maar niemand behalve de zwijg
zame Russen zelf weten, hoe hun
maanprogramma nu eigenlijk in el
kaar zit en welke technieken zij
voor de uitvoering onder de knie
moeten hebben.
De oorzaak van alle onzekerheid
is de geheimzinnigheid, waarmee de
Russen hun ruimteplannen omge
ven. Waarom?
Omdat de ruimtevaart nog steeds
nauw verweven is met militaire be
langen. De raketten, waarmee de
eerste ruimtevoertuigen werden ge
lanceerd, waren voor militaire doel
einden ontworpen of uit militaire
modellen ontwikkeld. De ruimte
vaart werd daarmee een bijprodukt
of de nuttige fall-out Van de mili
taire spanningen in de naoorlogse
wereld.
Vooralsnog zijn dé directe mili
taire belangen van de ruimtevaart
zelf uitsluitend defensief. Wat het
raketgedeelte betreft gaat het om
offensieve belangen, wat het ge
bruik van de ruimte betreft echter
uitsluitend om defensieve. Maar ook
het gewicht daarvan is niet te on
derschatten.
De vader van de ruimte
vaart", Konstantin Ziolkowsky,
de Rus die al in 1895 studies
maakte van de mogelijkheden,
die raketten boden voor vluch
ten in de ruimte. Al waren de
technische middelen in zijn tijd
nog volslagen ontoereikend om
zijn stoutmoedige voorspellin
gen te realiseren, zijn naam is
toch voor alle ruimtevaartdes
kundigen een begrip geworden.
Van de 455 satellieten, die de
Verenigde Staten tot 1 juni jl. in
een baan om de aarde brachten,
hadden er 346 militaire taken zoals
verkenning (in plaats van de U-2-
vliegtuigen)opsporing van raket
ten, navigatie, het in kaart bren
gen van raketdoelen, communica
tie, weersverkenning en research
op het gebied van de nucleaire oor
logsvoering. In diezelfde periode
hebben de Russen 224 satellieten
in een baan om de aarde gebracht
waarvan volgens Amerikaanse ge
gevens minstens 98 voor militaire
doeleinden waren bestemd.
Een groot aantal lanceringen
van militaire satellieten is no
dig omdat voor verkennings
doeleinden fotografische opnamen
naar de aarde moeten worden te
ruggebracht kort nadat de verken
ningen zijn uitgevoerd, zodat de
gegevens nog niet zijn verouderd.
Op die foto's, van honderden kilo
meters hoogte genomen, zijn objec
ten van nog geen meter doorsnee
duidelijk zichtbaar.
De Verenigde Staten nemen
thans proeven met satellieten, die
langs elektronische weg duidelijke
foto's vanuit de ruimte naar de
aarde kunnen zenden zonder
scherpteverlies, waardoor een mili
tair© verkenningssatelliet jarenlang
in actie zou kunnen blijven in
plaats van na een paar dagen met
normaal fotomateriaal naar de
aarde te worden teruggehaald. Het
zal nog wel twee of drie jaar du
ren alvorens een dergelijk geper
fectioneerd systeem operationeel
wordt.
Vorig Jaar heeft president John
son in antwoord op kritiek op de ho
ge kosten van het ruimtevaartpro
gramma verklaard: „Als we niets
anders uit het ruimteprogramma
hadden gekregen dan de fotografi
sche satelliet, dan zou dit alleen al
tien keer het geld waard geweest
zijn dat we hebben uitgegeven. Zon
der deze satellieten had ik moeten
raden en op God moeten rekenen,
maar nu weet ik precies hoeveel
raketten de vijand heeft
Militaire deskundigen zijn van
mening, dat dank zij het feit dat
men weet hoeveel raketten een po
tentiële vijand heeft en waar ze zich
bevinden, de Verenigde Staten niet
opnieuw in een paniek behoeven te
geraken als die over de gevreesde
„rakettenkloof" van de jaren vijf
tig. Toen was er grote vrees dat
Rusland een geweldige voorsprong
had in langeafstandsraketten en de
Verenigde Staten besteedden vele
miljarden om die vermeende kloof
op te heffen. Later bleek dat de
kloof niet had bestaan, maar dat
Rusland op de enorme overbodige
Amerikaanse inspanning op raket
gebied reageerde met een daardoor
noodzakelijk geworden verdere ver
groting van het eigen arsenaal. Dit
bracht de bewapening aan beide zij
den op een veel hoger niveau op
grond van een beoordelingsfout, die
nu door de spionagesatelliet niet
meer gemaakt kan worden. Jaar
lijks kost de bewapening aan beide
zijden door die tragische ontwikke
ling van indertijd vele miljarden
meer dan nodig zou zijn geweest,
Onder deze omstandigheden kan
geen antwoord worden gege
ven op de vraag, wie voor ligt
in de race naar de maan, althans
niet een sterk gefundeerd antwoord,
Er wordt teveel op militaire gron
den geheim gehouden om een ge
degen oordeel te kunnen vellen.
Het militaire aspect heeft ook tot
gevolg, dat een intensieve Ameri
kaans-Russische samenwerking op
ruimtevaartgebied vooralsnog on
denkbaar is. Pogingen in die rich
ting b.v. ten opzichte van de geza
menlijke bouw van een net van
communicatiesatellieten, uitwisse
ling van gegevens van meteorologi
sche satellieten (die in de strijd in
Vietnam een grote rol spelen) en
van gegevens op medisch-biologisch
terrein zijn vrijwel vruchteloos ge
bleven. Het bleef vooral aan Russi
sche zijde bij" platonische verkla
ringen. Ook verdragen over het
„vreedzaam gebruik van de ruim
te" zijn zo geformuleerd, dat zij al
le militaire activiteiten van dit mo
ment niet veroordelen en voor de
toekomst nog mazen genoeg in het
net van beperkingen laten.
Zo ziet het er ook naar uit, dat'
gigantische ruimteonderneming4
voor de jaren zeventig, zoals 4e"
mande vluchten naar Ma*eD
eventueel Venus nog niet l* c^P6"
ratie tussen de grootmachten in de
ruimte op stapel kunnen worden ge
zet. Suggesties in deze richtng door
de ruimtevaartautoriteit ran Rus
land prof. Sedov onlangs (eopperd,
zijn dan ook niet meer dat een op
portunistisch gebaar vooi de pu
bliek tribune, waarvan cfe onrea-
liseerbaarheid door niemand beter
dan hemzelf wordt onderkend.
