wetsbare voorstelling
van „Zo is het
A (.SE COMEDIE HERDACHT PIRANDELLO
9Sd'ndanks de goede
edoelingen
Ie
Teach-inover:
Vergrijzing van liet
theater in ons land
Toneel-top in de Randstad
Ilse Kochbeul van
Buchenwaldsloeg de
hand aan zichzelf
HVL
niet
start
best
Sterke daling
advertentie
omzetten van
dagbladen
KNVB
Ajax
geeft
rust
4 SEPTEMBER 1967
LETDSCH DAGBLAD
PAGINA
(Van onze kunstredactie)
e Haagse Comedie het speeljaar 1967-'68 heeft willen
n met een „hommage" aan Luigi Pirandello, verdient
l'ing. Weinig toneelschrijvers hebben immers zoveel in-
;had op het hedendaagse toneel en het internationale
^-^re als de Italiaanse Nobelprijs-winnaar, die 100 jaar
op Sicilië werd geboren.
„Prijs der kritiek"
De kring: van Nederlanse toneelcri
tici, waarbij de meeste ais toneeuc-
I eensent werkzame journalisten in ons
I land zijn aangesloten, heeft een prfjs
der kritiek ingesteld. Voor de eerste
maal zal deze worden uitgereikt op
woensdag 6 september om 's middags
half vier in de bierkelder van de
i Amstelbrouwerij, in Amsterdam.
Met deze prijs der kritiek willen ar
1 kring-leden een opvallend artistiek
j toneelgebeuren waarderen. De prijs
I beoogt erkenning van een zo groo'.
j mogelijke artistieke inzet, blijkend
uit een of een serie voorstellingen
in het afgelopen toneelseizoen. Ais
zodanig kan er van deze prijs een sli-
j mulans uitgaan voor het Nederland-
se toneel.
De prfjs der kritiek, die men jaar
j lyks wil toekennen, is een in op-
dracht van de kring en met finan-
S ciële steun van het Prins Bernhard-
fonds door de Amsterdamse beeld
houwer Wilfried Put vervaardigde
penning.
Lof van Vaticaan
voor Ehrenburg
L'Osservatore Romano heeft zich
lovend uitgelaten over de gestorven
Sow jetschrijver II ja Ehrenburg en
zijn werk „De dooi", dat van univer
sele waarde werd genoemd.
Raimondo Nanzini, hoofd-redac-
teur van het Vaticaanse dagblad
schreef in een hoofdartikel:
„De dooi" is iets dat men, in welk
land dan ook, waar geen vrijheid
bestaat waaronder begrepen gods
dienstige vrijheid hoopt te berei
ken om zodoende een halt toe te
roepen aan de strijd tussen partijen.
„De dooi" is iets waar gekleurde
mensen, die nog niet zijn geïnte
greerd, die nog niet worden getole
reerd, die nog niet in vrede leven,
op wachten, „De dooi" is iets waar
zij op wachten al diegenen die
hun waardigheid als mens niet er
kend zien.
Ehrenburg mag niet vergeten wor
den ondanks „zijn onmiskenbare
tegenstrijdigheden". Want zijn leer
van de co-existentie is van waarde
voor iedere mens op onze planeet. In
leder land in onze huidige wereld
zonder vrede".
De nieuwe burgemeester van
Amsterdam, dr. Samkalden krijgt
een bloempje op zijn revers ge
speld. Dit gebeurde zaterdag toen
het twintigste Aalsmeerse bloe
mencorso door de hoofdstad trok.
Duizenden Amsterdammers heb
ben de fleurige optocht gadege
slagen.
(Van onze correspondent)
De nieuwe directeur van de Casino-schouwburg in Den
Bosch, Luc van Gent, had zaterdag een „teach-in" georgani
seerd waar gesproken werd over „De vergrijzing van het
theaterleven". Wat moet er veranderen om weer volle zalen te
trekken en meer dan enkele procenten van de bevolking naar
de schouwburg te lokken. Daarover werd gedebatteerd door
een forum van 14 heren en een goed gevulde zaal.
Dc directeur van de Haarlemse
Schouwburg, Peter Lohr zei tenslotte
dat hij op deze „teach-ln" weinig had
gevoeld van een noodzaak om wezen
lijke veranedrlngen te brengen ln
het toneelkllmaat.
(Van onze correspondent in Bonn)
Ilse Koch, de beruchte kampbeul
van het concentratiekamp Buchen
wald, heeft op 61-jarige leeftijd in
een tuchthuis in Beieren met behulp
van een beddelaken een eind aan
haar leven gemaakt. Dit geschiedde
vrijdag, maar werd pas zaterdagoch
tend ontdekt. Ilse Koch liet een af
scheidsbrief achter voor haar 19-ja-
rige zoon, die haar binnenkort in de
gevangenis zou bezoeken.
Ilse Koch was het symbool van het
door Hitier geschapen nazistische
„Madchen-wunder". Plomp en blond,
met lange vlechten en de starre blik
van de fanatica, was zij een gewillig
werktuig in de fascistische propagan
damachine. Na de bezetting van
Duitsland door de geallieerden ging
haar naam door de wereld als die van
de vrouw die van de huiden van de
Veldhandbal
door haar gedode gevangenen lam
penkappen had laten maken en men
selijk vet tot toiletzeep liet omsmel
ten.
Zij was de vrouw van de comman
dant van Buchenwaldr SS-kolonel
Karl Koch, die al door de nazi's we
gens onrechtmatigheden was gevan
gen gezet. Ilse bevond zich met haar
man al zestien maanden in Duitse
gevangenschap, toen de geallieerden
het tweetal overnamen. Zoon Uwe
Koch is voortgesproten uit een rela
tie, die Ilse met een Amerikaanse ge
vangenbewaarder zou hebben gehad.
Het feit dat zij van deze zoon toen-
dertijd in verwachting was, verhin
derde dat zij door de geallieerden
werd opgehangen. Later werd Ilse
Koch ook nog door een rechtbank in
Augsburg tot levenslang veroordeeld.
Een woordvoerder van het ministe
rie van Justitie in Beieren, onder de
jurisdictie waarvan het tuchthuis valt
waarin Ilse Koch zich bevond, ver
klaarde het afgelopen weekeinde, dat
de zelfmoord wellicht te verklaren
was uit het feit, dat herhaalde ver
zoeken om begenadiging waren afge
wezen. „Ze begon in te zien dat er
nauwelijks meer een kans bestond,
dat ze het tuchthuis ooit nog levend
zou verlaten".
BRITSE ZEGE
IN MOTOCROSS
Op het moeilijke circuit in de om
geving van Markelo hebben de En
gelsen voor 30.000 toeschouwers het
wereldkampioenschap motocross in
de zware klasse voor teams, de z.g.
Motocross des Nations gewonnen. In
de 20-jarige geschiedenis van deze
teamwedstrijd was dit de vijftiende
Engelse zege. Onder aanvoering van
hun manager Harold Taylor stonden
vijf groengehemde Britten Jeff
Smith, Dave Bickers, Vic Eastwood,
Arthur Lampkin en Keith Hickman
na hun succes op de hoogste trede
van het ere-platform. De slijtageslag
had plaats over twee manches van
resp. 36 en 34 km. De eerste manche
was voor de Oostduitser Friederichs,
die lang felle tegenstand ondervond
van Torsten Hallman.
De uitstekend in teamverband rij
dende Belgen drongen zich echter
steeds meer naar voren. Joel Robert
maakte zich ijlings van de tweede
plaats meester toen Hallman een
slipper maakte en zijn landgenoten
De Coster en Walter Baeten zorgden
ervoor dat België de eerste manche
afsloot met een voorsprong van res
punten op Engeland. Nederland
speelde in deze manch ge enrol van
betekenis.
Een venijnig duel FrieFriederichs—
Hallman karakteriseerde ook het be
gin van de tweede manche. De Ne
derlandse coureurs Karsmakers, Sig-
mans en Selling behoorden ditmaal
meteen tot de kopgroep. Zij lieten
zich niet meer terugdringen. Toen de
Belg Robert in de vijfde ronde hard
tegen de grond sloeg en later Teeu-
wissen in de achterhoede geraakte,
kwam de eindzege van de Belgen
danig in gevaar. Alles speelde daarop
in de kaart van de Britten. Wereld
kampioen Friederichs kwam twee
ronden voor het einde met machine
pech te staan en daardoor konden de
Engelsen zich bij het scheiden
de markt nog langs de Belgen wrin
gen. In het totaalklassement bezetten
de Nederlanders de vierde plaats.
Einduitslag: 1. Engeland 32 pun
HVL heeft de competitie
niet best ingezet. Dat is voor de
roodwitten zo langzamerhand een
traditie geworden, waarvan zij toch
eens moeten proberen af te komen,
omdat daarmee kostbare punten ver
loren gaan. Het spel op zichzelf was
aanvaardbaar, zeker in de eerste
helft. Maar waar het aan mankeerde
was het. schieten. Dat deed het be
zoekende Quintus veel beter. De rust
ging in met een 4-2 voorsprong voor
de gasten. De verwachting was ge
rechtvaardigd. dat na de hervatting
HVL haar achterstand wel teniet
zou doen. Maar ook met de wind in
de rug bleef het schieten aan de po
vere kant. Zelfs van de drie toege
kende strafworpen werd er maar
één (Theo Zwartjes) benut. Quintus
hield het vizier wel op scherp en de
13-8 eindstand was dan ook een juiste
beloning voor de Wateringers. Verde
re uitslagen: HVL (dames) - CWP 2
9-0. HVL 2 - Gona 2 7-10.
De dames van Foreholte (afd
tweede klasse) besloten na een ern
stige blessure van de doelverdedig-
ster van Flamingo's op een latere
datum de wedstrijd over te spelen.
De strijd was vijf minuten oud en
Foreholte leidde met 2-0.
Verdere uitslagen: Foreholte 2
(dames) - Animo 2 4-2. Foreholte 2
(Jun.) - Rhoda 2 1-6; Foreholte (asp)
- Nio 7-13.
Het eerste damesteam van Northa
(afd. tweede klasse) is de competitie
prima begonnen. In hoog tempo
werd het zich krachtig verwerende
Forto via een 8-3 ruststand naar een
10-7 nederlaag gespeeld. Vooral de
Northa-verdediging had ln deze zege
een groot aandeel. Topscorer bij
Northa was Ans van den Berg met
vier doelpunten.
Verdere uitslagen: Northa 1 (meis
jes) - Wings 1 8-3; Northa 2 (meis
jes) - Kwiek Sport 1 9-0; Northa 1
(meisjes, asp.)-Jong Aden 0-4; Nor
tha 2 (meisjes, asp.) - Warmunda
3-0.
Het eerste damesteam van MSV
(afdelings derde klasse) toonde zich
over alle linies sterker dan Kwiek
Sport. Vooral in de persoonlijke
duels waren de MSV-dames de meer
deren van de Haagse gasten. Aan
vallend lieten Wil de Haas (6 doel
punten) en Jos Passchier (4 doel
punten) zien, dat er met MSV in de
ze competitie ernstig rekening dient
te worden gehouden.
De dames van MMO (afdelings
derde klasse) waren reeds na één
helft zeker van de winst. Zij leidden
,Hardstikke moe'
Een Bosch raadslid vond Brabant
geen achtergebleven gebied. Maar
het moderne toneel is volgens hem
te moeilijk. Hij werd er „hard-
stikke moe" van en vroeg om toneel
met ..blijheid' 'en „levensvreugde",
dat de lever in opschudding zou
brengen. Hij oogstte daarmee een
woedende tegenaanval van acteur
Hans Tiemeyer. Geen „avondvertier"
maar „vechtend toneel" eiste hij, to
neel dat shockeert maar juist in dat
vechten vreugde schenkt. De mening
van het raadslid bezorgdde nem kies
pijn. Voor een sluitende exploitatie
van een schouwburg had je genoeg
aan een kruidenier met midden
standsdiploma.
Voor Egbert van Paridon, de ar
tistiek leider van toneelgroep „Cen
trum". waren de woorden van het
raadslid het bewijs, dat Den Bosch
nog steeds achterlijk is. Andere ste
den in Brabant, zijn Den Bosch al
lang voorbijgestreefd.
Plan Grote drie'
Een groot deel van de avond was
gewijd aan de plannen van de Ne
derlandse Comedie, de Haagse Co
medie en het Nieuw Rotterdams To
neel, die vast willen gaan spelen in
Amsterdam, Den Haag en Rotter
dam. Rob de Vries uit Rotterdam en
Guus Oster uit Amsterdam waren in
de zaal, maar het duurde lang, voor
zij zich lieten verleiden iets te zeg
gen.
Toen bleek dat Rob de Vries niet
vond dat er van een crisis in het
toneel sprake is. ten minste niet
meer dan vroeger. Guus Oster bleek
negatiever. Toneel is naar hij meent
ln Nederland geen uiting meer van
een artistiek kunnen, omdat de ge
zelschappen het dubbele van het
aantal voorstellingen moeten spelen
dat zy wél op een artistieke manier
zouden kunnen brengen. Wat er nu
wordt opgevoerd, is „publiekvoorzie-
ning" en niets meer. 'Rob de Vries
kondigde nog aan dat er half sep
tember een persconferentie over de
plannen zou worden gegeven, die nu
nog alleen via de pers zijn uitgelekt.
Drs. L. J. M. van der Laar dacht
dat Nederland zich aan de cultuur
spreiding had overeten. IHj vond het
idee van een toneeltop met grote
trekk*-*»cht in de Randstad noe niet
zo gek. Die top kan dan met het
buitenland wedijveren. Mr. Maarten
Vrolijk bleek ook achter de nlannen ten, Zweden 42. 3. België 59, 4. uiteindelijk met 4-la MMO (meisjes) later tegen Real Madrid, te zwaar
i van de „Grote drie" te staan. Nederland 90, 5. Oost-Duitsland 101. Jong Aden 62 zouden worden belast.
Door het gelijktijdig optreden van
de invoering van televisie-reclame en
van de daling in de conjunctuur is de
advertentie-teruggang van de dag
bladen veel groter geweest dan velen
hadden voorzien.
Dit is te lezen in de maandelijkse
"Mededelingen" van de Nederlandse
Dagbladpers. In het eerste kwartaal
van 1967 was er nog een geringe stij
ging van de advertentie-omzetten
van de dagbladen. Maar daarna is de
ontwikkeling zó ongunstig geweest,
dat het totaalbeeld over de eerste ze
ven maanden van dit jaar een ach
teruitgang van het advertentievolu
me van 9.5 te zien geeft. En dat
tegen de achtergrond van een onon
derbroken stijging van de adverten
tie-inkomsten sinds 1950 met gemid
deld 10 procent.
De N.D.P. is van mening dat de
inkomstendaling voor de dagbladen
tijdelijk zal zijn. „Stellig zal ook aan
de rage. die de t.v-reclame in haar
eerste jaar voor sommige adverteer
ders is, een eind komen, mede gezien
de lage kijkdichtheidscijfers", aldus
de N.D.P., die overigens wel aan
neemt dat. nadat het evenwicht weer
is hersteld, de stijging van de adver
tentie-inkomsten van sommige bla
den kleiner zal zijn dan voorheen.
(Van onze correspondent)
De KNVB heeft het bestuur van
DWS telegrafisch bericht, dat de
competitiewedstrijd tegen Ajax, die
zondag 17 september zou worden ge
speeld, niet doorgaat. De wedstrijd
zal later in het seizoen op een woens
dag worden gespeeld.
toen met 3-0 en aanvallend vormde mening is, dat de Ajax-spelers. op 13
tegenstander Steeds Voorwaarts september met het Nederlands elftal
geen enkele bedreiging. MMO won tegen Oost-Duitsland en een week
^^nkeus voor deze Pirandello-
g is gevallen op „Cosi E
are)", door Adriaan Mor-
,ald tot „Zo is het (of Zo
1 is al evenzeer begrijpelijk.
,bel, waarin een nieuwsgie-
nwacht ten koste van alles
rt geheim probeert te ko-
rmee de breekbare verhou-
m de leden van een nieuw
I a (ovincie-stadje aangekomen
r\#| omsluierd, bevat alie ka-
ke kenmerken van Piran-
rk. Van begin bot het, geen
ontknoping brengende
onophoudelijke wisselwer-
|/Yn schijn en werkelijkheid.
I ^J:n naar een waarheid die
ïhten lijkt te hebben, van
het einde ook het speuren
menselijke identiteit in
trie van een bestaan waar-
id erin slaagt tot het eigen-
an, sn van de ander door te
Universele exponenten van
en «nd denkpatroon, door Pi-
net een brede visie drama
gesitueerd tegen het klein-
»;e Italiaanse provïncia-
öl- hij uit eigen waarneming
ïnde.
Langgerekt
euwe voorstelling van dit
halve eeuw na de Milanese
is echter een kwetsbare on-
g. Pirandello's werk is In-
ontdaan van het „shock-
Vil men de essentie van zijn
en bereiken, dan kan dat
ia een vlekkeloze voorstel-
regie-opvatting, waarbij
tie als enig doel voor ogen
;taan. Anders is (of lijkt)
het" een te langgerekte
f van een thema en wordt
p zichzelf wel aantrekke-
en enkele maal ook wel in-
scènes nooit het overspan-
heel, d at de auteur voor
t hebben gehad.
iintfan
mm;
was het helaas zaterdag-
In de Kon. Schouwburg
rlaag, toen De Haagse Co-
onder regie van Joris DieLs
in door Wim van Rooy) met
idello-stuk het nieuwe sei-
;on. Want al was het een
ng, die onmiskenbaar
id en van een grote inzet
medewerkenden getuigde, er
(eel, waardoor de aandacht
tndello werd weggezogen,
spectaculaire, maar vaak te
aiterlijk effect gerichte aan-
'an Harry Wich bijvoorbeeld,
narionetachtige figuren van
elende stadje met veel fan-
bonte kleuren had neerge-
jover de in het zwart gesto-
htoffers van de meedogenlo-
burgerlijke nieuwsgierigheid
noodzakelijk contrast, daar
zijn betekenis juist ontleent
spanningsveld tussen deze
oepen maar die zich he-
:ele malen tot carnavaleske
ers had laten verleiden. Met
'lg. dat de kluchtsfeer zich
tr uit het beeld liet dringen,
en waardoor het vrijwel onmogelijk
werd over te brengen, dat deze als
komende opgediende verwarring
eigenlijk een tragedie is.
Boeiende momenten
Dat er desondanks vooral voor de
pauze verscheidene momenten wa
ren, dat „Zo is het (of Zo lijkt het)"
boeide, moet eerlijkheidshalve na
tuurlijk ook in de eerste plaats op
het conto van de regisseurs worden
geschreven. Zij immers hebben de
vaart gecreëerd, waarmee de Piran-
delleske misverstanden en verwar
ringen werden geëtaleerd, zij ook
zullen de details hebben aangebracht,
waardoor b.v. het malle huisknech
tenrolletje van Jan Veelo even pun
tig uit de verf was gekomen als de
kwebbelende mevrouwtjes van Do
van Stek, Georgette Hagedoorn en
Annie Leenders. Onder hun leiding
ook zal Kees Coolen zo'n gaaf geca-
ricaturiseerde mee-roddelaar hebben
kunnen neerzetten en kon Nanni Ver
meer het eigenwijs meebabbelende
wioht waar maken, dat zich in het
huis van vader Leo de Hartogli en
moeder Anne-Marie Heyligers steeds
weer in de griezelige kletspraat van
de nieuwsgierige burgermansmeute
stort.
Slachtoffers
Dat van de lijdende voorwerpen
van deze pijnlijke nieuwsgierigheid,
de nieuwe ambtenaar meneer Ponza
en zijn schoonmoeder mevrouw Fro-
la in de eerste plaats Ida Wasserman
genoemd moet worden is eenvoudig,
omdat deze actrice ook nu weer tot
spelmomenten van een ontroerende
zuiverheid kwam. Maar toch ook wel
omdat Ko van Dijk als Ponza van
Pirandello minder kansen heeft ge
kregen en daardoor iets krampachti
ger moest trachten waar te maken,
dat zijn schoonmoeder en hij, elkaar
tegenover de buitenwacht beurtelings
van krankzinnigheid beschuldigd, de
slachtoffers zijn in dit verraderlijke
spel van schijn en werkelijkheid. Tus
sen beide groepen in tenslotte als de
verpersoonlijking van Pirandello's af
stand nemende, beschouwelijke den
ken Eric van Ingen als de zwager
Lamberto Laudisi. Een zware rol, de
ze raisonneurwaarmee deze acteur
na een wat aarzelende inzet echter
voortreffelijk voor de dag kwam.
Zwak slot
De ontknoping of. zo men wil, de
aanloop naar een soort ontknoping,
die in het derde bedrijf van „Zo is
het" is ingebouwd, faalde volkomen.
Door de al eerder genoemde klucht-
Ko van Dijk als de ambte
naar Ponza en Ida Wasserman als
zijn schoonmoeder als slachtof
fers van nieuwsgierigheid in Pi-
randello's ,,Zo is het".
effecten, maar vooral ook door de
zwakke prefect van Louis Brei, die
aarzelend, onzeker en daardoor ge
heel onpersoonlijk een karakter in de
scène bracht, die door de schrijver
als een belangrijke sleutelfiguur is
bedoeld. En dat was teveel voor de
ze toch al kwetsbare voorstelling,
waarvan na de gebruikelijke pre
mière-bloemen en het even gebruike
lijke langdurige première-applaus
niet veel meer overbleef dan de
herinnering aan zonder twijfel
uiterst goede bedoelingen.
De beroemde Duitse zangeres
Anneliese Rothenberger, beho
rend tot de sterren van wereld
formaat", verbonden- als vast lid
aan de Newyorkse Metropolitan
Opera en de Weense Opera, een
der beste Mozarten Richard
Straussvertolksters viert thans
triomfen in de titelrol van Alban
Bergs twaalftonen-opera Lulu
Een nieuwe Rothenberger trad
hiermee voor het voetlicht, een
lyrische sopraan met hoogdrama
tische kwaliteiten, een zeer vir
tuoze coloratuur en een expres
sieve spreekzangHier ziet men
haar in de partij van de frivole
„Lulu", het ..betoverende roof
dier". Haar partner is de Noor
Kim Borg in de rol van Schigolch.
liter Siegfried
oon overleden
led Sassoon, een Engelse
die vooral bekend is gewor-
»r zijn beschrijving van de
i van de eerste wereldoorlog,
n woning in West-Engeland
n. Hij was 80 jaar. In 1914
zich direct als vrijwilliger
en en kreeg voor zijn moedig
talrijke hoge onderscheidin-
spoedig begon .hij in zijn ge-
te protesteren tegen de en
kheid van de strijd,
ve poëzie screef hij ook drie
ïrken, „Memoirs of a fox-
man", „Memoirs of an in-
officer" en „Sherston's pro-
later bijeengevoegd onder de
The complete memoirs of
Sherston". Enige tijd was hij
ndig redacteur bij de socialis-
Daily Herald.
irtha Kitt ziek
Jtrice en zangeres Eartha Kitt
ilkaar gezakt tijdens een op-
|in de musical „Peg" in Silver
(Maryland). Ze is naar een
tuis gebracht. Een woordvoer-
n het ziekenhuis heeft ver-
"dat ze rugklachten heeft,
aa Kitt trad op in de musical,
[tnenkort op Broadway in pre-
zou gaan.
